InfoHub Logo

Bizde dástúrli qazaq óleńi nemese dástúrli qazaq óleńiniń úlgisi degen uǵym bar. Sóz joq, kez kelgen uǵym belgili bir qubylystyń bizdiń sanamyz ben zerdemizde qordalanýynan, san jyldar boıy tyrnaqtap jınaqtalǵan tájirıbeniń qortyndysynan paıda bolady da, birtindep baryp qalyptasqan ataýǵa ıelenedi. Árıne, onyń qalyptasý prosesi keıde shuǵyl, keıde shaban. Muny aıtqanda, biz dástúrli qazaq óleńi nemese dástúrli qazaq óleńiniń úlgisi degen uǵymnyń shyqqan tegin múshelep ajyratyp, týǵan jylyn anyqtap bereıik dep otyrǵan joqpyz. Áńgime qulaǵymyzǵa ábden sińisti bop ketken osy uǵymdy qalaı túsinip, qalaı qabyldaıtyndyǵymyz jaıly bolmaq.

Bul uǵym — asa keń uǵym, kól-kósir dúnıe. Biraq osyn­shalyqty kól-kósir dúnıeni keıde mektep hrestoma­tıa­synyń aıasynda — tarydaı qaýyzǵa salyp qaraı­tynymyz bar. Eger siz dástúrli qazaq óleńiniń úlgisi degenimiz ne dep suraı qalsańyz, sóz joq, ekiniń biri tórt joldan turatyn on bir býyndy qazaqtyń qara óleńin, jeti-segiz býyndy jyr úlgilerin aldymen aýyzǵa alady da, taǵy da taqymdap túrtpekteı tússeńiz, birer óleń úlgilerin atasa atar, atamasa, ary qaraı attap baspasy haq. Sonda qalaı? Álginde ǵana aýyz toltyryp, kól-kósir dúnıe dep otyrǵanymyz eki kósip alýǵa jaramaı, túbi taqyldap qalatyn tańqy, tapshy bolǵany ma? Joq! Bári de ózimizden. Biz tym beriden bastaımyz da, árige kóz júgirtpeımiz. Bul rette ǵasyrlar boıy halyqtyń rýhanı qazynasyn jasaǵan aqyn-jyraýlardyń telegeı-teńiz muralaryna kóńil aýdara bermeımiz. Sodan baryp uzaq kezeńder boıy san dáýir men san qoǵamnyń aqyn-jyraýlary arqyly aıtyl­ǵan halyqtyń oı-armany men muń-muqtajyna qyzmet etken jyr úlgilerin umyt qaldyramyz. Eger solardy tilge tıek ete qalsańyz: «Joq, olar jyraýlyq jyr úlgileri», — dep shyǵa keletinderi taǵy bar. Sonda jyraýlyq poezıa úlgisi dástúrli qazaq óleńiniń úlgisi bola almaǵany ma? Ras, jyraýlyq poezıa úlgileri jazba ádebıeti dúnıege kelgennen bergi belgili bir kezeń boıy qoldanylmaı júrdi. Onyń ústine, dástúrdiń de ozyǵy, tozyǵy bar. Stanıslavskıı sózimen aıtqanda, keıbir dástúrler — jaqsy saqtalǵan «óli dene». Biraq keıbir «óli denege» aınalǵan dástúrlerimizdiń kúni-kúni kelgende qaıtadan túlep, jańaryp, «tirilip» ketetinin bilip te júrmiz, kórip te júrmiz.

Mahambetti tyńdap kórelikshi:

Shamdansam, shalqasmnan túser asaýmyn,
Shamyrqansam, shatynap synar bolatpyn.
Qus ilgen qýda syn joq uıat pen.
Jigit jaýǵa shappaı qalaı deımisiń? —
Qandy kóbe kıinip,
Bir allaǵa syıynyp,
Kezengen jaýǵa kez keldik
Jalań naıza, bir atpen!
Endi Tólegen Aıbergenovke qulaq salaıyq:
Men — qara tóspin qaıǵydan baqyt jasaǵan,
Shatyrlap jatqan naızaǵaıly aspan bosaǵam,
Men jaryq Jermin Jańǵyryqtarǵa ún qosqan,
Tóbemdi kórse, tún qashqan.
Omyraýymnan jarqyldap aǵyp jatady
Quıryqty juldyz tynbastan.

