InfoHub Logo

Aqmola oblysy, Býrabaı aýdany
№9 mektep-gımnazıasynyń
bastaýysh synyp muǵalimi
Ýalıeva Gýlnar Meırambekqyzy

Ǵylymı-ádistemelik ázirleme
«Oqýshylardyń birlesken is-áreketterin uıymdastyrý arqyly synı oılaý daǵdylaryn damytý»

 

Mazmuny:
I. Kirispe

Oqytýdyń tıimdiligi arqyly bilim ortasyn qurý
(Túıindi máseleniń kókeıtestiligi).

II. Analıtıkalyq bólim

Ádistemelik-teorıalyq alǵysharttar
III. Praktıkalyq bólim

1. Oqýshylardyń birlesken is-áreketterin uıymdastyrý arqyly synı oılaý daǵdylaryn damytý

2. Synı turǵydan oılaýdy úırete otyryp,  shynaıy baǵalaýǵa tóseldirý

IV. Qorytyndy
Nátıjege baǵyttalǵan bilim

V. Paıdalanylǵan ádebıetter

Vİ. Ádistemelik nusqaý

I. Kirispe
Oqytýdyń tıimdiligi – tulǵaǵa baǵdarlanýynda
(Túıindi máseleniń kókeıtestiligi)

Qazaqstan Respýblıkasynyń Prezıdenti N.Nazarbaevtyń «Qazaqstan óz damýyndaǵy jańa serpilis jasaý qarsańynda» atty Qazaqstan halqyna joldaýynda: Qazaqstannyń álemdegi básekege barynsha qabiletti 50 eldiń qataryna kirý jáne árbir adamǵa ómir boıy bilim alýy úshin jaǵdaı týǵyzýymyz kerek delingen. Qazirgi qoǵam óziniń is–áreketine ózi basshylyq jasap, shuǵyl sheshim qabyldaı alatyn tulǵany qajet etedi. Ondaı tulǵalardy oqytýdyń jańa tehnologıalary nátıjesinde qalyptasatynyn sońǵy jyldardaǵy tájirıbeler kórsetip otyr. Oqýshy men muǵalim arasyndaǵy yntymaq-tastyq, túsinistik, syılastyqqa negizdelýi oqýshynyń izdenýshiligin damytý - qazirgi oqytý júıesiniń baǵyt alatyn ózekti máseleleri. Jańa pedagogıkalyq tehnologıalar tulǵanyń oılaý júıesin qalyptastyrýdy, ár túrli jaǵdaıattarda naqty sheshimder qabyldaı bilýge úıretýdi maqsat etedi desek, bul pedagogıkalyq ustanymdar - bilim berýdi jańartýdyń negizgi ózegi. Qazirgi damý kezeńdegi basty máselelerdiń biri – mekteptegi bilim berý júıesinde oqytý úrdisin tehnologıalandyrý. Osyǵan oraı oqytýdyń ár túrli tehnologıalary jasalyp, mektep tájirıbesine engizilýde. Jańa tehnologıalardy is-júzine engizý óndiristik jáne áleýmettik ómirge jańa mazmun kirgizetin, bolashaqqa qatysty jańa mindetter qoıyp, sheshe biletin shyǵarmashylyq aqyl-oı qabileti bar adamdy qajet etedi. Memlekettiń damýyna – aqyl-oı jáne shyǵarmashylyq áleýmettiń róli orasan zor. Osy oraıda ózimniń atqaryp jatqan jumystaryma naqtyraq toqtala ketsem, sabaǵymda tek bilim berýdi oılastyryp qoımaı, balalardyń jeke bastarynyń qasıetterin, qabiletterin damytýdyń joldaryn oılastyramyn. Shákirtterimniń jazý men oılaý qabiletin damytýda aldymen kóńil-kúıiniń kóterińki bolýyna kóńil bólemin. Oqýshymen jaqsy qarym-qatynasta, túsinýshilik jaǵyn este ustaımyn. Meniń balaǵa degen yqylasym, oqýshynyń óz isine degen senimin oıatady.

Kórnekti pedagog V.A.Sýhomlınskıı: «Sabaq oqýshylardyń ıntellektýaldy ómirinde qur ǵana sabaq bolyp qoımas úshin, ol qyzyqty bolý kerek. Osyǵan qol jetkende ǵana mektep oqýshylar  úshin rýhanı ómirdi tilegen oshaǵyna, muǵalim osy oshaqtyń qurmetti ıesi men saqtaýshysyna, kitap-mádenıettiń baǵa jetpes qazynasyna aınalady» - dep aıtqan eken. Olaı bolsa, qyzyqty sabaqtar – muǵalimniń ashqan jańalyǵy, ózindik qol tańbasy, ádistemelik izdenisi, kóterilgen belesi, abyroı ataǵy, maqsat–muraty. Bastaýysh synyptyń ár sabaǵynda oqýshylardyń jas erekshelikterine saı túrli oıyn elementterin jańa tehnologıalardy paıdalana otyryp, sabaqty belgili bir maqsatpen oqýshynyń oılaý qabiletin damytatyndaı etip uıymdastyramyn. Sondyqtan meniń de bastaýysh synyp muǵalimi retinde aldyma qoıǵan basty maqsatym - oqýshylardyń birlesken is-áreketterin uıymdastyrý arqyly synı synı oılaý daǵdylaryn damytý.
 

II. Analıtıkalyq bólim
Ádistemelik-teorıalyq alǵysharttar
 
«Qoǵam neǵurlym tanylǵan saıyn, tek óziniń bolashaǵyna jaqsy yqpal etetin dástúrlerdi ǵana saqtap, olardy urpaqtan-urpaqqa berýdegi jaýapkershiligin soǵurlym tanıtyn bolady. Mektep - osy maqsatqa jetýdegi birden-bir basty qural». [Djon Dúı, 2000]

Álemdegi pedagogıka men ádisteme salasyndaǵy jańalyqtar bizge jat emes. Ózindik is-tájirıbemde aldyma qoıǵan maqsatqa jetý úshin, oqýshyny qyzyqtyratyn, onyń jeke tulǵalyq qabiletin arttyryp, shyǵarmashylyq is-áreketin júzege asyrýǵa paıdasy tıetin eń tıimdi ádis - tásilderdi tańdap, oqý úrdisin jańasha uıymdastyrýdy kózdedim. Eń tıimdisin tańdaǵanda, basty nazarda ustaǵanym - oqýshynyń ózindik is-áreketi arqyly maqsatyna jetýi. Qazirgi tańda muǵalim-uıymdastyrýshy, baǵyt berýshi. Alys jáne jaqyn sheteldik ǵalymdar men pedagogtardyń jańashyl izdenisterimen tanysyp, bilim berý tehnologıalarynyń elementterin ózindik is-tájirıbemde qoldanyp júrmin.  Solardyń ishinde oqý úrdisinde oqýshynyń yqtımal múmkindiginiń tolyq iske asýyna, tulǵanyń jan-jaqty jalpy damýyna baǵyttalǵan L.V Zankov, D.B. Elkonın, V.V.Davydovtyń «Damyta oqytý tehnologıasy». Sonymen qatar jeke tulǵanyń iskerlik, shyǵarmashylyq qabiletteriniń damýyna yqpal etip, muǵalim men oqýshynyń ortaq nátıjeli tabystaryna jeteleıtin jeti modýlderdi ár sabaǵymda júzege asyryp kelemin. Al bul saýattylyqtyń alǵashqy baspaldaǵy mektepten bastalady. Alaıda, osy jeti modýlde qarastyrylǵan ıdeıalar  sabaqta paıdalanylatyn jekelengen strategıalar men tásilder sıaqty ózara baılanysta bolady. Oqýshylar óziniń túsinigin ózindik zertteýleri men áleýmettik ózara baılanysqa sáıkes quratyn belsendi bilim alýshylar bolyp tabylady. Mektepte oqytýdy uıymdastyrý sabaqtar ótkizý arqyly júrgizilse, ol sabaqty árıne jaqsy dárejede kórsetetin jańa ádis - tásilder bolmaq. Oqýdyń damýy barysynda muǵalim qoldaýynyń túri men deńgeıi ózgerip otyrady, sonymen birge túrtki bolý, baǵyttalýshylyq damýdyń tujyrymdamalyq negizderiniń tıimdiligin qamtamasyz etý maqsatynda túrlenedi. Muǵalimniń oqýshy jetistigine degen jyly yqylasy da qoldaýdyń bir túri bolyp tabylady. Al bul jaǵdaılar is-áreketter negizinde ózi-ózi retteýdiń alǵashqy qadamynda turǵan oqýshylar úshin óte qajet. Bala boıyndaǵy ashylmaı tunyp jatqan shyǵarmashylyq qabiletterin damytýda, olardyń bilimge degen qyzyǵýshylyqtaryn odan ári jetildirip, sabaqty tolyqtaı meńgerýin qamtamasyz etý ár muǵalimniń qajyrly eńbegi men sheksiz izdenisin qajet etedi.

