InfoHub Logo

İ. Elimdi súıem egilip

Osydan attaı segiz jyl buryn Táýelsizdik merekesi qarsańynda jazǵan shalqymamdy «Qazaqstan degende janarymnan jas parlap, Meniń ishki álemim, júregimde erek tolqý oıanyp, aǵyl-tegil sezim-kúıim bastalmaq» dep tereńnen tynys ala tebirene bosap, shynaıy perzenttik mahabbatpen egile, emirene bastaǵan ekenmin. Asylynda, elińdi, jerińdi, Otanyńdy súıýden artyq uly sezim joq ta shyǵar. Óıtkeni, Otanyń - týǵan anań men ákeńmen birdeı. Al Alla taǵalanyń ámirimen jaryq dúnıege ákelip, tún uıqylaryn tórt bólip, mápelep, shań jýyttyrmaı baǵyp-qaǵyp ósiretin áke men sheshesin súımeıtin, jaqtyrmaıtyn pende balasy bola ma. Endeshe, elińdi súı, el degende eki kózge tereń ıirimderden burqanyp ystyq jas kelsin, shyn súıý degen solaı bolady. Bosaý, kózge jas irkilý, aq jaýyn bolyp quıylý degen jasyqtyq emes, qaıta kerisinshe meıir-mahabbat pen rýh qaınarynyń sheksiz myqtylyǵy dep túsinemin. Ras, elin súıgen adamnyń eli úshin jasaǵan erlik isin kórsem bosaımyn. Osy kúni keshe boksshy Bekzat Sattarhanov inimiz Sıdneıde talaıdy tómpeshtep, Olımpıadanyń jeńis tuǵyryna kóterilgende, táýelsiz Qazaqstannyń týy jelbiregende bárimiz de súısindik, bárimiz de bosadyq. Keıin sol Bekzatymyzdan oqystan aırylyp qalǵanymyzda, bárimiz birge taǵy jyladyq. Meıli, ony tanymaı-aq ta qoıalyq, biraq, áńgime onda emes. Áńgime - onyń eldiń, atam qazaqtyń atyn aıdaı álemge pash etken erliginde jatyr ǵoı. Olaı bolsa, elimiz irgeli el bolýy, birtutas ult bolyp uıysýy úshin onyń jyrtyǵyna jamaý bolý, boıdaǵy bar kúsh-jigerimizdi, qabilet-qarymymyzdy aıamaı jankeshti eńbek etý - bizdiń boryshymyz. Qazaq «Almaqtyń da salmaǵy bar» demeı me. Biz barymyzdy, qanymyzdy, arymyzdy, bilim-biligimizdi, mı-sanamyzdy el múddesi jolyna tolyq burmaı turyp, alǵymyz keledi, dáýletti bolǵymyz keledi. Dáýlet jappaı jumyla ter tókkende ǵana kele almaq. Eldegi barlyq jaǵdaıdy óz kózimen kórip otyrǵan qazaqstandyq bir orys jazýshysy basylymdardyń birine: «Qazaqtar, sender áýeli elderińdi baıytyp alyńdar, sonda báriń de aýqat jıasyńdar. Eldiń baılyǵy kóp dep, baryn bólip, jyrymdap, ózderiń tonap alsańdar, yrys ta, qut pen bereke de bolmaıdy ǵoı», dep oı tastaı tamasha etip jazdy. Zerdeli, el jandy adam qulaq asatyndaı pálsapa. Ol Qazaqstandy qazaqtan kem súıip otyrǵan joq, talan-taraj bolyp jatqan jaǵdaılardy kórip jany aýyryp, kúızele aıtyp otyr. Aqıqatynda, Qazaqstan túptiń túbinde Qazaq eli, baıyrǵy halyqtyń, ejelgi etnos - qazaq ultynyń ıgiligine qyzmet etedi ǵoı. Sony bileıik, sony oılaıyq. Atyshýly bankterden jeke esepshot ashyp, memleket qarjysyn tyqpyshtap júrgenderdiń deni de «jańa qazaqtar», el erteńin oılaýǵa kelgende shorqaqtaý sholaq oılylar bolmaı basqa kim deısiń?! Jeke bas múddesi memlekettik múddeden joǵary turǵan jerde eldik sezim bolady deýge sený de qıyn.

Sodan da bolar, tuńǵysh Elbasymyz qazaqstandyq patrıotymyz rýhyn barsha otandastardyń sanasyna sebý, uıymdasqan qylmys pen sybaılas jemqorlyqqa qarsy ymyrasyz kúres ashýdy basty maqsat etip alǵa qoıyp otyr. Ókinishke qaraı, bul rette halyq sanasynyń marǵaýlyǵymen qosa, zań, quqyq qorǵaý organdarynyń da tegeýrindi tutqa bola almaı otyrǵanyn, muny áleýmettik keselderdiń tamyryna tereńnen balta shabylmaı otyrǵanynan aıqyn ańǵarýǵa bolady. Bul rette aq adal eńbekpen kóktep, kógerip, baıyp jatqandarǵa sóz joq, ondaı jetistikke jetken baýyrlarymyz úshin qýanar edik. Aıtalyq, bir kásipkerimiz jeke zaýyt, fabrıka, kásiporyn ashyp, álemdik básekege saı keletindeı sapaly ónim shyǵaryp, keremet taýarlarymen shetelderdiń nazaryn aýdaryp, ónertapqyshtyq, jańalyqtar úlgisimen tanylyp, ǵylym men tehnıka, tehnologıany órkendetip, talaılaǵan adamdardy jumysqa tartyp, qarjysynyń shetinen mújálsiz jandarǵa, kóp balaly analarǵa qaıyrymdylyq jasap, qarasyp degendeı tirlik qylsa, rızashylyqtan búıregimiz búlk ete qalmaı ma? Sál de bolsa kóńilimiz birlenip, jibip sala berer edik. Al mundaı kásipkerler joq emes, barshylyq, olar búdjet qorjynyna da salmaqty úles qosa alýda. Qazaqstanda eshkim ashtan ólip jatqan joq dep urandaǵanymyzben de, turmysy qıyn, ne jumysqa jaramdy adamy joq, nemese barynyń bári jumys taba almaı daǵdaryp otyrǵan otbasylaryn kúndelikti ómirden, aınalamyzdan kórip otyrmyz ǵoı. Endeshe, jas memleket, jas qoǵamymyz úshin birinshi jaý - jeń ushynan jalǵasqan jemqorlar da, eń paıdaly da qurmetke laıyq adamdar - qolynan is keletin, óndiristi, qaı sharýany da órge súıreı otyryp, tapqan tabysynan elge qarasatyn jıǵany da, ımany da mol azamattar dep shamalaımyz.

Ata-babalar ańsaǵan azattyqqa qol jetkizip, egemendikke ıe bolýymyz, Táýelsiz Qazaqstannyń tuńǵysh Prezıdenti bolyp ozyq oıly da kórnekti, aqyl-parasaty tolysqan kánigi saıasatker, domna peshiniń shyjǵyrǵan jan shydatpas alaýyna mańdaıyn tósep, aýyr eńbektiń qazanynda qaınap ósken, kóp balaly baqtashy aqsaqaldyń aqyldy balasy Nursultan Ábishulynyń saılanǵany, onyń respýblıka Konstıtýsıasyna oń qolyn qoıa turyp týǵan halqynyń aldynda Prezıdenttik ar-ojdan adaldyǵy boıynsha ant ishýi, ózgeler san soqtyrmaq bolǵan tusta esemiz ketip opynyp qalmaı, ulttyq Teńgemizdiń jarq etip ómirge kelýi, ulttyq sımvoldar - Eltańba, Ánuran, Kók baıraǵymyzdyń keremet kórinis kórki, qazaq ǵaryshkerleriniń kosmosqa sapar shegýi. Qazaqstan táýelsizdigin Túrik eli bas bolyp álem tanýy, tipti kúni keshegi Aıman Musahodjaevalardyń «Álem ártisi» atanýy kózden qýanyshtyń yp-ystyq jasyn shyǵarmaı qoımaıtyndaı óte áserli sátter.

Mańǵystaýdaı mańǵaz aımaqty basqarý mártebesi osynaý qunarly topyraqtyń tól uly, ulaǵatty ustazdyń shańyraǵynda tolymdy tálim-tárbıe alǵan azamat Lázzat Qıynovtyń peshenesine jazylýy da kúni keshegi qyrsyq zamannan qıastyq kórgen tekti jurtymyzdyń óz tuǵyryna qaıta qonýy, ata dástúrdiń oryndy jalǵasyn tabýy dep baǵalar edik. Al osynyń barlyǵy baǵamdap qarasaq, tek qana táýelsiz el bolýymyzdyń arqasynda múmkin bolyp jatyr. Biz táýelsizdikke zaryǵyp jettik, qamyǵyp jettik, táýelsizdik múlde qantógissiz keldi dep aıtýdyń ózi onshalyqty durys qısynǵa kele qoımas. Óıtkeni...

N.Jantórın: «Lıtvandar: Qazaqtar myqty ekensińder! Sender birinshi bop bastadyńdar!»

Lıtvandar ult retinde ejelde qalyptasyp, irgesi setinemegen, zamanynda Evropaǵa taqymy batqan (tarıhta áıgili Lıtva knázdigi) irgeli halyq. Jalpy prıbalttar jurty keshegi ámirshil keńestik kezeńniń ózinde «aǵa» ultqa da, basqaǵa da aldyrǵan joq. Ulttyq uıysýy, óz tiline, diline qurmeti, saıası óresi, ulttyq sana-sezimi asa bıikte boldy. Eń bastysy, halqynyń birligi men ulttyq mentalıtetin, ór rýhyn joǵaltpady. Ózine mensinbeı qaraǵysy kelgenderge olar da mensinbestik, menmendik, tákapparlyq – tektilik minez kórsetti.

