InfoHub Logo

AQSH-tyń álemdik arenada jalǵyz derlik ústemdik etýiniń sebebi nede jáne nelikten kóptegen talpynystarǵa qaramastan, tipti bir jarym mıllıard halqy bar Qytaıdyń ózi AQSH-ty qýyp jete almaıdy? Eń birinshi oıǵa keletini – AQSH-tyń zamanaýı qarý-jaraqpen qamtamasyz etilgen ekonomıkalyq jáne tehnologıalyq artyqshylyǵy. Bul salalarda AQSH-tyń álemde básekelesteri joq.

Aıtyńyzshy, siz sońǵy ret qashan qytaı fılmin kórdińiz? Nemese kez kelgen qytaı ónerpazynyń mýzykasyn tyńdadyńyz ba? Qaıtalanbas Vanessa Meı eseptelmeıdi - ol brıtandyq qytaılyq. Qytaıdyń úzdik fılmderin marapattaý rásimin muqıat qarap, tań atqansha teledıdar aldynda otyrǵysy keletinder bar ma?

Óıtkeni, basym kópshiligi mundaı rásimniń bar-joǵyn bilmeıdi! Qytaı rok-juldyzynyń konsertine sońǵy ret qashan bardyńyz, qytaı prozasynyń bestseller kitabyn oqydyńyz, balalaryńyz qytaılyq múltfılmdi kórip, onyń keıipkerlerine jankúıer boldyńyz ba? Men bul suraqtardyń barlyǵyna jaýaptar árqashan teris bolady dep boljaımyn. Iá, Qytaı ekonomıkasy men tehnologıasyn fantasıkalyq qarqynmen damytyp jatyr, ıá, Qytaı – ǵasyrlar boıy órkenıetti baıytqan tańǵajaıyp fılosofıaǵa, baı mádenıetke jáne eń uly jańalyqtarǵa toly uly ejelgi mádenıet.

Biraq, shyn júrekten ózimizdi moıyndaıyq – zamanaýı mádenıet pen shoý-bızneske qatysty barlyq nársede Qytaı, ókinishke oraı, tereń provınsıa. Iá, Keńes Odaǵynyń álemniń saıası kartasynan joıylyp ketýine Gollıvýdtyń, Elvıs Preslıdiń, Bıtlzdiń jáne djınsy shalbardyń rólin eske túsirińiz. 1990 jyldary burynǵy KSRO-nyń keń mádenı keńistiginde jańa Reseıdiń tolyq jáne absolútti ústemdigi boldy. Kıno men mýzykadan kúndelikti ómir saltyna deıin. Ol kezde búkil burynǵy Keńes Odaǵyn reseılik telearnalardyń habar taratýy shyn máninde basyp alǵan bolatyn.

NTV men ORT, Ren TV jáne TVS sıaqty shaǵyn arnalar burynǵydan artta qalǵan postkeńestik respýblıkalarda damý men órkenıettiń shyńy sanaldy. Keremet júrgizýshiler, ádemi grafıka, kameralyq jumys, oıyn-saýyq baǵdarlamalarynyń júrgizýshileri, sondaı-aq olardyń ádemi qatysýshylary men myrza qatysýshylary shyqqan stýdıalardyń rejıssýrasy, jarqyraýy men kemeldigi. Osynyń bári sol jyldary televızıalyq ónerdiń qol jetpes shyńyndaı kórindi. Áne-mine degenshe tómen mýzykalyq sapany sheber sahnalanǵan jaryqtandyrý, jarqyn speseffektiler jáne kásibı túrde jasalǵan dybys toltyrǵan bárin talqandaǵan reseılik shoý-bıznes! Sol kezdegi postkeńestik memleketterdiń azapty, surǵylt ómiri jaǵdaıynda reseılik estrada juldyzdarynyń konsertteri jergilikti jurtshylyqqa óshpes áser qaldyrdy.

