InfoHub Logo

(novela)

I

Lınstoýdaǵy bitimgershilik sot zalyna adamdar lyq tolǵan. Tańqalarlyq oqıǵa kúnde bola bere me, sondaı-aq kún saıyn prıhodtyq pastorlardy urlyq-qarlyq úshin aıyptaı bermeıtini jáne belgili. Bizdiń baıyrǵy dinimizdiń ómirsheńdigine kúmánmen qaraıtyndar mynadaı qyzyqty kóre otyryp, san shapalaqtaýlaryna ábden bolar edi. Ómiri óz fermalarynyń janynan shyqpaıtyn sharýalar da osy sotty qyzyqtaý úshin úsh mıl jerden erinbeı-aq jetip kelgen. Sabyn, irimshik, sirińke, báteńkeniń baýy sıaqty usaq-túıek satatyn dúkenniń ıesi — mıssıs Gloınniń ózi fermer Radlendtiń áıeline tańdaıyn taqyldatyp turyp:

— Oıpyrmaı, á! Qarańyzshy, qanshama adam jınalǵan! — dep qoıady.

— Týra jeksenbi kúni shirkeýge jınalǵandaı-aq! — deıdi oǵan jaýap retinde mıssıs Redlend.

Shyndyǵynda bul jerge erkekterden góri áıelder kóbirek jınalǵan. Óıtkeni olar birinshiden, qaı ýaqytta da ar tazalyǵyn aldyńǵy orynǵa qoısa, ekinshiden, bulardyń kópshiligi sońǵy eki jylda kartop, maı, taýyqtyń balapany, taǵy basqa da qudaıdyń bergen rızyǵynan tapa-tal túste aıyrylyp qalyp júrgen, sebebi olardy pastorlar alyp qoıýshy edi. Sondyqtan olardyń bul isti qulshyna qyzyqtaýy zańdy da. Endi, mine, árqaısysy pastordan qansha zıan shekkenin eske túsirip qoıyp, sot zalynda tapjylmaı otyrǵan otyrystary mynaý. Olar Lınstoýdan úsh mıl jerdegi Troýver derevnásynan kelgen. Bul ózi bıik tóbe basyna jaıyla ornalasqan, restavrasıa kezinde baıaǵy qalpyn joǵaltyp alsa da qońyraý munarasy jaqsy saqtalǵan shirkeýi bar, shaǵyn derevná edi. Bulardan basqa sot zalynda otyrǵandardyń keıbireýi tipti sonaý Atlantıka jaǵalaýynan — Troýverdiń arǵy jaǵyndaǵy jataǵan jotalardyń ústinen shirkeý munaralary munartyp kórinip turatyn úlken eldi mekennen de at arytyp jetken-di. Óz turǵysynda bul sırek kezdesetin oqıǵa edi, al budan shyǵatyn máseleniń ótkirligin eki shirkeý arasyndaǵy baqtalastyq tipten kúsheıte túsken. Troýverdegi ústem shirkeý men protestanttyq qaýymdastyq arasynda tym til tabystyq bola bermeıtin, sóıtip óziniń sadaqasynan aıyryla otyryp, ústem shirkeýdiń dindarlary másele ýshyǵa túser bolsa, pastordyń kedeıshiligi protestanttardy muqatýǵa jaqsy sebep bolar edi dep ózderin jubatyp ta qoıǵan (sot zalynda biraz protestanttar da otyrǵan). Másele, árıne, pastordyń kedeıshiligin betine basý emes, bunyń ózi bir jaǵynan nadandyq bolar edi, óıtkeni qaýesetke qaraǵanda, pastordyń qarjy máselesinde qatty kúızeliske túsýi — onyń aksıaǵa senip qalýynan sekildi. Eger shynymen-aq qoldaryna qarǵa tysharyna sense, prıhodtyqtar óz jaǵdaılaryn sál de bolsa jaqsartyp alýlary úshin bırjada da baq synaýdy ábes kórmes edi, biraq ár jerdegi sátsizdiktiń ózi pastorlardy kartop, maı, taýyqtyń balapany sıaqty usaq-túıekterge júgirtip qoıýǵa májbúr etken. Kez kelgen prıhodtaǵy sıaqty munda da eshkim: "Sáttilik — tabysqa jetýdiń basty joly" degenge daý aıta almas edi, sondaı-aq derevnáda da ár adamnyń aýqatty turýǵa degen umtylysyn eshkim joqqa shyǵara almaıtyny anyq.

