Besimde oqý bilsin dep,
Ata-anam berdi sabaqqa.
Jeti jasta jetim bop,
Túskendeı boldym abaqqa.

Ardaqty, kenje, jetim dep,
Álpeshtedi meni kóp.
Nadandyqqa boldy sep,
Qaqpaı eshkim qabaqqa.

Qosylmaı ózge balaǵa,
Oınaýshy em jalǵyz dalada.
Adamzat kónbeı qala ma
Taǵdyrda tartqan tabaqqa.

Kún-tún demeı oınadym,
Oıynǵa tipti toımadym.
Barǵan saıyn boıladym,
Burylmaı uıqy, tamaqqa.

Toımasa da oıynǵa,
Taǵylyq bar boıymda.
Erekshilik oıymda,
Qaramaı qylǵan mazaqqa.

On jasyma kirgen soń,
Dombyra, garmon bilgen soń,
Myltyq atyp júrgen soń,
Ańshy bop tústim azapqa.

Ózgeshe bolmaq súıgenim‚
Osyǵan basty ıgenim.
Kıimdi bóten kıgenim,
Uqsatpaı orys, qazaqqa.

Saǵat pen argan júrgenin
Tańyrqap ashyp kórgemin.
Onyń da syryn bilgemin,
Uzatpaı biraz zamatqa.

Telegram jaıyn bilýge‚
Ony da synaı júrýge,
Bir úıden tarttym bir úıge,
Shekti kerip qadaqqa.

Telegram olaı emes qoı,
Uqsatar ma ekem degem ǵoı.
Qulaqpen estip, jetpek oı,
Tym jas edim ol ýaqta.

Sheberlikke de bet qoıdym,
Sýret jasap, túr oıdym.
Uqsamaq emes bul oıdyń
Túbi olaq námartqa.

On besime kelgende,
Qarshyǵa, búrkit kórgende,
Qus salyp júrdim serýende,
Erkindep shyǵyp azatqa.

Oıym bar óleń aıtqandaı,
Ǵylymǵa taman qaıtqandaı,
Jybyrlatyp tartqandaı,
Qarmaq salyp shabaqqa.

Jıyrmadan ótkende,
Azǵana ǵylym oqydym.
Alǵyzyp kitap shetten de,
Kóńilge biraz toqydym.

Bilmegendi suradym,
Jıystyrdym‚ quradym,
Oqyǵan saıyn unadym,
Jolyna tústim osynyń.

Bilimge salyp tilekti,
Sybanyp edim bilekti,
Aǵartýǵa júrekti,
Arshymaq bolyp qoqymyn.

Óleń men sózdi sheberlep,
Aıtqanym maqul keler dep,
Yndyn qoıyp entelep,
Jaraıdy dep osynym.

Ondaǵy óleń-jyrlarym,
Unadym jastar tyńdaryn.
Eskermeı eldiń muńdaryn,
Qası almadym qotyryn.

«Ónerli‚ sheber‚ til-jaqty,
Alady, – dep – bul baqty» –
Eriksiz maǵan el japty
Bolystyqtyń taqymyn.

Bolystyq saldy jaman oı:
«Ǵylymdy ázir qýma, qoı,
Ulyqtyq degen úlken toı», –
Dep osyǵan loqydym.

Ashylmas kesel boldy bul,
Izdegen ǵylym qaldy tul.
Azat basym boldy qul,
Eriksiz jemtik shoqydym.

Ulyq pen elge jaǵyndym,
Ártúrli ataq taǵyndym.
Ar ketip, aıla jamyldym,
Beıne aldamshy sopymyn.

Qaracam maqtaý aınadan –
Álemnen ozǵan men bir jan:
El qutqarǵan topannan
Tobyqtynyń Nuhymyn.

Jıyrma jyl ótkenshe,
Ótkizdim súıtip ómirin.
Qyryqqa jasym jetkenshe,
Osynyń jaqtym kómirin.