Burynǵy Keńes Odaǵynyń shetindegi yntaly kórermender reseılik akterlerdi, mýzykanttardy, ánshilerdi, jazýshylar men aqyndardy eń qymbatty qonaqtar, úlken jáne órkenıetti álemniń ókilderi retinde qabyldady. Sodan beri kóp jyldar ótti, jaǵdaı kúrt ózgerdi, orys mádenıetiniń qazirgi maǵynasynda áseri, eger ol múlde saqtalyp qalsa, kúrt tómendedi. Búginde reseılik telebaǵdarlamalardyń mazmunyn aýdarǵanda «buzyq», «jıirkenishti» nemese, eń jaqsysy, «arsyz» degendi bildirmeıtin sózdermen sıpattaýǵa eshkimniń batyly barýy ekitalaı. Orys estradasy da jyldar boıy óziniń tabıǵı ornyn alyp, taksı júrgizýshilerine, bazardaǵy saýdagerlerge jáne meıramhanalardaǵy mas qonaqtarǵa arnalǵan mýzykaǵa aınaldy.

Eger búgingi Grýzıada bir jerden orys shansonyn estiseńiz, jaqyn jerden mas reseılik týrıserdi izdeńiz. Jıyrma jyldaı kóp ýaqyt ótpegen sıaqty, orys mádenıeti burynǵy KSRO azamattary úshin burynǵy tartymdylyǵyn tolyǵymen joǵaltty. Búginde ázirbaıjan, grýzın nemese qazaq (Ýkraına, árıne, sóz joq!) úshin Reseı sahnasynda jergilikti sahnalarda joq nárse joq. Ekinshi dúnıejúzilik soǵystyń jalǵan qaharmandary bar reseılik telehıkaıalar, stalındik dáýirdiń qatal tergeýshileri týraly balladalar, asyl qaraqshylar men jemqor polıseıler arasyndaǵy teketires týraly ekshn fılmderi (nemese kerisinshe), sondaı-aq «ólmes» taqyrybyndaǵy sheksiz varıasıalar. Zolýshka» shetki óriste burynnan oryn aldy. Bir sózben aıtqanda, 1990 jyldary búkil postkeńestik keńistikti jaýlap alǵan qudaılar, shyn máninde, basqalar sıaqty provınsıalar bolyp shyqty.

Reseı naryǵy úlkenirek, aqsha kóp, sáıkesinshe sapasy da joǵary. Biraq bul qazirgi zamanǵy buqaralyq mádenıet týraly, onyń qundylyǵy onyń eń jaqsy úlgilerinde de kúmándi. Negizgi másele – soǵys, onyń aıasynda shynaıy, berik qundylyqtar qunsyzdanady. Ózderińiz biletindeı, KSRO, Elsınniń Reseıi jáne alǵashqy Pýtın óz mádenıetimen maqtanǵan. Bálkim, tipti tym kóp, olardyń mádenı túpnusqalyǵyn, aıtalyq, fransýzdarǵa nemese brıtandyqtarǵa qaraǵanda áldeqaıda qatty jáne sypaıy túrde atap ótýge bolady, olar obektıvti túrde buǵan áldeqaıda kóp quqyqtary bar.

Jazýshylar, aqyndar, kompozıtorlar, sýretshiler árqashan reseılikter úshin ózin-ózi baǵalaýdyń sarqylmas kózi boldy, sonymen qatar negizgi dálelderdiń biri boldy («álemniń ekinshi armıasy» týraly mıf joıylǵannan keıin, bálkim, qazirdiń ózinde negizgi) olardyń «quqyǵy bar» paıdasyna. Búginde ár buryshta jarnamalanyp jatqan Reseıdiń «jumsaq kúshi» Reseıdiń orys tilin nasıhattaý jáne uly orys mádenıetin tanymal etý saıasatyn almastyrǵan «Masha men aıý» anımasıalyq serıalymen shektelýi múmkin.

Mádenı artyqshylyq tek kóp kitaptar men fılmder, jaqsy jáne ártúrli emes, sonymen qatar adamdardyń sanasy men júregine bılik etý. Sondyqtan dúnıe júzindegi balalar kishkentaılarǵa arnap júzdegen tilderge aýdarylǵan amerıkandyq ánderdi shyrqasa, jastar amerıkandyq popty tyńdasa, jasóspirimder afroamerıkalyq reperlerdi, al eresekter amerıkandyq rok-toptar men jazmenderdi jaqsy kóredi. AQSH-tyń álemdik ústemdigine eshteńe qaýip tóndirmeıdi.