Degenmen ózinen bir nárse suraýǵa haqyń bolsa da, ol ózińnen birdeńe dámetip turatyn adamnan jeksuryn eshkim joq shyǵar. Mine, sondyqtan da... týa salyp oqtaý jutyp alǵandaı qaqaıǵan tip-tik, up-uzyn, ámse qara kıim kıip júretin bul pastordyń aryqtaý túr-tulǵasy, onyń sopaqtaý, qan-sólsiz bozarǵan, jıren qasty bet-pishini, bir óship, bir janyp turatyndaı shúńirek kózi, jap-jasyl etip ýaqyt ábden tozdyrǵan, myjyraıǵan qalpaǵy astyndaǵy seldirleý jıren shashy, onyń ótkir, ótimdi daýysy, úzik-úzik shyǵatyn súıkimsiz kúlkisi — bári-bári de prıhodtyqtardyń jynyn keltiretin. Onyń: "Maǵan bir fýnt maı kerek... aqshasyn dúısenbide beremin!". "Maǵan kartop kerek... aldaǵy ýaqytta tóleımin!" degen arsyldaǵan daýysy — oǵan azyq-túlik berip, qaıtarymyna tek dinı ýaǵyz ǵana alyp júretin talaılardyń qulaǵynda jıi jańǵyryǵyp turatyn. Keı sátte bir ımansyzdar: "Qaraı gór! Men oǵan aıttym ǵoı, barlyq maıymdy bazarǵa ótkizip jibergem dep" nemese: "Bul pastorda uıat joq, men oǵan endi soqyr taýyq ta bermeımin", — deıtin. Biraq qalaı degenmen pastor men onyń kári sheshesi prıhodtyqtardyń kinásinen ashtan ólýge tıis emes-ti — mundaı jaǵdaı bola qalsa, "qarsy jaq" qýanǵandarynan bórikterin aspanǵa laqtyrar edi. Al pastordan basqadaı bir tásilmen qutylýdy prıhodtyqtardyń ózderi de qalamaıdy, óıtkeni, basqasyn bylaı qoıǵanda, ony qamsyzdandyrý úshin osyǵan deıin jumsaǵan "dúnıesi" de az emes qoı olardyń.

Pastordyń kásiptik qyzmetinen qylaýdaı min tabý qıyn edi, ýaǵyzdary uzaq ta utqyr bolyp keledi; ol neke qıý, shoqyndyrý, hormen án saldyrý sıaqty óziniń kóptegen mindetterin oryndaýǵa ylǵı da daıyn turady — oǵan kóldeneń túsetin jalǵyz kiris kózi de osy edi. Áıtpese qyzmetine tóleıtin eńbekaqysy onyń shaılyǵynan da aspaıtyny belgili. Onyń dindarlarǵa degen adaldyǵy — únemi qaýip ústinde júretin áldebir mańyzdy qoǵam músheleriniń adaldyǵyn eske túsirer edi.

Pastordyń otbasy qaıyrshylyqtyń az-aq aldynda otyr degen ósektiń de tarap ketkeni bar. Esh ýaqytta gúldemeıtin lavr butalary qorshaǵan qyzyl kirpishti úıdiń syrtqy áp-ádemi túri ishtegi jaǵdaıdy tálkek etip turǵandaı kórinedi. Jurttyń aıtýynsha, pastordyń seksen jastaǵy kári sheshesi osy qysta tóseginen múlde turmaǵan, óıtkeni úıde kómir bolmaǵan. Ol sóıtip jatqanda, onyń úsh qusy úıde erkin ushyp júrip, barlyq jerdi satpaqtap shyǵypty, sebebi olar turatyn tordyń aýzyn ne ol, ne balasy jappaǵan kórinedi... Úıdegi jalǵyz qyzmetshi áıeldiń ózine eshqashan qara tıyn tólemegen sıaqty. Saýdagerler de endi pastordy tegin "jarylqaýdy" qoısa kerek, odan eshteńe ala almasa qashanǵy qaryz bere bersin. Úı jıhazdarynyń kópshiligi satylyp ketken, bar jerde shańnyń jınalǵany sondaı, odan qaqalyp ólgendeısiń. Qaıtesiń, jut — jeti aǵaıyndy degen osy!