III. Praktıkalyq bólim
1.Oqýshylardyń birlesken is- áreketterin uıymdastyrý arqyly synı oılaý daǵdylaryn damytý     

Oqý baǵdarlamanyń basty ereksheligi – oqýshylar yntymaqtasa otyryp, jumys isteıdi. Jalpy praktıkalyq zertteý jumysymen aınalysý kezeńinde jeti modýldiń biri — synı turǵysynan oılaý modýlin tańdadym. Nege synı oılaý tabysty tirshilik áreketi bolyp tabylady? Sebebi, bastaýysh synyp oqýshylaryn oqytýda tıimdi ádisterdi paıdalaný arqyly oqýshynyń bilimge degen qyzyǵýshylyǵyn arttyrýǵa, tereń oılaý qabiletiniń belsendiligin qalyptastyrýǵa bolady. Buǵan deıin oqýshy muǵalim men oqýlyqqa ǵana baǵynatyn tyńdaýshy ǵana edi, endi ol synı turǵydan oılanyp, óz oıyn dáleldeı alatyn tulǵaǵa aınaldy. Bul tehnologıa – oqý men úırenýge arnalǵan qurylǵy. Synyp oqýshylary toppen, juppen jumys isteý arqyly ózara pikirlesip, eń utymdy jaýapty taýyp aıtýǵa úırenedi. Topqa berilgen suraqqa tynymsyz izdene otyryp, ár oqýshy óz oıyn erkin aıtýǵa, ony dáleldep, qorǵaı bilýge múmkindik alady. Sondyqtan STO baǵdarlamasy qazirgi ýaqytta muǵalimder qajet etetin basty tehnologıalardyń biri dep oılaımyn. Synı turǵysynan oılaý modýlin mektepte qoldaný mańyzdy ról atqarady. Synı turǵysynan oılaý – baqylaýdyń, tájirıbeniń, oılaý men talqylaýdyń nátıjesinde alynǵan aqparatty oılaýǵa, baǵalaýǵa, taldaýǵa jáne sıntezdeýge baǵyttalǵan pándik tásil. Synı turǵydan oılaý modeli kóńil bólýge turarlyqtaı, óıtkeni jobanyń negizinde jatqan ózgeris úlgisi túrli mádenıettiń ishindegi myńdaǵan klastardaǵy shynaı jáne uzaq eleýli ózgeristiń qozǵaýshy kúshi retinde dáleldenip otyr. Kóptegen mektepterde ózgeristiń tıimdi úlgisiniń joqtyǵynan olar alǵa jyljı almaı kelgende synı oılaý  muǵalimderdiń qundylyǵy men oqýshylardyń rólin óz tájirıbelerinde tanytatyn kásibı damý prosesi arqyly naǵyz ózgeris engizedi. (Muǵalimge arnalǵan  nusqaýlyq. 44-bet) Al synı turǵydan oılaý synyp úshin mańyzdylyǵy qyzyǵýshylyǵyn oıatyp, olardyń synı turǵydan oılaý daǵdylaryn damytady. Oqýshylardyń boıynda baqylaý, taldaý, ınterpretasıa, qorytyndy jasaý daǵdylary qalyptasady, izdenýshilik qabileti artady, ózara taldaıdy, yntymaqtasqan túrde jumys jasaı biledi, oqýǵa degen yntasy artady. Muǵalimderdiń jáne keleshekte oqýshylardyń synı turǵysynan oılaýyn damytý kózqarasynda óz pánin oqytý joldary, ádisteri men nysandary týraly kásibı oılaýynyń qalyptasýyna baǵyttalǵan kýrs retinde qolǵa alynyp otyr. Bul baǵdarlamanyń basty maqsaty strategıalardy úıretýge qaraǵanda, strategıalardyń sabaǵymyzda qoıylǵan máseleni nátıjeli sheshý qajettiligi. Sondaı-aq burynǵydaı muǵalim túsindirmeıdi, tek baǵyt beredi. Al oqýshy ózi izdenedi jáne sabaq ústinde  taqyrypty bir — birine túsindiredi. Synı turǵydan oılaýdyń negizderin bastaýysh synyp balalarymen jumys barysynda, qajetti daǵdylardy damytý maqsatynda bilim berýdiń erte kezeńinen damytýǵa bolady. Bul joldaǵy eń ońtaıly tásil - balalardyń jeke basynyń tájirıbesindegi dálelderge mán berýge  yntalandyrý. Bizde balalardyń qyzyǵýshylyǵyn oıatyp, olardyń synı turǵydan oılaý daǵdylaryn damytý úshin qoldanýǵa bolatyn, álemniń túrli bólikterindegi jáne tarıhtyń túrli kezeńderindegi turmys salty týraly mysaldar jetkilikti. Synı turǵydan oılaý mánmátindi esepke ala otyryp, baqylaý men tyńdaý arqyly dálelder jınastyrý jáne sheshim qabyldaý úshin talapqa saı ólshemderdi qoldaný sıaqty daǵdylardy qarastyrady. Sondyqtan oqýshylarǵa baqylaý, taldaý, qorytyndy jasaý jáne ınterpretasıalaý daǵdylaryn damytýǵa múmkindik jasaý kerek. (Muǵalimge arnalǵan nusqaýlyq. 47-bet) Oqytý jumysy kezinde muǵalim aldyna problema qoıyp, ony sheshýdiń maqsaty men mindetin belgileıdi. Synı turǵydan oılaýdyń qurylymyn jasap jáne qaı satyda qandaı ádisterdi qoldaný tıimdiligin oılana otyryp jospar jasaıdy. Qyzyǵýshylyqty oıatý satysy oqýshylardy qalaı qyzyqtyrýǵa bolady degen suraqqa jaýap beretindeı jospar qurady. Maǵynany taný satysy oqýshynyń bilimin qalyptastyrý deńgeıinde ony zertteý, taldaý, jaýap tabý úshin jetkilikti materıaldar jınaqtaıdy. Oı tolǵanys jańa alynǵan bilimdi aıqyndaıtyn jáne ushtaıtyn deńgeıde oqýshyda sheshim qabyldaı alatyn múmkindik alady. Muǵalimder sabaqtan keıin oqýshylarmen bolǵan máseleler men suraqtardy nemese sabaq júıesinde kezdesýi múmkin bolatyn qıyndyqtardy anyqtaý úshin jınalady. Tynymsyz izdenis, zertteý, is-áreket óz nátıjesin bere bastaıdy. Úzdiksiz áreket, úzbeı birlese oqý, oılaný, izdený, damý jaqsy nátıje beredi. Qyzyǵýshylyqty oıatý, maǵynany taný, oı tolǵanys strategıasy tómendegi áreketterdi oryndaýǵa áreketteıdi.