Eki dáýir. Eki aqyn. Eki óleńdegi de serpilis qandaı! Birinshisinde — táýekelge bel býǵan arystan aıbar! Ekinshisinde — ór minezden týǵan ójet pafos! Ekeýi de eki basqa. Ekeýindegi de tizgin úzdi shabysty óleń joldary kenet aspanǵa tik shanshylǵandaı kilt úzilip, qaıta josylady. Yrǵaq she? Taqyr jerge topyldap túsip jatqan tulparlar tuıaǵynyń dúbiri! Eki aqyn da kókiregin kernep kelgen jyr joldarynyń basyn bos qoıa bergen. Ózi bastalyp, ózi aıaqtalyp jatqandaı. Qalypqa quıylǵan shtamptan múlde ada. Aqyndar jyr joldarymen de, býyn sanymen de sanaspaıdy. Sodan bolsa kerek, biz Mahambet jyrlaryn poezıa úlgisine jatqyzyp, Tólegen jyrlaryn sol úlgini jańartyp, jańǵyrtýshy nemese múlde jańa úlgidegi aqyn dep aıtyp ta júrmiz, jazyp ta júrmiz. Biraq Tólegen óz óleńin dástúrli qazaq óleńiniń úlgisimen jazǵan degen sózdi de óz basym estigen emespin. Bizdiń qateleser tusymyz da osy. Qanshama ǵasyrlar boıy rýhanı baılyǵymyzdyń molaıýyna ólsheýsiz qyzmet etken jyraýlyq poezıa úlgisi búgingi tańda dástúrli qazaq óleńiniń úlgisi bolýyna tolyq qaqyly. Sondyqtan on bir býyndy qazaqtyń qara óleń úlgisine qandaı kózben qarasaq, jyraýlyq poezıa úlgisine de sondaı kózben qaraǵan jón. Óıtkeni ol jańǵyryp, jańara ózgerip, ortamyzǵa qaıta oralyp otyr. Odan áli talaı urpaq aqyndary óz tvorchestvolaryn qandyra sýarary sózsiz.

Bul jerde taǵy da bir basyn ashyp alar másele — jańa óleń úlgisi, ıaǵnı qazirgi túsinigimiz boıynsha aıtsaq, jańa forma qalaı, qaıdan paıda bolady? Bul da bir óz kezegin kútip jatqan problema. Jańa forma degenniń qajeti ne? Ony qoldan problema jasaýdyń keregi bar ma? Búkil klasıkalyq dúnıelerimiz tórt joldan turatyn on bir býyndy, jeti-segiz býyndy óleń formalarymen-aq jasalynǵan joq pa degen qarsy daýystardy men qazir-aq estip otyrmyn. Biraq, amal ne, sóz etýge týra keledi. Ras, on bir býyndy, jeti-segiz býynda óleń formalary arqyly jasalynǵan dúnıeler ushan-teńiz. Áli de solaı bola beretinine bárimiz de senemiz. Oǵan eshkim de kúmán keltire aldmaıdy. Óıtkeni bul formalar — ýaqyt tezinen ótken, aqynnyń aıtar oıyn ashyp kórsetýge tolyq qyzmet ete alar eń tıimdi formalar. Bul formalardy qolyna qalam ustap, óleń jazatyndardyń bári meńgerip alǵan. Qazir atyshýly eń myqty dúnıelerimiz de, túkke alǵysyz shıki, dúmbilez dúnıelerimiz de osy úlgilermen jazylady. Naǵyz aqyndar úshin bul formalar — ishki dúnıesinde qorytylǵan kesek-kesek som oılardyń altyn qalyptary da, al jalpy óleń jazǵyshtar úshin syrtqy súlderimen kóz aldaıtyn, ishi qýys grafıkalyq sqemalar. On bir býyn da túlep, jańǵyryp, jasaryp otyrady. Ony túletip, jasartatyn — oı men mazmun, aqyn tabıǵatynyń ereksheligi. Myna óleńderge nazar salaıyqshy:

Ómir degen osynaý maıdanda bul
Qolbasy da, qorqaq ta saıranda júr.
Ómir menen ólimniń ortasynda
Keter me ekem kele almaı baılamǵa bir.
(M.Maqataev)

Aqyn boldy dese de jasynda áıgi,
Qaq jartysy jyrymnyń basylmaıdy.
Bir sózim bar — báribir aıtylmaıdy,
bir esigim báribir ashylmaıdy.
(J.Nájimedenov)

