InfoHub Logo

Bıyl men 10 synyp oqýshysymyn. Damyǵan HHİ ǵasyrda ómir súrip jatqandyqtan, ár adam jeke tulǵa bolyp qalyptasýy úshin jan-jaqty damyǵan, birneshe tilde erkin sóıleıtin, tehnologıany jetik meńgergen bolýy tıis.Osyǵan oraı, zamanǵa saı urpaq tárbıeleý maqsatynda bizdiń Elimizde, naqtyraq aıtsaq bilim júıemizge kóptegen ózgerister engizilip, jańa serpilis tolqyny boı kóterdi. Buryn sońdy estimegen nárseler oqý baǵdarlamasyna engizildi. Men osy jańa júıemen oqyp júrgen oqýshy bolǵandyqtan onyń keıbir kemshilikterin jáne  paıdasyz tustaryn kórip júrmin. Bulaı deýime mysaldar keltire alamyn. Bunyń barlyǵyn ultymnyń bolashaǵyn oılaǵandyqtan aıtyp otyrmyn. Áıtpese, kóp oqýshylarǵa kerisinshe sabaq ótpeı alańsyz júrgen unaıdy ǵoı...Biraq men buǵan tóze almaımyn. Meniń oıym alysqa, tereńge qaraı tartady. Keıde ótkenge, keıde bolashaqqa. Ózimniń emes, ultymnyń bolashaǵyna degen kóbirek ýaıym meni mazalaıdy. Sebebi, halqym joǵalsa, elim júdese men kimmin? Men qazaq elinsiz eshkim de emespin. Sol úshin, ózim elenýim úshin aldymen halqym asqaq bolýy tıis. Al halyqtyń asqaqtyǵy úshin men de kúresýim qajet.

Sonymen, meni tolǵandyratyn eń birinshi másele-til máselesi. Iá, aǵylshyn, orys tilderin bilý zaman talaby ekeni ras. Biraq, taıaqty álip dep bilmeıtin 1 synyp oqýshylaryna aǵylshyn men orys tilderin engizý tym óreskel nárse. Ana tilimizdi qurmetteý jaıly sóz qozǵaǵanda aýyzdan nebir ásem sózder tógiledi emes pe?! Eń aldymen óz tilimizdi ardaqtaıyq dep barlyq jerde barlyq jurt aıtady emes pe?! Endi oılańyz, áli boıyna patrıottyq sezim darymaǵan, ultyn tolyq tanymaǵan, ulttyq qundylyqtardy meńgerip úlgermegen, sanasy tolyq jetilmegen mektep tabaldyryǵyn tuńǵysh attap turǵan balaǵa aǵylshyn men orys tilin úırete otyryp, alǵash saýatyn ózge mádenıettiń bilimimen sýsyndatsańyz ol baladan bolashaqta qandaı ultjandy azamat kútesiz?!  "Eger qazirgi tańda kimde-kim balasynyń bolashaǵyn oılasa, keıin qaı tilde oqytsa da, balabaqshadan bastap keminde 3-4 synypqa deıin qazaq tilinde oqytý kerek, Bul óz ómirimdegi tájirıbem jáne ákemniń aqyly."-dep Muhtar Áýezov atamyzdyń uly Murat Áýezov ákesiniń ósıetin aıtqan eken. Naǵyz qazaq eliniń, tiliniń janashyrlary osylaı degende osy sózden asyp bizge ne joq?!  Sózimniń túıini mynaý:"Ultjandy urpaq tárbıeleý úshin bilimniń tunyǵynan sýsyndatý qajet. Men úshin bilimniń tunyǵy ana tilimniń arqasynda ǵana boıǵa darıdy." El bolam deseń besigińdi túze demekshi "eńseli el" bolý úshin eń aldymen, jas urpaq boıyna mektep degen altyn besigimizden bastap, ol bala es bilgenge deıin tek qazaqsha bilim berip, ol balanyń rýhanı, qazaqı ımýnıtetin jetildirý kerek. 