Pastor qolyna kishkentaı sebetin ustap alyp, aptasyna úsh ret azyq-túlik jınaıdy, kez kelgenge aıtary — "aqshasyn dúısenbide tóleımin". Jeksenbini aýzyna almaıdy, óıtkeni o kúnin demalýǵa qaldyrady. Onyń oıynda únemi: "Meniń aksıamnyń quny taıaýda kóterilip qalar" degen esek dáme júretin sekildi; buǵan qosa ol: "men sıaqty qudaı degen adamǵa bireýlerden kómek alyp turýdyń esh ábestigi joq" dep esepteıtindeı. Rasynda onyń qolyn bos qaıtarý óte qıyn bolatyn. Poshta tasýshy adam onyń derevná túbindegi temirjol ústinde máńgirip turǵanyn eki ret kóripti. "Túsinesizder me, — deıdi ol, — pastor esi aýysqan adamdaı qalpaǵyn qolyna alyp, ánsheıin joldyń týra ústinde qaqaıyp turdy da qoıdy!.. Relstiń ústinde turǵan pastor týraly osy áńgime sumdyq oqıǵalarǵa asa qumar adamdardy beıjaı qaldyrmaǵan. "Erte me, kesh pe, onyń osyndaı bir jaǵdaıǵa dýshar bolatynyna men eshqashan kúmándanbaımyn" dep soǵady olar bastaryn shaıqaı otyryp: "Ázirge sheshesi tiri turǵanda, ol ózine eshteńe istemeıdi" dep jurtty sendirgen bolady. Al dinge óte sengen keıbireýler: "Ol qasıetti kitapta jazylǵan qaǵıdaǵa eshqashan qarsy is jasamaıdy jáne ondaıǵa úlgi kórsetýi múmkin de emes" degendi aıtady.

II

Sol kúni tańerteń bitimgershilik sotynyń zaly shirkeýde ótip jatqan bireýdiń toıyna uqsap ketken, Troýverdiń turǵyndary saltanatty túrde kıinip kelip, óz dinı senimderine sáıkes: "shirkeý" — oń jaqtan, al "qaýym" — sol jaqtan oryn alǵan-dy. Olar birkelki kıim kıgenmen ár túrli tıptegi úlken bir top bolyp kórinedi, árbir sózdi sonshama uıyp tyńdaǵandary sondaı - báriniń derlik aýzy ashylyp, kózderi sottarǵa kirpik qaqpaı qadalyp, qatyp qalǵan. Al sottar úsheý: skvaır Pleıdell — kresloda, onyń sol jaǵynda — dáriger Bakket, oń jaǵynda — qurmetti Kelmedı. Bul qurmetti adam zań ókili retinde qalyń kópshiliktiń aldyna alǵash ret shyǵyp otyr. Mundaǵy jurtty eleń etkizgen — tek sot prosedýrasynyń barysy ǵana emes, qaladan shaǵymdanýshy-talapker retinde kelgen usaq bólke satýshynyń syrtqy pishini de edi. Bul adamnyń qalyń saqaldy beti men jap-jaltyr basy sot bastalǵansha barsha kópshiliktiń basty nazarynda turǵan. Kóp ótpeı-aq pastordyń ózi de kelip jetti. Ol óziniń qara paltosymen jurtty qaq jaryp, alǵa umtylyp kele jatty da, kenet azdap abdyrap qalǵandaı bolyp, aıaǵyn tejeı qoıdy. Sosyn myj-myj betin sottarǵa buryp:

— Qaıyrly tań! O-o! Qanshama adam! — dedi qyr-qyr etip. Onyń art jaǵynda turǵan konstebl:

— Alǵa ótińiz, alǵa!.. Aıyptalýshynyń oryndyǵyna baryp otyryńyz, — dedi mińgirlep.

Pastor ishinde aıyptalýshynyń oryndyǵy turǵan aǵash qorshaýǵa kirdi.

— Ýaǵyzdaýshynyń kafedrasynan aýmaı qalǵan eken, — dep, qarq-qarq kúldi óziniń súıkimsiz daýsymen.