Eki aqyn, eki harakter. Birinde — ashyq ókinish, nala. Ekinshisinde — tuıyq jumbaqtyq. Eki aqynnyń da qyrtysy aýdarylyp, tabıǵaty kórinip tur. Biraq bul eki óleń on bir býynmen jazyla tura, basqa-basqa oqylady. Birden aıyryp, birden baıqaısyz. Sóz joq, eki aqyn da qara óleńniń naǵyz sarbazdary. Olar óleńniń bul formasynyń mol múmkindigin óz tvorchestvolarymen ózgeshe qyrynan kelip dáleldep berdi. Jalǵyz osylar ǵana ma? Qara óleńniń ishki mazmuny men sazdylyǵyn óz daýys, óz únimen baıytqan aqyndar qanshama. Áli de osy óleń formasymen talaı tamasha óleńder dúnıege keletini sózsiz. Sondyqtan Muqaǵalı: «Qazaqtyń qara óleńi — qudiretim, onda bir sumdyq syr bar estilmegen», — deýi tegin emes. Sóıte tura, sol Muqaǵalı kenet:

Sizder sezesizder me?
Túsinesizder me?
Senesizder me kisige Sizder?
Sizder — kótergish kransyzdar:
shyǵarasyzdar da,
túsiresizder.
Zamannyń júgi arqalaryńyzda,
Arqalaryńyzda, jotalaryńyzda.
Aıtsańyzdar boldy balapandaryńyzǵa,
Laýlaımyz órtteı, ot alamyz da,

— dep basqasha túr, basqasha maqammen tógilip qoıa beredi. Aqyn bul óleńinde tórt joldy da, býyn sanyn da jınastyryp qoıǵan. Óleńniń jańa formasy dúnıege keldi. Birinshi jol — 13, ekinshi jol — 10, úshinshi jol — 9, tórtinshi, besinshi joldar — 12, altynshy, jetinshi joldar — 13, segizinshi jol 10 býynmen jazylǵan. Sonysyna qaramaı, Muqaǵalı minezi ańqyp tur. Aqyn osy óleńin qara óleń úlgisimen jaza alar ma edi Kúmánim bar. Jazylǵan kúnde de, dál osylaı shyqpas edi. «Jigit bop baryp erlik saparǵa, shal bolyp qaıta oralǵandarǵa» shuqshıa qadalyp, aǵynan jarylyp, aqtaryla aıtý úshin dál osylaı sóıleý kerek bolyp tur. Óleń mazmuny men tabıǵaty sony tileıdi.

Sonymen,manadan beri aıtyp otyrǵan sózdiń tobyqtaı túıini ne deısiz? Ol — jańa formany jańa mazmun men maǵy­na, oı ǵana alyp kele alady. Óleń formany ózi tańdap kıedi. Jańa obraz, jańa sóz oralymdary men oı keıde jańa formalardy da álgindegideı dúnıege ákep jatady. Sondyqtan jańa formalarmen jazylǵan óleńderge tiksine qaramas buryn, ishki maǵynasyna, kóterer júgine qarap alǵanymyz jón. Keıde áıteýir bir erekshelikpen kózge túsý úshin ishki maǵynadan da, oıdan da jurdaı jańa formamen jazylǵan «óleńderdi» oqıtynymyz bar. Ol, árıne, formalızm. On bir býynmen jazylǵan, biraq aıtar oıy, kóterer salmaǵy joq óleń de — formalızm. Óleńniń óleń ekenin aqtap alatyn bir-aq advokat bar: ol — oı men maǵyna. Olar joq bolsa, oǵan shege uıqas ta, jutynyp turǵan yrǵaq ta ara túse almaıdy. Biz keıde kóterer júgi men salmaǵy, dáni bar, biraq yrǵaq áýeninen aqaý tabylyp qalatyn óleń, jyrlardy qarabaıyr, prozaızm dep jerden ap, jerge sap tómpeshtep jatamyz. Ondaıda óleńniń oıyna da, maǵynasyna da qaramaımyz. Al onyń esesine, yrǵaq pen uıqastan maska kıgen «óleńsymaqtarǵa» keshirim jasap, lám dep pikir aıtpaımyz. Bile bilsek, naǵyz qarabaıyrlyq sol, naǵyz prozaızm sol. Kúressek, eń aldymen sonymen kúreseıik! Óıtkeni óleń qalaı da tórt joldan, on bir býynnan turatyn konveır-konveır bop tógilip jatqan kirpish-shýmaqtar emes. Ol keıingi kezde maǵynasyz, mánsiz jyltyraq sózderdiń jıyntyǵy bop bara jatqan, zakazben jazylatyn án teksteri de emes! Óleń-óleń!

