InfoHub Logo

(esse)

Bul joly óń men tústiń arasynda jatqan maǵan eles bolyp kórindi ol.

Adam taǵdyry degen qyzyq qoı, ótken jyldyń eń sońǵy kúni bolǵan kóktaıǵaqta oqystan muzǵa taıyp jyǵylyp, oń aıaǵymnyń ortan jiligi opyrylyp tústi. Sodan ortalyq aýrýhanadan bir-aq shyqtym. Dárigerler synǵan aıaǵymnyń jilinshigin tesip joǵary asyp, jiliktiń bir ushyna salmaǵyma saı gır baılap taıyp turdy... Jańa, 2007 jyldy toǵyzynshy palatada jalǵyz qarsy aldym. Synǵan aıaq syzdap, kútpegen azaptan kóńil qulazyp, alǵashqy eki túnim uıqysyz ótti. Úshinshi túni kóz uıqyda bolǵanmen kóńil oıaý, nalyp ishteı egilip jatqanmyn, bireý kelgendeı bolǵan soń, bir-birine jelimdenip qalǵandaı, aýyr kirpigimdi qozǵap kózimdi ashsam, bólmeniń ashyq turǵan esiginen Muqaǵalı kirip kele jatty. Sol baıaǵy, munan otyz jyl buryn Almatydaǵy kóne "Esik" qonaq úıiniń jurt shahta atap ketken podvalyndaǵy asqanada bir-bir dúngen lapshasymen syralatyp otyrǵandaǵymyzdaǵy túrinen kóp ózgermegen. Ústinde eki qaptalynda qaltasy bar jeńsiz aq jeıde, uzyn qońyr shashyn shalqasynan keıin qaıyrǵan, sál qysyńqylaý kózinde kúlkiniń nyshany bar.

— Eı, baýyrym-aı, munyń ne? — deıdi kúlimsirep. Joly da, jasy da úlken aǵanyń aldynda shaljıyp jatqandy ózimshe yńǵaısyz kórip, turaıyn dep qarmanamyn kep, qozǵalta alatyn emespin, qazyqqa baılaýly attaı, mataýly aıaq qozǵaltar emes.

— Já, mundaı bizde de bolǵan, eshteńesi joq, ómirde bárin de kórý kerek. Qapalanba. Al, aıtshy qazaǵymnyń qara óleńiniń jaıy qalaı? Qaıran Jumeken aıtqandaı, (onyń ezýinde kúlki oınady) saýly ingen poezıa saýdyrmaı qur shelek dańǵyrlatyp júrsizder me? Joq álde aqyn óltirý "oıyny" áli de bar ma edi?..

— Muqa, o, ne degenińiz?

— Qarǵam-aı, bilmeıtin be ediń, batyry qan, al, aqyny sher ishetin halyqpyz ǵoı... Sonaý Abaı men Shákárimnen bastap, Maǵjan, Qasym, keshegi Tólegenderge deıin sol "oıynnan" opyq jep, kóresini kórdik. Ol oıyndy oınaıtyndar aqyndyǵyńdy, jazýshylyǵyńdy kórse de kórmegen, bilse de bilmegen bolatyn zántalaqtar ǵoı. Onymen de qoımaı laqtyrǵan taıaǵyńdy ákelip bere almaıtyn bireýlerdiń "boǵyn botaly túıe", al seni túkke alǵysyz qylatyndaryn qaıtersiń. Joǵarynyń tabanyn jalaıtyn sol bátshaǵarlardyń sózi ótimdi kep, shyn talanttyń kezinde baǵalanbaıtyny sondyqtan bolsa kerek-ti. Já, bul bir uzaq gáp, qaıtemiz sony. Kezinde jazǵanym bar-dy:

Oılańdar, dostar!
Ónerde "jarys"bolmaıdy!
Óresi jetpeı,
Kúndestik qylǵan ońbaıdy.
Óneriń jetip
Óse almaı qalsań sol qaıǵy...
Kúndes talasqan
Óneriń óner bolmaıdy,

— dep.

— Aqyn aǵa, — dedim men sheshilip, — Muqa, búginde jurttyń kópshiligi kitap, ásirese, kórkem ádebıet oqymaıtyn zaman boldy. Maǵan óleń degen boztorǵaıym naryq nemese aqsha degen ajdahanyń aýzyna jutylyp bara jatqandaı kórinedi. Aqshasy barlar nemese solardy jaǵalaǵandar kitaptaryn ústi-ústine shyǵaryp ta, onysyn elge taratyp ta jatyr. Tipti aqyndyq pen jazýshylyqtan aýyly alys qaltaly aǵaıyndardyń tom-tom dúmbilez dúnıelerdi toǵytyp jatqandaryn qaıtersiz. Al, besikten beli shyqqannan óleń-jyrdy ózine serik etkenderdiń kóbi kúnkóristiń qamy úshin ónerin tastap ketýge májbúr. Ákimshelerge jaltaqtap, kitabymdy qalaı shyǵaramyn dep júrgenniń biri aldyńyzdaǵy inińiz...

