InfoHub Logo

Sonymen, kompúterdegi operasıalyq júıe degenimiz ne? OJ – bul kompúterde jumys istep turǵan eń mańyzdy badarlamalyq jasaqtama. Ol jadyny, prosesterdi, barlyq baǵdarlamalyq jáne aparattyq jasaqtamalardy basqarady. Iaǵnı OJ – adam men kompúter arasyndaǵy kópir deýge bolady. Óıtkeni operasıalyq júıesiz kompúterdiń esh máni joq. 

Operasıalyq júıeniń jumysy
«Kompúter júktelip jatyr», «Operasıalyq júıe júktelip jatyr» degen sıaqty sózderdi estigen bolarsyzdar? Kompúterdi qosý tetigin basqannan keıingi proses osylaı túsindiriledi. Bir nemese eki mınýt alatyn bul proses júrip jatqanda kompúter birneshe mańyzdy fýnksıalardy atqaryp jatady: 
- Barlyq baǵdarlamalar durys istep turǵan-turmaǵanyn tekserip shyǵady; 
- Jańa jabdyqtyń paıda bolǵan-bolmaǵanyn tekseredi; 
- Operasıalyq júıe iske qosylady. 

Operasıalyq júıe iske qosylǵannan keıin, ol kompúterdiń barlyq baǵdarlamalyq jáne aparattyq jasaqtamalaryn basqarady.

 

Operasıalyq júıelerdiń túrleri
Operasıalyq júıeler ádette siz satyp alyp jatqan kompúterge aldyn-ala ornatylyp qoıady. Kóptegen adam kompúterdi ornatylyp qoıylǵan operasıalyq júıemen birge satyp ala salady, biraq eger qalasa basqasyn qoıa alady. 
Kompúterge arnalǵan úsh eń tanymal operasıalyq júıe bar: Microsoft Windows, Apple Mac Os X jáne Linux.

Zamanaýı operasıalyq júıeler Qoldanýshynyń Grafıkalyq Interfeısin (QGF, aǵyl. GUI — Grafical user interface) paıdalanady. GUI qoldanýshyǵa grafıkalyq sýret túrinde dıspleıde kórsetilgen ekrandaǵy batyrmalardy (ıkonka, batyrmalar, belgiler, menú) tyshqan, pernetaqta men djoıstık arqyly basqarýǵa múmkindik beredi. Iaǵnı kompúterde tyshqan, pernetaqta jáne t.b. arqyly ońaı jumys isteýge bolady.

Ár operasıalyq júıeniń GUI-iniń syrt beınesi ártúrli, sondyqtan eger siz basqa operasıalyq júıege kóshetin bolsańyz, onda jańa tanys emes operasıalyq júıege biraz ýaqyt úırený qajet bolady. Degenmen olardyń árqaısy paıdalanýǵa barynsha yńǵaıly etip jasaqtalǵan.

GUI  grafıkalyq ınterfeısi bolmaı turǵan kezde, kompúterler komandalyq jol ınterfeısine ıe bolatyn. Bul degenimiz, qoldanýshy ekranǵa bir mátin shyǵarý úshin kompúterge komanda jazyp otyratyn bolǵan.

Microsoft Windows
Microsoft kompanıasy Windows operasıalyq júıesin 1980-jyldaryń ortasynda jasap shyǵardy. Sodan beri Windows-tiń kóptegen nusqalary shyqty, biraq olardyń ishinde eń tanymaly – Windows 10 (2015 jyly shyǵarylǵan), Windows 8 (2012), Windows 7 (2009), Windows Vista (2007), men Windows XP (2001). Windows kóptegen jańa kompúterlerge aldyn-ala ornatylyp qoıylady jáne de álemdegi eń kóp taralǵan operasıalyq júıe bolyp sanalady. 
Eger siz Windows operasıalyq júıeńizdi sońǵy nusqasyna jańartqyńyz kelse, onda Windows-tyń sońǵy shyqqan Home Premium, Professional jáne Ultimate sıaqtylarynyń birin tańdaı alasyz. Biraq ornatpas buryn qaısy sizge ońtaıly bolatynyn zerttep alyńyz.

Oqýǵa keńes beremiz: Windows 10 qoldanýshylar jaıly málimetterdi qalaı jınaıdy?

 

Apple Mac OS X
Mac OS Apple kompanıasy jasap shyǵarǵan operasıalyq júıeler tizbeginen turady. Ol Macintosh nemese Mac jańa kompúterlerine aldyn ala ornatylǵan bolady. Bul operasıalyq júıeniń sońǵy nusqalary OS X dep tanymal. Naqtylap aıtqanda Yosetime (2014 jyly shyǵarylǵan), Mavericks (2013), Mountine Lion (2012), Lion (2011), jáne Show Leopard (2009). Sonymen qatar Mac OS X Server degen de bar, ol serverlermen jumys isteýge arnalǵan. 
StatCounter Global Stats málimetine súıensek, 2014 jyldyń qyrkúıek aıynyń deregi boıynsha Mac OS X qoldanýshylary operasıalyq júıeler naryǵynyń 9,5%-yn quraıdy. Bul Windows qoldanýshylarynyń paıyzynan áldeqaıda tómen (90%-ǵa deıin). Bunyń bir sebebi Apple kompúterleriniń tym qymbattylyǵynda.

 

Linux
Linux — bastapqy kody ashyq operasıalyq júıeler jıyny. Bul degenimiz, olar modıfıkasıalana (ózgere) alady jáne kez kelgen adam ony álem boıynsha tarata alady degendi bildiredi. Bul ony Windows sıaqty basqa OJ-den qatty ereksheleıdi. Óıtkeni Windows-ti qurastyrýshysy ǵana (Microsoft) ózgerte jáne tarata alady. Lınýkstyń artyqshylyǵy, onyń tegin ekeninde jáne onyń tańdaýǵa múmkindik bolatyn birneshe nusqasy bolady. Ár nusqanyń syrt beınesi ózgeshe bolady, jáne olardyń eń tanymaly Ubuntu, Mint pen Fedora.
Linux 1991 jyly Linux-tiń negizin qalaǵan Lınýs Torvaldstiń qurmetine atalǵan. 
StatCounter Global Stats jalpy statısıkalar málimetinshe, 2014 jyldyń qyrkúıek aıynyń deregi boıynsha, Linux qoldanýshylary operasıalyq júıeler naryǵynyń 2%-yn quraıdy. Alaıda, baptaýlarynyń jeńildigi men ıkemdiliginiń arqasynda kóptegen serverler Linux-ta jumys isteıdi.

 

Mobıldi qurylǵylarǵa arnalǵan operasıalyq júıeler
Joǵaryda aıtyp ótken barlyq operasıalyq júıeler ústel ústilik jáne noýtbýk sıaqty portatıvti kompúterlerge arnalǵan. Telefon, smartfon, planshettik kompúterler men MR3-pleerler sıaqty mobıldi qurylǵylarǵa arnalyp jasalǵan operasıalyq júıeler bar, mysaly, Apple, IOS, Windows Phone jáne Google Android. Sýretten IPad-ta jumys isteıtin Apple, IOS-ty kóre alasyz.
Árıne, fýnksıonaldylyǵy jaǵynan olar kompúterlik operasıalyq júıelerden áldeqaıda tómen, biraq olar kóptegen negizgi tapsyrmalardy oryndaı alady. Mysaly, fılmder qaraý, ınternette veb-paraqshalardy ashý, qosymshalardy, oıyndardy iske qosý jáne t.b.

---