Olardyń eń basty utysy - búkil halqynyń sheksiz patrıotızmi, ultyn súıgishtigi boldy. Olar biz sıaqty baıaǵydan bodan el emes edi. Neshebir saıası áperbaqandyqqa qaramastan eldik namysty joǵary ustady olar. Derbestikke, táýelsizdikke ıe bolý jolynda san ret saıası kúres tásilderin qoldandy. Osy joldaǵy astyrtyn jumystar, saıası mıtıńiler, demonstrasıalar qyrbaı zamanda talaı basyp tastalyp otyryldy. Biraqta, olar qansha myqty desek te, ımperıalyq óktemdik júıege, shovınızm men ulttyq kemsitýshilikke keń kólemde, ashyqtan-ashyq qarsy shyǵa almaǵan syńaıly.

Birinshi bolyp qatal da qaharly júıege atoılaı qarsy shyqqan «júreginiń túgi bar» naǵyz qaharman halyq bizdiń qazaq bolyp shyqty. 1986 jylǵy Almatydaǵy jeltoqsan oqıǵasy jetpis jyl boıy «muzdaı temir qursanyp», bútin jalpaq álemnen ara bólip, sup-sur keıip tanytqan, kóptegen ulttardy ezgige salyp, erkindik bermeı buıdalap kelgen KSRO-nyń ekijúzdi de quıturqy bet perdesin sypyryp tastady. Bir-birinen ajyratyp bólýge bolmaıtyn tilegi de, júregi de bir halyq, egiz qozydaı baýyrlas jurt, odaqtas respýblıka dep kelgen Ortalyǵyńnyń ózi Qazaqstandaı úlken eldi talaq etip, qazaqtyń namysyn taptaǵysy keldi. Alaıda, ar-namysy, abyroıy bar, boıyna ata-babalardyń qanyn ekken qazaq jastary totalıtarlyq rejımge kóne almady.

Ulanǵaıyr baıtaq dalany Kolbın sekildi qańǵyp kelgen qańbaq, beıshara kisápirge basqartqysy kelmedi. Jıyrma bes jyl elin basqaryp, týlaqtaı jer úshin, halqynyń yrzyq-berekesi, baıandy bolashaǵy úshin kúresken Dinmuhamed Qonaevtaı iri Tulǵany taqtan túsirem degen Ortalyǵyńnyń áýpirim dańǵoılary zaman aǵymyna qaraı ulttar men ulystardyń sana-sezimi jańǵyryp, sál nárse bolsa ot shyǵatynyn, álgindeı árekettermen ózderine or qazyp jatqandaryn sezbegen de bolar, bálkim?!

1986 jyldyń kárli jeltoqsany halqymyzdyń uldarynyń ǵana emes, qyzdarynyń da qaısarlyǵyn, týǵan eli, onyń azattyǵy men halqynyń teńdigi, bostandyǵy jolynda tipti ólimge de bas tige alatynyn tanytty. Birneshe ul-qyzymyz qapıada qaza bolyp, qyrshyn ketti. Biraq, aıylyn jımaı, arlylyqpen kóz jumdy, óshpes erlik jasady. Talaılary japa shekti, qýǵyn kórdi. Áıtkenmen, qaı-qaısysy da jaltaqtaǵan joq, berendik, narkeskendik minez olardyń árbireýine tán boldy. Osy kúndegi halqymyzdyń birligi, jastyq jigerdiń alaýy sónbesteı bolyp tutanýy, olarǵa zıaly azamattardyń aqyl-keńes berýi qarańǵylyq tumshalaǵan dúnıeniń áni-mini tumanynan seıilip, kúnderdiń kúninde tań kúlimdeı ataryna úmit otyn mazdatqandaı edi. Dál osyndaı úmit 1986. Almaty. Jeltoqsan oqıǵasynan keıin burynǵy KSRO-nyń búkil aımaqtaryn sharpyp, neshe alýan dúmpýlerge ulasyp jatty. KSRO shartarabyndaǵy - Kaýnas-Vılnús, Tbılısı, Baký, Sýmgaıt, sodan keıin bizdiń Jańaózen oqıǵalary ámirshil-ákimshil júıe, áperbaqan saıasat, áleýmettik teńsizdikterge, shovınısik pıǵyldarǵa endigi jerde jol berilmeıtindigin, demokratıa men ulttyq tanym túısiktiń tolyqqandy búr jaryp, alaýlap kele jatqandyǵyn pash etti.

Onyń arty KSRO quramyndaǵy odaqtas respýblıkalardyń óz táýelsizdigine qol jetkizýimen tıanaqtalǵanyna ýaqyt tóreshi. Óz erki ózine tıgen, osyndaı azat bolǵan alǵashqy jyldarda Lıtvada bolyp bir fılmge túsken ardaqty aǵamyz, marqum Nurmuhan Jantórınge prıbalttar osy jazyp otyrǵan maqalanyń taqyrybyndaǵy áńgimeni qoımaı qaıtalaı aıtyp, qazaqtardy maqtaı, madaqtaı beredi eken, bul jaqqa kelgen árbir qazaq balasyna «jasyl jaryq» ylǵı da janyp turady eken.

Sochıde kezdesken aǵaı: «Tekti de tentek jurtsyńdar ǵoı, túrip aıdap shyqtyńdar sabazdardy. Jaraısyńdar, baýyrlarym!»

1989 jylǵy Jańaózen oqıǵasy da alabóten daýyldy boldy. Qazaq endigi jerde óz jeriniń bıligin ózgege bermeýge, namysty qoldan shyǵarmaýǵa, basqany basqa sekirtpeýge tas túıin bolyp jumyldy. Syrttan kelgenderdiń aıla-sharǵy, kólgirsip-kisimsýine, bılik - saýda tutqalaryna otyryp alyp tórelik aıtyp mardamsýyna jol bergisi kelmedi. Taǵy da Ar men Namys talqyǵa túskende tektilik turpatyn tanytpaı tura almady. Mańǵystaýdy bizdiń batyr babalarymyz qalaı baǵyndyrsa, solardan qalǵan urpaqtar da ata dástúrden alshaqtamaǵan, ar saqtaǵan, óńsheń nar qasqa erler bolyp shyqty. Jańaózen jurty teńizdiń arǵy betinen kelgenderdi esirtpeı, tezge saldy.

Sóıtip, Jańaózen buryn munaıshylar qalasy atanyp kelse, endigi jerde shamalynyń júregi daýalamaıtyn, óńsheń ózimiz ıelik etken, ana tilimiz, ata saltymyz, ulttyq minez-qulqymyz saltanat qurǵan qazaqy mekenge, qaı jaǵynan da baı mekenge aınaldy. Búginde jurttyń bári Ózenge yntyq. Ózende ómir de bar, orta da bar, aqsha da bar. Qudaıy kórshimiz - Túrikmenstandaǵy arǵy-bergi kezeńderde aýyp ketken aǵaıyndarymyz nópirimen elge oralyp, shetten sol maıshelpek - Jańaózenge ornyǵýda. Buǵan da shúkir etemiz, qýanamyz. Óz jerimizge bir jınalyp alaıyqshy, sonda esemizdi jibermespiz dep oılaısyń. Anaý jyly demograf Maqash Tátimov aǵamyz halqymyzdyń dúnıe júzindegi sanyn shamalap shyǵarǵanda 10 mln. boldy dep aıqaı salǵanbyz. Sonda maǵan Abaı mádenıet saraıyndaǵy bir orys áıeli tań qalyp: «On mıllıonnan kóp shyǵar. Jerdiń betiniń bárinde qazaqtar qaptap júrgen joq pa? Qytaıdyń ózinde qazaǵyń mıllıonnan aspaı ma?» dep tańdana qarsy suraq tastaǵan edi. Ol bizdiń halqymyzdyń zamanynda bordaı tozǵan, otyzynshy jyldardyń zaýalynda teń jartysy qoldan jasalynǵan ashtyqtan (ómir boıy kúnkórisin malmen aıyrǵan eldiń malyn tartyp alý sıaqty) jappaı qyrylyp, odan keıingi ósip-ónýi ózinen-ózi shabandap qalǵan tarıhyn bilmeıtin bolsa kerek. Bylaı qarasań, qazaqtyń almaǵaıyp zamandarda jer sharyna tarydaı shashylyp, jóńkilip ketkeni ras qoı. Sonda meniń esime kórnekti jazýshy Dúkenbaı Dosjanovtyń «Muhtar joly» romanyndaǵy uly Muhańnyń eńkildep jylaıtyn sátin sýrettegen tusy oralǵan-dy. Qysqasy, Muhań bastap bir top jazýshy Japonıaǵa barady, sol eldiń salt ǵurpymen tanysady. Bir kúni tańerteń basqa jazýshylar Muhańnyń bólmesine kelse, onyń kózinen jasy pora-pora bolyp, jylap otyrǵanynyń ústinen shyǵady da, aqyryndap syr sebebin suraıdy. Sonda Muhań oısha tebirene, kúńirene: «Dúnıede halqyńnyń az bolǵanynan jaman sor joq eken, jigitter, japondarǵa qarashy, bular 110 mln. eken», dep qamyǵypty.

