InfoHub Logo

Qajybaeva Mahabbat Qýanyshbekqyzy
Semeı qalasynyń Shákárim atyndaǵy
Ýnıversıtetiniń jaratylystaný-matematıka fakúltetiniń 5V010900 «Matematıka» mamandyǵynyń 4 kýrs, T-611 top stýdenti.
Ǵylymı jetekshisi: Esenjolov E.Q

Túıin: Matematıkany oqytýdyń negizgi maqsattarynyń biri adamnyń oılaý, oı tujyrymdaý, abstraktili nysandarmen jumys isteı bilý qabiletterin damytý ekendigin kórsetý.

Kilt sózder: ınternet, logıka, AKT

Qoǵamnyń oı-sanasynyń ósýi, jańa sapalyq deńgeıge sharyqtaý kezeńi, elimizdiń egemendik alyp, álemniń órkenıetti elderiniń qataryna qosylýy jańa zaman jastarynan jańashyldyqty, izdenimpazdyqty talap etedi. Bul oraıda matematıka páni basty mánge ıe. Qazirgi kezeńdegi mektep matematıkasynda áli sheshimderi tabylmaǵan máseleler az emes. Solardyń biri – oqýshylardyń logıkalyq oılaý oılaý qabiletterin damytý, kitapqa, oqýǵa, bilim alýǵa degen qushtarlyqtaryn arttyrý.

Oqýshylardyń jeke oılaý qabiletin damytý úshin olardyń ózindik kúsh-qýaty men senimin arttyryp, qolynan keletin kóp isterdiń múmkindikterine baǵyt bergen abzal. Logıkalyq jattyǵýlardy oryndaý balanyń aqyl-oıyn, qıalyn, oı ushqyrlyǵyn damytady.

Matematıka mektep kýrsynyń negizgi pánderiniń biri bola otyryp, úlken tehnıkalyq progreske baılanysty erekshe mánge ıe boldy.

Matematıkalyq ádister jáne matematıkalyq oılaý stıli adamnyń barlyq ómirine enedi. Eger buryn erekshe daryndy balalardy irikteý týraly sóz qozǵalsa, onda keń matematıkalaný saldarynan buqaralyq mektepte matematıkalyq qabiletterdi dıagnostıkalaý qajettiligi paıda boldy.

Matematıka boıynsha tereńdetip oqytatyn synyptar 8-11 synyp oqýshylary úshin qurylatynyn, al daryndy balalardy damytý boıynsha jumys osyndaı balalardy "joǵaltý" qaýpi bar 5-6 synyptarda bastalýy tıis. Osy jerden matematıkaǵa joǵary qabilettilikti kórsetetin oqýshylardy der kezinde anyqtaý týraly suraq týyndaıdy.

Qabiletter máselelerin zertteýge belgili psıhologtar B. G. Ananev, S. L. Rýbınshteın, N. F. Talyzına, B. M. Teplov, V. Ia. Shadrıkov jáne t.b.eleýli úles qosty.

Psıhologtardyń kópshiligi belgili bir qyzmetti tez jáne jeńil meńgerýge, úlken tabysqa jetýge múmkindik beretin jeke tulǵanyń psıhologıalyq erekshelikteri dep sanaıdy.

Árbir oqýshy matematıkaǵa saýatty bolýy úshin tómendegi maqsattardy júzege asyrý tıis:
1. matematıka is–áreket sıpatyna saı logıkalyq oılaýdy qalyptastyrý;
2. matematıkalyq bilimdi ıgerý maqsatynda tájirıbede qoldaný;
3. bolmysty, tabıǵat pen qoǵamdy tanýǵa qajet matematıqalyq mazmunda oılap, sóıleı alýy qajet;
4. qoıylǵan suraqqa nemese eseptiń jaýabyna dál (jyldam, senimdi jáne durys) jaýap berýge daǵdylaný, umtylý;
5. qoǵamdyq ómir praktıkasynda qajetti matematıkalyq oılaýdy qalyptastyrý.