Zal ishi sybyr-kúbirge tolyp ketti, barlyǵynyń kózi osy bir up-uzyn, ınelikteı aryq pishin men býryl shashty sopaq basqa toqtaǵan. Shaǵymdanýshy-talapker kýágerdiń ornynda turyp, mynadaı jaǵdaıdy baıan qyla bastady:

— Quzyrlaryńyzǵa quldyq, ótken seısenbide kúndiz ózimniń arbammen Troýver arqyly anaý jardyń joǵary jaǵyndaǵy úılerdi aralaýyma týra kelgen; sonda kir jýýshy mıssıs Hanıdiń úıine kirdim, al arbamdy kóshege qaldyryp ketkem, men ózi ylǵı da sóıtemin. Qoıshy, sonymen ol áıelmen biraz áńgimelesip otyryp qaldym, al sosyn úıden shyqqan soń... qarasam: myna jentlmen aldyma túsip, menen ozyp bara jatyr eken. Men arbama qaraımyn, qaraımyn da oılanamyn. "Qyzyq! Munda tek eki-aq bólke... múmkin, men qatelesip taǵy eki bólkeni úıde qaldyrǵan shyǵarmyn?" Men mıssıs Hanıge qaıta kirip: "Men osy asyǵyp júrip saǵan bir bólkeniń ornyna ekeýin qaldyrǵam joq pa?" deımin. "Jo-joq, — deıdi ol azar-bezer bolyp. — Tek bireýin ǵana... mine ol!" "Másele mynada, — deımin oǵan, — men saǵan kirer kezde tórt bólkem bolǵan, al qazir ekeýi ǵana qalypty. Qyzyq!" "Múmkin siz bireýin jolda túsirip alǵan shyǵarsyz?" deıdi ol "Joq, — deımin, — men olardy sanap otyrǵam", "Rasynda, qyzyq eken! — deıdi ol — Múmkin ıt ala qashqan shyǵar?" "Múmkin... — deımin, — jolda tiri pendeden kórgenim — jalǵyz anaý ǵana". Men osyny aıttym da, myna jentlmendi nusqadym. "Oı! — deıdi mıssıs Hanı, — bul bizdiń pastor ǵoı"."Iá, — deımin, — Men ony qalaısha tanymaımyn, eger ol maǵan, minekı, on segiz aıdan beri qaryzymdy bermeı júrse. Já, men ony qýyp jetip alaıyn", — deımin. Mine, solaı, arbamdy dańǵyrlatyp shaba jóneldim de, myna jentlmendi qýyp jettim-aý aqyry. Ol basyn buryp maǵan qaraıdy. "Qaıyrly kún!" dep qoıady ózi. "Qaıyrly kún, ser! — deımin men de. — Siz bir... áldeqalaı.. bólke kórgen joqsyz ba?" Ol qaltasynan bólke sýyrady. "Jerden taýyp aldym, — deıdi.

— Kórdińiz be, kirlep qalǵan. Biraq bizdiń úıdegi qustarǵa jarap jatyr. Ha-ha-ha!.."Qaraı gór, — deımin, — mine, qaıda másele! Endi túsinikti boldy!" Biraq sabyr saqtaı turyp, ishimnen: "Sizdiń tarapyńyzdan bul azdaǵan aqylsyzdyq bolǵan. Siz maǵan, minekı, bir jarym jyldan beri bir fýnt, segiz shılıń jáne eki pens qaryzdarsyz. Ol aqshany endi alam degen úmitim de joq, baıqaımyn, bul sizge áli de az kóringen eken. Óte jaqsy, bul áýseleńizdi kórip alarmyn! Siz pastorsyz ba, basqasyz ba maǵan báribir!" — dep túıdim. Men ony bólkemdi urlap alǵany úshin aıyptaımyn.

Bólkeshi sózin bitirdi de, saltaq-saltaq kir oramalymen beti men qalyń qara murtyn súrte bastady. Osy mezette kútpegen jerde aıyptalýshynyń oryndyǵynda otyrǵan pastordyń daýsy barq ete qaldy.

— Bir túıir kir nan... Qustarǵa jem úshin. Ha-ha! — Qas qaǵym sátte zalda óli tynyshtyq ornaı qalǵan.

Tek ne zamatta bólkeshi taǵy da jaılap sóıleı bastap edi.

— Biraq bul da eshteńe emes, — dedi ol — Másele mynada... nandy ol ózi jep qoıdy. Buny rastaıtyn meniń eki kýágerim bar.