Balalyq, jastyq aralas,
Kórseqyzar‚ mısyz bas.
Maqtanqumar men bir mas,
Ǵylymnyń sezbeı kóp nuryn.

Bilimsiz elde týam dep,
Jetim qap oıyn qýam dep,
Bolys bop ardy jýam dep,
Tańdaǵam joq eshbirin.

Týǵan elim – nadan el,
Jetimdik qaza qaıtpaıdy ol.
Kóp talqysy – aqqan sel,
Buzýǵa bolmas taǵdyryn.

Bar shyǵar mendeı talaı jan,
Ne ǵylymdy, ne nadan.
Asha almaıdy esh adam,
Taǵdyrdyń qıyn bul syryn.

Jıyrma men qyryq arasy –
Jas ómirdiń sarasy,
Bos ótkenin qarashy
Júrekke tógip qandy iriń.

Bar kerekti eki on jas
Jelikpen ótse bolyp mas,
Bolsa da júrek muzdaı tas,
Zarlamaı qaıtsin muń-jyryn.

Ómirimdi oqyp synarsyń,
Min taýyp ta tynarsyń.
Min alýdy unarsyń,
Aq júrekpen al kirin!

Minimdi aıap qaldyrma,
Kúıdirme biraq taǵdyrǵa.
Saý jerimdi shaldyrma,
Kirmesin kúndeý kópiriń.

Kekeý men kekti saılama,
Yzaǵa kóńil baılama,
Dálelsiz túspe aılaǵa,
Aýyrtpaı kes aqyryn.

Jaıymdy oqy, qaryndas,
Men sorlyǵa kel, muńdas.
Ne kórdi eken ǵaryp bas,
Ótkizgende jetpis jas.

Týǵan elim – nadan jurt,
Jýandyq-taǵy – bir qylqurt.
Jetim, erke, bolyp qyrt
Mansapqa mingen men bir mas.

Osy aıtylǵan tórt kesel,
Jasymda boldy kózge shel.
Qyryqqa kelip astym bel,
Dedi bir oı: «Kózińdi ash!»

Arab, parsy oqymaı,
Orysshany toqymaı,
Butasyz bitken shoqydaı,
Ǵylymnan edim jalańash.

Túrikshe ǵana bilýshi em‚
Sonymdy qarý qylýshy em.
Perevod oqyp júrýshi em‚
Oryssha, arab aralas.

Adasyp dinshil azǵanyn‚
Pánshilder ǵylym qazǵanyn‚
Fılosof oıshyl jazǵanyn
Synaýǵa endi burdym bas.

Joǵarǵy tórt keselder
Ózińnen boldy deseńder,
Dálelin aıt, sheshender‚
Aryńyzǵa bolmaı qas.

Qyryqtan sońǵy sózimdi
Synap, tany ózimdi.
Túzý quryp tezińdi‚
Júregińdi qylmaı tas.

Jas qyryqqa kirgen soń
Bir oı tústi jańadan.
Qylyǵyn synap bilgen soń.
Dedim: «Qazaq netken jan?»

Óneri joq, ǵylym joq‚
Partıa qýǵan kóp nadan.
Adam ýlap, jegen boq,
Ishi – aıýan‚ syrty – adam.

Kóńilim qaıtty jýandyq‚
Baı-baǵlan, qaradan.
Osyndaı elde týǵandyq
Aǵyzdy iriń jaradan.

Jýannan týǵan irimin‚
Kóp nadannyń birimin.
Jaradan aqqan irińin
Jutyppyn men de sharadan.

Jazdym «Qazaq aınasyn»,
Minez túzeý aılasyn.
El kórsin dep paıdasyn,
Bastyryp‚ elge taraǵan.

Qazaqqa qalaı qaradym‚
Qandaılyq minin sanadym‚
Qansha jyrtyq jamadym‚
Biledi oqyp qaraǵan.