- Oı áreketin belsendi etý;
- Talqylaýǵa qatysý;
- Ideıalar men málimetterdi biriktirý;
- Oılaýdyń saldaryn oıǵa túıip, sol saldardy óz jaýapkershiligine alý;
- Jeke ózgeristi jigerlendirý;
- Aldyn-ala qalyptasqan senimderge jańa málimet tárizdi oı júgirtý;
- Túrli pikirlerge qurmetpen jaýap qaıyrý;
- Ózderiniń suraqtaryn qoıý;.
- Óz pikirlerin qurastyryp bildirý;
- Synı turǵysynan jáne ıkemdi oılaý;
(S.Merseıtova. «Oqytý izdenis retinde» )

Óz synybymen sabaq barysynda myna maqsatpen jumys jasadym. Synı oılaýdyń qandaı túrlerin qoldanýǵa bolady? Synı oılaý - ózidik oılaý. Synı oılaý–suraq qoıýdan jáne sheshimin talap etetin problemalardy aıqyndaýdan bastalady. Oqýshy ózi suraq qoıyp, sheshimin ózi aıqyndaıdy.
Synı oılaý - áleýmettik oılaý, birlese oqytý ıdeıasy. Mysaly, «Venn dıagramsy»  ádisin paıdalaný kezinde salystyryp  otyrǵan  qubylystyń ortaq jáne jeke ereksheligin anyqtap, belgilep berdi. Ótilgen taqyryp boıynsha bilimin ózektendirdi. Top ishinde óz oılaryn aıtyp, synı turǵyda taldatady.
                                 
    

№1 sýret
«Asosıasıa» ádisin paıdalanǵanda syzbany kórnekilikpen kórsete otyryp bilimderin usyndy. Berilgen tapsyrma boıynsha ózara túıindeme jasaı bildi. «BÚÚ» syzba ádisi boıynsha jumys jasaǵanda burynǵy bilimin jańa bilim-men ushtastyra aldy. Mátindi óz betinshe túsiný prosesin basqara aldy. Mátindegi problemalarǵa suraq qoıa bildi. Jaýabyn belgilep, ózara tujyrym jasady. Mysaly, 1-synypta dúnıetanýdan jańa sabaq bastamas buryn ár topqa tuqymnyń paıda bolý jolyn jazýdy tapsyrdym. Ár top osy tapsyr-maǵa synı oılaı otyryp, daıyndalý tásilin jazyp, ár toptan 1 oqýshy shyǵyp túsindirip ótti. Osydan keıin oqýshylar búgingi sabaqtyń tuqym men jemiske qatysty ekenin muǵalim aıtpaı-aq synı oılaı otyryp uqty. «Gallereıaǵa saıahat» ádisin qoldaný kezinde berilgen aqparat boıynsha óz elestetýin tanystyra bildi. Ózgelerdiń pikirin tyńdady. Bir-birine suraq qoıyp, aqparatty tujyrymdady. Ózara talqylap, aqparat jaıly túsinigin keńeıtti. Alǵan áserin keskinge jazyp, synyp qabyrǵasyna ildi. Synyptastary ony aralap oqyp shyǵyp, pikirin jazyp ketti. Sodan keıin top bolyp qabyrǵa gazetine jazylǵan pikirlerdi talqylap, qorytyndy jasady. Oqýshylar taqyryp boıynsha óz ómirlerine tikeleı qatysy bar naqty problemalardy aıqyndaı bildi. Oqýshylar ózdiginen jańa málimetti jan-jaqty qarastyryp, talqyǵa saldy, pikir almasty, oı jarystyrdy. Sońynda ár oqýshy ózderiniń  oılaryn qorytyndylap, refleksıa jazdy.

№2 sýret

Oqýshylarmen oı bólisý ózge tuıyq oqýshylardyń qatarlastarymen birige otyryp tapsyrmany tyńdaı bilýiniń arqasynda onyń eń az degende til baılyǵy artty, oı qory keńeıdi. Jańa sabaq týraly ózindik pikir qalyptasty. Oqýshylar qyzyqty boljamdar tarqatýǵa belsene kirisip, oı almasýdy qoldaný arqyly ıdeıalardy jaqsy qura bildi. Al toppen jumys kezinde sabaq tartymdy ótti. Oqýshylar birlesken túrde belsendi aralasýǵa tyrysty. Árıne bastapqy kezde shý kóp boldy. Men ǵana bilemin degen jeke belsendiler shyqty. Biraq bul tásildiń maqsatyn muǵalim túsindire otyryp, tapsyrmalar bergen kezde oqýshylar birte-birte yntymaqtastyqqa úırene bastady. Árbir oqýshy úırengeni men óz bilimi týraly túsinikterin ortaǵa salyp, birlese talqylap, qaralǵan másele boıynsha oı tolǵaýyna múmkindik jasady. Tómendegi dıagramda kórsetildeı 7 modýlderdi sabaqta qoldanýda negizinde jańa ádis-tásilderdi paıdalana otyryp, ótkizilgen sabaqtar nátıjesi boıynsha oqýshylardyń sóıleý qabileti, suraqqa jaýap berý qabileti, mátindi sıpattaý qabileti, suraq qoıa bilý qabileti, tanys materıaldy meńgerý qabileti birshama kórsetkishterge joǵarylady. Osylaısha biz oqýshylardyń gramatıkalyq, leksıkalyq, fonetıkalyq bilim deńgeıleriniń ózgergendigine kóz jetkizdim. Osy jasalǵan zertteý barysynda baıqaǵanym, oqýshylardyń basym bóligi árbir sabaqta qoldanylyp otyratyn ádis–tásilderdin árdaıym jańaryp otyrǵany jáne olardyń óz oılaryn erkin aıtýǵa múmkindik beretin ádisterdiń qoldanylǵanyn qalaıtynyn ańǵardym. Burynǵy  oqýshy tyńdaýshy, oryndaýshy bolsa, al qazirgi oqýshy –  ózdiginen bilim izdeıtin jeke tulǵa ekendigine erekshe mán berýimiz kerek. Ózimniń ádettegi oqytý is-tájirıbemde dástúrli sabaqtyń ádisterin ózgerttim, topta jumys isteı aldym. Úırenýge jáne alǵan bilimimdi kúndelikti jumysqa qoldandym, basqa muǵalimderge bilgenimdi úırettim jáne sabaǵyna qoldandyrdym.

Bul úderiske bastaýysh synyptyń balalary qatysty. Bul ádis oqýshylardyń óz betinshe izdenýine, jaqsy nátıjege jetýine, birigip oqyp úırenýine úlken septigin tıgizdi. 4 synyp oqýshylary arasynan eki balanyń qabiletiniń damý nátıjesin zerttedim. Oqýshynyń ózi sabaqty synı oılaý arqyly oqýyna senim artyp, top ishinde jáne qatarlastarynyń arasynda oıyn bólise bilýge, yntymaqtastyqta jumys atqarýǵa ıtermeleý kerektigine nazar aýdardym. Sebebi, Ismaılov Rýstam tuıyq oqýshy bolatyn. Ózdiginen sabaqqa kirisip kete almaıtyn. Tek jeteleýmen ǵana tapsyrmany oryndaıtyn. Al toppen jumys istegende oqýshynyń ózine degen senimdiligi artty. Mýsına Nazgúl suraqqa tolyq jaýap beredi. Biraq dáleldeý, pikir aıtý degenge joq. Bilimi tek oqý materıalymen shekteletin. Berilgen tapsyrmany oryndaýynda oqýlyqpen shektelmeı jan-jaqty izdenýdiń arqasynda synyptastarynyń aldynda bedeli artty. Eki deńgeıdegi zerttegen oqýshylarymnan suhbat aldym. Muǵalimniń baǵalaý krıterııi, saýalnama berýi, oqýshy qabiletiniń damýy maqsatynda qoıylǵan test jumystaryn paıdalaný arqyly oqýshynyń oqýǵa degen qozǵalysyn ańǵardym, zertteý jumysynyń nátıjesin shyǵardym. Ana tili sabaǵynyń taqyrybyna qatysty tabys krıterııin toltyrdym. Mátinge baılanysty suraqqa jaýap berý kezinde Ismaılov Rýstamǵa jeteleýshi suraq kerek etetinin ańǵardym. Mátindegi keıipkerler jáne oqıǵalar týraly pikirin bildirip, taldaı alatyn dárejege jetkenin kórdim. Jaqsy oqıtyn Mýsına Nazgúl suraqqa tolyq jaýap berip, dáleldeı alý qabiletine kóterilgenin baıqadym. Saýalnama alý kezinde bilim deńgeıi joǵary oqýshylar toptyq jumysta úndemeıtin oqýshylardyń qatysqanyn jazǵan. Toppen oryndaǵan jumystar oqýshylarǵa unaǵan. Keıin topta aralasyp otyrǵandy qalaıtyndaryn stıkerge jazdy. Topta barlyǵy óz pikirlerin ortaǵa salatyndaryn, keıbir oqýshylardyń erekshe belsendi qatysatyndyǵyn, keıbir oqýshylardyń ózindik meni oıanǵanyn jazǵan. Synyp bólmesindegi ózgerister: top erejesi, refleksıa jazatyn burysh, partalardyń ornalasýy, úzdik shyǵarmashylyq jumystar da oqýshylarǵa kóp áserin tıgizdi. Bul oqýshylardy zerttegen sebebim, oqýshylardyń oqý barysyndaǵy alǵa jyljý deńgeıin kórgim keldi. 4 synyptyń oqýshylarymen Ádebıettik oqý páninen J.Jabaevtyń «Meniń ómirim» áńimesin óttik. Jalpy sabaqtyń maqsaty: J.Jabaevtyń ómirimen, shyǵarmashylyǵymen tanystyrý. Bul sabaqta  men  oqýshylardyń kóńil  kúılerin  kóterýden bastap, jyl mezgilderine  baılanysty 4-topqa bóldim. Oqýshylar ózderiniń arasynan top basshylaryn saılap aldy. Ótken sabaqta kelispeýshilik  týdyryp otyrǵan 4-shi top oqýshylaryn  ár toptarǵa  bólip  otyrǵyzdym. Jalpy sabaqta men  men toptyq jumysyn, kýbızm strategıasyn, AQT-ny, synı oılaýdy modýlderin paıdalandym. Merser [2005] qurdastar tobyndaǵy ózara qarym-qatynas oqýda mańyzdy ról  atqaratynyn kórsetti. Oqýshylardyń oı qozǵaýyna J.Jabaev kim? dep asosıasıa qurǵyzdym. Bul sabaqta enjar oqýshym, Ismaılov Rýstamnyń ashylǵandyǵyn baıqadym. Bala óz tobymen birge áreket jasaı otyryp, top aldynda berilgen tapsyrmalaryn qorǵaı aldy. Oqýshylardyń sabaqqa degen qulshynystaryn artý maqsatynda  SD-dısktan Q.Saǵyrbaıulynyń «Adaı »kúıin tyńdatyp óttim.