Tóraǵalyq etýshi óziniń qataldaý salqyn júzin qolymen sıpap qoıyp.

— Siz bólkeniń bir jerine juǵyp qalǵan kirdi kóre aldyńyz ba? — dep surady. — Jaýap bermes buryn oılanyp alyńyz.

Bólkeshi senimdi túrde:

— Ineniń jasýyndaı daq kórsem buıyrmasyn, — dedi. Budan keıingi sózdi dáriger Bekket alǵan. Bul ózi suıyq saqaldy, kózinen ylǵı da mazasyzdyq bilinip turatyn, ómirde talaı bále-batyrdy kórgen, aryqtaý kelgen adam edi.

— Al sizdiń atyńyz óz ornynda tur ma eken?

— Ol qaı ýaqytta da qoıyp ketken jerde qaqqan qazyqtaı qatyp turady.

— Ha-ha-ha! — Pastordyń qarqyldaı shyqqan kúlkisi estildi.

— Jaraıdy. Siz bossyz. Endi kýágerdi shaqyramyz.. Charlz Sodler, baltashy... Marhamat, aıtyńyzshy, bul jaıdan sizge ne belgili?

Alaıda ol aýyz ashqansha pastor barynsha aıqaı salsyn.

— Kúnáhar!

— Tynyshtalyńyz, ser.

Biraq búkil zaldyń ishi abyr-dabyr, kúbir-sybyrǵa tolyp ketti.

Qyzyl shyraıly, býryl shashty, uzyn murtty, ótkir kózdi, tórtbaqtaý kelgen kýáger adam jyldamdata sóıleı jóneldi.

— Quzyryńyzǵa quldyq, seısenbi kúni, kúndizgi saǵat tórt shamasynda, men derevná ishimen ketip bara jatyp, pastordyń óz úıiniń qaqpasy aldynda qolyna bólke ustap turǵanyn kórip qalǵanym ras.

— Bizge kórsetińizshi, ol bólkeni qalaı ustap turdy?

Kýáger mynadaı túrde kórdim degendeı óziniń qara qalpaǵynyń tóbesin syrtqa qaratyp, búıirine qysa tústi.

— Bólkege kir birdeńe juqqan ba, álde taza boldy ma? Kýágerdiń kishkentaı kózderine bir jumbaq kúlki úıirile bergen.

— Menińshe... taza boldy.

— Jalǵan!

Tórelik etýshi qatań eskertý jasap ótti.

— Sózdi bólmeńiz, ser. Kýáger, siz bólkeni aýdaryp kórdińiz be?

Kýágerdiń kózi jypylyq qaqqan.

— Olaı deı almaımyn.

— Pastor sizben sóılesti me? — Kýáger jymıdy.

— Pastor menen bes shaqyrym alys júrer edi. Óıtkeni men salyq jınaýshymyn ǵoı.

Pastordyń qańǵybas ıttiń úrgenindeı arpyldaı shyqqan kúlkisi zalda qaıta qoza bastaǵan abyr-dabyr, sybyr-kúbirdi sý sepkendeı basyp tastady da, taǵy da tym-tyrys tynyshtyq ornady.

Artynsha tóraǵalyq etýshi pastorǵa qarap:

— Sizdiń kýágerge suraǵyńyz bar ma? — dedi. Pastor tórtpaq qaraǵa qyryldaı til qatqan.

— Siz nege ótirik aıtasyz?

— Ótirik ekenin siz qaıdan kórip tursyz? — dep kýáger shap ete tústi.

— Bólke taza degendi aıtyp turǵan siz emessiz be?

— Taza desem, tazalyǵyn kórgen soń aıttym.

— Shirkeýge baryp turǵan adam bolsańyz, ótirik aıtpas edińiz.

— Shyndyqty shirkeýden góri basqa jerden ońaıyraq tabarmyn dep oılaımyn.

Tóraǵalyq etýshi ústeldi tyqyldatyp qoıdy.

— Jetti, jetti! Siz bossyz. Kelesi kýáger... Elshlı Blıker. Siz kim bolasyz? Pastordyń úıinde kútýshi? Óte jaqsy. Bul bólke jóninde siz ne bilesiz?

Jalpaq betti, qoı kózdi kýáger qyz:

— Eshteńe, ser, — dedi jasqana mińgirlep.

