InfoHub Logo

«Ójet jyrly qaısar aqyn»

«Árbir tvorchestvo adamy úlken uǵymdaǵy naqty – konkretti, jalpylama - abstraktyly turǵydan ujdan, tunyp turǵan ıman ıesi bolmaq kerek», - dep synshy Á. Bópejanova aıtqandaı, óne boıy ar men ımanǵa toly, poezıa kóginen juldyzdaryn jaqqan, qazirdiń ózinde jyrlary ádebıetimizdiń klasıkasyna aınalǵan úrkerdeı top ishinde ózindik dara sıpaty aıqyn tulǵa - Qasym Amanjolov.

Amanjol, Rahymjannyń Qasymymyn
Men Qalǵan bir atanyń ǵasyrymyn.
Bireýge jurtta qalǵan jasyǵymyn,
Bireýge aspandaǵy asylymyn,- dep jyrlaǵan aqyndy, halyq, el, jer, otan týraly syndarly óleń jazǵan azamattyq qalǵyǵan oıdy oıatatyn, adam janyn túletip, jan sulýlyǵyna bastaıtyn qudiretti týǵyzǵan tulǵany tanymaý múmkin emes. Janyń jasyǵanda, pasyqtyqtan jerinip sarsylǵanda Qasymnyń ot oıly, sardar sezimdi jyrlaryn oqysańyz oqyrmanyna rýh berer, ómirdiń jasampazdyǵyn uǵynýǵa umtyldyrar óleńderi sanaǵa sáýle quıady.
Qasym – syrshyl lırık. Jalpy, biz ádebıette, onyń ishinde poezıada, aqyn shyǵarmalaryn mahabbat, tabıǵat lırıkasy, fılosofıalyq lırıka dep bólip alamyz. Bul - shartty turǵyda maǵnalyq, taqyryptyq jaǵynan bolý. Al aqyn myna óleń tabıǵatqa arnalǵan ne mahabbat jyrlary - dep ekshemeıdi. Óziniń kóńil kúıiniń seziminiń barlyq krıterıılerin túısinip óleń jazady.
Mysaly Qasymnyń «Týǵan jer» atty óleńindegi:
Boldym ǵashyq, týǵan dala, men saǵan,
Alys júrsem, armanym - sen ańsaǵan,
Jaqyn júrsem, men – tórinde jannattyń
Altyn dińgek - ózim turǵan bosaǵam!- degen joldary, taqyrybyna qarasaq, tabıǵat, ata-mekendi jyrlaıdy. Al osynda týǵan jerge degen zor mahabbat, fılosofıa joq dep kim aıta alar?! Qasymnyń kóp óleńderinde osyndaı sezim kúıi, sanaly, parasatty oılar astasyp keledi. Aqynnyń jyrlarynan eń aldymen, óziniń bar bitimi, bolmysy, tanym - parasaty aıqyndalady.
Súıdim dediń, bilegińnen ustadym,
Biraq seni súı dep zorlap qyspadym
Adamshylyq júregińmen, erkińmen
«Súıdim» seni dep, bilemisiń qushqanyń?
Aqynnyń minez iriligi, órshil rýhy tánti etedi. Aıtalyq, «Aıtshy, janym», «Bilesiń be, jan sáýlem?» sekildi ǵashyqtyq jyrlary kez - kelgen adamnyń júregin jaýlap alady. Al jastar «Ǵashyq edim, qaıteıin» jyryn óz júrek syrlaryndaı jatqa aıtady.
Qaıda júrseń aman bol,
Ómirińdi tileımin
Senen basqa sertim sol -
Eshbir jandy súımeımin.
Sebebi aqyn jyrlarynda jekelik jaıttar kórkemdik turǵydan jalpylyq mánge ıe bolady. Qaı aqyn bolmasyn ózi ǵumyr keship otyrǵan kezeń tynysymen egiz, halqynyń, el - jeriniń taǵdyr talaıymen, tarıhymen tel qozy. Keshe – búgin bolashaq bek astasyp ketetin Qasym tvorchestvosyn da adam taǵdyry sol taǵdyrlardan ósip - ónetin halyq tarıhy zerdeńizde jandanady. Osyndaı, halyq basyna túsken qıynshylyqty birge bólisken, qalamdy da, qarýdy da birge ustaǵan halqynyń qaısar uly:
Men daýyldyń ulymyn
Tura almaımyn daýylsyz.
Qarsy alýǵa daıynmyn,
Soqsa da daýyl damylsyz,- deıdi.
Ádebıetshi ǵalym T. Abdrahmanova óziniń «Qasym Amanjolovtyń poetıkasy» eńbeginde Qasymdy úlken azamattyq pafostyń, alaýlaǵan óren optımızmniń, jasyndaı jarqyldaǵan ótkir tildi, otty sezimniń aqyny degen pikir túıedi.
Eı, tákáppar dúnıe
Maǵan da bir qarashy,
Tanısyń ba sen meni
Men qazaqtyń balasy! - dep «dúnıege jar salǵan» syrshyl aqyn Qasym lırıkasy týraly az ǵana oıymdy qorytyndylaı kele, aqyn Muhtar Shahanovsha aıtqanda,
Eń aıbarly aqyndy jany kóktem
Albyrt, alaý tańdarǵa áni ketken,
Eń aıdarly aqyndy,
Halyq súıgen aqyndy
Týǵan halqyń janyp súıgen aqyndy,
Týǵan eldiń gúli bolǵan,
Zamanynyń úni bolǵan aqyndy,- qaıyspaı tózim, órshil rýh beretin sanaýly aqyndardyń biregeıi deımiz.