InfoHub Logo

— Bol, tentegim, tur-turdan habar kelse, uıqydan maza keter, túregel. Zattaryńnyń ashyǵy ashyq, shashyǵy shashyq qaldy. Oshaqtaǵy ot ta óshirýsiz, ýatylǵan sekseýil de kirgizilgen joq, buzaýyń da baılaýly qalpynda... Arba túskiri kelip qap júrer, men erterek jóneleıin. Al, qaraǵym, dúnıelikterińe yqtıatty bol...

Osyndaı tapsyrmalaryn asyǵyp aıtady da, sheshem úıden shyǵyp ketedi. Soǵystan keıingi qarbalas kezeń ǵoı. Bul men úshin tosyn emes, úırenshikti ádet. Kishkene kezimnen qulaq úırenip, janyma sińgen daǵdyly jaǵdaı. Sondyqtan bolar, sheshem júktegen «jumystarynyń» barlyǵyn da jyly kórpege tumsyǵymdy tyǵyp, tátti uıqyny qıa almaǵandaı búrkenip jatyp tyńdaımyn. Oıatqany terbeý sekildi, kópke deıin maýjyrap jata bergim keledi.

Sheshem bolsa, asyǵyp-úsikkendi kúndelikti ádetine aınaldyryp alǵan. Bul kisi barmasa, kolhoz jumysy toqtap qalatyndaı aptyǵady da turady. Ásirese nan jaýyp, ne bolmasa kir jýǵan kúngi ábigeri tipti tyǵyl-taıań. Asyp-sasyp, úıdiń ishin jınaýsyz tastap, qolǵap, pyshaq sekildi asaı-múseılerin qoltyǵyna qysyp, jónele beredi. Júre qımyldap, shelek-qumandarǵa súrine júrip, tańerteńgi orazasyn ashatyn kezi bolady. Teginde, ol kisiniń jaıbaraqat, yrǵalyp-jyrǵalyp úıden shyqqanyn áli bir ret te kórgen emespin. Baıaǵy bir órt óshirgendeı elgezek kúıi sol kúıi; qazir de basyndaǵy jaýlyǵyn jolshybaı tartyp, qolyndaǵy ketpen, qalaǵyn súırete-múırete úlken joldyń arǵy betindegi júmysshylardy kútken arbaǵa qaraı ketip barady. Beline býynatyn belbeýin de umyt qaldyrypty, óıtkeni ústindegi kóılegin aldan esken samal keýlep, qońyltaq kórsetedi. Belimniń jeli bar deýshi edi, apyl-ǵupyl júrip umytyp ketkeni ǵoı... Bar asyǵys, bar ábigeriniń tynshýy arbanyń ústine shyǵyp, qońyr jelge júzin qaqtap, jumysqa qaraı bet alý bolsa, sonaý aradan qaıta oralyp kelýge murshasy bar ma?!

Oramaldaryn mańdaıyna túsire shart túıip, bet-júzderin qoıý qońyr totyq basqan, terlep-tepship batpaqty qyzylshany japyraǵynan aryltyp tynym tappaıtyn joldastarynyń arasynda bolý — sheshem úshin dúnıeniń raqaty. Jaryqtyq, ústindegi eski beshpetin laqtyryp tastap, qos bilegin túrinip alyp, qyzý jumysqa kiriskende, órmekshi toryndaı shımaı ájim jazyla túsip, totyqqan júzinen jiger nury ushqyndap, tókpe aqynǵa shabyt kelgeni sıaqty qulpyryp ketedi. Kárilik jetse de tize búgip, belin bermeı qaıratty júrýiniń ózi iske degen taýsylmas lázzatynyń jemisi bolar. Iá, onyń bul qushtarlyǵy kózi ashylyp, esi kirgennen beri qanyna sińip, qýatymen ǵana ómir súrip júrgenine, eńbekke de¬gen súıispenshiligi ólshemge syımas alyp ekendigine eshqandaı kúmánim joq. Asylynda, búl adamnyń mahabbaty ómirmen bite qaınasqan qasıetti mahabbat qoı dep oılaımyn.

Mine, ol qazir qyrqadan shyqqan erteńgi kúnniń álsiz sáýlesine alaqanyn kólegeılep, ózine tıisti qyzylsha destesiniń jıeginde túr. Qyzylsha japyraǵyndaǵy tańǵy shyqtar marjany jumsaq shýaqqa býsanyp, onyń janaryndaǵy qyzýly shabyttaı jyltyldaıdy. Ózine tanys shyq býy men japyraq ıisiniń tynysyn seziný de ǵanıbet qoı, sheshinip jiberip, keshe ǵana úıip ketken úıindiniń qasyna otyrady. Alǵashqy qarqynmen eńserip tastamaqqa ońtaılanyp, jumys mólsherin kózben sholady. «Iá, kóz qorqaq, qol batyr. Bissimilla, bereke...»

