InfoHub Logo

Shyǵys Qazaqstan oblysy, Tarbaǵataı aýdany, Aqsýat aýyly,

«Baldyrǵan» ıaslı-baqsha KMQK tárbıeshisi
Qusaıynova Sara Asqarqyzy

Bala – izin, bala degen ǵajap shaq     
Bir baıyptap sońymyzǵa qarasaq
Oıynmenen jetiledi balalar,
Bala shaqtan bastaý alar - Bolashaq!                   

Quıttaı ǵana sábı áli ózindik «men» degen kóqarasy tolyq qalyptsa qoımaǵan  jan. Degenmen, álemniń bar baılyǵyn anasy men ákesi sol quıtymdaı balaǵa syılaǵysy keleri haq.  Al, biz  balabaqsha tárbıeshileri sol balaqandardy ujymdyq ortada tárbıeleý úshin jan aıamaı júrgen jandarmyz.

Ybyraı Altynsarınniń «Baqsha aǵashtary» degen áńgimesi esterińizde bolar. Sol áńgimede qısyq ósken ańash pen túzý aǵashty kórgen balasy ákesinen bunyń sebebin suraǵanda onyń sebebi –«kútiminde, al adam balasynyń qısyq bolmaı durys  ósýi bergen tárbıeden» demeı me?  Jas bala-jas shybyq, qalaı ıseń solaı ıiledi. Sol úshin de «balabaqsha» atty bizdiń ǵajaıyp úıimiz izdenispen, shyǵarmashylyqpen jumys isteıdi.

Sondyqtan da men Qusaıynova Sara Asqarqyzy 1964 jyldyn 29 naýryzda dúnıege keldim. Mamandyǵym M. Áýezov atyndaǵy pedagogıkalyq «mektepke deıingi balalar tárbıesi mamandyǵy boıynsha bitirdim. Mamandyǵym boıynsha 21 jyldan beri kishkentaı búldirshindermen talmaı jumys istep kelemin. Sonymen tárbıeshilik eńbegimniń qyzyqqa toly kúnderi bastaldy. Dúnıede bala janyna jaqyn júrip, ony zerttep, ishki jan dúnıesine tereń boılap, balamen bala bola  júrip, onyń tárbıeli bolýyna jol ashý biriniń qolynan kele bermeıtin dúnıe. Tárbıeshilik qyzmettiń bolmysy tereń, ıgiligi mol is. Tárbıeshi degen  sózdiń maǵynasyna úńilsek, maqsaty tárbıe berý ekeniń túsinemiz. Adamnyń jany men táni qashanda tárbıege muqtaj ekendigin eskersek, tárbıeshige artylar júk jeńil emestigine kózimiz jetedi. Balabaqshada durys tálim-tárbıe bere alsaq, ol erteń mektepke baryp sanaly túrde bilim alýǵa tyrysady. Sonyń nátıjesinde elin súıgen azamat bolyp shyǵady.

«Bala júregi - kishkentaı kúısandyq. Ol kúısandyqtyń kiltin tapsań ǵana ashyldy. Muǵalimniń qolynda ár kezde sol kilt júrýi kerek» deıdi zańǵar aqyn Muhtar Shahanov. Tárbıeshi únemi alǵa talpynyp, jas urpaq tárbıesine belsendi aralasýǵa, balalar  arasynda  bedeldi bolýǵa mindetti jáne de moraldyq jaǵynan bıik bolýy, óz mamandyǵyn jaqsy kórýi shart. Sonymen qatar tárbıeshi bala jáne onyń ata-anasymen til tabysa biletin, qıyn sıtýasıadan shyǵa biletin jaqsy psıholog bolýy kerek ekenin tárbıeshilik salada júrip úırene bastadym. Iá, ata-analardyń barlyǵy birdeı emes. Keıbir ata-analar bar balabaqshany balasyn tek qana jumysqa baratyn kezde eriksiz qaldyratyn jer dep oılaıdy. Tárbıeshimen eshqandaı qarym-qatynsta bolmaıdy, tárbıeshilik mamandyǵy maman emes dep qabyldaıdy, tárbıeshi – ol tek qana balasynyń kútýshisi degen sıaqty qate pikirlerde bolady. 2-3 jastaǵy kishi toptyń balalarynyń ózine baǵdarlamanyń 5 salasy boıynsha oqý qyzmeti uıymdastyrylatynyn ata-analardyń kóbi bile bermeıdi. «O, myna balalarǵa ne úıretesizder, bulardyń áli tilderi shyqpaǵan ǵoı» dep tanyrqaıtyn ata-analar da bar. Bul balalardyń tili shyqpaǵan bolsa da olarǵa úıreterimiz kóp. Kózderi móldiregen bóbekter bizden kóp nárse kútedi. Osyndaı ata-analar arasyndaǵy jaǵdaılardan shyǵý úshin ata-analar jınalysyn uıymdastyryp otyrý, ataýly merekelerge baılanysty is-sharalarǵa qatystyryp, ata-analarmen únemi qarym-qatynasta bolý kerek. Ár aptanyń bir kúninde ata-analardy «Ashyq esik» kúnine shaqyryp otyrý, onda bir kúnniń ishinde ne isteıtiniń kórsetý kerek. Sonda ata-analar tárbıeshilik qyzmetine degen kózqarasy ózgerip, túsinýshilikpen qarap, árdaıym janashyrlyq tanytyp júreri haq.