Birde Konstantın Sımonov Nazym Hıkmetke, onyń bir óleńiniń aýdarmasyn áńgimelep otyryp, uıqasy men yrǵaǵyn jerge tıgizbeı maqtaı jóneledi. Oǵan Nazym Hıkmet: «Mundaı uıqas pen yrǵaqtyń qajeti joq, eń aldymen, meniń oıym bolsyn. Jolma-jol qara sózben aýdarylsa da, meniń ne aıtpaq bolǵanymdy jurtqa túsindirip bersin», — depti. Muny Konstantın Sımonovtyń ózi eske alady. Sondyqtan óleń formasyn shektep, shegelep tastaýdyń qajeti joq. Meniń oıymsha, eger óleń tabıǵaty tilep tursa, qara sózben de jyrlaýǵa bolady! Tek oqyrman qaýymdy óziniń ishki poetıkalyq qýatymen sendire alsyn de!

Keıingi kezde uıqas ta jıi-jıi aýyzǵa alynyp, kóp aıtylyp júr. Keıbireýler úshin ol óleń orkes­tırov­ka­sy­nyń árbir dybysyn baqylap otyratyn «sıqyrly taıaqshaǵa» aınalyp bara jatqan sıaqty. Shynynda da solaı ma? Joq. Uıqas esh ýaqytta da basqarý púltinde turǵan emes, tura almaıdy da. Ol óleń organızmniń jandy bir múshesi ǵana. Bul jerde «jandy múshesi» degen sózdi de durys túsinip alýymyz kerek. Eger ol óleńniń yrǵaǵy men áýenine ǵana qyzmet etip, oı men maǵynadan tys turatyn bolsa, jandy múshe bola almaıdy. Ol onda — qandaýyrmen sylynyp tastalýǵa tıis «jat dene». Men óz basym óleń kóterer salmaqqa múlde úles qospaıtyn, tek qur jalań sózderdiń jıyntyǵyn jyltyraq túıme bop qaýsyryp turǵan eki-úsh, tipti, úsh-tórt sózden quralǵan kúrdeli uıqastardan, óleńniń oıy men maǵynasyn ashýǵa qyzmet etetin «baryp-jaryp», «kelip-jelip»... sıaqty qarapaıym uıqastardy artyq qoıam. Oıly óleń denesine sińisip turǵan ondaı maǵynaly uıqastar (álsiz bolsa da) oqylǵan kezde sezilip baıqalmaıdy. Árıne, olardy konteksten ádeıi bólip alyp, jeke qarastyrsań-aq, onda olar mán-maǵynasy jaǵynan naǵyz «jabaıy» uıqastar bolyp shyǵa keledi. Sonan keıin tóbe shashyń tik turyp, ózińniń de úrkýińe, jurtty da úrkitýińe jol ashyq. Sondyqtan uıqasty turǵan ornynan bólip almas buryn, atqaryp turǵan qyzmeti bar ma, joq pa, soǵan da bir kóz júgirtip alǵan durys.

Qalaı degende de, uıqas shekteýli. Uıqas deımiz-aý, mu­hıt­taı shalqar til baılyǵymyzdyń da sheti men shegi bar. Óıtkeni muhıt ta belgili boılyq pen endiktiń ara­ly­ǵyn­da jatady. Al oı men maǵynanyń shegi joq. Túpsiz tereń! Árıne, muny aıtqanda, barlyq uıqastar tabylyp bitti, endi jańa uıqastardy izdemeı-aq qoıaıyq dep otyrǵan joq­pyn. Izdeıik. Biraq aıtylar oıǵa nuqsan keltirmeıik, uı­qasty uıqas úshin jasamaıyq, naýqan etpeıik dep otyrmyn.

Biz jaqsy óleń oqyǵanda, «ómirdiń ózinen oıyp alǵandaı eken» dep tánti bolamyz. Olaı bolatyn bolsa, uıqas óleńdi ǵana emes, ómirdi de qushaqtap turýy kerek. Uıqasty sóz etkende, osy turǵydan sóz eteıik.