Bul áńgimelerdi oraıy kelgende, qanymyz qaıralsyn dep aıtyp otyrmyn. Bári de qazaqqa qatysty másele. Kezinde Jańaózen oqıǵasy búkil oblysty sharpydy ǵoı. Qazaqtyń atyn shyǵaryp, rýhyn kóterýde Saıyn Shapaǵatovtaı ultjandy naǵyz Er bastaǵan «Parasat» qoǵamy da az sharýa tyndyrǵan joq. «Parasat» shovınızmge, ámirshil-ákimshil júıege kúırete soqqy bere otyryp, halyqtyń ulttyq sana-seziminiń oıanýyna dańǵyl jol ashty. Qazaq óz jerinde arqaıyn, ózgeni basyndyrmaı júre alatyndaı jaǵdaıǵa jetti. Sol tusta oblystyq gazetimiz oblyspen birge jabylyp qalyp, bizdiń de ashynyp júrgen kezimizdi. Men Abaı atyndaǵy mádenıet saraıynda nusqaýshy-metodıst bolyp, orystyq qaımaǵy buzylmaǵan ortada qazaqtyń óner ujymdaryn, stýdıalaryn, úıirmelerdi ashýǵa, keshter ótkizýge atsalystym. 1989-dyń jazynda zaıybymnyń densaýlyq jaǵdaıyna baılanysty kýrsovka alyp Sochıge barýǵa táýekel ettim. Aýylǵa baryp ákemnen alys jolǵa shyǵar aldy bata suraǵanymda qarsylyq bildirdi. Biraq, týa birbetkeı edim, alǵan baǵytymnan taıǵym kelmedi. Sochıdiń oı-qyryn sharlap páter izdedik. Bireýler «ózbeksińder me?» dese, endi bireýleri «qyrǵyzsyńdar ma?» degennen asa almady. Bul bizdiń shamymyzǵa tıetin.

Jaldaǵan úıimizdiń kisilerimen birge teledıdar kóretin edik. Bir kúni Máskeýden Jańaózen oqıǵasyn berip jatty. İshinde «jergilikti qazaqtar» degendeı aksent bar. Qojaıyn áıel julyp alǵandaı: «Mynaý sizdiń jaq emes pe?» degeni. Biz ishteı masattanyp otyrmyz.

Bir kúni kóshede kele jatyr edik, bir orta jastaǵy aǵaı qarsy ushyrasyp qaldy. «Qaı jaqtansyńdar?», dedi sálem-saýqattan keıin.

 Mańǵystaýdanbyz.

 Oı, jaraısyńdar, adaılar, atańa náletterdi túrip aıdap shyqtyńdar ǵoı! - dedi aǵamyz marqaıǵan kóńilmen.

Oılap qarasaq, Jańaózen oqıǵasy kezinde de qaza bolǵan, nemese zardap zaýal shekkender barshylyq. Endeshe, táýelsizdik ózinen-ózi kele qaldy dep aıtý qıyn-aý. Osyndaıda oıdy oı qýyp, oıyma otyzynshy jyldar oırany, áıgili Adaılar kóterilisi, san-saqqa shashyrap ketken qaıran qazaǵym, esil juraǵatym oralatyny bar.

Parsy elindegi «Qazaq» nemese saǵynysh ýyty..

1990 jyldyń qyrkúıegi bolýy kerek, Irannan alpys jyl degende alǵash ret qandastarymyz keletindigi jóninde estip, erekshe eleń ettik. Olar kórshiles el retinde bir jaǵy qaıta qurý, demokratıa samaly jelpýine oraı, «Qazaq» atty fýtbol komandasyn syltaý etip, týǵan topyraqty kórýge umtylǵan aǵaıyndarymyz edi. Fýtbol klýbynyń jetekshisi Júsip Kórpeden Aqtaý meımanhanasynda eń birinshi bolyp men suhbat alǵan edim. Sonda ol tolqyǵannan daýsy dirildeı, kózinen jasy sorǵalaı turyp áńgime órbitip edi. Stalındik-goloshekındik qyrshańqy da kesir saıasat baıaǵy jurtymyzdyń bir bóligin qutty qonysynan taıdyryp, dúıim halyq asharshylyq, joqshylyq keshe júrip múlde jat jerdi baspanalaýǵa májbúr bolyp edi. Tektiniń aty tekti emes pe, aqyry es jıypty. Birlik, eldik sıpattaryn úzbepti. Birtindep aýqat jıa beripti. Qyzdaryn jatqa bermepti de, jat jurttan qyz almapty da. Ana tilin, ánin, kúıin, jyryn joǵaltpapty.

Biraq sonyń barlyǵyn saqtap qalý ońaı bolmaǵan ǵoı. Bastapqyda kisi esiginde qul bolýǵa, kúń bolýǵa deıin barǵan, amalsyz kishik bolǵan, óıtkeni urpaǵy - uıasyn aman-esen saqtap qalýdy oılaǵan.

Júsip aıtty bosap: «Bizdiń qulaǵymyzǵa jórgekten sińgen án: «Mańǵystaý degen jer bar, Adaı degen el bar, Adyraspan degen shóp bar... Sen qazaqsyń, sen qazaqsyń. Otanyń seniń – Qazaqstan». Olar uzaq jyldardan keıin sol atakúldik Qazaqstanǵa, Almaty arqyly atameken - Mańǵystaýlaryna kelý baqytyna ıe bolyp edi. Fýtbol quramasyndaǵy jigitter kileń músindi eken, eń bastysy ımandy eken. Qazaq degende, elim, jerim degende, emeshekteri úzilip ketkeli tur. Keshqurym olardyń qurmetine dastarhan jaıylyp, as berildi. Sol jerde Temaqań (Temirhan Medetbek) bir jas jigitten áńgime ústinde «Eldi saǵynǵan shyǵarsyńdar?» - dep surady. Sonda álgi jigit kóńili qaıaý tartyp: «Saǵynysh degen biz úshin ý sıaqty ǵoı, aǵa-aý», - degeni bárimizdiń esimizde qaldy.

Eldiń, jerdiń, baýyrdyń, qandastyń, ózara aýyzbirshiliktiń qadirin solardaı bilsek, qane!

«Erteń bizde qonaq bolyp ketshi!..»

«Júre berseń, kóre beresiń» degen sóz bar halqymyzda. Bul - aqıqat. Túrli ortany kórgen saıyn oılanasyń da, qaıralasyń da. Táýelsizdikke qatysty áńgime órbitkesin de taǵy bir jaıdy aıtpaı kete al maı otyrmyn. 1990 jyldyń aqpan aıynda Almatyda ótpekshi jas aqyndardyń tuńǵysh músháırasyna Mańǵystaýdan aqyn Svetqalı Nurjanov ekeýmiz shaqyrylyppyz. Alaıda, ol kezde Eralyda (qazirgi Quryq) mádenıet salasynda jumys jasap júrgen Svetqalı baýyrym ýaqtyly qulaqtanbaı qalǵan ba, men ózim astanamyz Almatyǵa shuǵyl ushyp kettim. Músháıra saltanatyn Jazýshylar Odaǵynyń úshinshi hatshysy Ulyqbek Esdáýletov ashqannan keıin birinshi bolyp óleń oqý mártebesi maǵan tısin kelip. Sahnaǵa kóterilip, «Azamatqa syn» dedim de, oqyp kettim:

Zaman - zańǵar,

Suńqarlar qıasynda,

Jan baǵarlar buǵady uıasynda.

Jalyn atqan jampozdar janyp týǵan

Úńiledi halqynyń murasyna.

Ýaqyt -uly,

Shyrqatar shabyt berip,

Eliń úshin quldılaı aǵyp kelip,

Qyran minez tanytsań,

Shoqjuldyzdaı

Sáýle quısań sanaǵa jaryq berip!

Osy ómirde janǵany sonda baǵyń,

Týǵan halqyń tapqany qolǵanatyn.

Júrse erler qamymen qara bastyń,

Dúnıeniń qorlyǵy sol bolatyn.

Eı, azamat,

Esiń jyı,

Eńse kóter,

Esil ǵumyr ótpesin kúńsip beker.

Týǵan jer men týǵan el degen kezde

Jas tamshysy janardan yrshyp keter.

Jas degeniń - júrektiń qany syndy,

Áıgileıdi aryń men namysyńdy.

Ustaranyń júzindeı jarq-jurq etken

Áspetteıdi el-jurty arysyńdy.

Jylystady ótken kún úreı bolǵan,

Jarqyn zaman nur shashty shyraılanǵan.

Qazaq syndy halyqqa narlar kerek

Qaıtarýǵa tunyǵyn laılanǵan.

Oǵan jalǵas «Bizdiń halyq», «Qazaqtyń jigitteri saıypqyran» sekildi óleńderimdi oqydym. Músháıradan keıin Jazýshylar Odaǵynyń ekinshi hatshysy Qalaýbek Tursynqulov barshamyzdy qabyldap, kabınet ishinde de óleńder oqystyq. Bul arada «Bárimiz balasymyz bir atanyń», «Qaıraý» degen eki óleńimdi oqyǵanmyn, sol jerdegi óńsheń júregi bulbul-jyrǵa toly áriptesterim tarapynan jaqsy baǵa alǵandaı boldy. Janymda turǵan kýrstasym, aqyn Gúlnár Shámshıeva qolymdy qysa berdi. Shynyn aıtqanda men bul jaılardy maqtaný úshin aıtyp turǵanym joq. Shyǵarmashylyǵymyzǵa tóreshi halyq qoı. Osynyń barlyǵy kóterip otyrǵan taqyrybyma, sóz etkeli otyrǵan osy sapardaǵy bir oqıǵaǵa baılanysty týyndady.