- Osy kúıdi tyńdaǵanda qadaı áserde boldyńdar?
- Bul kúıdi tyńdaǵanda kózerińe ne elestete aldyńdar?
- Kúıden qandaı áser aldyńdar? dep oqýshylarǵa oı tastadym. Ár oqýshynyń oıyn suradym. Oqýshylar qyzyǵýshylyqtaryn tanyta otyryp, óz oılaryn aıtty. Topta otyrǵan oqýshy Kalıjanov Ernaz meniń kóz aldyma erte kezdegi qıyn qystaý zaman, jaılaýdaǵy jorǵa attardyń shabysy, maldardyń óristegi kezi kóz aldyma elestedi dep óz oıyn aıtty. Osy tapsyrmany oryndaý barysynda úndemeı otyrǵan oqýshym, Jaqsylyqova Aıbıbiniń oıyn suraǵanym-da esh jaýap bergen joq. Sebebi oqýshy kúıdi kóp tyńdamaıtyndyǵyn aıtty.
Ne ózgerter edim: aldaǵy ýaqytta osy oqýshyǵa synı oılaýǵa bir shama tapsyrmalardy jıi berý. Oqýshylarmen birlese sergitý sátin jasap óttik. Ózara oqytý strategıasy boıynsha mátinmen mynadaı jumystar júrgizdim.

1. Mátindi bólikke bóldim.
2. Oqýshylar  ornyn belgileıdi.
3. 1 oqýshy  muǵalim rólin oryndaıdy.

Osylaı mátindi talqylaıdy. Bul joly da aty atalyp ketken oqýshylar kóshbasshylyq tanytyp, toptyq jumysty óz qoldaryna aldy.1-top pen 2-top oqýshylary salmaqtylyq tanytty. Al 2-top toptyń oqýshylary mátindi bólikterge bólý kezinde  durys bóle almaı, biriniń oıyn tyńdamaı renjise bastady. Men olarǵa top erejesin únemi esten shyǵarmaý kerek dep eskertip otyrdym.Ne ózgertkim keldi: Barlyq oqýshylardyń sabaq barysynda jáne topta jumys jasaý kezinde aıtqan oılary qundy ekendigin ár oqýshynyń sana sezimine jetkizý. Osy jumys barysynda  3-top arasynan Mýsına Nazgúl muǵalim rólin jaqsy oryndap, ózge oqýshylarǵa nyq suraqtaryn qoıa bildi. Barns [1971] synypta til qansha qoldanylsa, oqýshylardyń bilim alýyna sonshalyqty áser etetinin aıtqan. Osy maqsatta synı oılaýǵa baılanysty ár toptaǵy oqýshylarǵa J.Jabaevqa hat jazdyrdym. Osy tapsyrma boıynsha haty erekshe bolǵan oqýshym, Temerbekova Juldyzdyń haty óte áserli boldy. Aqyn ata men sizdi kórmesem de ustazym kórsetken portret arqyly kóz aldyma elestetip otyrmyn. Búgin men sizdiń ómirińiz jaıly kóp bildim. Sizdeı jan árqashan bizben birge dep jazypty. Baǵalaý kezinde oqýshylarǵa eń birinshi juptyq, keıin toptyq  baǵalaýlaryn  júrgizdim.Úı tapsyrmasyn berip oqýshylar kúndelikterine jazyp aldy. Sabaqtyń sońynda qaı tapsyrmany oryndaý qıyndyq týǵyzǵandyǵy týraly jáne qandaı tapsyrma ózderine  unaǵandyqtaryn smaılıkterge jazyp, flıpchart betine japsyrdy. Oqýshylar óz tarapynan kelesi sabaqtar da osylaı ótsin degen oılaryn aıtty. Sabaq sońynda qol jetkezgen nátıjelerim:

-    Oqýshylar ádebıettik pánine basa nazar aýdarady;

-    Toptyq tapsyrmalady jaqsy oryndaýǵa beıimdeldi;

-    Sózdik qorlary molaıyp, synı oılaýlary jaqsardy;

-    Juptyq. Toptyq baǵalaı alýǵa úırenedi;
      
Qoldanylǵan resýstar: orta merzimdi jospar, qysqa merzimdi jospar, oqýshylardy synı turǵydan oılaýdy damytý jónindegi sabaq josparlaý jónindegi prızentasıasy, saýalnamalar, posterler. Bul resýstardyń ereksheligi oqýshylardyń sabaqqa degen yntasy artady, belsendilikpen jumys jasaıdy, ózara bilimin jetildiredi. Ózgeristi engizgen sebebim, oqýshyny synı oılaı bilýge úıretý. Árbir oqýshylarymnyń bilim jetistikteri sabaq barysynda ǵana emes, mektepishilik olımpıada, jáne aýdandyq ǵylymı jobalar da kórinip jaqsy jetistikterge ıe.