Qazirgi "jańa format" dep jarıaǵa jar salyp, jańalyq qyp, shetelden qalmaıyq dep bizdiń ustanyp otyrǵan bul jańartýdyń taǵy bir qate tusy-jıyntyq baǵalaý degen nárse. Bul nárse mekteptegi oqýshylarmen birge ustazdardyń da mazasyn alyp bitti. Shyntýaıtyna kelgende, "BJB, TJB" dep aq paraq ta taýsylyp, muǵalimderimizdiń de shashy aǵaratyn boldy. Onyń ne oqýshyǵa, ne muǵalimge berer eshteńesi joq. Oqýshylardy qoıa bershi, olar amalyn taýyp tapsyrmany bir-birinen kóshirip bolsa da oryndap beredi. Al onyń zardabyn ustazdarymyz kórip jatyr. Oqýshymen birge sabaq júrgize me, álde qaıdaǵy joq "bjb, tjb"-ny jasap, ony kóz maıyn taýysyp teksere me ne bolmasa kundelik.kz saıtyna kirip, qanshama ýaqytyn ǵalamtor jelisindegi "zagrýzkaǵa" bólip kúndelik toltyra ma? Qazir ustazdarymyzdyń "qaıran, burynǵy jýrnalymyz jaqsy edi ǵoı" dep sol kók jýrnaldy ańsap otyrǵan sátterine jıi kýá bolamyz. Oqýshylar men ustazdar qaýymyn sonsha áýrege salarlyq bul jıyntyq baǵalaýlar ıneniń jasýyndaı da paıda bermese onyń ne úshin engizilgenin túsine almaımyn. 

Aıtpaı ketýge bolmaıtyn taǵy bir nárse-kitaptardyń ózgergendigi. Syrtqy muqabasy ózgerýge úırendik qoı, al ishki mazmundy ózgertip ne kerek... Shynymdy aıtsam, oqý jylynyń basynda qazaq tili men ádebıetine arnalǵan oqýlyqty kórip jylaǵym kelgen. Qarasań, ishiń ashıdy. Oqýlyqty ashsań tatymdy nárse joq. Qazaq tili kitabynyń ózi bir jýrnaldyń ǵana qalyńdyǵyndaı. Álige deıin túsinbeımin; qazaq tili oqýlyǵynda nege gramatıkaǵa, oqý saýattylyǵyna emes ındýstrıa, ónerkásip, ekonomıka t.s.s degen taqyryptarǵa kóp basymdylyq berilgen? Onda geografıa degen arnaýly pán ne úshin oqytylady?  Árıne, kókeıde suraq kóp. Alaıda, ekiniń birine jaýap ta tabyla bermeıdi. 

Aıta ketetin taǵy bir jaıt-ózińdi óziń baǵalaý degen nárse. Bastapqyda, biz úshin bul tym tańsyq nárse boldy. Biraq, burynǵysha baǵa qoıylmaıtyny nashar oqýshylardyń paıdasyna asty. Burynǵysha ekilik baǵa qoıylmaıdy degenge máz keıbir oqýshylar oqy ne oqyma ne "3 terin" alyp ketip jatty. Esesine, barlyq oqýshylar bosańsı bastady.Talaptyń azaıǵany sapasyz bilimge alyp keldi. Talap álsiz bolǵannan tárbıe men tártip te joǵala bastady. Ál-Farabı babamyzdyń mynadaı sózi bar:"Tárbıesiz alynǵan bilim-adamzattyń qas jaýy." Tárbıe oshaǵy bolǵan mektebimizden erteńgi kúni halyq jaýlary shyqpas úshin, eń aldymen Keńestik kezeńdegideı myzǵymas tártip kerek. Meıli, Keńes degen sóz qulaǵyńyzǵa túrpideı tıgen bolsa, ózimizdiń qazaqty-aq mysal eteıin. Sonaý zamandarda qazaq atamyz balasyn moldaǵa tapsyryp "eti seniki,súıegi meniki"-dep óz balasynyń janyn aıamaı temirdeı tártippen saýatyn ashtyrdy emes pe?! Esesine, bizdiń babalarymyz qandaı boldy?!

Somen aıtpaǵym, bilim sapaly bolý úshin tártip pen talap bolý qajet. Al qazirigi jańa baǵdarlama boıynsha "talap" degen uǵym múlde joq. Óziń bol da, óziń tol, óz baǵańdy óziń ber,-deıdi. Bul da bir kemshilik.

Táýelsiz Qazaqstan bolǵandyqtan, bodandyqtyń belgisindeı bolyp kórinetin keńestik zamannyń qaldyqtary men estelikterinen arylǵymyz keledi. Alaıda, ol kezeńdegi tártip pen tárbıeniń qandaı bolǵandyǵy tarıh betterinen málim, ómir shyndyǵy da ony dáleldegen. Sol tártip bar kezde ornyqqan bilim júıesi qarapaıym da qatal, túsinikti de tıimdi edi ǵoı. Elimiz áli de damyp, kemeldengenshe sol júıeni alyp tastaýdyń qajeti joq edi múmkin dep oılaımyn. Qansha degenmen elimiz áli de jas memleket. Jańashyldyqtardy halyq qabyldaýǵa daıyn kezde engizý kerek edi.

Árıne, bul-Qazaqstannyń elene bermes kishigirim bir aýylyndaǵy qyzdyń pikiri. Sońyna deıin oqyǵan bolsańyz, rahmet. Al eger kelispeıtin tustaryńyz bolsa, óz sózim ózimdiki...

---