Taǵy da talaı sóz jazdym‚
Elim tálim alsyn dep.
Qazaqtyń minin kóp qazdym‚
«Adam emes‚ ańsyń» dep.

Sózime qulaq qoımady‚
Partıaǵa toımady.
Kim óz elin oılady
«Nadandyqta qalsyn» dep?

Qyryqtan asa bergende,
Aqylym qyldy shermende:
«Dinim qalaı, janym ne,
Joǵalam ba ólgende?

Álemdi kim jaratqan,
Osynsha túrlep, taratqan?
Kóringen sansyz planet,
Birinen-birin bólgen be?

Aqyret degen nemene,
Shyqqan jan qaıta kele me,
Kire me osy denege,
Dáleli qaısy sengende?»

Osy oımen Meke barǵamyn,
Ár túrli kitap alǵamyn.
Aqylǵa syımas jalǵanyn,
Almadym synaı kelgende.

Noqtasyz oımen tekserdim,
Boıaýly dinnen seskendim.
Din shataǵyn kóp kórdim,
Qatesin synap tergende.

İzdedim, taptym anyǵyn,
Tastadym eski, tanyǵyn.
Haqıqat nurdyń jaryǵyn
Jaryldy júrek kórgende.

Aqylmen nanbaı ıman joq,
Oılaýdan aqyl tyıǵan joq.
Talaı dindi tekserdim,
Eshbiri mıǵa syıǵan joq.

Tamam dinniń túbi bir,
Boıanǵan, buzǵan salyp túr.
Dinshildiń kóbi adas júr,
Bir orynǵa jıǵan joq.

Alpystan jasym asqansha,
Jetpiske aıaq basqansha,
Zarladym, jazdym, uqtyrdym,
Qulaqqa eshkim quıǵan joq.

Fılosof, oıshyl, danyshpan,
Tereń oılap alystan:
«Qudaı bar ma, jan bar ma?» —
Dep aqylmen jarysqan.

Aqyret, qudaı, jan syryn,
Teksere kelip ár birin,
Sheshe almaı anyq taǵdyryn,
Ár túrli aıtyp qarysqan.

Ony da synǵa salǵamyn,
Kerektisin alǵamyn.
Qaldyryp qate, jalǵanyn,
Shataq oılap shabysqan.

«Jan syry» dep jazylǵan,
«Psıhologıa» degen pán.
Oraısyz oılap adasqan,
Oǵan da edim tanysqan.

Tápsirshi, dinshil, sopynyń
Kitabyn da oqydym.
Tazartyp talaı qoqymyn,
Túzettim dindi shalystan.

Otyz jyldaı jıǵanym,
Saý aqyl meniń ımanym,
Alamyn soǵan syıǵanyn,
Meıliń kúl, meıliń namystan.

Syr aıtaıyn men sizge,
Ár túrli jaı bar basymda.
Elimnen kettim elsizge,
Elýden asqan jasymda.

Qora salǵan jerime,
Kirgendeı bolyp kórime,
Ókpeledim elime,
«Otyrman, – dep, – qasyńda».

«Ańshylyq eski saltym», – dep,
«Kórermin aqyr artyn», – dep,
«Partıa qýdyń halqym, – dep, –
Kárińiz ben jasyń da».

Qaýymnan qashtym qaǵylyp,
Ońasha ómir saǵynyp,
Jasymda bitken taǵylyq,
Osy eken ǵoı asylda.

Oıǵa ońasha jer kerek,
Oıyńdy uǵar el kerek,
Partıa qýǵan elbelek
El ózińe masyl da.

Túzeler dep qazaǵym,
Nıkolaı qulap, ólgen soń,
Taǵy da tarttym azabyn,
Alpysqa jasym kelgen soń.

Quldyqtan qazaq bosady,
Bilmeımin, qaıdan tosady.
Kún shyqqanǵa usady,
Bostandyq sáýle bergen soń.

Oqyǵan jastyń etegin,
Qabyl aldym jetegin,
Bosqa jatyp netemin,
Bostandyq týyn kórgen soń.