№	Oqýshynyń  aty-jóni	Synyby	İs-shara ataýy	Nátıjesi	Merzimi
1	Dýlatova Janel	4	Aýdandyq ǵylymı joba	3 oryn	2008-2009 jyl
2	Jýmanova Arýjan	4	Aýdandyq ǵylymı joba	2 oryn	2010-2011 jyl
3	Temırbekova  Jýldýz	4	Mektepishilik olımpıada	2 oryn	2010-2011 jyl
4	Jýmanova Arýjan	4	Mektepishilik olımpıada	3 oryn	2010-2011 jyl
5	Takýlın Raýan	4	Mektepishilik olımpıada	1 oryn	2010-2011 jyl

 

2. Synı turǵydan oılaýdy úırete otyryp, shynaıy baǵalaýǵa tóseldirý                                

Baǵdarlamadaǵy tájirıbeni túrlendirý jáne synı turǵydan oılaý taqyryby boıynsha oqýshylardy syn turǵysynan oılaýdy damytý úshin sabaq josparynyń qurylymyn saqtaı otyryp, qaı satyda qandaı ádisterdi qoldaný tıimdiligin oılana otyryp, muǵalim jospar jasady. Sol jasaǵan jospary boıynsha jáne toppen jumys kezinde túsirilgen sabaǵynan úzindilerdi beıne jazbaǵa túsirip otyrdym. Synı turǵydan oqytý men oqýdy baǵalaý úderisinen sabaqta formatıvti baǵalaýdy, ózara baǵalaý jáne ózin-ózi baǵalaýdy qoldandym. Oqýshy boıyndaǵy ózgeristerdi kórý úshin baqylaý kestesin paıdalandym. İs-áreketti zertteý taqyryby boıynsha zertteý nátıjelerine taldaý júrgizip, dıagram jasadym. Jalpy synyptyń sabaqty meńgergenin qalaı baǵaladym degen suraqqa keler bolsam, shynynda da synypty baǵalaýda kóp jaqsy áserleri boldy. Mysaly: osyǵan deıin 1 sabaqta 7 nemese 8 oqýshyny baǵalaı alatyn bolsa, endi tolyq synyptyń oqýshylaryna óz baǵalaýlaryn qamtydy. BBÚ kestesi arqyly jumys júrgizdi. Ár oqýshy syzylǵan kesteni toltyrdy. Sabaqqa qalaı qatysyp otyrǵanynyń, jupta, topta qalaı jumys jasap otyrǵanyn muǵalim «baqylaýshy» retinde júrip ańǵaryp, jáne olardyń árqaısysynyń qımyldary men áreketterin baǵalaý qaǵazyna túrtip otyrdym. Sabaq sońynda oqýshylarmen birge baǵalaýdy birge talqyladyq. BBÚ kestesi boıynsha baǵalaý krıterıılerin bylaı dep aldym:
Barlyq baǵandaǵy kartochkalardy toltyrý — 1 bal
Joǵarǵy deńgeıdegi 2 suraqtyń qoıylýy – 3 bal
Oqýshynyń dálelder keltirý sheberligi — 4 bal

Osy turǵyda balalarǵa juptaryn baǵalaýdy usyndym jáne ózderinen «osy krıterıılerge alyp qosarlaryńyz bar ma?», – dep suradym. Sonda olar: Toptaǵy yntymaqtastyq úshin – 1 bal, toptyń erejesin saqtaý – 1 bal qosatyndaryn aıtyp ketti.
Men olardyń ótinishin qabyldap, aıaǵynda 10 baldyq krıterıı qylyp aldym. Sonda oqýshynyń jınaǵan upaılary tómendegi shkalamen bes baldyq júıege ulasty.
«5» – 8-10 bal;
«4» - 5-7 bal;
 «3» –4-6 bal;
«2» - 1-3 bal
Osylaı jasaǵan synypty baǵalaýymda alǵashqy kezde qıyndyqtar týyndady, óıtkeni ýaqyttyń tapshylyǵy jáne baǵalaýdy tek osyǵan deıin muǵalim júrgizip kelse, endi balalardyń ózderi qatysyp ózderiniń jumystaryn baǵalaǵan olarǵa edáýir aýyrlaý tıdi. Sonymen qorytyndysynda 20 oqýshynyń 2-i «5», 5 – i «4» degen baǵa alyp, 13- i «3»- ke qorǵady. Keıbir sabaǵynda «ózińdi baǵala» degen qıyndylaryn taratyp otyrdy. Ol qıyndylarda: «Búgingi sabaqtan ne túsindińiz?», Búgingi túsinigińizdi qanshaǵa baǵalar edińiz? (Óte jaqsy, jaqsy, ortasha, tómen) Osy baǵany nelikten tańdańyz?» degen suraqtar berildi

Ózińdi baǵala:

Búgingi sabaqtan ne túsindińiz?	Batyr týraly málimet aldym
Búgingi túsinigińizdi qanshaǵa baǵalar edińiz?	Jaqsy
Osy baǵany nelikten tańdadyńyz?	Áli oıymdy tolyq qoryta alǵanym joq

Baǵalaý paraqtaryn toltyrar aldynda oqýshylarǵa shynshyl bolýǵa, jáne naǵyz oıyndaǵy ádil baǵany qoıýǵa shaqyrdy, jáne olar jazyp jatyrǵanda óziniń oqýshylardy baǵalaý qaǵazdaryn toltyryp otyrdy. Óıtkeni muǵalim oqýshylar baǵany ózderiniń synı kózqarastarymen bergenin jáne ózderiniń naqtyly oı–pikirlerin bergenin qalady. Endi «jubyńdy baǵala» qıyndylary tarqatyldy.

Jubyńdy baǵala:

Jubyńnyń túsinigin qanshaǵa baǵalar edińiz?	Ortasha
Osy baǵany nelikten tańdadyńyz?	Jańa sabaqqa qatysty suraqtarǵa tolyq jaýap bere almady. Tynysh otyra almady.

Oqýshylardyń bergen krıterıılerine toqtalyp ótsem, Mýsına Nazgúl juby Tólbasy Erdáýletke «Erdáýletke men búgin «ortasha» degen baǵa qoıar edim. Sebebi: Ol sabaq barysynda tynysh otyra almady. Toptyń erejesin buzdy. Meniń oı jınaýyma bóget boldy. Sońynda jańa sabaqqa qatysty suraqtarǵa tolyq jaýap bere almady.» dep qorytyndylaǵan. Al, Mýsına Nazgúl Ismaılov Rýstamdy, «jaqsy» dep baǵalaımyn. Ol bárimizge bilmegenimizdi túsindirdi, suraqtarǵa durys jaýap berdi» dep baǵa bergen. Bul jerden men oqýshylarymnyń bir – birine synı kózben qaraı alǵanyn shúbásiz sezindim. Oqýshylar baǵalaýdy aıaqtaǵan soń olardyń jazǵan paraqtaryn jınap alyp, ózimniń baǵalaýymmen salystyryp otyrdym. Oqýshylar men muǵalim baǵalaǵan jumys shyndyqqa janasatynyn ańǵardym.

Baǵalaý
Synyby: 4 synyp

Aty- jóni	Óziniń baǵasy	Jubynyń qoıǵan baǵasy	Muǵalimniń qoıǵan baǵasy	Qorytyndy baǵa
Jýmanova Arýjan	5	5	5	5
Tólbasy Erdáýlet	4	3	3	3
Ismaılov Rýstam	4	5	4	4

11 saýalnama:
Aty-jóni: Ismaılov Rýstam

Sabaq unady ma?    Nesimen unady?	Unady. Birigip jumys jasaǵanymyz jáne oıymyzdy ortaǵa salǵanymyz unady.
Tapsyrma kezinde qıyndyqtar boldy ma?	Joq. Sebebi, analar týraly óleń, áńgimelerdi kóptep oqıtynmyn.
Búgingi kóńil-kúıińiz qandaı?	Óte tamasha. Tobymyzben suraqqa, tapsyrmaǵa qyzý kirisip, berilgen tapsyrmany qorǵap shyqtyq.

Oqý úderisinde is-árekettermen yqpal etý arqyly oqýshylardyń belgili bir damý satysynan kelesi damý deńgeıine jetý kórsetkishi.