Sonymen bastap ta jiberedi. Osydan qara keshke deıin... Já, men shamaly kidireıinshi, áńgime basy áriden bolsyn.

...Búl ózi Otan soǵysynyń sońǵy jyldaryndaǵy oqıǵalar edi. El turmysynyń qońyr jaıdaq, tyqyr kezi. Bizdiń ómirimiz jyraqta jatqan «Kerbulaq» atty kishigirim kolhozda ótip jatty. Soǵystyń bar aýyrtpalyǵy beli eńkeıgen káriler men buǵanasy bekimegen jas óspirimder moınynda. Ol kezdegi salt basty jas kelinder aýyl ishiniń tiregi sekildi, qaı arada qıyn jumys bolsa, solardyń qolynan ótip jatady.

Men bolsam, túnniń bir jarymyna deıin kózimdi ilmeı, sheshemniń kelýin kútemin. Úı sýyq, jalǵyzbyn. Tysta kúzdiń sýyq jeli súıek shaǵardaı yzǵarymen ulıdy da turady. İshim buralyp, kózim qaraýytyp, syrt etken dybysqa qulaǵymdy tigip eleńdeımin de otyramyn. Úıde eń qurysa qos ýys un joq, meniń nan jegim keledi.

Bir ýaqytta syrtqy esik sart ashylyp, úıge sheshem kirip keldi.

— Eljiregen júregim meniń, áli tosyp otyrmysyń?

Aıaǵy qyp-qyzyl shıedeı qan, taram-taram bop josylyp túr. Búl maǵan úırenshikti kórinis, sý sýarǵan kúni kúzdiń juqa muzy baltyryn tilgilep, josa-josa qylatyn.

— Nan taýyp ber, nan jegim keledi.

— Qulynym-aý, neǵylǵan nan, qatyqsyz qara sý bolsa da, Qudaı densaýlyǵyn bersin. Myna Germandy jeńip...

— Qarnym ashty, nan jegim keledi, nan.

Sheshem meniń áldenege qatýlanyp, kózimniń qaraýytyp otyrǵanyn kórip, baýyryna qysyp, aımalaǵysy keldi.

— Eshteńeniń keregi joq, nan taýyp ber.

— Tentegim-aý, joq nárseni qaıdan tabaıyn?!

— Nan jegim keledi, nan, nan, nan...

— Kózińnen aınalaıyn jyltyldaǵan, ózegiń taldy ma?

Men ornymnan atyp turyp, esiktiń aldynda turǵan sheshemdi ıterip jiberip, dalaǵa júgirip shyqtym. Shyrttaı qarańǵydaǵy qyraýly jel betime, sıraǵyma oralyp, arqamnan ıterip qýa jóneldi. Ne sebepten shyǵyp, qaıda bararym belgisiz bolsa da, áldenege tas túıin bop, bet aldyma júgire berdim. Bir ýaqytta aıaǵym bir nársege tıip súrinip ketti de, etpetimnen quladym. Sodan qaıta turǵanym joq, kózimnen bir tamshy jas ta shyqpady, ústimdegi sholaq kóılegimdi sýyq jel keýlep, arqamdy qaryǵan kúıi jata berdim. Birazdan keıin meni izdep zar ılegen sheshemniń daýsy estildi. Týra ústimnen túskenshe tistenip, ún-túnsiz jata berdim.

Úıge kelgennen keıin lám demesten búk túsisip jatyp qaldyq. Sheshem de tis jaryp esh nárse aıtpady, dirildegen alaqanymen tikireıgen shashymdy sıpap únsiz jatty. Áldekimge óshikkendeı tistenip, jelkeme tamshylaǵan ystyq jastyń astynda jatyp meniń de kózim ilinipti.

Keıin baqsam, búl meniń balalyǵym eken. Múmkin, meniń maıdanǵa bergen qan men terim — kúńgirt ótken sábıligim shyǵar. Joq nárseni taýyp ber dep jazyqsyz sheshemdi jábirleýim — soǵysqa aıtqan qarǵysym bolar. Biraq aınalyp keteıin sheshemniń sol kezdegi sa-byrlylyǵy esimnen ketpes. Erteńinde turǵannan keıin de, túnde eshteńe bolmaǵandaı-aq, qarny toq, kóılegi kók adamsha:

— Kózińniń qaspaǵynan aınalaıyn, bir japyraǵym meniń, túregelshi. Jaqsylap bókpen basyp qoıdym, — dep satpaq-satpaq betimnen súıdi. Sábı júregine aqaý túsip, kóńilim taryqpasyn degeni me, áıteýir, joqshylyq pen mehnatty kúnderdiń eshqaısysyna da qabaq shytyp keıis bildirmedi. Qashan bolsa da jel qaǵyp, qońyrqaı tartqan júzinen jańa atqan tańnyń jumsaq shýaǵyndaı meıirimdi jarqyraý jylylyq kóretinmin. Meni ájeptáýir kisi sanap: «Mynany bylaı istep jibersek, qalaı bolar edi», — dep keńes te surap qoıatyn. Jáne kádimgideı jiger berip: «Búl da bolsa basqa túsken kúnimiz ǵoı, shydap baǵalyq», — dep aqylyn aıtady.

Men ystyq bókpendi óńeshimdi kúıdire-múıdire qarbytyp, erteńgi asqa qoıǵa shapqan qasqyrsha tıisemin, búl kórinis te ana júregine ońaı tımeıdi, — áldenege renish keıpin bildirip, osy kúıge túsirgen soǵysqa laǵynet aıtqandaı eki kózin bir núktege qadap, únsiz otyryp qalady. Sálden keıin ornynan ushyp túregelip, bileýlenip isinip ketken jarasyn baılap, jumysyna jınalady.

— Aıaǵyń taǵy qanaıtyn shyǵar, sýǵa nesine shyǵasyń?

— Ne qylar deısiń, jumys tańdar ýaqyt pa qazir? Ákeleriń tizesinen qan keship júrgende, bizdiń úı jumysynan tartynǵanymyz jaraspas. Elge tynyshtyq ornasa, bári de bir kúngideı bolar deımisiń?!

* * *

Sheshemdi kórmegeli bir aptanyń júzi bolyp qaldy. Keıingi kúnderi kolhoz jumysy tipti qaýyrt bolyp, jıyn-terin naýqany moıyn burǵyzbaıtyn. Qyzylshashy áıelder úıim bar dep qaıtýdy umytty. Bozamyq aı sáýlesi astyndaǵy tynymsyz tirlikten keıin birer saǵat kóz shyrymyn alyp, kúzgi tańnyń eleń-alań, adam tanymas ýaǵynda jumys basyna qaıta josylady. Aýdan basshylarynyń jıi kelip: «Qyzylsha qar astynda qalyp júrmesin», — dep eskertýinen seskene me, joq, álde el basyna túsken naǵyz qaýipti shyn júregimen sezinip, adal pıǵylymen qabyldaǵany ma, jumys dese, bura baspaı, janyn salatyn. Barlyǵy da pisip-kóngen qajyrly jandar edi. Qoly qaltyraǵan kempirlerdiń ózderi adamy joqtardyń birdi-ekili qoı-eshkilerin saýyp berip, olardy pisirip, uıytyp qoıý sıaqty áreketterimen qolǵabys kórsetetin.

...Shyrt uıqyda jatyr ekenmin, qalaı oıanǵanymdy qaıdam, aýyzǵy úıdegi abyr-sabyrdan kózimdi ashtym. Tań bozaryp atyp qalypty. Terezege jabysyp, tómen qaraı sorǵalaǵan sýǵa qaraǵanda, jańbyr jaýyp turǵany baıqalady. «Jaqsy boldy, jaýyndy kúni sheshem úıde qalatyn shyǵar», — dep oıladym. Ekinshi bólmeden maǵan beıtanys, bógde adamdardyń daýsy shyǵyp jatty:

— Jaǵdaıyńyz jaqsy deńiz, kishkentaılaryńyzdyń qarny ashyp qalǵan joq pa, balańyz nesheý edi?

— Bir ǵana tentegim bar, amandyq bolsa, erjetip te qaldy, anaý-mynaý qıyndyqqa boı berer deımisiz, jigit qoı...

— Onyńyz jaqsy eken, áıtse de ashyǵyp qalmasyn, qazirgi tapqanymyz — maıdandaǵy ásker men aýyldaǵy jas óspirimder úshin ǵoı, qambalarda qalǵan azyn-aýlaq bıdaıdy jas balaly úılerge bólip bergeli jatyrmyz, solardyń tizimin alýǵa ertelep júrgen betimiz osy. Shamalydan soń keńsege kelersiz.

— Kóp balaly úıler bolmasa, jalǵyz-jarym balalarymyzdy óıtip-búıtip ózimiz de asyraı alamyz ǵoı, sondaılarǵa kóbirek kóńil bólseńizder jaqsy bolar edi.

