InfoHub Logo

Úlgermi tómen – bul ár mekteptiń ózekti problemasynyń biri bolyp sanalady. Úlgerimi tómen oqýshylarmen jumys- bul muǵalimniń  úlken basym mindetteriniń biri. Eń alǵashqy kezeń úlgermeýshi 1-synypta baıqalady - ol oqýshynyń jeke qasıetine, muǵalimniń jibergen qatelikterine, densaýlyǵyna baılanysty. Keıingi kezeń bul orta býyn. Sebebi 5-7 synyptarda oqýshylardyń oqýǵa degen kózqarasy ózgeredi. Oqýshylardyń 75 paıyzynda qorqaqtyq paıda bolady. Eskertýlerdi, túzetýlerdi, urysýdy kútip otyrady. Sońynda qaıta oqýǵa degen kózqarastary durystalyp, oqı bastaıdy. Amerıkandyq Holıngsvars oqýshylardy ońtústikke ushyp bara jatqan qustarǵa teńeıdi, ortasynda qustar bult tárizdi shoǵyrlanyp birge ushady, aldynda, artynda top sıreı bastaıdy.       

Úlgerimi tómen oqýshy jetistikterin kóterý, madaqtaý ádisteriniń biri:

«Sende myna bólim óte jaqsy oryndaldy», «Seniń qolyńnan bári keledi»... «Ótkende jaqsy oryndap ediń esińde me?», «Bizge seniń bilgeniń óte qajet». Osy ádisterdi muǵalim kóbirek qoldaný kerek. Oqýshyny bir nársege qyzyqtyrý kerek. Nege beıimdi sodan bastap, jaqsy jaǵy baıqalsa, madaqtap, esimin úlken árippen taqtaǵa jazyp, oqýshyny qýantsa. Oryndamaǵan tapsyrmalaryna eskertý aıtpaı, qaıta oryndaýǵa múmkinshilik berý t.b.

Muǵalimderge arnalǵan úlgerimi tómen oqýshylarǵa júrgiziletin jumystaryna usynys.

1. Oqýshylarǵa  Ne? Qalaı? degen suraqtardy kóbirek qoıý.
2. Úlgerimi tómen oqýshylarmen syılastyq qarym-qatynasta bolý.
3. Kishkene ǵana jetistikterin árqashanda maqtap, maquldaý.
4. Jańa sabaqty túsindirgende ómirmen baılanystyryp qyzyqty ádisterdi paıdalaný.
5. Sabaq boıy qalaı túsinip jatqandaryn qadaǵalap, qozǵap surap otyrý.
6. Klastaǵy qoǵamdyq jumystarǵa qatystyrý.
7. Óz qatelikterin túzýge múmkinshilik berý shart.

Balalardyń artta qalýy men nashar oqýyn boldyrmaý jáne aldyn-alý jumystary kóp ýaqytty, ynta jigerdi qajet etedi. Densaýlyǵy durys kez-kelgen oqýshy mektep baǵdarlamasyn tolyq ıgerýi kerek. Mundaı artta qalýdyń aldyn-alý úshin  balalardy aqyl-oı áreketin belsendirýge, sóıleý qabiletin damytýǵa, praktıkalyq tájirbıesin keńeıtýge baǵyttalý kerek. Muǵalimder sabaq ústinde kóbirek kórnekilikterdi qoldanyp, tereńirek taldaý jasaý qajet. Oqýdaǵy úlgermeýdiń túrli sebepteri bar, sondyqtan aqyl-oı damýyndaǵy artta qalýshylyq sıpatyna baılanysty úlgermeýshiliktiń arnaıy túrleri aıqyndalǵan. Úlgermeýdiń bastapqy túri  balada erte jasynan, tipti mektepke deıin bastalady. Ekinshisi balanyń kishi mektep jasynan turaqty baıqalady. Úshinshi túri bastaýysh satydan orta býynǵa ótý kezinde kórinedi. Úlgermeýshilik keıde aıaq astynan bastalsa, keıde baıaý, birtindep bastalady. Muǵalim ózgeristi erte baıqap, balamen jumys kezinde jeke tásilderdi qoldansa, aldyn alýǵa bolady.

«HHİ ǵasyr muǵaliminiń nobaıy» tujyrymdamasyn basshylyqqa ala otyryp, 12 jyldyq oqý júıesine kóshý barysynda oqýshylardyń psıhalogıalyq daıyndyǵyn anyqtaý jáne jeke tulǵanyń qalyptasýyn qamtamasyz etý maqsatynda psıhalogıalyq-pedagogıkalyq turǵydan saraptap taldaý júrgizilip keledi.

Qazirgi kezde halyqqa bilim berý júıesinde úlgerimi tómen oqýshylaryna úlken kóńil bólinip otyr jáne bólinip kelgen. Densaýlyǵy durys kez kelgen oqýshy mektep baǵdarlamasyn tolyq ıgerýi kerek. Úlgerimi tómen oqýshylardyń basym kópshiligi oqý baǵdarlamasyn qıyndyqpen, tipti keıbireýleri negizgi pánderden uzaq ýaqyt boıy úlgermeıdi.

Úlgermeýshi oqýshylardy zertteýde ǵalymdar eki máselege toqtalady.