1 keste: 2-shi sabaq nátıjesi

№	Oqýshyny zertteý krıterııleri	Rýstam	Arýjan	Nazgúl
		1-oqýshy (tómen deńgeı)	2-oqýshy (orta deńgeı)	3-oqýshy (joǵary deńgeı)
1	Oqýshynyń sabaqqa qyzyǵýshylyǵy	Artty	Oıyn aıta aldy	Dáleldep emlelerimen aıta alady
2	Belsendiligi	jaqsy	Jaqsydan joǵary	Joǵary
3	Tapsyrmalardy oryndaýdaǵy jaýapkershiligi	Baıaý qabyldaıdy, biraq yntasy bar.	Óz betimen oryndaı alady	Sebep-saldaryn, oıyn jetkize alady.
4	Oqýshy jaýabynyń naqtylyǵy men tolyqtyǵy	tolyq	Naqty jaýap beredi	Boljaı otyryp jaýap beredi
5	Oqýshynyń oılaý deńgeıin baqylaý	Ortasha	Jaqsy	joǵary
6	Oqýshynyń óz kózqarasyn dáleldep jetkize bilýi	Jeteleýdi qajet etedi	Suraqtan aýytqymaıdy	Dálelimen jetkizedi
7	Oqýshynyń óz qabiletin kórsete bilýi	Jaqsy	Jaqsydan joǵary	Joǵary
8	Oqýshynyń oılaýyna kedergi keltiretin jaǵdaılar	shý	Ortaǵa kirisip kete almaýy	Ózimshildigi
9	Oqýshy men muǵalimniń ózara túsinistigi	Kómek kútedi	Dostyq qatynasta	Teń dárejede ustaıdy
10	Oqýshynyń synyptastarymen ózara yntymaqtastyǵy	Ortaǵa tartýdy qajet etedi	Aralasyp otyrady	Uıymdastyrýshylyq qabileti joǵary

 

Mysaly: Ádebıettik oqý páninen F. Ońǵarsynovanyń  «Oıýlar» óleńin ótkende berilgen tapsyrmany toppen oryndaý kezinde oqýshylar bir-birine túsindirip, birin–biri tolyqtyryp otyrdy. Jańa taqyrypty oqýshylar meniń kómeginsiz jan-jaqty asha bildi. Bul ádis oqýshylardyń óz betinshe izde-nýine, jaqsy nátıjege jetýine, birigip oqyp úırenýine úlken septigin tıgizdi.
Sabaqtyń taqyryby: Oıýlar.F.Ońǵarsynova
Sabaqtyń maqsaty:

a) Aqyn F.Ońǵarsynovanyń ómiri men shyǵarmashylyǵy jaıly túsinik berý. Óleńniń mazmunyn, qurylysyn meńgerte otyryp, avtor  sheberligin tanytý.                                     
á) Oqýshylardy aýyzsha jáne jazbasha sóıleýde óz oılaryn ádebı tilmen órnekteı bilýge tósiledirý, synı oılaýyn damytý. Óleńdi túsinip, mánerlep, bilýge daǵdylandyrý.
b) İzdenimpazdyqqa, eńbeksúıgishtikke baýlý.                                   
Sabaqtyń túri: Bekitý sabaǵy
Sabaqtyń ádisi: suraq-jaýap, toptastyrý, salystyrý, oı- qozǵaý, taldaý, jınaqtaý, kórnekilik
Qural-jabdyq: AKT, vıdeorolıkter
Sabaqtyń kórnekiligi: slaıd, qıma-qaǵadar, flıpchart, marker
Pánaralyq baılanys: Beıneleý óneri, qazaq tili, saz
Barysy:
İ.Uıymdastyrý kezeńi
Oqýshylar nazaryn sabaqqa aýdarý.
a) Topqa bólý [úsh túrli tájder arqyly]
á) Psıhologıalyq ahýal
Qaıyrly kún dostym,
Qaıyrly kún bolsyn.
Sársenbiniń sáti,
Sáttilikke tolsyn.
Búgin alar baǵamyz,
Kileń bestik bolsyn.
İİ.Ótkendi qaıtalaý
Á.Dúısenbıevtiń «Ardaqty ana» óleńin suraq- jaýap arqyly suraý.
- Ananyń qas qabaǵyna qaraý degendi qalaı túsinesińder?
- Anany barlyq adamdar nege qurmetteıdi?
- Óleń neshe joldan, neshe shýmaqtan quralǵan?
İİİ.Jańa sabaq
1. Qyzyǵýshylyǵyn oıatý. M.Maqataevtyń sózine jazylǵan Á. Tinálıevtiń
 «Farızajan» óleńin mánerlep aıtqyzý.
2. Oı qozǵaý.
- Án kimge arnalǵan eken?
Iá, balalar, búgin biz Farızanyń «Oıýlar» atty óleńinen tanysamyz [Dápterge kúndi, taqyrypty jazǵyzý]
- Endeshe, Farıza kim?
- Ol týraly ótken taqyryptar boıynsha ne bilesińder?
- Ár top  óz oılaryn markermen flıpchart betine túsiredi? [toppen qorǵaý]
[Upaı sanyn berý]
Oqýlyqpen jumys
- Óleńdi ár top ishteı oqyp shyǵady.
- Shýmaq boıynsha daýystap, tizbekteı oqytý.
- Óleńniń ár jolyn túsindirý maǵynasyn ashý.
- Suraqtarǵa jaýap alý.
- Tekemet  oıýlaryn kórgende aqynda qandaı jyly sezimder týdy?
- Aqyn túrinen nege ájesiniń saýsaqtaryn kórgendeı boldy?
- Ózderiń qandaı oıý túrlerin bilesińder?
[Upaı sanyn berý]
Flıpchartpen jumys jasaý
- Ár topqa flıpchart betine jazylǵan óleńniń ár shýmaǵy  taratylady.
- Óleńge taldaýlar jasatý. [toppen qorǵaý]
Oıýlar
Túrin-aı tekemettiń! Asyl qandaı! [3 býnaq, 11 býyn]
Úńildim únsiz ǵana basymdy almaı. [3 býnaq]
«Kele ǵoı, qoshaqanym [2 býnaq]
Ózime!»- dep, [1 býnaq]
Ájem kep sıpaǵandaı shashymnan jaı....[3 býnaq]
Ańsaýmen kúnim ótti qansha meniń, [3 býnaq  11 býyn]
Jelbaýda,basqurda ma ańsaý emim. [3 býnaq]
Ájemniń kózindeı bul oıýlardy, [3 býnaq]
Taba almaı dala kezip sharshap edim. [3 býnaq]
Elestep kóz aldyma sán shaqtarym, [3 býnaq,  11 býyn]
Kelgendeı qulaǵyma ańsatqan ún. [3 býnaq]
Túrinen tekemetiń kórip turmyn, [3 býnaq]
Ájemniń taramysty saýsaqtaryn.[3 býnaq]
[F.Ońǵarsynova] «Oıýlar» óleńi 4 tarmaq, 3 býnaqty, 11 býyndy etip qurastyrylǵan.
[Upaı sanyn berý]

1 vıdeo: «Ǵajaıypstanǵa saıahat»  bul mýltfılmde ne týraly aıtylǵan-dyǵy  jaıynda oqýshylardan surap ótý.
- Balalar biz de oıýlar jaıynda kóp bilemiz ǵoı? Endeshe óz toptaryńmen aqyldasa otyryp, óz qalaǵan oıýlaryńdy Paint pen salyp boıańdar.
[Upaı sanyn berý]
Dáptermen jumys jasaý
Sózdik jumysyn júrgizý:
Jelbaý, basqur - kıiz úıdiń oıýly jabdyqtary.
Synı oılaýǵa qosymsha tapsyrma:
2 vıdeo: Koreı kınosy «Jýmon hanzada»
Suraqtarǵa jaýap alý
- Bul vıdeorolıkten ne túsindińder?
- Qandaı oıýlar beınelengen?
- Qandaı qorytyndy shyǵarar ediń?
Suraqtar:
1. Bul vıdeorolıkten ne túsindińder?
2. Basqa ulttar da bizdiń oıýlarymyzdy paıdalana ma? Bul durys pa?
3. Jýmon kınosynan qazaqtyń oıýlaryn kórgen de qandaı oıǵa keldińder?
Úsh top osy suraqtar boıynsha óz tobynyń attaryna baılanysty jaýap beredi.
İÚ.Úıge tapsyrma:
1 top: Óleńdi jattaý
2 top: F.Ońǵarsynovanyń kez- kelgen óleńin jattaý
3 top: Qaǵazǵa oıý salyp qıý
Ú.Baǵalaý: Jınaqtyq baǵalaý arqyly úsh top bir-birin baǵalaıdy. Krıterıılerdi basshylyqqa ala otyryp.
Reflektıvti baılanys:ne bildim? ne bilgim keledi?
Oqýshylardy baǵalaý paraǵyn mynadaı úlgide jasadym.
Aty-jóni: Ismaılov Rýstam