Solardyń biri — balalardyń shyǵaramashylyq is-áreketke beıimdeý maqsatyn kózdeıtin, «Atamura» baspasy boıynsha oqýlyqta jasyl tústi qorshaýǵa, al  «Almatykitap» baspasy boıynsha ár sabaqta qalyptan tys jáne qyzyqty jattyǵýlar, shyǵarmashylyq deńgeıge arnalǵan logıkalyq esepter, tapsyrmalar beriledi. Ol jattyǵýlar negizinen balalardyń logıkalyq oılaý qabiletin, aqyl-oıyn damytýdy kózdeıdi. Ondaı jattyǵýlardy oryndaý barysynda oqýshylar mazmunǵa sáıkes obektilerdi baqylaıdy, baıqaıdy, salystyrady; sondaı-aq ár alýan aqyl-oı is-áreketterin oryndaıdy, praktıkalyq jumystar júrgizedi, zerdelilik bildiredi, izdenedi, boljam aıtady jáne ony negizdep berýge nemese dáleldeýge talpynady, matematıkaǵa degen qyzyǵýshylyǵyn, ynta-yqylasyn týdyrady.

Shyǵarmashylyq jumystar matematıkalyq bilimmen qatar kúndelikti ómirde kezdesetin ártúrli jaǵdaıǵa baılanysty bolǵany durys. Sondyqtan esepterdi oqýshylardyń baıqaǵyshtyǵyn, oılaýyn, qıalyn damytýǵa negizdeımin. Balanyń oılaý qabiletin oqý men jazý arqyly damytý barysynda olardyń logıkalyq esepter, kesteler, sýretter, rebýstar, sózjumbaqtar, anagramlar, oqýlyq-dáptermen jumys isteý iskerlikteri de artady. Nátıjesinde oqýshylardyń ózin-ózi baqylaý, baǵalaý, sóıleý, tyńdaý qabiletteri jetiledi. Oqýshylardyń matematıka sabaǵynda shyǵarmashylyq qabiletterin damytýdyń strategıalary óte kóp. Ol is-áreketter oqýshylardy erkin oılaýǵa, aqyl-oıyn damytýǵa, shyǵarmashylyq belsendiligin arttyrýǵa talpyndyryp, ujymdyq is-áreketke tárbıeleýge, basqalardy tyńdaı bilýge, qarym-qatynas jasaýǵa, el aldynda óz oıyn erkin aıtýǵa múmkindik beredi. Shyǵarmashylyq izdenis, taldaý jáne t.b. esepterdi shyǵarý, taldaý jumystary jeke – juppen – toppen atqarylady. Bul kezeńniń oqýshyǵa qoıatyn talaby joǵary. Sondyqtan da oqýshy sapaly bilim men shyǵarmashylyǵyn ushtastyra bilý kerek. Mekteptegi oqý prosesinde oqýshylardyń shyǵarmashylyq qabiletterin qalyptastyryp, damytýda matematıka kýrsynyń alatyn orny erekshe. Sonymen qatar, daryndy balalardyń matematıka sabaǵynda jańa aqparattyq tehnologıany, ınternet júıesin qoldanýy, shyǵarmashylyq izdenisteri ózindik qabiletterin ashyp qana qoımaı, jeke bir salalardy damytady.

Osyndaı oı sheberligin shynyqtyratyn tapsyrmalar arqyly tyń jańalyqtar da ashýǵa bolady. Ol úshin muǵalim izdeniske jeteleıtin zertteý taqyryptaryn berýi kerek. Oqýshylar arasynda matematıka salasyndaǵy shyǵarmashylyq saıystaryn uıymdastyryp, praktıkalyq jumystarǵa qatysý, pán boıynsha olımpıadalarǵa, Online olımpıadalarǵa, ártúrli konkýrstarǵa qatystyrýy kerek.

Daryndy oqýshylardy shyǵarmashylyqqa daıyndaýdyń negizgi maqsaty: shyǵarmashylyq tapsyrmalardy oryndatý arqyly shyǵarmashylyq oılaý, tanymdyq qabiletin damytý bolyp tabylady.

Atalǵan jumystardy uıymdastyrý oqýshylardyń óz betimen izdenýine jáne óz betimen izdenýine jáne ózderiniń logıkalyq oılaý turǵysynan shyǵarmashylyq jumystaryn júzege asyrýlaryna múmkindik beredi.

Biz aqparattyq qoǵamda ómir súretin jeke tulǵalardy tárbıelep júrgenimizdi mindetti túrde eskerýimiz qajet.