— Tynysh! Siz bólkeni kórdińiz be?

— Jo-oq.

— Endeshe munda nege keldińiz!

— Sol kúni qojaıyn maǵan tárelke men pyshaq ákelýdi suraǵan. Men ákeldim. Ol kári sheshesimen birge otyryp, ony jedi. Keıin men tárelkege qarasam, onda bir túıir qoqym da joq eken.

— Eger siz bólkeni kórmeseńiz, ony jegenin qaıdan bilesiz?

— Óıtkeni úıde jeıtin basqadaı eshteńe joq edi.

— Óte durys aıtasyń, — dep, pastor ars ete qaldy. Tóraǵalyq etýshi oǵan tesile qarady.

— Sizdiń oǵan suraǵyńyz bar ma? — Pastor basyn ızedi.

— Sizge eńbekaqy tóleı me?

— Jo-oq, tólemeıdi.

— Al nege, tólemeıtinin bilesiz be?

— Jo-oq!

— Óte ókinishti. Óıtkeni sizge tóleıtin mende aqsha joq. Másele sonda!

Osymen shaǵymdanýshy men kýágerlerdiń sotqa jaýap berýi bitken de, budan soń úzilis jarıalanǵan. Bul ýaqytta sottar keńesip jatqanda, pastor zalda otyrǵandardyń anasyna bir, mynasyna bir bas ızep, yrjalaqtaı berip edi.

Budan soń tóraǵalyq etýshi pastorǵa nazar aýdaryp:

— Al sizdiń kýágerlerińiz bar ma, ser? — dedi.

— Bar, — dedi ol — Meniń qońyraý soǵýshym kýálik etedi. Ol óte adal adam. Oǵan senýińizge ábden bolady.

Qońyraý soǵýshy Semýel Devıs kýálik etýshiniń ornyna baryp turdy. Ol qoly ómir boıy dirildep turatyn qartaıǵan Vakhqa uqsas adam edi. Onyń aıtqany mynaý:

Seısenbi kúni kúndiz men pastordyń janynan ótip bara jatqan kezimde, ol meni shaqyryp alyp: "Kórdiń be? — degen bólkeni kórsetip. — Azdap kirlep qalǵan nan, — deıdi, — qustaryma bereıin dep turmyn". Osyny aıtty da, ol kete berdi.

— Bólkeniń kirlep qalǵanyn siz kórdińiz be?

— Iá. Kirlegen dep oılaımyn.

— Oılaımyn degen ne sóz? Sizge bul belgili me?

Iá, ol kirlengen nan bolatyn.

— Qaı jaǵy kirlengen?

— Qaı jaǵy? Baıqaýymsha, astyńǵy jaǵy.

— Siz buǵan senimdisiz be?

— Iá, astyńǵy jaǵy kir bolatyn. Bul anyq.

— Jaraıdy. Siz bossyz. Al endi, ser, osy másele boıynsha ózińiz ne der edińiz?

Pastor shaǵymdanýshy men zaldyń sol jaǵynda otyrǵandarǵa suq saýsaǵyn bezep turyp, zildene sóıledi.

— Mynalar... osy otyrǵan prıhodtyqtardyń bári... meni masqaralaǵylary keledi.

— Ony qoıa turyńyz. Máselege tike kóshýińizdi ótinem, — dedi tóraǵa sýyq daýyspen.

— Quzyryńyzǵa quldyq. Men sol kúni kúndiz kóshege serýendeýge shyqqam... Sonda, bólkeshiniń arbasy janynan ótip bara jatyp... jerge túsip qalǵan bir bólkeni kórdim... kórdim de, kóterip aldym... ózimniń úıdegi qustarym úshin...

— Qandaı qustar?

— Bir saýysqan, eki qara torǵaı. Erkin ushyp júredi, tordyń aýzyn men eshqashan jappaımyn. Jemin syrttan tabady olar.

— Bólkeshi sizdi bólkemdi arbadan alyp qoıdy dep aıyptap otyr ǵoı.

— Ótirik. Men arba astyndaǵy shań-topyraqtan taýyp alǵam.

— Kútýshi qyz siz ony jep qoıdy deıdi. Bul shyndyq pa?

— Iá. Qustar bárin jep taýysa almady... Al úıde dym joq... Sheshemiz ekeýmiz ashtan buralyp otyr edik.