№	Baǵalaý krıterııi	Óte jaqsy	jaqsy	ortasha
1	Dybysty durys aıtýy			+
2	Mazmunyn jetkizýi		+
3	Sózdik qory			+
4	Mátindi meńgerýi			+
5	Ózine qyzmet kórsetýi		+
6	Oqý áreketine kózqarasy
7	Muǵalimmen jáne dostarymen qarym-qatynasy

 

2012 oqý men oqytý barysynda 4 synyp oqýshylarynyń 2 sabaǵyn salystyrý kezinde 2013 oqý jylynda mynadaı nátıjege qol jetkizdim: 50%-dan 54%-ǵa, 52%-dan -58%-ǵa. Óıtkeni syn turǵysynan oılaý tehnologıasyn paıdalanǵan sabaqtardy dástúrli sabaqtarmen salystyrǵanda, bilim sapasynyń óskendigin baıqadym. Osy jasalǵan eksperıment barysynda baıqaǵanym, oqýshylardyń basym bóligi árbir sabaqta qoldanylyp otyratyn ádis-tásilderdin árdaıym jańaryp otyrǵany jáne olardyń óz oılaryn erkin aıtýǵa múmkindik beretin ádisterdiń qoldanylǵanyn qalaıtynyn bildim. Ózim josparlaǵan ózgeristi engize aldym. Oqýshylar burynǵy alǵan bilimderi men áserlerine enip, jańa bilimge mazmun qalap, izdengen jumystary arqyly ózdiginen málimet taba bildi jáne oryndalýy kerek tapsyrmalar jónindegi jeke jáne toptyq túsinikteri qalyptasty. Sonymen qatar oqýshynyń jańa ıdeıa men málimetterdi jınaqtaýǵa jáne ony ózindegi jańa sabaq negizimen ushtastyrýyn iske asyryp otyrdym. Oqýshylar úshin sabaqqa qatysýdaǵy alǵashqy qadamyn jasattym. Sabaqty basqaratyn talqylaý, kitap oqý, ınternet jelisinen izdený, elektrondy oqýlyqpen jumys júrgizý arqyly synı oılaý strategıasynyń ádis-tásilderin iske asyrdym. Bul baǵdarlamany sabaqta qoldaný barysynda qashyp, oqýǵa talaptanbaıtyn, bilimniń qajet ekenin eskermeıtin, qundy aqparattardy enjar qabyldaıtyn oqýshylar, ásirese úlgerimi ortasha deńgeıdegi oqýshylardyń sabaqqa yntasy ózgeredi. Al úzdikter men oqý ekpindileriniń kópshiligi ne jazalanbaý úshin ne madaqtaý úshin, ne ózgelerden joǵaryraq bolý úshin oqyp kelse, endi qyzyqty aqparattardy óz betinshe izdep taýyp, ózgelermen oı bólisýge asyǵatyn boldy. Munyń bári olardyń tabysqa jıi jetip, óz kúshine senýiniń arqasynda bolyp jatqan ózgerister ekenin túsindi. Atalǵan tehnologıalar arqyly ótetin oqý úrdisi oqýshynyń jańasha oılaý qabiletin qalyptastyryp, shyǵarmashylyq qabiletin damytyp, qalyptasýlaryna jol ashady. Sabaqtyń tartymdy ótýi, utymdy tásilderdi qoldana bilý búgingi muǵalimnen izdenisti talap etedi. Belgisizdikten belgilige qaraı  júretin aqparatty jáne taqyryptyń nemese ıdeıanyń mańyzdylyǵy  jóninde sheshim qabyldaýdy qoldandym. Bul balanyń qabiletin keńeıtip, ne túsingenin anyqtaıdy. Oqyp izdenip bolǵan soń balalar túsingenderin óz sózderimen jetkizip berýge úırendi. Toppen jumys kezinde oqýshylar yntymaqtastyqpen jumys jasaı bilýge, ózara jáne ózin-ózi baǵalaı bilýdi úırendi. Oqýshylar arasynda pikirlesý, áńimelesý, oı bólisý arqyly sabaqqa degen qyzyǵýshylyq artty, bilim berýdi qıyndatatyn qıyndyqtar men túsinbestikterdi anyqtaldy. 4 synyp oqýshylaryna sabaq berý barysynda, barlyq oqýshylarydyń oqý úderisi kezindegi damýyn saýalnama, sabaq kezindegi oqýshylardyń ózara nemese ózin-ózi baǵalaý, suhbat júrgizý dáleldemelerim arqyly derekter jınaı aldym. Bastapqy kezde ózin-ózi baǵalaýdyń qıyndyǵy boldy. Men ǵana bilemin, ol bilmeıdi degen jaýaptar boldy. Ózi týraly pikirlerin basqasha qabyldady. Sabaqtyń maqsatyn birte-birte túsinip, ózin basqalarmen salystyryp, men degen túsinigi, biz degen túsinikke almasty. Oılaryn  ortaǵa  salýǵa qalyptasty. Sonda  oqýshynyń jınaǵan upaılary tómendegi shkalamen bes baldyq júıemen júzege asty.

«5» - 8-10 bal;
«4» - 5-7 bal;
«3» - 4-6 bal;
«2» - 1-3bal

Nátıjesinde oqýshylardyń baǵalaýy men muǵalimniń baǵalaýyn salystyryp, ortaq baǵa shyǵaryldy. Bul jumystyń shyndyqqa janasatynyn ańǵardym.
Qorytyndysynda 2 oqýshy - «5», 5 oqýshy - «4», 13 oqýshy - «3»,  baǵasynyń dárejesin kórsetip berdi. Osylaı birneshe sabaqtyń dáleldemelerin jınaqtap, derekter arqyly dıagram jasap qoıdym. Derekterdi jınaý ádisim josparlaǵandaı nátıje berdi. Burynǵy ótilgen sabaq pen qazirgi ótilgen sabaq arasyndaǵy oqýshylardyń damý deńgeıinde alǵa jyljý boldy. Ony oqýshylardyń dástúrli sabaq negizinde alǵan bilimderiniń kórsetkishi men eksperıment nátıjeleriniń kórsetkishinen kórýge bolady.

Dástúrli oqytý boıynsha oqýshylardyń  bilim sapasynyń kórsetkishi:
Oılaý qabileti 17%, suraq qoıý 19%, suraqqa jaýap berý 18%, mátindi meńgerý 26%, sıpattaý 20% kórsetkishin kórsetti.

7 modýldi qoldanyp oqytýdaǵy oqýshylardyń bilim sapasynyń kórsetkishi:
Oılaý qabileti 19%, suraq qoıý 19%, suraqqa jaýap berý 19%, mátinidi meńgerý 27%, sıpattaý 20% kórsetkishin kórsetti. Zertteý nátıjelerin ár oqýshymen myna taqyryptaǵy kórsetkishter arqyly baǵaladym. Bul jumystyń artyqshylyǵy búkil synyptyń da, úsh deńgeıdegi oqýshynyń da damý deńgeıin anyqtaýǵa bolady. Synyptyń belgili bir damý satysynan kelesi damý deńgeıine jetýiniń nátıjesiniń kórsetkishin shyǵardym. 4 synyp damý deńgeıiniń kórsetkishi: Osy 4 synyptan úsh deńgeıdegi úsh oqýshynyń damý deńgeıin zertteý kezinde orta jáne tómengi deńgeıdegi oqýshylarymda alǵa jyljý boldy. Tómengi deńgeıdegi ortasha oqıtyn Rýstam burynǵydaı emes ol da sabaq aıtyp, ózindik jaýaptaryn aıtatyn boldy. Buryn tuıyq jáne óz oıyn aıta almaıtyn. Al orta deńgeıdegi jaqsy oqıtyn  Jýmanova Arýjan berilgen suraqqa dáleldemelermen jaýap berýge tyrysqanyn, óz oıyn ashyq aıta bastaǵanyn kórdim. Buryn tek taqyryptyń suraqtaryna ǵana tolyq jaýap beretin, oqýlyqtaǵy berilgen tapsyrmany tolyq oryndap keletin. Al jalpy 4 synyp oqýshylarynyń oqý úderisinde is-árekettermen yqpal etý arqyly oqýshylardyń damýyn zertteý nátıjeleri jaqsy qorytyndy berdi. Tájirıbeme engizgen ózgeristerimniń ishinen baǵalaý krıterııiniń basqasha varıanttaryn engizgim keledi. Jalpy ózin-ózi baǵalaýdyń sapalyq mazmunyn da ózgertkim keledi. Bala sabaqqa qyzyǵý úshin ádis-tásilderdi de ózgertip otyrǵan durys ekenine kózim jetti. Oqý barysynda oqýshylarǵa jańa taqyryp boıynsha bir-birine mártebesi joǵary, tómen  suraq qoıdyrýdy úıretkim keledi. Aldaǵy ýaqytta osy tásildi paıdalansam ba dep otyrmyn. Bul oqýshynyń izdenýshilik, ári zertteýshilik qabiletin arttyrar edi. Árbir sabaq berý kezindegi jańa oılardy jazyp otyramyn. Sonyń tóńiregindegi jańa týǵan oılardy taǵy da túrtip qoıamyn Kelesi sabaǵyma qandaı ózgeris engizýime bolatynyn josparlap otyramyn jáne ol ózgeris oqýshylarǵa qalaı áser etetini jaıly oıymdy taǵy da túrtip alamyn. Ádis-tásilderdi josparyma qaraı qalaı yńǵaılap ózgertýime bolatynyn saralap, óz shyǵarmashylyǵymdy jasaýǵa kirisemin. Oqýshylarǵa qandaı da bolmasyn aqparatty ózdiginshe ıgerip, óz ómirine jarata alatyn ámbebap tásilderdi úıretýim kerek.