«Orys qoı endi atamyz,
Jaqsylyq sonan tatamyz,
Qalaısha qarap jatamyz»,—
Dep qýanyp jelgen soń.

Balshebek pen menshebek
Partıa qyldy ár bólek,
Aıtyp-aıtpaı ne kerek,
Orysty eki bólgen soń.

Ákemiz orys desek te,
Kelmedi bul is esepke.
Qaıtadan jattym tósekke,
Senimdi úmit sóngen soń,

Semeıdi aqtar meńgerip,
Qazaqqa sottyq jol berip,
Syrtymnan saılap jón kórip,
Shaqyryp habar bergen soń.

Aqtar ketip qalǵanyn,
Semeıdi qyzyl alǵanyn,
Jolshybaı estip barǵamyn,
Ádilet izdep tóngen soń.

Men ultshyl emespin,
«Jaqynym – mynaý» demespin,
Ashylsyn anyq kómeskim,
Aıtaıyn kezi kelgen soń.

Rýssıa bolsa anasy,
Qazaq—jap-jas balasy,
Jetilsin, kelse shamasy,
Arqalaýǵa kóngen soń.

Tyńdasyn muny orystar,
Starshyn, sot pen bolystar.
Ylǵı saýlyq ne bolar,
Er jetpegen tólden soń.

Bul nadan el desek te,
Uqsatpalyq esekke.
Kelmese, sirá, esepke,
Sıfry bolmaı nólden soń.

Maqsatqa qaıta baraıyn,
Kórgenimdi aıtyp qaraıyn:
Qyzyl ketip, azdan soń
Aq aldy Semeı mańaıyn.

Oǵan taǵy qul boldyq,
Satylǵan mal men pul boldyq,
Árkimge tıgen tul boldyq,
Shyndyqty qaıdan tabaıyn.

Basyma kelgen ár jumys,
Tolqynda júrip kórgen tús,
Bu topta kez kelgen is
Oıymdy dedi qamaıyn.

Aıtýǵa ony saspaıyn,
Jarany tyrnap ashpaıyn,
Kómeski kúıde tastaıyn,
Kórsetpeı tazdyń samaıyn.

Partıa — sory kóp eldiń,
Aıta almaı sony bógeldim,
Sottyqty tastap jóneldim,
Dedim de: «Etek jabaıyn».

Bireýge kesseń abaqty,
Aq soty ony almapty,
Bizde kádir qalmapty,
Baıqasam aqtyń rabaıyn.

Jazdaı jattym úıimde,
Kelmedi rahat, kúıim de,
Júregim qaıǵy túıinde,
Onymdy kimge shaǵaıyn.

Kúzdikún taǵy shaqyrdy,
«Semeıge kel», – dep aqyrdy,
«Keshem, – dep, – qashqan qapyńdy»,
Barmasam dep tur qabaıyn.

Barsam – Álıhan Ombyda,
Muqametjan tur ornyna.
Sur jaýyn qazaq sorlyǵa,
Dep tur eken jaýaıyn.

Semeıge sóıtip barǵanbyz,
Júrekti qanǵa malǵanbyz,
Uıalmaı sot bop otyrdyq,
Qur ataqqa nanǵanbyz.

Burynǵy orys tergegen,
Bizdiń sotqa bermegen,
Qazaqy jumys kóp eken,
Qyzyldan surap alǵanbyz.

Aq soty surap sol isti,
Tez qaıtar dep jumysty,
Taryltqan eken tynysty,
Tyrysyp bermeı qalǵanbyz.

Ekinshi buıryq kelgende,
«Eriksiz alam» degende,
Qumar boldym ólgenge,
Qorlyqty kórmeı armansyz.

Taǵy da munyń ústine,
Bir aýyr is tústi de,
Ordamyz ý ishti de,
Partıa shyqty jalǵansyz.