Uıqas ta ózgeredi, jańarady (tozady deýge aýzym barmaıdy. Bul týraly sońynan aıtarmyz). Budan biraz jyl buryn poezıamyzǵa túbirli uıqas kelgende, oǵan jurttyń birazy-aq tiksinip qaraǵan. Bolashaǵy joq, ózinen ózi qurıdy degen pikirler de aıtylyp júrdi. Biraq solaı boldy ma? Qazir ekiniń biri túbirli uıqasty qoldanyp júr. Kezinde kelinshek bolyp ımene basyp kirdi de, kele-kele óziniń kekse abysyn-ajyndarymen til tabysyp ketti. Qazir ony eshkim de min sanap, kemshilik kórip jatpaıdy.

Endi qazaq poezıasyna asonanstyq uıqastar kire bastady. Árıne, ózinen ózi emes. Olardy óleńniń ózi alyp kelip jatyr. Óıtkeni shegelengen uıqas bar jerde sqematızmniń aýyly alys emes. Sondyqtan bir óleńinde bolmasa, bir óleńinde sqema qursaýyna túsip qalatyny kádik. Oǵan kýá bolyp júrmiz. Sodan qashý úshintúbirli uıqasqa da, assonanastyq uıqasqa da barady. Búgin barmasa, erteń barady. Ony toqtatam dep kúres ashýdyń qajeti de joq dep bilem.

Kezinde assonanastyq uıqas fransýz, orys poezıasynda da bolmaǵan. Ázir bar. Sol kezde olarǵa daý aıtylmady dep otyrsyz ba? Biraq kele-kele et úırendi, qulaqqa sińisti bolyp ketti. Myna uıqastarǵa qarańyzshy: zmeek-ýveıah, alleı-olen, trásetsá-solnse, glaz-balans... Bul asso­nans­tyq uıqastar kimdiki deısiz ǵoı. Ǵumyr boıy klasıkalyq dástúrdi dáriptep ótken Ilá Selvınskııdiki. Ol bul uıqastardy oı órisin keńeıtip, mazmunyn baıytý úshin týdyrǵan. Áıtpese, shege uıqas jasaýǵa Ilá Selvın­skııdiń sheberligi jetpeı qalǵan joq.

Osyndaı tvorchestvolyq pikir talasy týǵanda Abaıǵa júginetinimiz bar. Durys-aq. Abaı — biz úshin etalon. Temirqazyq. Ondaı júginiske biz «mundaı úlgi Abaıda joq, sondyqtan bizge jat» dep shyǵa kelemiz. Abaısha jazýdyń bizge qajeti joq. Óıtkeni Abaı ózinen aldynǵylardy qaıtalamaǵan, basqasha jazǵan. Úırensek, sonysynan úıreneıik. Sondyqtan jańalyqqa tiksinbeı turyp, aldymen onyń bolashaǵyn bir baǵdarlap alǵanymyz jón. Poezıa búginniń ǵana perzenti emes, bolashaqtyń da perzenti. Ókinishke oraı, bizde poezıaǵa bolashaqtyń kózimen qaraý jetise bermeıdi

Taǵy da toqtalyp óter bir másele — sóz. Sóz — esh ýaqytta kónermeıdi de tozbaıdy. Bári de ádemi. Ornyn taýyp tursa, óleń úshin arhaızm de, neologızm de joq. Al olarǵa oı men maǵyna júgin arqalata almasaq, onda sóz basqa. Oı, sýret, maǵynasyz-aq, dybys úndestikterin qýalap, sózdi altyn qońyzdaı jyltyratyp álekke túsý bos áýreshilik. Al «tozdy, kónerdi» degen sózińiz, iri sýretkerlerdiń qalamyna ilikse, tirilip, jandanyp júre beredi. Bizde «jybyrlap», «qybyrlap» degen sóz de bar. Qulaq kesetin sózder. Osy sózderdi óleńge qoldanýǵa bola ma? Biz, sóz joq, etegimizge shoq túskendeı shyr-pyr bolamyz. «Qandaı tozyǵy jetip, kónergen uıqastar! Óleń túgili, aýyzeki sózdiń ózine qoldaný sóleket qoı», — deımiz bizder. Bul úshin eshkimdi kinalaı almaımyz. Óıtkeni bizde túsinik solaı qalyptasqan. Óleń tilin tek syńǵyrlap tógilip turǵan ádemi sózder jıyntyǵy dep uǵamyz. Biraq soǵan qaramaı, álgi qulaq kesetin sózderdi bir iri aqyn keldi de qoldandy. Ol — qazirgi qazaq poezıasynyń klassıgi Ábdildá Tájibaev:

Órmekshideı qybyrlap,
Aıaqtary jybyrlap,
Túnde juldyz júredi.
Tozǵan jerin kóginiń
Kókshil torǵyn jibimen
Qaıta torlap tigedi.