Árıne, teorıa jaǵynan kóp nárseni bile bermeısiń, is-tájirıbede ıaǵnı, qyzmettik salaǵa kelgen soń úıreneriń óte kóp eken  bilesiń. «Naǵyz tárbıeshi ustaz boıynda on eki týma tabıǵı qasıetti meńgergen dana adam bolý kerek» dep Ál Farabı aıtqandaı tárbıeshige baıqampazdyq, baqylaýpazdyq, zeıin, aqyl-oı, erik-jiger, shydamdylyq, ustamdylyq, shynshyldyq, adamdyq, qarapaıymdylyq, meıirimdilik, izettilik, izdempazdyq qasıetter qajet.

Tárbıeshiniń júregi bolý kerek. Óz balańdy qalaı jaqsy kórseń, aldyndaǵy balany da, solaı jaqsy kórý kerek. Bala da jaqsy kórý, erkeletý sezimderin jaqsy túsinedi. Balany jazalaý arqyly emes, jaqsy kóre otyryp tárbıeleý kerek. Sonda ǵana jaqsy nátıjege qol jetkizemiz. Óıtkeni, bala bizdiń bolashaǵymyz, elimizdiń erteńi, keleshegimizdiń kelbeti.

Bizdiń ómirimizdiń máni de, sáni de, saltanaty, mahabbaty, mártebesi de – bala. Fransýz pedagogy Jan Jak Rýsso bylaı aıtqan eken, «Bala týǵanda aq qaǵazdaı bop týady, onyń ústine shımaıdy qalaı salsań, qaǵaz betine solaı túsedi, bala tárbıesi sol sıaqty, óziń qalaı tárbıeleseń, ol solaı tárbıelenedi». Sondyqtan bala tárbıesi - búgingi kúnniń ózekti máseleleriniń biri bolyp otyr. Balany tárbıeleý, onyń jeke basy  qasıetin qalyptastyrý, kúndelikti ómirde júzege asyrylady. Sondyqtan da tárbıelenýshiniń kúndelikti ómiri men isiniń ár  túrli mazmundy bolýy, jasyna qaraı bilim salalarynyń quzirettilikterin qalyptastyrýǵa qurylýy óte mańyzdy.

«Bes jasqa deıingi júrgiziletin barlyq tárbıe isińiz-búkil tárbıe prosesiniń toqsan paıyzy» - dep Júsip Balasaǵun barlyq kezeńdegi tárbıeniń mańyzyn anyq kórsetken. Balany ózge balalarmen salystyrýǵa bolmaıdy, ár balanyń ózindik erekshelikteri, tabıǵı múmkindikteri, qabiletteri, damý qarqyny, beıimdeligi tárbıesi bolady. Sony kóre bilip, minez ereksheligin ashý kerek. 

Aqyn Muqaǵalı aǵamyz aıtqandaı «adam ómiriniń baqyty - balalyq shaǵy. Balalyq shaq baqytsyzdyqpen ótse, sanasy bar pendeniń búkil ǵumyryna aqaý túsiredi» degen eken.  Bala baqytty bolýy úshin júrek jylýyn aıamaı ata-analarymen  birlese otyryp túrli qyzyqty sharalar ótkizip, balalarǵa qýanysh syılaýǵa tyrysamyn. Al, ǵalym, aqyn ári ustaz A.Baıtursynuly «Ertegi-balanyń qıalyn tárbıeleıdi» degen emespe? Ár saǵatta ertegi aıtyp, jumbaq sheship, tilin  damytyp, oıyn oınatyp,  balanyń  oı-qıalyn samǵatý meniń maqsatym. Adamnyń adamshylyǵy jaqsy ustazdan dep Abaı atamyzdyń aıtqanyńdaı kisiligi mol, rýhanı baı, baqytty, eljandy bala - bizdiń bolashaǵymyz.

Sonymen  men - tárbıeshimin!....

Men osymen maqtanamyn! Álemde mamandyq túri ár alýan, biraq bul mamandyqty tańdamaıdy, ol seni tańdaıdy.

Bul salada eńbek etýden esh jalyqqan emespin. Óıtkeni meniń jas búldirshinderge arnalǵan osy ýaqytymdy ómirdegi eń bir baǵaly ýaqytym, baqytty kezderim dep aıta alamyn.

Tárbıeshi degeniń – erekshe sóz.
Bul sózdiń túbinde tur asyl, jaqut.
Bala degen – bulaǵy tunyq sýdyń,
Sol bulaqtyń júreıik kózin ashyp.

---