Oqýshynyń qajettiligin qalyptastyrýdaǵy mekteptiń áseri
«Oqýshynyń qajettiligin qalyptastyrýdaǵy mekteptiń áseri»
Kirispe
Oqýshylardyń ózdikterimen jumys jasaý problemasy barlyq ustazdardyń tájirıbesinen ótken. Geografıa sabaqtarynda kartaǵa baılanysty taqyryptardyń qarapaıym ótilýi oqýshy boıynda tereń jáne turaqty bilim qalyptastyra almaıdy, sebebi árbir oqýshy ony keńistikte elestete bermeıdi. Sondyqtan keskin kartamen, ıa basqa taqyryptyq kartalarmen bolsyn oqýshylardyń bilimderin, daǵdylaryn jattyqtyratyn ádister qoldanylýy tıimdi.
Ókinishke oraı joǵarǵy synyptarǵa barǵanda «Syzý» sabaǵynyń qysqartylǵandyǵy, AKT – nyń belsene qoldanylý qajettiligi týyndaǵany óz áserin tıgizedi. Sebebi ol norma. Sondyqtan onymen qyzyqtyryp áketý qıynyraq. Biraq jaǵymdy jaǵy da bar – «Fızıkalyq geografıa» kýrsyna 2 saǵat berilgeni.
Osyndaı qıyndyqtar týyndaǵan sátte árbir ustaz óz jaǵynan balalardy eliktirip áketetin ádisin izdeıdi. Óz tarapymnan alatyn bolsam – ol plasılınmen jumys isteý.
Plasılınmen jumys jasaý – balalardyń qyzyǵa jumys isteý áreketi. Olar saýsaq ıkemdik mashyqtaryn qoldana otyryp, kez kelgen beıneniń formasyn, tústerin keltirý, sáıkestendirý, oılaý, sóıleý qabiletterin damytady. Sonymen qatar bundaı jumys olardyń baqylaý, fantazıalyq keńistikterin damytady. Kezinde A. S. Makarenko: «Adamnyń tirshilik áreketine eń jaqyn, qajetti saz, aǵash, qaǵaz jáne t. b. materıaldar, sebebi olardan biz ózimizge qajetti qundylyǵymyz ben mádenıetimizdi jasaımyz... olarda sheksiz shyǵarmashylyq fantazıalar jatyr», - dep jazǵan [1, 7 b].
Plasılınmen jumys jasaǵanda bala tek qana bir obektini qarastyrmaıdy, sonymen qatar sezinedi. Jumys barysynda ne ǵurlym sezim músheleri belsendi qyzmet atqarsa, kez kelgen aqparatty beıneleı otyryp qabyldaýy belsendirek bolady. Nátıjesinde árbir oqýshy ózindik kózqarasyn, oıyn, ustanymyn kórsete alady.
Plasılınmen jumys isteý ońaıyraq ta, sebebi ol qatpaıdy, nysana nátıjeli shyqpaı qalsa, qaıta buzyp, jasaýǵa bolady.
Meniń osylaı oqýshylarmen jumys jasaýymnyń maqsaty – geografıa sabaqtarynda oqýshylardyń belsendilik, tanymdyq, shyǵarmashylyq qabiletterin arttyrý boldy. Mindetter:
praktıkalyq jáne ózdik jumystaryn oryndaý barysynda oqýshylardyń bilim sapasyn arttyrý;
praktıkalyq jáne ózdik jumystaryn oryndaý barysynda oqýshylardyń shyǵarmashylyqtaryn damytý;
orta býyndaǵy oqýshylarda «Geografıa» pánine degen qyzyǵýshylyqty damytý.
1. Negizgi bólim.
1. 1. Oqýshylardyń shyǵarmashylyq qabiletin damytý jumystarynyń oqytý tásilderi.
Ádistemelik tásil retinde – músindeýge: Marıa Montessorı, Vasılıı Aleksandrovıch Sýhomlınskıı, Anton Semenovıch Makarenko, psıholog – Natan Semenovıch Leıtes sıaqty ataqty pedagogtar kóp kóńil qoıyp, qoldanǵan («Ýmstvennye sposobnostı ı vozrast», M., 1971).