Meni osy kúni úıinde kelinshekterimiz AGMI-diń pedıatrıa fakúltetinde bir grýppada oqyp, menimen «baja» syılas bolyp ketken, ózi Konservatorıa túlegi, almatylyq Oraz Tólegenbaev degen azamat degbirsiz kútip otyr edi. Óıtkeni, ol meni bastap bir joldastarynyń týǵan kúnine alyp barmaqshy edi. Kezdestik. Júz gram ishtik. Qolyna nán gıtarasyn aldy. Karl Marks - Paster kósheleriniń qıylysyndaǵy úıdiń altynshy qabatyna kóterilip esik qaqsaq, dý qyzyp jatyr eken. Esikten engen boıyna meniń Orazym dastarhan bıligin óz qolyna aldy. Onysynyń da jóni bar. Eki tilde áńgimeni sýdaı sapyrady, artısigi, ónerliligi óz aldyna. Eki til demekshi, meniń bar qanym da, janym da sol tilde jatqan adammyn. Balalarǵa da otbasynda bir aýyz orys sózin qospaı sóıleýge qatal talap qoıǵanmyn. Ana tiliniń árýaǵyn kináratsyz saqtaý jolynda basymdy tigýge barmyn. Al mynaý otyrys tek qana bir tilde, oryssha júrip jatty... Bul maǵan óte qatty batty... Kileń qaıran qarakózderim oryssha sóılegende qaı-qaısysy da qamshy saldyrmaıdy.

Biraz tostar da, ánder de aıtyldy-aý. Átteń, ne kerek, bári de basqa tilde. Sóıtip otyrǵanda asaba-dosym Orekeń:

 Kelesi sózdi Mańǵystaýdan kelgen aqyn dosym, ózi adaı...- dep biraz sıpattaýymen jetkizip baryp, maǵan bergeni. «Aı, bir kezek keldiń be?» - dedim ishteı. Dý-dodaǵa shydasam da, namystan kúıip, janyp bara jatyr edim. «Aý, aǵaıyndar, óńsheń ózimizdiń qaradomalaqsyńdar, qarakózdersińder. Ana tilińdi satý - anańdy satý, elińdi satý emes pe? Ortalaryńa jańa kelsem de, otyrystaryńnyń parqyna toıa almaı otyrmyn...», - deı kelip, halqymyzdyń sana-sezimi oıanyp, ulttyq ataýlyny jańǵyrtamyz degen tusta, Almatyda júrgen oqyǵan-toqyǵany bar degen qazaqtarymyz bulaı saırasa, quryp, bitkenimiz ǵoı degenge saıdym. Áli boıaýy kebe qoımaǵan «Qazaq tili – qanatym» degen tolǵaýymnan úzindi oqydym. Meniń manadan bergi bir saǵattaıǵy silkinisim aıaqtalar tusta janymda otyrǵan bir jigit «Kelshi, baýyrym!» - dep asqan rıza kóńilmen qushaǵyn jaıa tós qaǵystyrǵany. Al ústeldiń ekinshi betinde otyrǵandar arasynan bir ásem kelinshek qazaqtyń halyq ánderin bastap kelip ketsin! Ánnen keıingi áńgime de qazaqsha arna tartyp, keremet jarasymmen jol taba bersin sodan. Baqsam, bul Orynbor, Omby qalalarynan kóship kelgen aǵaıyndar eken. Oryssha sóılesýge úırenip ketken. Biraq, tildi de, dástúrdi de, án-kúıdi de jaqsy saqtaǵan. Bárinen buryn qazaqy namystary ishterin jaryp barady eken. Muny men olarmen sol kúngi keshte sher tarqatý barysynda anyq baıqadym. Bári de «Erteń bizde qonaq bolyp ketshi» dep qıylady, «balalarǵa da eki aýyz osyndaı áńgime aıtyp ber». Meniń ýaqytym shekteýli edi, kelesi kúni keri ushtym. Biz olarmen qımaı qoshtastyq. Sol kúngi otyrystan keıin olar eń bolmaǵanda eki qazaq kezdeskende jáne otbasynda bir-birimen ózge tilde emes, ana tilinde sóılesse, balalaryn qazaq balabaqshalaryna, mektepterine berse degen izgi úmit qaldy kókeıimde.

Ýkraındar: «Teginde uly halyq - qazaqtar.

Sizdiń Dala bizden bes ese úlken!»

Qazaqstan Halyq sharýashylyǵy jetistikteri kórmesin aralap kórgen kanadalyqtar sonaý keńes kezeńiniń ózinde: «Áýezov. Baıqońyr.Mańǵystaý» degen úsh aýyz sóz qoltańba qaldyrypty dep estigen edik. Ǵulamalyq demeı gór! Áýezov - oı (rýhanı) ulylyǵy! Baıqońyr - ǵylym men tehnıka ǵalamaty! Al Mańǵystaý qazyna-baılyq ataýlynyń sarqylmas qaınary emes pe! Men Qazaqstannyń eń shetkeri de maıly qıan pushpaǵy - jeti atam jerlengen baǵzy Mańǵystaý aýmaǵynyń bir ózine ǵana birneshe shaǵyn memleketterdiń sıyp ketetinin buryn da ár jerlerden oqyp, biletinmin. Al álemdik karta boıynsha Qazaqstan jer kóleminiń aýqymy jóninen dúnıe júzinde 9-oryndy enshileıtininen, sirá, habardarmyz. Áıteýir, atam qazaqtyń keń-baıtaq jeri jetedi ǵoı. «Jeri baıdyń - eli baı!» demeı me!

Álgi kanadalyqtar Qazaqstan degende Dala atty uly uǵymdy umytyp ketken be deımin. Bizdiń bahadúr babalarymyz mynaý kósilgen ulanǵaıyr jazyqtyqty bilektiń kúshimen, naızanyń ushymen baǵyndyrdy, attyń jalynda, atannyń qomynda, kósh-kerýen saltanatyn saqtaı júrip tabıǵatpen etene ǵumyr keshti. Saıyn dalany erkin jaılap, asaý minip, arǵymaq oınaqtatty. Mynaý jatqan shetsiz-sheksiz meniń dalamda baıaǵy tulpar tuıaǵynyń dúbiri áli jańǵyryǵyp jatqandaı kórinedi maǵan. Bul tarıhta moıyndalǵan kóshpendilerdiń Uly Dalasy (Velıkaıa Step) ǵoı! Neshe bir aýyr zamanalar men dúrbeleńdi dáýirler almassa da, tipti qıalyń da jetpes qıan túzdi urpaǵynyń máńgilik muragerligine ıe etip ketken narkesken tulǵalardy oıǵa oraltqanda mereıiń qanyp, kemerinen tasqan teńizdeı bulqynasyń. Endigi maqsat - sol dalaǵa, onyń týlaqtaı jerine kinárat keltirmeı, aıalap, qorǵaı bilý - búgingi jáne keleshek urpaqtyń eń qasterli paryzy.

Anaý bir jyldary oblysymyzda «Taras Shevchenko kúnderi» dástúrli túrde ótip júrdi. Bir saparda Ýkraınadan 25 aqyn-jazýshy keldi, túrli kezdesýler, basqa da kóptegen tartymdy sharalar ótti. Aqtaý meımanhanasynda keshkilik olarmen birge bas qosqanbyz. Biraz otyrystan keıin qushaqtasyp turyp qazaq jáne ýkraın tilderinde sazyna terbelip ánge saldyq. Kelesi bir kezekte sóz kezegin alǵan ýkraındyq bir aqyn:

 Sazymyz da, janymyz da shalqar, uqsas eken. Dalalarymyz da dańǵaıyr. Biraq, Sizdiń Dala Bizdiń Daladan bes ese úlken. Men osynda kelerde jerlerimizdiń ólshemin qaradym. Endeshe, biz emes, sizder - qazaqtar uly halyq ekensizder, -degeni. Shynyna kelgende men onyń pikirin geografıalyq karta, nemese ensıklopedıa arqyly salystyryp kórgenim joq. Biraq, ol solaı dedi. Sóziniń pálendeı qatesi de bola qoımas. Ol solaı degende, meniń kózimde taǵy da ystyq jas tunyp turdy. Babalarym úshin maqtanyp, olarǵa myń da bir márte alǵys jaýdyrdym.

Kúni keshe egemen dep otyrǵan elimizdiń kásibı dep otyrǵan Parlamentinde Jer-Ana taǵdyry saýdaǵa túsip, ony satý, satpaý máselesi qozǵalǵanyna tań qalamyn. Ashkózderge salǵan jerden «Ták!» deý kerek edi. Al Qazaqstanda shuraıly jer ataýlyny joǵarydaǵy «dáýler» bólshektep ıelenip qoıypty degendeı el aýzyndaǵy sóz ne sóz?! (Ulttyq Qaýipsizdik komıtetiniń qulaǵyna altyn syrǵa!). Sonyń barlyǵy ósek-qańqý bolǵaı da, toıymsyz tońmoıyndardy Qudaı kórgeı da degennen basqa biz ne pármen qyla alamyz teginde?!

Qazaqstan-2030: Men qalaı elestetemin?

«Memleketti qarjynyń emes, adamdardyń, daryndardyń azdyǵy álsiretedi» depti bir oıshyl. Jalpy, halyqtyń sanynyń kóp bolǵany qanshalyqty mánge ıe bolsa, sapasynyń joǵary bolǵany da sonshalyqty mánge ıe ekendigi talas týdyrmaıdy.

Men áldebireýler sıaqty óz halqyn mensinbeı, nemese dattaı, nemese oǵan jamanattyń bárin úıip-tógip salatyn adamdardyń pikirine qosyla bermeıtin toptanmyn. Óıtkeni, qaı kezde bolmasyn, qanyn da, aryn da taza saqtaǵan bizdiń halqymyz óziniń qabilet-qarymy, óner-bilim men qandaı da iske de úıirim ekeni jaǵynan eshbir ulttan olqy soqpaıdy. Árıne, biz ekonomıkalyq-áleýmettik, ǵylym men tehnıka, elektrondy órkenıet kóshine endi ǵana baǵdar túzep jatyrmyz. Etek-jeńimizdi jıa bastadyq. Memleketimizdiń altyn shapaqty, Kún sheńberli shańyraǵy tóbemizde tiktelip, ýyqtary shanshyldy, keregeleri qanat jaıdy. Bir kezdegi kıiz týyrlyqty qazaq endi álemdik qaýymdastyq, álemdik keńistikke shyqty...