Qandaı jandy sýret! Aldyńyzdan ashylǵan qubylysqa qadaldyńyz da qaldyńyz. Bul jerde siz «qybyrlap-jybyrlap», «júredi, tigedi» degen egistik uıqastardy da elemeısiz. Bári de óleń tabıǵatyna sińisip, jutylyp ketti. Tipti, tyrnaq astynan kir izdeýshiler úshin osy óleńde úlken uıqas «mini» de bar. Álgi etistik uıqastardy aıtyp otyrǵam joq. Ábekeń tórtinshi joldaǵy «kóginiń» degen sózdi «jibimen» degen sózben uıqastyrǵan. Biraq ol úshin aqyndy kinálaı almaısyń. Bul aqyn boıynda bolýǵa tıis sanaly salaqtyq. Onymen eseptespeýge bolmaıdy. Áıtpese, Ábekeń «kóginiń» degen sózge jibi túzý uıqas taba almaı qalǵan joq. Ádeıi tappaı otyr. Uıqasta min bolsa, min bolsyn, biraq salynǵan sýrette min bolmasyn dep otyr. Kórdińiz be, «tozǵan, kónergen» degen uıqaspen sózderimiz iri sýretkerdiń qolyna túskende qalaı jańǵyryp, jańarady! Taǵy da óleń oqıyq:

Qaýyrsyndy ustadyq,
Qalam taýyp alǵansha.
Qaryndashty ushtadyq,
Gılzadaı bop qalǵansha.
(Q.Myrzalıev)

Bul óleń soǵys kezindegi tyldyń joqshylyq kartınasy. Dál osy bir shýmaqta búkil bir urpaqtyń dramasy men tragedıasy jatyr. Al osy óleńdi óleń qylyp turǵan bir-aq sóz. Ol — gılza degen termın sóz. Sol sózdi óleń denesinen alyp tastańyzshy, onda óleń joq. Óıtkeni ol sóz — tula boıyńdy silkindirip ótken tolqynnyń epınúktesi. Aqyn úreıli soǵys kartınasyn jasaý úshin gılzany ádeıi alyp otyr.

Keıingi kezde termın sózderdi álfavıt boıynsha ádemilep tizý modaǵa aınalyp barady. Qaterli moda. Óıtkeni konteksten jeke bólinip alynǵan sóz — óli sóz. Termın sóz ǵana emes, barlyq sóz eli. Sondyqtan ol termın sóz be nemese baıyrǵy ózimizdiń tól sózimiz be, eń aldymen, onyń óleńdegi atqaryp otyrǵan qyzmetine kóz júgirtip alaıyq. Kontekspen birge qarastyraıyq. Eger biz olaı etpeı, bir aqynnyń úsh-tórt jınaǵynan júz qaraly termındi kógendep tizip, taǵy da ony bir jınaqtan alǵandaı etip kórsetip: «Bul ne, óleń kitaby ma shet tilder men termınder oqýlyǵy ma nemese tehnıkalyq ǵylymı ataýlardyń sózdigi me?!» — dep jatsaq, oqyrman qaýymdy naǵyz shatastyrý sonda bolyp shyǵady. Mundaı kezde syrtqy áserge qyzyqpaı, ishki baıyptylyqqa sóz bergen jón. Áıteýir, bir aıtyp qalaıynshy degen arzan dilmarlyq emes, sabyrly baıyptylyq qana belgili bir aqynǵa baǵyt-baǵdar bere alady.

Biz búgin bul maqalamyzda óleńniń keıbir máseleleri jaıly tolǵandyryp júrgen óz pikirimizdi ǵana sóz ettik. Árıne, bul máselelerdiń túıini tarqatylyp, osymen sheshile qalady dep otyrǵan joqpyz. Óıtkeni olar kóp bolyp aqyldasyp, keńese otyryp sheshiletin máseleler.

---