Birinshiden bul oqytý tásili – kiriktirilgen oqytý tehnologıasynyń «kirpishi» bolyp sanalady.
Ekinshiden – densaýlyqty saqtaı otyryp oqytý tehnologıasyna da jatady.
Úshinshiden – jobalyq proektige de jatqyzýǵa bolady. Sebebi, oqýshy óziniń eńbeginiń nátıjesinde belgili bir prodýkt shyǵarady, ol relefi, klımattyq t. s. s. kartalar bolýy múmkin.
Onymen jumys isteý úshin eń aldymen onyń shyǵý tarıhy jóninde maǵlumatty bolǵanymyz jaqsy. Ony eń alǵash oılap tapqan – Vılám Harbýt, Anglıalyq ısskýstvo mektebiniń oqytýshysy.
1900 jyly plasılın Moskvada shyǵaryla bastady. Ol tazartylǵan sazdan, vosktan, maılardan, boıaǵysh jáne keptirýden saqtaıtyn basqa zattardyń quramynan turady. Ol jeńil, ár túrli tústerden turady jáne birneshe ret qoldanýǵa bolady.
Qazirgi tańda dúkenderden tek qana tústerine ǵana baılanysty emes, sol sıaqty qasıetterine de qaraı tańdaýy keń. Mysaly, Germanıada shyǵaratyn formoplast. Onyń bir qasıeti – jasalǵan músindi qaınap turǵan sýǵa salsa gıps tárizdi qatyp qalady, biraq ol ekinshi ret qoldanýǵa kelmeıdi. «Kraıola» degen sort óte ashyq tústerde kezdesedi, magnıtshe tartylatyndaı qasıeti bar.
Plasılınmen jumys isteý túrleri:
1) Aýqymdy:
- konstrýksıalyq, ár túrli detaldardy qosý arqyly;
- plasıkalyq, mysaly, áripter, geometrıalyq fıgýralar t. s. s. jasaýǵa.
2) Jazyqty:
1. Sýret salý. Salynǵan sýretke plasılınderdiń túsin tańdaı otyryp jaǵý. Eń birinshi túp negizi daıyndalady.
2. Aplıkasıa. Birinshi plasılınnen jalpy fon daıyndalady, sodan soń basqa tústerden jasalynǵan beıneler soǵan japsyrylady.
3. Barelef.
4. Rısýnok stekoı po plasılıný.
5. rısýnok jgýtıkamı ılı sharıkamı po plasılıný. Nakladyvaıýtsá na fon, pohoja na mozaıký.
Osyndaı tásildi qoldanýdyń barysynda oqýshynyń jeke tulǵa bolyp qalyptasýyna birden - bir áseri tıedi. İs - áreketteri barysynda ol ózin eresek retinde sezinedi, yntalandyrady. Juppen jasaǵanda ózara kómekti qajetsingendikten bir - birin túsinip tárbıelenedi. Jalpy jumys barysynda oqýshylarda estetıkalyq, talǵamdyq qasıetter tárbıelenedi. Bundaı qasıetterdiń barlyǵy olar bolashaqta qandaı sferada qyzmet, jumys atqarsa da óte qundy bolady.
Psıhologtardyń kózqarasymen balanyń qolynyń qozǵalysy, ıkemi – onyń fızıkalyq jáne júıkelik - psıhologıalyq kórsetkishi bolyp sanalady. Olardyń qoldarynyń qozǵalystary neǵurlym belsendi bolsa soǵurlym júıke júıeleriniń jumys deńgeıleriniń joǵary ekendigin kórsetedi. Qol tikeleı mımen baılanysty, eń tamashasy olar qarama qaıshy: oń qol - sol jaq mı jarty sharymen, sol qol – oń jaq mı jarty sharymen.