— Onyńyz da aqyl, sonda da keńsege kelińiz, aqyldasyp kóre jatarmyz. Az shydap baǵyńdarshy, az shydasańyzdar, fashıserdiń ózderi de byt-shyt bolǵaly otyr, — dep álgi kisiler shyǵyp ketti. Men: «Bular kim boldy eken, qandaı jaqsy adamdar edi» degen oımen únsiz jattym. Birshamadan soń sheshem úıge kirdi.

— Apa, jańaǵy kisiler kim?

— Aýdannan kelgen ókilder ǵoı, aýyldyń jaı-kúılerin bilgeli kelipti. Nemister jeńilip jatyr deıdi. Kóp uzamaı ákeń de oralyp qalar, — dep betimnen súıdi.

* * *

Arasyna aı salyp pa, apta salyp pa, aýyl ishin dúrliktirgen sýyq habar aralaıdy. «Oı, qaıran azamatym-aı, arystandaı aıbarym ediń, armanda kettiń-aý» degen kúrsiný sózderinen adam qabyrǵasy sógilip túserdeı edi. Meniń biletinim: bireýge qara qaǵaz kelip, qaıtys bolǵandyǵy bilinse, sheshem aýyzǵy úıden kúbirlep: «Áı, dúnıe-aı, qýrap qalǵyr qý Gıtler, qashan ǵana jylanyń qaıtar eken... juttyń-aý bozdaqtardy», — dep ystyq jasyna tunshyǵyp, óksip-óksip jylap alady. Jaıshylyqtaǵy kúnderde de artynan bireý ańdyp júrgendeı, sybyr etken dybysqa úreılene qap, aýylǵa qaraı qatty júrgen júrginshige de shoshyna qarap, kóz janaryn shyny úgindisindeı jasqa móldiretip, degbirsizdene bastaıdy. Jumys ústinde onsha sezile qoımaıtyn, al qoly bos kezinde ózin qoıarǵa oryn tappaıdy. «Jata turshy, sıyr qorany tazalap keleıin», — dep, úıde de otyra almaı, áldeneni aldanysh etkisi kelip, kolhoz sharýasyna ketedi. Belgisiz úreıdi óshirgisi kele me, qıt etse boldy, kolhoz jumysyna júgiretin.

Aýylǵa bizdiń jaqyn týystarymyzdyń biri izdep kelip qalsa, aýyl adamdary sheshemniń esimin atap: «Oı, qoı ony, úıde otyra alýshy ma edi, Ermek pen eńbekti birge jaratqan ǵoı, ony kolhoz jumysynyń arasynan izdeńiz», — desetin.

Sheshem kútken úmit sáýlesi ushy-qıyrsyz sozyla berdi, sozyla berdi. Aýyrlyq arqalaǵan jaraly jyldar da ótip ketti. Qaıǵy bulty ydyrap, árbir kóshede beıbit ómirdiń oty júgirdi. Biraq meniń ákem oralǵan joq. Shesheme búl qaıtip qana ońaı soqsyn, batpaı turǵan jaryq juldyzy sóngen ǵoı ol. Alysta bolsa da medeý tutyp, arqa súıengen asyl azamaty habar-osharsyz qara úzip qalyp otyrsa, qaı adamnyń júregine jeńil tıer deısiz. Biraq meniń sheshem syr bergen joq, júreginde jatqan úlken mahabbaty men úndemes ýaıymyn tysqa shyǵarmaı, ishinde sóndirdi.

Minekı, bar aınala qara kóleńke jamylyp, eskertýsiz turǵan jyrtyq aı júzine reń kire bastady. Búl kesh belgisi. Áne, alystan arba ústinen shyrqalǵan án estildi. Búl jumystan qaıtqan qyzylshashy áıelder ǵoı. Árıne, án aıtyp kele jatqan sen emessiń, qaıran anam, bolsa da ol — jastar jaǵy. Biraq seniń qajymas kóńiliń men jazıra júregiń eńbek jyryn tógip keledi. Sen, qarapaıym eńbekker, jalyndaǵan únniń áldıinde kelesiń. Sen — alypsyn,, kolhoz ómirine kirgen baq pen dáýlettiń, qydyr men yrystyń barlyǵynda seniń úlesiń jatyr, sonyń kóbi seniń jumysker qolyńnan ótken. Shashyń aqqa boıalyp, óńińdi ájim órnegi shımaılapty. Betińdegi sansyz syzyq — alyp dalaǵa nár berip jatqan sansyz aryqtardyń sulbasy sıaqty. O, altyn apam, qajymaıtyn, talmaıtyn asyl anam, jolyńa qyzǵaldaqtyń boıaýy tógilip, tańǵy araıdyń nury shashylsyn!..

---