Boldy deseń kim úshin –
Belgibaıdyń qyzy úshin,
Muǵalimniń júzi úshin,
Kóbińiz estip qanǵansyz.

Alashorda bir bólek,
Qaýymnyń oıy ózgerek,
Az nárseni qylyp kek,
Taza aqyldan tanǵansyz.

«İsh aýrýy tıdi», – dep,
«Júregim janyp kúıdi», – dep,
«Saǵyndym taǵy úıdi», – dep,
Aıtqanyma nanǵansyz.

Mysaldap dertimdi aıtqamyn,
Úmit úzip qaıtqamyn,
Úıime týra tartqamyn,
Onymdy bilmeı qalǵansyz.

Sol ketkennen ketip em,
Aýylǵa kelip jetip em,
Az ǵana kún kidirmeı,
Elsizge qaraı ótip em.

Úmitpen aldap súıretip,
Súıegimdi kúıretip,
Taǵylyqqa úıretip,
Taǵdyr-aý, saǵan netip em?

Ár tasty bir súzdirdiń,
Muz darıaǵa júzdirdiń,
Nurdan úmit úzdirdiń,
Qajymasqa-aq bekip em.

Aılanystyń alańy,
Keıde altyn, keıde jez,
Qyzyl aldy qalany,
Oqyǵandar, muny sez.

Qyzyldan qylyp zor qaýip,
Qazaqqa shyn jol taýyp,
Qarýsyz, qamsyz el shaýyp,
Aqtar qashyp ótken kez.

Qyzyldan shyqqan kóp ásker,
Onnan, besten top ásker,
«Aqtan qalǵan qarý ber», –
Dep qazaqqa jetken kez.

Keıbireýler jaldanyp,
Qorqytyp aqsha, maldy alyp,
Aryz aıtsań, shamdanyp,
Árkimge zıan etken kez.

Ádilet jolyn ashpaǵan,
Aıaqty túzý baspaǵan,
Aıamaı atyp tastaǵan,
Ol bylyqpa netken kez?

Syrt bergende – ol shaýyp,
Bet qarasa – bul shaýyp,
Ólim oıda – zor qaýip,
Qazaqtan úreı ketken kez.

Aqty jeńip sorly qyp,
Qalaǵa qyzyl ornyǵyp,
Ádilet atty jol shyǵyp,
Aıtylǵan boran ótti tez.

Qazaqtan ulyq saılandy,
Aıańdap, sharýa jaılandy,
Túzelýge aılandy,
Bolsa da shaban boıkúıez.

Aqjúrek atyn taǵynǵan,
Aýzymen zańǵa baǵynǵan,
Qoı terisin jamylǵan,
Arylmady aram bez.

Qazaqtan qalmaı partıa,
Kóbeıdi sum men surqıa,
Kelgen jastar el tıa,
Qabyl alyp ósek sóz.

Minekı, meniń ómirim,
Kóreıin deseń kómirin,
Qyzýda soqpaı temirin,
Ǵylymsyz ótken men bir ez.

Mazaqtasyn, ne kúlsin,
Syrymdy qazaq ne bilsin,
Shyn ádilet jemisin
Kóre almaıdy bizdiń kóz.

Qyryqtan sońǵy qyrymdy,
Synamaq bolsań túrimdi,
Kóreıin deseń nurymdy,
Jı-daǵy oqy jyrymdy.

Oı qulaǵyn ashyp al,
Jaqtyrmasań, dálel sal,
Uqpaǵansyp aıtpa jal,
Oıyn deme munymdy.

Kún saıyn, ıakı aıynda,
Jattap oqyp paıymda,
Jan men táńiri jaıynda
Dálelim kóp tynymdy.

Otyz jyldy ótkizdim,
Jetpiske jasty jetkizdim,
Bar qýatty ketkizdim,
Qasyqpen arshyp jylymdy.

Oı qulaǵyn ashpasań,
Nadandyqtan qashpasań,
Jetelesem, baspasań,
Bilem be óli, tirińdi.