Kirispe
Oqýshylardyń ózdikterimen jumys jasaý problemasy barlyq ustazdardyń tájirıbesinen ótken. Geografıa sabaqtarynda kartaǵa baılanysty taqyryptardyń qarapaıym ótilýi oqýshy boıynda tereń jáne turaqty bilim qalyptastyra almaıdy, sebebi árbir oqýshy ony keńistikte elestete bermeıdi. Sondyqtan keskin kartamen, ıa basqa taqyryptyq kartalarmen bolsyn oqýshylardyń bilimderin, daǵdylaryn jattyqtyratyn ádister qoldanylýy tıimdi.
Ókinishke oraı joǵarǵy synyptarǵa barǵanda «Syzý» sabaǵynyń qysqartylǵandyǵy, AKT – nyń belsene qoldanylý qajettiligi týyndaǵany óz áserin tıgizedi. Sebebi ol norma. Sondyqtan onymen qyzyqtyryp áketý qıynyraq. Biraq jaǵymdy jaǵy da bar – «Fızıkalyq geografıa» kýrsyna 2 saǵat berilgeni.
Osyndaı qıyndyqtar týyndaǵan sátte árbir ustaz óz jaǵynan balalardy eliktirip áketetin ádisin izdeıdi. Óz tarapymnan alatyn bolsam – ol plasılınmen jumys isteý.
Plasılınmen jumys jasaý – balalardyń qyzyǵa jumys isteý áreketi. Olar saýsaq ıkemdik mashyqtaryn qoldana otyryp, kez kelgen beıneniń formasyn, tústerin keltirý, sáıkestendirý, oılaý, sóıleý qabiletterin damytady. Sonymen qatar bundaı jumys olardyń baqylaý, fantazıalyq keńistikterin damytady. Kezinde A. S. Makarenko: «Adamnyń tirshilik áreketine eń jaqyn, qajetti saz, aǵash, qaǵaz jáne t. b. materıaldar, sebebi olardan biz ózimizge qajetti qundylyǵymyz ben mádenıetimizdi jasaımyz... olarda sheksiz shyǵarmashylyq fantazıalar jatyr», - dep jazǵan [1, 7 b].
Plasılınmen jumys jasaǵanda bala tek qana bir obektini qarastyrmaıdy, sonymen qatar sezinedi. Jumys barysynda ne ǵurlym sezim músheleri belsendi qyzmet atqarsa, kez kelgen aqparatty beıneleı otyryp qabyldaýy belsendirek bolady. Nátıjesinde árbir oqýshy ózindik kózqarasyn, oıyn, ustanymyn kórsete alady.
Plasılınmen jumys isteý ońaıyraq ta, sebebi ol qatpaıdy, nysana nátıjeli shyqpaı qalsa, qaıta buzyp, jasaýǵa bolady.
Meniń osylaı oqýshylarmen jumys jasaýymnyń maqsaty – geografıa sabaqtarynda oqýshylardyń belsendilik, tanymdyq, shyǵarmashylyq qabiletterin arttyrý boldy. Mindetter:
praktıkalyq jáne ózdik jumystaryn oryndaý barysynda oqýshylardyń bilim sapasyn arttyrý;
praktıkalyq jáne ózdik jumystaryn oryndaý barysynda oqýshylardyń shyǵarmashylyqtaryn damytý;
orta býyndaǵy oqýshylarda «Geografıa» pánine degen qyzyǵýshylyqty damytý.
1. Negizgi bólim.
1. 1. Oqýshylardyń shyǵarmashylyq qabiletin damytý jumystarynyń oqytý tásilderi.
Ádistemelik tásil retinde – músindeýge: Marıa Montessorı, Vasılıı Aleksandrovıch Sýhomlınskıı, Anton Semenovıch Makarenko, psıholog – Natan Semenovıch Leıtes sıaqty ataqty pedagogtar kóp kóńil qoıyp, qoldanǵan («Ýmstvennye sposobnostı ı vozrast», M., 1971).
Birinshiden bul oqytý tásili – kiriktirilgen oqytý tehnologıasynyń «kirpishi» bolyp sanalady.