El tizginin ustaǵan eńsegeı azamattar el ishinde tynyshtyq pen tatýlyq yntymaq pen jarasym bolsa ǵana, yrys juǵysty bolaryna tolyq kóz jetkizip otyr. Biz úshin jerimizdi mekendegen barlyq ulttar men ulystardyń tatý-táttiligi qandaı qymbat bolsa, qazaqtyń birligi odan da qymbat. Júzge bólinip, júzimiz kúıip júrmegeı. Rýǵa bólinip, irgemiz setinep júrmegeı. Jeti atamyzdy da, bútin qazaǵymyzdy da jilikteı shaǵyp, ata tarıh -altyn tamyrymyzdy túp-tereńnen tanı, tarata bilsek, ulttyq qalyptasýǵa, bir tutastyqqa jetise alatyn bolarmyz.

Máńgilik mańyzyn joǵaltpas osynaý yntymaq pen birlik, halyqtyq qasıetterdi Erteńge jalǵaıtyn búgingi jas urpaq ekenin barshamyz bilemiz. Men sol urpaqtyń taǵdyryna alańmyn! Shúkir, bizdiń elimizde daryndy jastarǵa degen memlekettik qamqorlyq pen qoldaý-kómek kúsheıdi. Olardyń tereń bilimdi bolýy, osy zamanǵy tehnıkany ıgerip, shetel tilderin meńgerýi, jalpy adamzattyq damý kóshine umtylýyna dańǵyl jol ashylyp otyr. Bilim berý oshaqtarynyń tolyq kompúterlendirilýi, gımnazıa, kolej, lıseı, akademıa, ýnıversıtetterdiń, jetildirilip oqytylatyn mektepterdiń kóbeıýi qýantady.

Ulttyq pedagogıka, ádep pánderiniń ómirge kelýi de ońdy nyshan. Prezıdenttik «Bolashaq» baǵdarlamasynyń ózi nege turady?! Mektep oqýlyqtary qaıta jasaqtaldy, «Qazaqstan tarıhy» orta mektepti bitirerdegi jáne joǵary oqý ornyna túserdegi negizgi pánge aınaldy. Qysqasy, bilim berý - aǵartý isi salasynda irgeli reformalar júrip jatyr. Endi ár qazaqtyń otbasynda qazaqsha sóılesip, balalaryn, nemerelerin qazaq mektepterinde ǵana oqytýy kún tártibine kókeıtesti máseleler retinde shyǵyp otyr.

Óıtkeni, óskeleń urpaqtyń boıyna arǵy-bergi ata-babalardan kele jatqan ulttyq mentalıtetimizge tán qadir-qasıetterdi - kesteli qazaqy til, «qanyna tartpaı turmaıtyn» qazaqy dil, júrekterge ımandylyq pen izgilik uıalatatyn musylmandyq din uryǵyn ábden seýip, sińirmeıinshe, qysqasy, Qazaq atty uly halyqtyń o bastaǵy ulttyq keskin-kelbet, bitim-bolmysyn qaıta jańǵyrtpaıynsha, biz eshkimnen de oza almas edik.

Óıtkeni, ózgege uqsamaıtyn óz tulǵasy bar (sulbasy emes), salt-sana, dástúri bar halyq máńgilik! Burynǵynyń kózi deseń kózi, sózi deseń sózi - abyz aqsaqaldarymyz ben aq jaýlyqty ájelerimizdiń azaıyp bara jatqanyna qınalatynymyz da sondyqtan.

Erteń kónekóz sol býyndar anaý jaqqa aýlaqtasa, ne bolarmyz eken dep te oılaısyń. Daryndy degen jastarymyz osy jaǵynan da qamshy saldyrmasa eken, qaı salada júrmesin rýhanı muralarǵa kóbirek úńilse eken dep tileıtinimiz sondyqtan. Rýhanı baı bolmaıynsha, rýhyń bıik bola almas. Mol bilimmen qarýlaný arqyly ǵana zıalylyqqa jete alasyń. Endeshe, elimizde kitap oqýdy nasıhattaý, kitaphanalar jumysyn jandandyrý bel alýǵa tıis.

Jas urpaq týraly aıtyp jatyrmyz. Elbasymyz ben Úkimetimiz salaýatty ult, salaýatty urpaq tárbıeleýge shyndap kiristi. Muny densaýlyq saqtaý salasyndaǵy tyń ózgeristerden, ana men balanyń densaýlyǵyna barynsha kóńil bólý, medısına salasyn osy zamanǵy sheteldik ozyq aparatýralarmen jabdyqtaý, túrli juqpaly jáne qaterli aýrýlarǵa qarsy kúreske baǵyttalǵan memlekettik baǵdarlamalardan anyq ańǵaramyz. Qazirde aýrýhanalarda dári-dármek, tamaq jaǵy jetkilikti, tipti endi syrqattarǵa oryn bolmaı, sheshimin kútken basqa problema týyndaýda. Ony da sheshý kerek.

Men ózim ustazdar qaýymy men dárigerler qaýymynyń jankeshti de tynymsyz eńbegin asa joǵary baǵalaımyn. Shynymen de urpaq bolashaǵyn oılaıtyn bolsaq, onda birinshi kezekte osy eki sala qyzmetkerleriniń jalaqysyn biraz kóterińkireý kerek. Bul rette osylar tárizdi gýmanıtarlyq salalardy ekinshi kezekke ysyryp qoıatyn sekildi burynǵydaı qasań kózqarastar men qaǵıdalardan arylǵan jón bolady. Tártip qorǵaý, zań organdary salasynda da solaı, prokýror, sot, polısıa qyzmetkerleriniń eńbekaqysyn birshama kóterýge jetisý mindet. Onsyz Gıppokrat árýaǵy aldynda ant ishken medıkterimiz de, shákirtimen abyroıy ósetin pedagogtar da, qylmysty quryqtaýshy tártip saqshylary da búkil kúsh-jigerin jaýapty isteri jolynda aıamaıdy dep aıtý óte qıyn.

Sońǵy mezgilde jumys jaıymen, bálkim, jan tynyshtyǵyn oılap júrmiz be, aýyl turǵyndary jappaı qalaǵa jóńkilýde. Bul aǵymdy durys nemese burys dep baǵalaý oryndy bolmas. Alaıda, aýyl barlyq ulttyq qasıettiń qaımaǵy ekendigin, aǵash úı men mal-jandyqsyz qazaq degen halyqty múlde elestetýge de bolmaıtynyn eshqashan esimizden shyǵarmaıyq. 2030 jylǵy aýyl jan-jaqty órkendegen, baıyrǵy qazaqy qalpy men zamanǵa laıyq mádenı deńgeıi úndesken bolýy úshin aýyldaǵy reformalardy nysanalaıtyn «Aýyl» memlekettik baǵdarlamasy qolǵa alynyp jatsa, quba-qup. Sheteldik demeýshilerdiń áleýmettik baǵdarlamalary alys keleshekti kózdeıtin maqsattarǵa da baǵyshtalýy asa mańyzdy dep túsinemiz. Bálkim, iri kásiporyndardy, sharýashylyqtardy árbir aýyl-seloǵa demeýshi - shef etý máselesin táýekelmen qolǵa alý kerek shyǵar.

Eldegi on jyl ishinde ornyqqan saıası jáne ekonomıkalyq turaqtylyq, azamattyq kelisim eldiń áleýmettik-turmystyq jaǵdaıynyń da birtindep túzelýine betburys jasady. Óz qaltamyz tym taıyz bolǵandyqtan alpaýyt sheteldik kompanıalardyń qarjysyn paıdalana otyryp qysqa merzim ishinde es jıyp alý, ınvestorlardy ıgiligimizge jaratý quptarlyqtaı. Tek onyń paıdasy men zıanyn «jeti ólshep, bir kese» bileıik! Olar da tekten-tekke kelmesi belgili. Meıli, alsyn. Biraq, «almaǵynyń salmaǵy» basym bolǵany durys. Osy arada eskererlikteı eki úlken másele: birinshiden, qorshaǵan orta, tabıǵattyń, Jer-ananyń júregine zaqym keltirmeý. Jer men kókti ýlasaq (bylǵasaq), jetise almaspyz. Ekinshiden, álgindeı baı kompanıalar jeke tulǵalarǵa emes, elge, jerge qyzmet istese. Jer baılyǵy shyn máninde halyq ıgiligine, qaranyń da qadesine jarasa, mine, jetistik sonda ǵana bolady.

Memleket múlkin (qarjysyn, baılyǵyn) menshik etken at tóbelindeı adamdardyń meımanasy tasýy toqtalatyn kez de keler, óıtkeni ár nárseniń shegi bar emes pe?!