— Ashtan?

— Aqsha joq. Jaǵdaıymyz qıyn... óte qıyn! Jıi ashyǵyp qalamyz. Ha-ha-ha!

Zal ishi taǵy da sybyr-kúbirge tolyp ketti. Úsh sottyń kózi pastorda. Sálden soń mártebeli Kelmedı myrza:

— Siz bólkeni arba astynan taýyp aldym deısiz. Al sonda ony ornyna qoıa salýdy oılamadyńyz ba? — dedi. — Bólkeniń abaısyzda arbadan túsip qalǵanyn bilýińiz kerek edi ǵoı? Áıtpese, ol jerde qalaı jatady?

Pastordyń ushqyn atyp turǵan kózderi óleýsireı qalǵandaı boldy.

— Kókten túsken... Nápaqa. — Zaldy kózimen sholyp turyp ol taǵy da: — Ash adamǵa... qudaıdyń súıgen qulyna — kókten túsken nápaqa! — dep qosyp qoıdy. Sosyn basyn kekjeń etkizip, qarq-qarq kúlsin. Jym-jyrt zaldy basyna kótergen jalǵyz daýys ta osy edi.

Sottar sybyrlasyp keńese bastady. Pastor olarǵa qadala qarap, tastaı qatyp turdy. Adamdar zalda quddy teatrdan qyzyq oıyn kórip otyrǵandaı. Artynsha tóraǵalyq etýshiniń óktem daýsy estildi:

— Talapker shaǵymy qanaǵattandyrylmaıdy.

— Raqmet sizge.

Osy qysqa ǵana alǵysyn úzdik-sozdyq jetkizip, pastor aıyptalýshynyń oryndyǵyn tastady da, ózinen kóz almaı shyǵaryp salyp turǵan barlyq sotqa qatysýshylardyń ortasyn qaq jaryp, zaldy boılap júre berdi.

III

Prıhodtyqtar sot sheshimi jóninde qyzý pikir talastyra júrip, óz baǵyttaryn bitimgershilik sot úıinen Troýverge bastaıtyn batpaqty súrleýge burǵan. "Shirkeýdiń" jetken "jeńisi" sol — óteýine qara baqyr da ala almaı bólkeshi bólkesinen aıyrylyp tynyp edi. Al bólke degeniń — aqsha ǵoı.

Shirkeý prıhodtyqtaryna ózderin "jeńimpaz" seziný óte aýyr tıgen, sondyqtan da bolar, eshqaısysy jaq kirisin ashqysy keler emes, jandaryndaǵy qarsylastaryna tek túksıe qaraı beredi. Olar óz derevnálaryna neǵurlym jaqyndaǵan saıyn sol qarsylastaryna degen óshpendilikteri soǵurlym órshı túskeni seziledi. Osyny baıqaǵan qońyraý soǵýshy kenet shabyttanyp shyǵa kelip edi. Janyna úsh kómekshini ertip alǵan ol qońyraý munarasyna asyǵa jónelgen, al arada birneshe mınýt ótkende, munara jaqtan... dúnıeni dúr silkindirgen qońyraý úni kúmbirlep qoıa bergen. Mundaı tegeýrindi úndi prıhodtyqtar eshqashan estimegen bolar.

Syrttan kelgen bir jolaýshy qonaqúıden atyp shyǵyp, kóshe jaqqa tańdana qaraı qaldy — qaptaǵan qara kıimdi adamnan kóz súrinedi.

— Bul ne, toı ma? — dep surady ol óziniń kóshirinen.

— Joq, ser, bunyń bári de pastordyń qurmetine deıdi. Qyzyq, ony urlyq istedi dep aıyptamaq bolǵan eken, biraq sotta aqtalyp shyǵypty.

Kelesi seısenbide pastordyń ábden qajyp tozǵan myj-myj beti mıssıs Gloınnyń dúkeni esiginen kórinip edi: aǵash kesip jatqan aranyń dybysyndaı qyr-qyr etken daýysymen ol:

— Siz maǵan bir fýnt maı qaryzǵa bere almas pa ekensiz? Keıin tóleımin, — dedi.

Endi ne istesin ol? Qudaıdyń súıgen qulyna da kún saıyn aspannan nápaqa túse bere me...

Orys tilinen aýdarǵan D. Áshimhanuly

---