Áýlıe, bilgish aıtty dep,
Jazylǵan talaı qate kóp.
Ýlama ondaı ýdy jep,
Shataqqa satpa shynymdy.

Qazaqtan mendeı ul týsa,
Osyndaı túzý jol qýsa,
Haqıqat izdep bel býsa,
Ol da bir jaqsy yrym-dy.

Nadan shal qaıdan bildi dep,
Ezýińe kúlki kep,
Maqtanshaq dep ókpelep,
Seze almassyń syrymdy.

Qatynym kári, balam jas,
Qasymda turma, báriń qash,
Balalar emes zamandas,
Bolady qaıtip ol muńdas.

Kempirdiń joq qýaty,
Ne ǵylymnan sýaty,
Tiri degen qur aty,
Kári shaldy kúte almas.

Moldalar aıap paqyr dep,
Buzylyp bara jatyr dep,
At qoıypty «kápir» dep,
Ózderi soqyr munym ras.

Kóp elim meni kúndeıdi,
«Taǵady bizge min», – deıdi,
Óz qylyǵyn bilmeıdi,
Ońalmaıtyn óńkeı nas.

Syrtymnan qarap syn berip,
«Baı», «jýan» dese, shyn kórip,
Syrlasa almaı jırenip,
Qashady taǵy jańa jas.

«Aljydy», – dep el de aıtty,
«Din buzdy», – dep molda aıtty,
«Eskishil», – dep ol da aıtty,
Jalǵyz qaldym jalańash.

Báriń kettiń, men qaldym,
Neńdi juttym, neńdi aldym,
Basyńa pále ne saldym,
Joldasym – qaǵaz, qaryndash.

Qys bolsa, búrkit baptadym,
Masyl bop úıde jatpadym,
Elý bes jyl taptadym,
Mezi boldy taý men tas.

Men teris pe, olar ma,
Aıyrýǵa bolar ma,
Oryn izdep qonarǵa,
Tereń oımen bolam mas.

Oılaı kelsem men teris,
Olardyki – daǵdyly is,
Ashshy tilmen ý tógis,
Bárin qylǵan maǵan qas.

Naızany týra salamyn,
Aıamaı minin alamyn,
Endi qaıda baramyn,
Tap oryndy, ǵarip bas.

Kóp beınetten qutyltqan,
Bar qaıǵyny mutyltqan,
Súıegimen jutyltqan,
Tynyshty kórim, aýzyńdy ash.

«Jetim bala ıesiz,
Ózi keser kindigin»,—
Túrik aıtqan, bilesiz,
Belgili maqal ol búgin.

Meniń ómirim – otsyz úı,
Elsizde qalǵan bolmas kúı,
Synaýǵa qyldym sizdi bı,
Ózim ashyp túndigin.

Ómirim sýyq bárińe,
Shydamassyń zárine,
Jazbaǵan jón, árıne,
Sorly shaldyń kimdigin.

Iesin bilme, isin bil,
Syrtyn uqpa, ishin bil,
Taǵdyrdyń syryn tálim qyl,
Oılap teris, jóndigin.

Boldym dúnıe toıynda,
Kóp ǵylym joq boıymda,
Shyn maqtan joq oıymda,
Kesh sózimniń kemdigin,

Oıla, men bir azatpyn,
Bar beınetten qutylǵan,
Tipti, qyzyq mazaqpyn,
Jetpis jyl oınap utylǵan.

Saqtamaımyn janǵa kek,
Ne dese de syrtymnan.
«Mindegen aýzyń mynaý», – dep,
Qan aǵyzsa murtymnan.

Duspanym joq, dosym joq,
Qaıǵydan da shoshý joq,
Rahat izdep tosý joq,
Bir jyndymyn qutyrǵan.

Jaraly janym shyqsyn dep,
Qara jer meni jutsyn dep,
Ólgen soń elim mutsyn dep,
Atymdy qoıdym – «Mutylǵan».

---