Jalpy el erteńin qalaı elestetemin degende meniń oıyma árýaqty ata-babalarym, áýlıe-ánbıelerim keledi. Egerde bizdiń barlyǵymyzdyń eldikke degen nıetimiz túzý, osy uly maqsat jolynda bir judyryq bolyp jumyla alsaq, kıeli babalarymyz (Pir Beket atamyz) qoldary anyq. Onda eshqashan endi týymyz jyǵylmaıdy, qaıta joǵary kóterilgen saıyn bıikteı túsedi. Meniń qorqatynym - kóbine-kóp óz aramyzda bolyp jatatyn alaýyzdyq, jikshildik, aıaqtan shalýshylyq, óresizdik pen paryqsyzdyq, ásire áýeıilik pen dúnıeqońyzdyq, rýhanı jutańdyq pen tońmoıyndyq, jastar arasyndaǵy maskúnemdik pen esirtki qumarlyq (ıaǵnı, sana-sezimdi topastandyrý men máńgúrttený), ishteı baqastyq pen kúnshildik, jemqorlyq pen jebirlik, toıymsyzdyq pen ashkózdik, arsyzdyq pen astamshyldyq, dańǵoılyq pen dúmshe-dúbaralyq, sholaq belsendilik pen ekijúzdilik, aramtamaqtyq pen masyldyq, ustamsyzdyq pen uıatsyzdyq, kórgensizdik pen bos kólgirsýshilik, talǵamsyzdyq pen mádenıetsizdik, jasyqtyq pen pasyqtyq, tabansyzdyq pen turaqsyzdyq, olaqtyq pen salaqtyq, bilimsizdik pen biliksizdik, kórgensizdik pen kór soqyrlyq tárizdi ker «qasıetter». Osyndaı jaǵymsyz qylyqtar belgileri kimde joq deısiń, solardan arylaıyq.

Jaqsy qasıetterimiz de kóp qoı, solarǵa qaraı burylaıyq. Ol qaısysy ekenin ózderiń de bilesizder: Daladaıyn darhandyq pen tulpardaıyn tarpańdyq, arǵymaqtaı alymdylyq pen qıadaǵyny qaǵas jibermeıtin qyrandaıyn shalymdylyq, oryp túser oraq aýyz ot tildilik pen ortaq pátýaǵa uıyr parasat-paıymdylyq, halqy Hanyn Haq tutyp, Hany Halqyn jaq tutyp, eldiń qamyn oılaǵan, ákimderi saılanǵan, batyr, bı men baılary -halqynyń bolǵan aıbary, qaıyrym men qanaǵat, izgilik pen sharapat, qonaqjaılyq keńdigi, tektiligi, erligi, izet penen iltıpat - Qazaǵyma tán sıpat.

Odan keıingi keregi - óner, bilim, ǵylym, tehnıkalyq progres, sport, eń bastysy memlekettik saıasatkerlikte ozý. Táýelsiz Qazaqstan Respýblıkasynyń tuńǵysh Prezıdenti, qoǵamdyq qurylysymyzdyń kóshbasshysy Nursultan Nazarbaevtyń «Qazaqstan-2030» strategıalyq baǵdarlamasynda egemen elimizdiń alys bolashaǵynyń kúngeıli keleshegin kóre, búgingi jáne keleshek súrleýler jete saralanǵandyǵy senimdi nyqtaı túsedi.

Osydan otyz jyl ótkende ne bolaryn boljaý kóregendik emeı nemene?! Elimizde, ólkemizde osy baǵytta qarqyndy jumystar jasalyp jatyr. Qol qysqalyǵyna qaramastan qomaqty sharýalar tyndyrylýda. Tek qana el saıasatyn júzege asyrýǵa tıisti joǵary tómengi basshylar tamyr-tanystyq arqyly shen-shekpen kıip, laýazym ıelengender emes, shyn máninde qabilet-qarymdy, kóregen de daryndy, el múddesi degende shybyn janyn tigýge bar naǵyz marǵasqalardan tańdalsa degen tilek bar. Basshy kadrlardyń jan-jaqty myqtylyǵy el, jer, halyq eńsesin kótere bermek.

Ótkenimizge, sońǵy on jylymyzǵa taǵy da bir kóz salyp kóreıikshi. Qol jetkizgen meje shúkir eterlikteı. Halyqtar dostyǵy men urpaqtar sabaqtastyǵy, tarıhı qýǵyn-súrgin qurbandaryn eske ala otyryp, jadymyzdy jańǵyrtý, mádenıetimizdi kóterý aıtýly sharalar boldy. Elbasymyz N.Nazarbaev pen Tóbe bıimiz Á.Kekilbaevtyń kósemdik-kóregendik qasıetteri Qazaq elin saǵymdy belesterden shuǵylaly kókjıekterge bastap bara jatqanyna tántilik qulatamyz. Sharpysqanda shaldyrmaıtyn, shamalyǵa aldyrmaıtyn Tekti Barysqa tel sekildimiz. Kókke qarap ulyp, kózdegenine jetkenshe kóńili kónshimeıtin Kókbóri tárizdi Er sekildimiz. Táńiriden tilegeni kelip, Alla taǵala, ata-baba aıan berip, ortasynan ozyq týǵan, qatarlarynan asyp týǵan, on jasta bolsa da oıshyl, hám kemeńger, Qudaı qalasa, kósegesi kógerer El sekildimiz! Endigi jerde aınala mańyna marǵaýlaý kóz tastap, mańǵaz qozǵalatyn kerenaý narlyqtan góri, jýsaı júrip kóz shyrymyn aldyryp, kósile shaýyp aıyzyn qandyratyn jylqy minezdi sergektik kerek-aý qazaqqa!

25.05.2001 jyl.

Kókbaıraq kótergen on jyl

San ǵasyr sansyrap, óldim-taldym degende, táýelsizdik tizgininen ustaǵan qaıran elim! Qaz-qadamyńda halqyń túsinerdeı kem-ketik, qatelikteriń az kezdespese de, barar jolyńdy, ózindik sony súrleýińdi, aıqyn nysanańdy ustana bildiń. Zamanynda san soqqyny kórip, eseńgirep, rýhanı kúızeliske ushyraǵan qaıran jurtymyz Ata Salt, Tekti Sanasynan taımapty. Sodan da bolar, Táýelsizdik kógershini qalyqtaı ushyp, kúlimdeı jetkende, búkil eldiń kóp bolyp tańdaýymen Kósemi sanalǵan tuǵyrly Tulǵalar baıyrǵy Baba Dalasynyń baǵyn jandyrýǵa bar qajyr-qaıratyn aıamaı jumsaı bildi. Sodan da bolar, arǵymaq atyn oınaqtatqan tuńǵysh Elbasymyz Nursultan Nazarbaev pen Ábish Kekilbaevtaı áıgili aqylman-abyz Tóbe bıimiz bastaǵan el basshylary men qazaq zıalylary tarıhtyń osynaý kúrdeli kezeńinde tabandylyq pen kóregendiliktiń san úlgisin tanytty. Endi-endi árpil-tárpil táı-táılaǵan kezeńderdiń ózinen eldik sıpatynyń arda jatqan aıryqsha bitim-bolmysyn ańǵartqan at ústindegi atpal azamattar birtindep memleket shańyraǵyn tiktep, kelip qonǵan baqyt qusyn qaıtyp ushyryp almasqa bekem bel býǵan asyl aǵalar, ata-babalar armandap ótken egemendik eńsesin asqaqtatyp, eldik kóshin órkenıet dúnıesine qaraı túzeýge myqtap kúsh salǵandaı.

Búginde artymyzǵa sál ǵana moıyn buryp qaıyrylyp qarasaq, ejelgi enshimizdi qaıta oraltqanymyzǵa tabany kúrekteı on jyl ótipti. «Apyraı, á», - dep oılanbaı tura almaısyń. Álginde bodandyq túneginen azattyq shuǵylasyna janaryn jalt ete ashyp shyqqan baǵzy elimdi shyryldap jaryq dúnıege qaıta kelgen beıkúná sharananyń qalt-qult etken keıpine uqsatyp áńgimemdi bastap edim, sol sábı endi onǵa kelipti. Jylǵa jetpeı-aq julyny bekip, shyr aınala shaýyp ketetin shıraq týǵan daryndy baladaı Bizdiń El tez arada-aq júris-turysynyń senimdi ekenin aınala jurtqa, jalpaq álemge ańǵartyp úlgerdi. Qudaı sátin salyp, eliniń basyna erek týǵan erler kelgen alyp keme - Qazaqstan Adamzattyń dýly da shýly sapyrylysqan muhıtynan ózindik dara da sara jol tabýǵa bet túzep keledi.

Ózalda Kóktáńirdiń aýyzyn Aıǵa bilegen aıylyn jımas arlandyq pen bahadúrler taqymynda týlaǵan Taıbýryldaı tarpańdyq qan qasıetti jete sińirgen tuınaǵy bólek tektiler tuqymdary kózdi arbaǵan qalyń tumannyń ishinen de taısalmaı alyp shyǵar qamshy saldyrmas qanygiligimen tánti etpeı qoımaıdy. Teginde azýy alty qarys arystan men jan-jaǵyn jalmap keterdeı aıdahardyń jýan ortasynan oıyp ordaly oryn alyp, asyǵy alshy túsip, teń terezeli, márt minezdi keıippen arqaıyn tirlik keship jatqan Bizdiń Dala tipti de osal bola qoımas. Bútin qazaq bolyp birigip, bir judyryq bolyp jumylyp, Óltirmelik Rýhty, Óshirmeı Erlik ǵurypty, Máńgilik bolyp ǵumyrly, Saqtaımyz sonda tuǵyrdy, demekpiz.

«Altynnyń qolda barda qadiri joq», deıdi atam qazaq. Búgingi tandaǵy bizdiń qolymyzdaǵy altynymyz da, jaqut-jaýharymyz da, asyl aqyq-almazymyz da, baǵa jetpes baılyq, maqsat-murat, sarqylmas qazynamyz da - osy Táýelsizdik. Táýelsizdik -eldiń laǵyl-armany, Táýelsiz eldiń baǵy janǵany, Táýelsiz eldiń baǵy janbaǵy – Kóregen Kósemderiniń sara joldy tańdaýy. Halyq danalyǵyn osy rette:

Jaq bolmaıdy jańylmas,

Tuıaq ta bolmas súrinbes,

Aqyryn júrip, anyq bas,

Dáldikpen jymy bilinbes, -

dep sál-pál túrlendirip jatsaq, onshalyqty ábestigi bola qoımas.