Shyǵarmashylyqpen jumys isteýge qabiletti jeke tulǵany qarym-qatynas arqyly damytý ǵana emes, matematıkany kompúterlik tehnologıasymen sáıkestendire otyryp, keleshekte óz ómirlerin ónermen baılanystyra bilgen jan-jaqty damyǵan shyǵarmashyl tulǵany tárbıeleý eń basty faktor bolyp tabylady.

Búgingi kúni memleketimizdiń órkenıetke jetý jolyndaǵy ór talabyna tuǵyr bolarlyqtaı urpaq oqytý, tárbıeleý isin jańa sapalyq ózgerister deńgeıine kóterýdi talap etip otyr. Mektep qurylymynda bolyp jatqan ózgerister, bilim berý maqsattarynyń almasýy, onyń damytýshylyq sıpattarynyń bekitilýi, kópnusqalyq oqytýǵa kóshý sıaqty máseleler oryndaýshylardan shyǵarmashylyq bastamalyq, jumystyń joǵary sapasyn jáne kásibılikti talap etedi.

Shyǵarmashylyq – bul adamnyń ómir shyndyǵynda ózin-ózi tanýǵa umtylýy, izdenýi. Ómirde durys jol tabý úshin adam durys oı túıip, ózdiginen sapaly, dáleldi sheshimder qabyldaı bilýge úırenýi qajet. Adam boıyndaǵy qabiletterin damytyp, olardyń óshýine jol bermeý, onyń rýhanı kúshin nyǵaıtyp, ómirden óz ornyn tabýǵa kómektesedi. Óıtkeni adam týyndy ǵana emes jaratýshy da. Bul úlken jaýapkershilik artatyn kúrdeli maqsat. Ony sheshý úshin eń aldymen oqytý mazmuny jańartylyp, ádis-tásildiń ozyǵy ómirge kelýi, olar árbir azamattyń jeke basynyń qasıetterin, qabiletterin damytyp, shyǵarmashylyǵyn, talantyn ushtaıtyndaı bolyp uıymdastyrylýy qajet. Sonda ǵana mektepterden óz ómirine ózgeris engize alatyn, óz betinshe ómir súrý joldaryn tańdaı alatyn azamattar tárbıelenip shyǵady. Balany bastaýysh synyptardan bastap shyǵarmashylyq oılaýǵa, qalyptan tys sheshimder qabyldaı alýǵa, praktıkalyq áreketterge daıyn bolýǵa ákelýdiń joldaryn kórsetý kerek.

Qorytyndy: Men ózimniń shyǵarmashylyq jumysymdy qorytyndylaı kele, muǵalim – oqýshynyń jeke tulǵalyq jáne zıatkerlik damýyn jobalaýshy ekendigin aıtqym keledi. Bul muǵalimnen aqparattyq quzyrlylyqty, uıymdastyrýshylyq qabilettilikti, oqýshylardy qazirgi qoǵamnyń túbegeıli ózgeristerine laıyq beıimdeýdi, olardyń izdenimpazdyq daǵdylaryn, shyǵarmashylyq qabiletterin damytý baǵyttaryn talap etedi. Shyǵarmashylyq —búkil tirishiliktiń kózi. Adam balasynyń sóıleı bastaǵan kezinen bastap, búgingi kúnge deıin jetken jetistikteri shyǵarmashylyqtyń nátıjesi.

Paıdalanǵan ádebıetter:

1. Ábilqasymova A.E., Kóbesov A.K., Rahymbek D., Kenesh Á.S. «Matematıkany oqytýdyń teorıasy men ádistemesi». Almaty «Bilim» 1998 j
2. Dúısenbekova «Oqýshylardyń tanymdyq áreketterin damytý». Bastaýysh mektep №10. 1999j.
3. Iý.K.Babanskıı «Vybor metodov obýchenıa v sredneı shkole». - M: Pedagogıka, 1981
4. Parfenov P.A. «Ispolzovanıe logıkı v sısteme pravovyh znanıı». M., 1987.
5. Turǵynbaev Á. «Logıka» A., 2000.
6. Babaeva, Iý.D. Psıhologıa odarennostı deteı ı podrostkov.// Leıtes,N.S.- M.: Akademıa,1996.

---