— Aý, sonda bılik basynda, basshylyqta jergilikti ádebıetshilerdiń jaı-kúıin túsinetinder joq pa? Iran shahy Keıqaýys: "Barlyq ónerdiń atasy — sóz óneri" dese, M. Gandı "Aqıqatqa eń jaqyn adamdar-aqyndar" demep pe edi. Tipti aqyn jazýshylardyń joǵyn joqtap, basyn qurap, bir ortaǵa toptap júretin qalamgerler bolýshy edi bizdiń kezimizde...

— Joq, onyń bári qaldy ǵoı. Qazir bireýmen bireýdiń isi joq. Sen ól, tiril, jyǵyl, súrin. Eshkimniń sharýasy bolmaıdy. Máselen, osynda densaýlyqtary tómen nemese mújálsiz aqyn-jazýshylar bar. Solardyń qamqorlyq kórip júrgenin ózim estigen emespin. Qazir bári satýly. "Meniń sıyrym jalap tursyn, seniń sıyryń qarap tursynnyń" kebi keldi. Eldiń ortalyǵymen, sondaǵy myqtylarmen baılanysy barlar ozady árıne. Saıyp kelgende qolynda kúlsheń nemese kúlsheli jaqyn-jýyǵyń bolýy kerek. Aıta bersek áńgime kóp:

— Eı, baýyrym-aı, — dep ol oılanyp qaldy. Sodan soń bylaı dep taqpaqtata jóneldi:

Aqyndy aqyn oıatpasa, bolmaıdy,
Aqyndy aqyn taıaqtasa, ol-qaıǵy.
Aqyndy aqyn súıemese, bolmaıdy,
Aqyndy aqyn kúıelese, ol-qaıǵy.
Aqynǵa aqyn basynan-aq jýyq-ty,
Barlyq aqyn bir anadan týypty.
Aqynǵa aqyn adal bolsyn ámanda,
Aqynǵa aqyn aram bolsa, jaman da...
Aqynǵa aqyn ete kórme pendelik!
Aqyn, aqyn! Pendelikti jóndelik!

Men birdeńe aıtýǵa oqtala berip edim, úndeme degendeı suq saýsaǵymen ernin basty da:

— Al, halaıyq qalaı qabyldap júr? — dedi.

— Oý, Muqa halyq sizdi, — dep jelpine bastap em, toqta degendeı qolyn kóterdi de:

— Meni aıtpa, bilemin, ózderińdi...

— Aqyn aǵa, qalamgerliktiń baqyty sol, jurt tanıdy, tanymasa da syrttaı aty-jónińdi biledi, — dedim.

Ol tań jańa ǵana qylań bere bastaǵan terezege qarap turyp, arqalanyp, janary ushqyndap óleń oqı bastady:

— Biz degen, dosym,
Taǵdyry qyzyq halyqpyz.
Halqynyń ózi qorǵasyn quıar qalyppyz.
Ekiniń biri barmaıtyn jerge baryp biz,
Janbaıtyn jerde janyppyz,
Biz degen dosym,
Taǵdyry qyzyq halyqpyz.
Bilgender bilsin,
Bilmester, meıli bilmesin.
Qoldasyn meıli,
Qorlasyn meıli, kúndesin.
Qara tastan da meıirim kútken aqyndy,
Qatygez jandar ashyntyp alyp júrmesin.
Anteımiz bizder,
Jerimiz bizdiń halyq-ty.
Halyqsyz bizdiń Anteıligimiz qaýipti.
Jurtyna tastap ketpese boldy kóshkende,
Berenderi úshin qorǵasyn quıǵan qalypty – dep toqtady.

Óz júreginen shyqqan óleńin avtordan erek kim oqysyn, alǵan áserden kózim jasaýrap qaraı berippin. Ol qalaı kelse, solaı shyǵyp júre berdi. Syrtqa shyǵyp ketip, qaıtyp oralatyndaı tumandanǵan esikke qarap qoıamyn. Kenet: "Aǵaı, oıanyńyz", degen daýys selt etkizdi. Qasyma medbıke qyz kep tur eken. Sonda ǵana uly Muqaǵalıdyń bul ómirde joqtyǵyna, meniń kórgenim tús ekenin sezip, basymdy kótersem, kóz jasymnan jastyǵym sýlanyp qalypty...

---