Osynaý ótken on jyl ishinde Qazaqstan Kókbaıraǵyn búkil jer-jahan tanydy, moıyndady. Qazaqstan - Nursultan búginde álem nazaryn ózine aýdaryp tur! Árıne, kóbisiniń oılaıtyny - jas memlekettiń eleń-alań shaǵynda bary baılyǵynan qarpyp qalý, azdy-kópti úles ıelenip qalý. Birqatarynyń oılaıtyny sirá da mysyq tileý, birqatariniki - ishteı qyzǵanysh, áldebireýlerdiń oıy - arandatý, aıdap salý, ıtirqyljyń qylý. Minekı, osyndaı alasapyran dúnıede túpki esebińnen utylmaı-jańylmaı, quryǵanda eń bolmasa ıtjyǵys túsip, shama kelse, eki jep, úsh jep bıge shyǵyp ketetindeı aqyl men aıla, eń bastysy árbir qadam, árbir is, árbir sheshimdi Tereń oı, men Parasat Paıym eleginen súzip ótkizip baryp qana áreket jasaý túptiń túbinde bereke men merekege jetelemek te, jetkizbek.

Onǵa kelip, oń-solyn tolyq derlik tanyp, táýelsiz eldiktiń saıasat qyr-syrlaryna barynsha qanyǵyp, basynda Baq turaqtary belgili bola bastaǵan Bizdiń El endi-endi etek-jeńin jıyp, belin shartpa túıip, tyndyrǵany da, tyndyrmaǵy da jondanyp, sál-pál boıyn túzep qońdanyp, mıyǵynan kúle bastaǵan, kóziniń qıyǵymen aınala álemdi zerttep shola bastaǵan ózimizdiń Túz Qyranyna kelińkireıdi.

Marǵaýlyqtyń zamany ótip, ańǵaldyqtyń zardaby jetip, dymyn ishine saqtaǵan, toıynyp, toıattar úshin shynjyrdaı sheńgeli men qyran-qanattaryn baptaǵan Qazaq eli bir sekirse, on úsh, on beske keler, on besti qazaq er jasqa teńer. Biz qazir keleshek Janartaý men Jasyndar aldyndamyz. Kóp uzamaı ótkerer jalyndy asaý shaǵyn halqym naǵyz!

Iá, ınshalla, bissimillá! Jat peıil, suǵanaq sýyq qol, suq kózder joq demesek te, elimiz aman, jerimiz tynysh. Shúkir, halqymyzdyń basym bóligi baılyqqa belshesinen batpasa da, áldenip, qoń jıa bastapty, ózge jurttardaı tyrbana tirlik jasap, óz kúnin ózi kórýdiń qam-qareketinde. Shyny kerek, qazirde qarasańyz, Onǵa kelgen balanyń ózi tyrmysyp ter tókkeninde ash qalmaıtynyn, aq adal nan taýyp jeı alatynyn ábden baǵamdap úlgergendeı. Endeshe, onǵa kelgenshe jatpaı-turmaı erteńin oılap jaǵalasyp ósken Bala áste dalada qalmasa, sol on jastyń ózindegi Qazaqstan sekildi eńgezerdeı erkin El toqsan taraý joldyń ishinen tandap alǵan Óz Súrleýi, Óz Dańǵylynan jańyla qoımas! Jerimizdi mekendegen júzdegen ulttar men jurttardyń tamyryn dóp basyp, tatý-táttilikke uıytyp, aýyz-lámderin, júrek-demderin bir etip otyrǵan, solardyń birlesken bilek kúshimen Uly Otanyn túletip otyrǵan Narkesken Tulǵalardy Paıǵambarlar demeske lajym joq-aý!

Oý, týǵan El! Barsha ǵalamǵa baýyrmaldyq qushaq jaıatyn Baba qasıetiń edi, qonaqjaılylyq meımandostyǵyń óshpes ónege, ósıetiń edi. Nıetin buryp, qolyn sozǵanǵa oń qaradyń, sodan da bolar, kezip ketkendeı ataǵyń álem shartarabyn. Ońǵara bergeı jolyńdy Alla, ózgeni moıynsundyryp, óz qamyńdy qamda! On jylda oza shappasań da, kósh sońynda qalmadyń, Jıyrma, Otyz, Qyrqyńdy kórip, Qıqýlaı, quıǵytyp shapqan shaǵyńda,-2030-dy kórsek birge Tarpańym!!!

4.09.2001 jyl.

Bos maqtannan ne utamyz?

Sońǵy mezgilde eldik, erlik, birlik týraly jıi aıtylyp ta, jazylyp ta júr. Bul, sóz joq, zaman rýhyndaǵy másele. Ez bolmasaq, etek-jeńimizdi jınaqtap, el bolýǵa umtylsaq degende etekten tartyp, eńseni ezip turǵan kedergiler de az emes. Eldiń erteńine senimmen qaraýǵa kúdik keltirýge sebepshi keleńsiz jáıttardyń qatarynda halqymyzdyń rýǵa, jikke bólingishtigi, sóıtip, ózara qyrqysyp, aıtysyp-tartysyp, kerildesip, bir-birin kúndep, kóre almaýy, ishimdik dese ishken asyn jerge qoıýǵa beıimdigi, óskeleń urpaqtyń ata dástúrden, mádenıettilikten jutap bara jatqandyǵy syqyldy basty-bastylaryn keıingi kezde ashyna aıtyp ta jatyrmyz. Bul dertterdiń ishindegi eń bir osaldyǵymyzdy tanytatyn taǵy bir kórinis, qur, bos maqtan qumarlyǵymyz. Toqyraý atalǵan kezeńde bárinen buryn álgi aıtqan ishkilik adam boljap bolmaıtyn dárejede óris aldy. Ashshy sýǵa sol kezeńde batyp ishken keıbir aǵaıyndar «átteń, komýnızm ótip ketipti» dep san soǵady. Óıtkeni, ol kezde dúnıe kúl bolmaq túgili, bul bolsa da, basy aýyratyn eshkim joq edi. Árkim óziniń nan tapqanyna, sóıtip, úı-ishin asyraǵanyna shúkirshilik etetin. Sol bir kezeńde qaı qazaq ta qoldan kelse bastyq bolýǵa talpyndy. Ol úshin jaramsaqtyqtyń barlyq satysynan ótip, «dókeılerdiń» aldynda qurdaı jorǵalap, óziniń negizgi maqsaty portfel men kresloǵa ıe bolý úshin eshteńeden de aıanyp qalmady. Al bılik qolǵa tıgen soń ákimshildik, ámirshildikke birjolata ıek artý etek aldy. Sóıtip, bastyqty oryndy-orynsyz maqtaý, madaqtaý, oǵan jón-josyqsyz syılyqtar usyný dástúrge ene bastady. Osynaý kezeńge tán asa qaýipti qoǵamdyq keselder sanatynda alaıaqtyq, ashkózdik, jaǵympazdyq, jalpaqshesheılik, ekijúzdilik, aıdap salýshylyq, aramtamaqtyq masyldyq taǵy basqalaryn da aıtýǵa bolady.

Bulardyń ishindegi eń bir soraqysy, kórer kózge sondaı kúlkili ári túrpili kórinetin jaı -bir-birine kópshik qoıa sóıleý nemese bos dańǵazalyq, kólgirsý, taǵysyn-taǵylar. Bitpegen isti bitti dep, qabyrǵaǵa eki shege qaqqanǵa máz bolyp, nemese eki aýyz sóz oryssha sóılegenge barynsha masattanyp kelippiz. Osylaısha qur dalbasalap jospar qýǵansyp, ony oryndaǵansyp, kimniń shashbaýyn kótergenimizdi bilmeı óz býymyzǵa ózimiz pisip, daryldap júrgenimizde el de, jer de tozýǵa aınalǵan eken. Basqany bylaı qoıǵanda Mańǵystaýdyń ózin alaıyqshy. Aınala tolǵan hımıalyq zavodtar, olardyń qaldyqtary, aýa bylǵanǵan, basy aýyryp, baltyry syzdamaıtyn pende joq. Munaı óndiremiz, shabyndyq shabamyz, tas kesemiz, jer qoınaýyn atqylap, qazyp zertteımiz dep júrgende jer de tozǵan.

Osyndaı dańǵazashyldyq, naýqanshyldyqpen ala shapqyn bolyp alańǵasarlanyp júrgende kóp nárseni joǵaltyp alyppyz. Bárinen buryn keýde kerip bosqa tasynyp júrgende qoǵamnyń damý kóshinen qalyp qoıyppyz. Keıin táýelsizdik alyp qatarǵa qosylǵan damýshy elderdiń ózi bizden kósh ilgeri uzap ketken. Eń ókinishtisi, bizde sóz kóp, is mardymsyz.