Ekinshiden – densaýlyqty saqtaı otyryp oqytý tehnologıasyna da jatady.
Úshinshiden – jobalyq proektige de jatqyzýǵa bolady. Sebebi, oqýshy óziniń eńbeginiń nátıjesinde belgili bir prodýkt shyǵarady, ol relefi, klımattyq t. s. s. kartalar bolýy múmkin.
Onymen jumys isteý úshin eń aldymen onyń shyǵý tarıhy jóninde maǵlumatty bolǵanymyz jaqsy. Ony eń alǵash oılap tapqan – Vılám Harbýt, Anglıalyq ısskýstvo mektebiniń oqytýshysy.
1900 jyly plasılın Moskvada shyǵaryla bastady. Ol tazartylǵan sazdan, vosktan, maılardan, boıaǵysh jáne keptirýden saqtaıtyn basqa zattardyń quramynan turady. Ol jeńil, ár túrli tústerden turady jáne birneshe ret qoldanýǵa bolady.
Qazirgi tańda dúkenderden tek qana tústerine ǵana baılanysty emes, sol sıaqty qasıetterine de qaraı tańdaýy keń. Mysaly, Germanıada shyǵaratyn formoplast. Onyń bir qasıeti – jasalǵan músindi qaınap turǵan sýǵa salsa gıps tárizdi qatyp qalady, biraq ol ekinshi ret qoldanýǵa kelmeıdi. «Kraıola» degen sort óte ashyq tústerde kezdesedi, magnıtshe tartylatyndaı qasıeti bar.
Plasılınmen jumys isteý túrleri:
1) Aýqymdy:
- konstrýksıalyq, ár túrli detaldardy qosý arqyly;
- plasıkalyq, mysaly, áripter, geometrıalyq fıgýralar t. s. s. jasaýǵa.
2) Jazyqty:
1. Sýret salý. Salynǵan sýretke plasılınderdiń túsin tańdaı otyryp jaǵý. Eń birinshi túp negizi daıyndalady.
2. Aplıkasıa. Birinshi plasılınnen jalpy fon daıyndalady, sodan soń basqa tústerden jasalynǵan beıneler soǵan japsyrylady.
3. Barelef.
4. Rısýnok stekoı po plasılıný.
5. rısýnok jgýtıkamı ılı sharıkamı po plasılıný. Nakladyvaıýtsá na fon, pohoja na mozaıký.
Osyndaı tásildi qoldanýdyń barysynda oqýshynyń jeke tulǵa bolyp qalyptasýyna birden - bir áseri tıedi. İs - áreketteri barysynda ol ózin eresek retinde sezinedi, yntalandyrady. Juppen jasaǵanda ózara kómekti qajetsingendikten bir - birin túsinip tárbıelenedi. Jalpy jumys barysynda oqýshylarda estetıkalyq, talǵamdyq qasıetter tárbıelenedi. Bundaı qasıetterdiń barlyǵy olar bolashaqta qandaı sferada qyzmet, jumys atqarsa da óte qundy bolady.
Psıhologtardyń kózqarasymen balanyń qolynyń qozǵalysy, ıkemi – onyń fızıkalyq jáne júıkelik - psıhologıalyq kórsetkishi bolyp sanalady. Olardyń qoldarynyń qozǵalystary neǵurlym belsendi bolsa soǵurlym júıke júıeleriniń jumys deńgeıleriniń joǵary ekendigin kórsetedi. Qol tikeleı mımen baılanysty, eń tamashasy olar qarama qaıshy: oń qol - sol jaq mı jarty sharymen, sol qol – oń jaq mı jarty sharymen.
Nazar aýdaryńyz! Jasyryn mátindi kórý úshin sizge saıtqa tirkelý qajet.
You Might Also Like
-
İ. Sabaqtyń taqyryby: «Abaıdyń tabıǵat lırıkasyndaǵy fızıkalyq qubylystar»
-
Sabaqtyń taqyryby: Jer - ǵarysh denesi. Ǵarysh degenimiz ne?