IV. Qorytyndy
Nátıjege baǵyttalǵan bilim   
Aldaǵy ýaqytta osy ózgeristerdi engizýdi jalǵastyryp, birinshi synyp, oqýshylaryna da birshama qoldanyp júrmin. Sebebi, syn turǵysynan oılaý modeli kóńil bólýge turarlyqtaı, is-tájirıbe barysynda oqýshylar men muǵalimder arasynda eleýli ózgeristiń qozǵaýshy kúshi ekenine kózim jetti. Oqytý men oqýdyń synı turǵydan oılaý modeli bilim sapasyn arttyrýǵa kóp kómegin tıgizedi dep oılaımyn. Búgingi oqytý oqýshy qabileti, ony jan-jaqty damytý, damý áreketterin uıymdastyrýdyń qajettigin dáleldep otyr. Bizdiń áreketimiz – balanyń sabaq ústindegi áreketin uıymdastyrý, áreket nátıjesin baıqaý, qabiletimen erkin atqara alatyn isi, sonyń nátıjesindegi tujyrymyna kóz jetkizý. Bul ózgeristi tájirıbe almasý úshin jáne odan ári damytý úshin únemi muǵalimdermen keńes júrgizip otyramyn, áriptesterimnen ádistemelik kómek alyp otyramyn. Sabaqtan tys ýaqytta trenıń ótkizip otyrýdy qoldanamyn. Osy ádis–tásilderdi únemi qoldansaq jaqsy nátıjege qol jetkizýge bolatynyna senimdimin. Muǵalimdermen yntymaqtastyqqa birlese jumys jasasaq, ýaqytty baǵalasaq talaı jumystar jasaýǵa bolady. Basqa adamdardyń tájirıbesine osy tásildermen ózgeris engizýge kómek berý úshin basqa adamdarmen jumys isteımin. Sebebi, ózgeris prosesine qatysatyn barlyq jaqtardyń joǵary deńgeıdegi senimdilik pen qurmet, qyzmettestik pen mindettilikpen anyqtalǵan kezde ǵana ózgeristiń júzege asatyny túsinikti jaıt. Al bul talapty oryndaý úshin muǵalim kóp izdenip, zaman talaptaryna saı bilimge ıe bolyp, álem jańalyqtarymen de tanys bolýy kerek. Qoryta aıtqanda, shákirtterime bilimdi sanaly meńgertip, ony óz deńgeıinde  azamattyq ómirlik qajettiligine aınaldyrý – meniń ustaz retindegi sáýleli muratym. Ózgeni ósirý úshin ózimiz de izdenip, rýhanı bıikteı túsý qajettiligi – meniń muǵalimdik mindetim.
   
Dástúrli oqytý boıynsha oqýshylardyń bilim sapasynyń kórsetkishi

Oılaý qabileti - 17%,
suraq qoıý - 19%,                                                      mátindi meńgerý - 26%,
suraqqa jaýap berý - 18%,                                        sıpattaý - 20%

7 modýldi qoldanyp oqytýdaǵy oqýshylardyń bilim sapasynyń kórsetkishi

Oılaý qabileti - 19%,
suraq qoıý - 15%,                                                     mátindi meńgerý - 27%,
suraqqa jaýap berý -19%,                                       sıpattaý - 20%

Oqýshylardyń bilim sapasyn baldyq júıemen baǵalaý kórsetkishi

2 oqýshy - «5» -  1%
5 oqýshy - «4» -  25%
13 oqýshy - «3»  - 65%
Sapalyq kórsetkish: 26%

Jyl aıaǵynda dástúrli oqytý men modýl arqyly oqytýdy salystyrǵandaǵy oqýshylardyń bilim sapalarynyń kórsetkishi

Ú. Paıdalanylǵan ádebıetter

1. Qazaqstan Respýblıkasynyń prezıdenti N.Nazarbaevtyń Qazaqstan halqyna joldaýy, 2006j.
2. «Aqparattyq-kommýnıkasıalyq tehnologıalar quraldaryn qoldaný ádistemesiniń tıimdiligi men eksperıment mazmuny» Bastaýysh mektep №1, 2009 j
3. «Muǵalimge arnalǵan nusqaýlyq». /Kirispe/  4 bet
4. «Muǵalimge arnalǵan nusqaýlyq»/.Qalaı oqý kerektigin úırený/   68 bet
5. «Muǵalimge arnalǵan nusqaýlyq». /Qalaı oqý kerektigin úırený/  69 bet
6. «Syn turǵysynan oılaý tehnologıasy» Kókshetaý – 2004j
7. «Syn turǵysynan oılaý arqyly oqytýdyń tıimdiligi» Bastaýysh mektep №4, 2009j
8. «Aqparattyq qatynastyq tehnologıa arqyly bastaýysh synyp oqýshylarynyń aýyzeki til baılyqtaryn damytýdy basqarý» Bastaýysh mektep №12, 2008j

Úİ.Ádistemelik nusqaý

1. Álemdik bilim keńistigindegi izdenister men bilim berý júıesindegi jańashyldyqqa saı tálim-tárbıe berýdiń ýaqyt talaby ekendigin uǵyný qajet.
2.Tulǵany jan-jaqty jetildirýde oqytý men tárbıe tehnologıasyn jete bilý, meńgerý, biliktilikti arttyrý - muǵalim maqsatynyń bastaý kózine aınalýy tıis.
3. Bala bilimdiliginiń deńgeıi muǵalimniń sabaqty ótý sheberligi men ádis-tásilderiniń utymdylyǵy, jan-dúnıe, sezim keńistiginiń úılesimdiligi saı kelgende ǵana joǵary bolatyndyǵyn bilgen jón.
4. 7-modýlder boıynsha ótkizgen sabaqtardy  is-tájirıbege engize otyryp, onyń tásilderin sabaqta tıimdi paıdalaný nátıjege ákeletinin basty nazarda ustaǵan jón.
5. Taqyryby da, formasy da erkin oılaý men shyǵarmashylyqqa baǵyttalǵan sabaqtarda aqparattyq tehnologıa, ınteraktıvti taqta  múmkindikterin keńinen qoldanýdy kózdeý arqyly nátıjege jeteleýge talpyný qajet.
6. Árbir pán boıynsha qazaq tilinde elektrondy oqý-ádistemelik keshender daıyndaý jumystaryn jandandyrý qajet.
7. Oqýshylardyń aqparattyq dúnıetanymdaryn keńeıtýge arnalǵan dástúrli emes sabaq túrlerin uıymdastyrý jáne osy baǵytta synyptan tys jumystardy jandandyrý qajet.
8. Oqýshy men muǵalimniń eńbegi nátıjege baǵyttalǵanda ǵana jańa sapaǵa ıe bolatyndyǵyn uǵyný qajet.

---