Qashekeń toıyna Túrkıadan arnaıy saparmen kelgen ataqty Mustafa Óztúrik Almaty teledıdaryna bergen suhbatynda «Mynaý toı bizdiń halyq bola alatyndyǵymyzdy, basymyzdyń kerek kezinde birige alatyndyǵyn kórsetti. Alaıda, eldikke tusaý bolatyn ishimdik degen bir pále bar eken. Sony bir-birine qalaıda ishkizip, ózdi-ózderin kezekpe-kezek ósire maqtaı, bóse berýdi daǵdyǵa aınaldyrǵan eken», degendi aıtty. «Maqtaǵandy kim súımeıdi, qul-qutan da súıedi» degen de sóz bar aramyzda. Bul da bizdiń maqtan qumarlyǵymyzdy kórsetedi. «Maqtan, maqtan, maqtanýǵa turarlyq ulyń, qyzyń bolsa», deımiz. Árıne, ulttyq maqtanysh etip úlgi tutarlyq Mustafadaı erlerimiz bolsa, keýdeni qýanysh kernese nesi bar! Áıtkenmen osy Qashekeń toıyna Almatydan 1991 jyldyń 3 qazany kúni Mustafamen birge ushýǵa sáti túsip, saparlas bolǵan osy joldardyń avtory Shyǵys jekpe-jeginen birneshe dúrkin álem chempıony Mustafa Óztúriktiń aýyldyń qarapaıym qazaǵyndaı kishipeıildiligine, maqtan súımeıtinine, biraq ózine sonshalyq senimdi ekendigine tánti bolǵan edi. Teginde búgingi kúrdeli dúnıede attyń basyn tizgindep, sabyrly, salqynqandy bola bilgenge ne jetsin. Adam balasy neǵurlym dana, neǵurlym parasatty, tipti bylaıynsha alǵanda neǵurlym salaýatty ómir súretin bolǵan saıyn aq-qaranyń jigin aıqyn ajyratyp, kez kelgenniń quryǵynda, shylaýynda ketpeıdi. Kólgirsigen maqtaý sózge ere de qoımaıdy ol. Al bizdiń jerde qalaı? Máselen, Qazaqstandy tutas alsaq, ony «týysqan ulttardyń dostyǵynyń laboratorıasy», «qonaqjaı, dalasyndaı darhan el» dep bostan-bosqa jel berip, qurǵaq marapattaýdy negizge alyp oryndy-orynsyz madaqtap keledi de, endi dym bilmegendeı, «jergilikti halyq óz jerinde jartysyna da tolmaıdy», «qazaq tilin Memlekettik til etip ne keregi bar edi?» dep jaǵaǵa jarmasyp júrgen joq pa? Shet elde júrip ysylǵan Mustafa, nemese ótken jyly Irannan kelgen isker baýyrymyz Júsip Kórpe álgindeı syn-eskertpelerdi bekerden-beker aıtpaıdy ǵoı. Sirá, kez kelgenge aq kóńildilikpen ashylyp, shashylyp, aqyrynda aıdalada qańǵyryp, bos qalmaýdyń jáıin oılaıtyn mezgil jetti.

Asyly, qur maqtannyń keregi ne? Shúkir, el Prezıdenti N.Nazarbaev respýblıkany jańa deńgeıge kótersem, barsha álemge tanytsam dep tynym tappaı, jarǵaq qulaǵy jastyqqa tımeı shapqylap júr. Alaıda, áli qalyń uıqy qushaǵynda jatqan qalyń eli damyǵan órkenıetti álemniń kerýen-kóshine ilesýge daıyn ba?! Bizdińshe, kenjeligimiz áli kóp. Olaı bolsa, eń áýeli dańǵaza, áýpirim, bos maqtan súıgishtikten arylyp, aldyńǵy elder qatarly is qylýdy úıreneıik, beldi bekem býyp, tas túıin bolyp tabandy tirlik eteıik! Sonda ǵana tuǵyrymyzda taıqymaı tura almaqpyz.

1991 jyl.

Amal

Osyndaıda balalyq shaqtyń bal áserlerin qalaı eske almaısyń?! Shúkir, sońǵy jyldary Qazaq eliniń qanaty qataıyp, joǵaltqan asyl muralarymyz ben ulttyq salt-dástúrlerimizdi jańǵyrtýǵa qulshyný ústindemiz. Sonyń bir aıqyn kórinisindeı kóktem merekesi - Naýryz toıyn búkilhalyqtyq aýqymda keńinen toılaýdy qolǵa alyp jatyrmyz. Kóńil, shirkin, jańarǵan dúnıege, zaman rýhyna táýba etip, qýanysh uzaǵynan súıindirse eken degen aq tilek aqtarylady. Eń bastysy, bul ulan-asyr meıram halqymyzdyń bolmys-bitimin nyǵaıta túsedi ǵoı degen oı qýattandyrady. Bizdiń memleketimizdi, ultymyzdy kúlli álem tanyp otyrǵanyn aıtsańyzshy!

Al osylaısha mereıimiz tasyp, dúrbeleńdi-dúbirli dáýirge tap bolyp jatyrǵan kezimizde meniń oıyma sonaý bir balalyq shaǵym orala beredi. Ol kezde biz osynaý ulanǵaıyr Mańǵystaý ólkesindegi eń bir kórikti, eń bir áserli Shaıyr aýylynda turýshy edik. Bul aýyldyń kóktemgi kórik-kelbetine kóz súısiner edi. Búkil jer-dúnıe, tirshilikke jan kirip, qasıetti Qarataý baýraıyndaǵy kúlimdegen qaınar bulaqtar bulqyna aǵyp, aınalań kók jasyl tepseń, óriske mal jamyraı jaıylyp, tabıǵattyń osynaý áýen sazy, jarasymyna saı adamdar da jadyrap, jaǵalary jaılaý, kóńildi dáýren súrýshi edi.

Mańǵystaý turǵyndarynyń sol tabıǵatpen etene uǵym-túsinigi boıynsha kóktemniń alǵashqy aıynyń 14-i kúni mereke bastalady. Bul - Amal. Bul ólkede sondyqtan Amal esimdi adamdar da az kezdespeıdi. Naýryz aıynyń 14-i - Amal - mańǵystaýlyqtardyń tilimen aıtqanda, uly toı, adamdardyń bir-birimen shurqyrasyp, tós túıistirip kóriser kúni. Oıdaǵy-qyrdaǵy aǵaıynnyń bir-birin emirene izdep, qys kórpesin silkip, tirshiliktiń túleıtin shaǵy. Naýryz merekesin búkil el bolyp toılaı bastaǵanymyz endi ǵana bolǵanymen, mańǵystaýlyqtar Amaldy aıryqsha toı etip el ishinde atap ótýdi qaı kezde de, qandaı zamanda da dástúrli túrde jalǵastyryp kele jatyr.

Bir tań qalatynym, shyn baýyr, jaqyn aǵaıyn adamdardyń osy kúni birin-biri izdeýi, bir shańyraqtyń astyna jınalyp, mereılenip, shattanýy shart sekildi. Dál osy naǵyz halyqtyq mereke kúni barmasań, úlkender jaǵy kóńilge alyp, renjip qalýy da ábden múmkin. Árıne, «ıgiliktiń erte-keshi joq», «eshten kesh jaqsy» dep keıin de kórisip, qol ushyn berip shyǵýǵa bolatyn shyǵar... Biraq, «sabaqty ıne sátimen» demekshi, biz tipti sol bala kezimizde taý baýraıyn ala shashyraı ornalasqan, shaǵyn degenmen ájeptáýir halyq turatyn aýyldyń ana sheti men myna shetine túgel baryp, kórisip shyǵýdy maqsat-mindet sanaıtynbyz. Alysyraqta ornalasqan bir úı qalyp qoısa da, kóńilimiz ortaıyp qalatyndaı sezinetindeımiz. Shirkin, netken dala kóńil, netken bala kóńil! Óıtkeni, ata-anamyz, týǵan aýylymyz bizderdi búkil elge degen osyndaı shynaıy súıispenshilikpen,týǵan topyraqqa degen mahabbatpen ósirdi ǵoı. Endi bir qyzyǵy, osy Amal kúni úıdi-úıge kóriserde tań qulanıektene top bala birigip alyp shapqylap, aýyldy aralap shyǵatynbyz. Árıne, ádette ertemen turatyn aýyl adamdary uly meıram kúni sirá da tynysh jata alsyn ba! Eń bastysy, aýyl adamynyń aqjarqyn kóńili men aq dastarhanyn aıtsańyzshy! Amal kúngi aýyl adamdarynyń úıdi-úıdi aralap qydyrýy, toıdan peıilin de, shashýyn da, baryn da aıamaýy bir ǵanıbet! Bes kún tirshilikte adamdardyń osyndaı kóńil jarasymyna ne jetsin!

Sońǵy mezgilde qalat irishiligimen aldanyp ketip, aýyldyń búgingi ómirinen alshaqtap baramyz ba dep te alańdaımyn...

Ne bolsa da, Amal - eldik, halyqtyq meıram. Bul kúni Mańǵystaý óńirinde kim-kim de bolsa kún shyqqansha buıyǵyp jata almaıdy. Kim-kimniń de kóńiline jelpinis kiredi, júzderine ómirge degen qulshynys enedi, birlik kúsheıedi, bereke molaıady. Halqymyzdyń burynǵydan da yntymaǵy arta túserine shúbámiz joq.

Meniń esime joǵary oqý ornyn bitirgennen keıin Almatyda turǵan jyldarym túsedi. Mańǵystaýdan astanaǵa jınalǵan aǵaıynnyń barlyǵy atyshýly jazýshy Ábish Kekilbaev aǵamyzdyń úıinde Amal kúni mindetti túrde bas qosatyn. Óıtkeni, bul úıde osynaý qaladaǵy mańǵystaýlyqtar ishinde bárinen de jasy úlken qart ana bar! Amaldyń máni de sol: jasy úlkenge jasy kishiniń ınabat bildirýi, sálemdesýi. Syılastyq, halyqtyq tereń tamyrly dástúr degen de osydan bastalmaı ma?! Al syılastyq bolsa, qut-bereke de, toı mereke de kóp, ári saltanatty da dýmandy bolmaq.

Endeshe, Amal kúni kóńilderiń kóterińki bolsyn, jamaǵat!

naýryz, 1991 jyl.

---