1. Oqytýshy qalaı oqytady?

2. Oqýshy qalaı oqıdy jáne osy kezde onyń damýy qalaı júzege asady?

Aldyńǵy qatarly, tájirbıeli, kóptegen jyldar boıy joǵary turǵyda sabaq berip júrgenmuǵalimderdiń pikiri boıynsha sabaqtyń sapasyn arttyrý belsendilik, júıelilik, birizdilik, shamaǵa laıyqtylyq, sanalylyq, dıdaktıkalyq ustanymdary paıdalaný, úı tapsyrmasyn oryndaý, ǵylymı jumys isteý, t.b. jemisti nátıje beredi. Al psıhalogıalyq turǵydan qarastyratyn bolsaq, balanyń úlgermeý sebebin ashý úshin psıhalogıalyq qasıetin ashýdy qajet etedi (uıalshaqtyq, baıaý oılaý, qıyn qabyldaý.)

Úlgerimi tómen oqýshylardy ǵylymı zertteý jumysynyń kóz-qarasy boıynsha úsh kategorıaǵa bólýge bolady.

1. Barlyq pánderden úlgermeıtin oqýshylar

2. Negigi pánderden uzaq ýaqyt úlgermeıtin oqýshylar.

3. Keı kezderde úlgermeıtin oqýshylar

Úlgermeýshi oqýshylardy anyqtaý – teorıalyq júzinde emes, tek is júzinde de óte mańyzdy mindetteriniń biri. Óıtkeni, úlgermeýshiliktiń odan qutylý joldaryn zertteý jáne odan qutylý kerek.

Úlgermeýshi oqýshylardyń tıpalogıasy týraly qundy materıaldarynyń eńbekterinde bar. Osyǵan súıene otyryp, biz zertteý jumystarynyń úlgermeýshi oqýshylardyń ne sebepten úlgermeýine baılanystyryp kórsetilip, oqýshynyń jeke basynyń erekshelikterine balanyń erekshelikterin 5 topqa bóldik.

1. Oqýǵa durys emes qatynastaǵy oqýshylar.
2. Oqý materıalyn qıyndyqpen ıgeretin oqýshylar.  
3. Oqý jumysynyń daǵdysy men tásilderi
4. Eńbek ete bilmeıtin oqýshylar.
5. Tanymdyq jáne oqýǵa degen qyzyǵýy joq oqýshylar.

Úlgermeýshi mektep oqýshylarynyń tıpin anyqtaý oqýshylardyń ár túrli erekshelikteri bir-birimen tyǵyz baılanysty jáne úlgermeýshi oqýshylardyń erekshelikteri bir-birimen tyǵyz baılanysty jáne úlgermeýshi oqýshylardyń erekshelikteri tolyq keshendi túrde anyqtalatyndaı etip júrgizildi.

Bizdiń maqsatymyz-ár oqýshynyń psıhalogıalyq keıipin aıqyndaý, psıhalogıalyq baılanysyn jáne onyń ózgeristerin zertteý. Zertteý jumysy mektepte jáne synyptan tys ýaqyttarda da júrgizildi. Sondaı-aq oqýshylardy tereńirek zertteý úshin eksperımenttik ádis paıdalanylady. Oqýshylardyń uzaq ýaqyt boıy úlgermeýiniń  sebebi , psııkalyq fýnksıasynyń álsiz, nashar damýynan emes pe degen maqsatta oqýshylardyń esi men zeıin erekshelikterin zerttedik. Tájirbıe barysynda sózder men sandardy este saqtaýda úlgermeýshi oqýshylar jaqsy úlgeretin oqýshylardan aıyrmashylyǵy bolmady.

Zertteýimiz kórsetkenindeı, úlgermeýshi oqýshylardyń esi men zeıin áreketteriniń kórsetkishiniń tómen bolýy olardyń psıhıkalyq úrdesteriniń patologıalyq ózgerisinen, aýytqýynan emes,olardyń durys jumys isteýge. 

Úlgerimi tómen oqýshylardyń qasıetteri nege baılanysty: 1) oılaý qasıetine; 2) jeke adamnyń baǵyttylyǵynda.

Bul qasıetterdiń arasynda bir-birimen baılanysty úsh sáıkestik bar, Olar tómendegiler.

1. Oqýshynyń oılaý áreketiniń, sanasynyń tómendegi, oqýǵa degen durys qatynasynyń saı bolýy jáne oqýshynyń baǵytynyń saqtalýy.

2. Oqýshynyń  oılaý áreketi sapasynyń joǵarlyǵy, oqýǵa degen teris qatynasynyń bolýy jáne oqýshynyń baǵyttylyǵy tolyq nemese jarym-jartylaı joıylýy.

3. Oqýshynyń oılaý áreketiniń, sanasynyń tómendegi, oqýǵa degen durys qatynasynyń saı bolýy jáne oqýshylyq baǵytynyń saqtalýy.

Osy erekshelikter úlgermeýshi oqýshylardyń tıpterin anyqtaıdy jáne úlgermeýshilikten qutylýdyń jolyn kórsete alady.

Jańaózen qalasy №1orta mektep

Mektep psıhologi: Darmaǵambetova Baǵıla Begenishqyzy

---