InfoHub Logo

Ózimen tanysyp turyp bir jigittiń: "Zúbáıra degen esimiń ádemi eken", — degeni bar. Esiminiń ǵana emes, óziniń de ádemi ekenin erte sezip edi-aý bul. Sol ádemilikten ne paıda kórdi?! Qyz bolyp boı túzeı bastaǵan shaqtarynda qansha sándense de, ústi bastaryn kóńilińdegideı retke keltire almaı áýrege túsetin keıbir qurbylary munyń, qarshadaı kezinen-aq jutynyp turǵan beınesine qyzyǵatyndaryn esh jasyrmady. Dene bitimi qolmen quıǵandaı jyp-jınaqy. Shybyqtaı buralǵan deıtinder osyndaı-aq shyǵar. Suńǵaq boıly, jasy otyzdan assa da, aqquba ashyq júzi qap-qara kózderine ásem úılesip, áli de kórgen jandy úıirip turatynyn jaqsy sezinedi. Biraq amal ne, odan tapqan oljasy shamaly-aq...

Búgin demalysy. Erterek turǵan ol tań atpaı jatyp qaıdaǵy bir kóńilsiz oılardyń meńdeı bastaǵanyn sezinse de, daǵdysynan jańylǵysy kelmedi. Aldymen ákesiniń kirlegen kıimderin sýǵa salyp, qoıdy. Eki bólmeniń ishin jarqyrata jýyp, tósenishterdi qaǵyp-silkidi. Sodan soń shaı qamdaı bastaǵan.

Shesheń túsime enip júr. Maǵan birdeńeni "qyzyńa aıtsańshy, aıt" dep bolmaıdy. Qaraǵym-aý, men saǵan neni aıtýym kerek edi?! — Ákesi býy burqyraǵan keseni aldyna ala berip, buǵan suraýmen qınala qarady.

Zúbáıra qyzaryp ketken.

— Qaıdan bileıin. Ózińiz bir nárse aıtqyńyz kelip júrmeseńiz, — dedi de, únsiz otyryp qaldy.

— Osy úıge menimen birge fáshespen soǵysatyn Kúshiktaıdyń ulymyn dep kelip júretin jigit qaıda? — degen ákesi kenet burynǵy áńgimesin qoıa qoıyp.

Zúbáıra taǵy qyzardy.

— Osynda deıdi ǵoı.

— Jumysym senimen bir jerde demep pe edi?

— Iá, áke. Bir jerde edi buryn. Keıinnen aýysyp ketti. Qazir jańa ken orny ashylǵan basqarmada.

— "Qalamqasta" ma?

Zúbáıra basyn ızedi.

— E-e. Ákesi ólip qaldy ǵoı, marqum. Sheshesi áli tiri me eken?

Qyzy betine úrke qaraǵan. Myna tergeýdiń sońy jaqsylyqqa soqsa jarar edi deıtindeı.

— Sheshesi tiri me eken deımin?!

— Bar shyǵar.

— Áıeli, balasy bar deıdi ǵoı óziniń?!...

— Kúshiktaı, marqum, jaqsy adam edi. Birge júrip ot keship edik.

— Ákesi mazasyzdana túsip, shyntaǵyndaǵy jastyǵyn kótere túregelip otyrdy. Áldenege demalysy jıilep, kómeıine tyǵylǵan ashý baryn uqtyra, tizelerin ýqalady.

— Áke! Sizge ne boldy?! Tynyshtalyńyzshy! — Mundaı ashýlanýdyń sońy nege aparyp soǵatynyn jaqsy biletin qyzy shyn qorqaıyn dedi. — Ne aıtqaly otyrsyz, áke, qoıyńyzshy!

— Bilemin, qyzym. Men bárin de bilemin. Ol ıt seni aldap ketti ǵoı. Qulynym-aý, qalaı aldandyń?! Qulynym-ay... — Eki kózin jas jýa eńkildegen ákeniń sol bir músápir haline jany aýyra, bul da qoldarymen betin basa berdi...

* * *

Ózi isteıtin munaı-gaz óndirý basqarmasyna Saıran alǵash jumysqa kelgende Zúbáıra ishteı qatty qobaljyǵan. Bir kezde ózimen bir mektepte oqyǵan tolqyndy qara shashty, uzyn jigit buǵan bala kezden-aq unaıtyn. Kóz tartarlyq bolyp erjetip, aınalasyndaǵy qatar qurbylary arasynan ajarymen de, súıektiligimen de erterek erekshelengen jas emes-tin. Túrli merekelerge oraı ótetin mekteptegi bı keshterinde júregi lúpildeı júrip talaı ret bılegenderi de esinde. Múmkin onyń sońy balaýsa mahabbatqa da ulasar edi...

Sol jyly Saıran bularǵa dene tárbıesinen beretin muǵalim bolyp keldi. Aldynda ǵana pensıaǵa ketken, ózderine tórt jyl boıyna klass jetekshisi bolǵan apaılarynyń ornyn da sol basty. Sportpen de shuǵyldanatyn, mýzykadan da habary mol ár nársege ıkemdi jas jigit klass balalaryn birden úıirip áketti. Kelgen kúnnen-aq kóp juldyzdyń ortasynda jarqyraǵan Sholpandaı kózge túsetin Zúbáıra kózderimen onyń kózderi de ushyrasyp qala beretin. Alǵashynda qyz betine qyzyl júgirip qana janaryn aýdaryp áketip júrse de, sol bir qarastardyń janǵa jaıly shýaǵy bar ekenin sezgen. Biraq sodan qashyp qutylýdy oılamapty. Aıtqany — zań, lebizi — buıryq klass jetekshiniń haqysy da qaımyqtyra berdi me, kim bilsin... Kele-kele alǵashqy beıkúná qarastardyń ekeýara qupıa syrǵa aınalyp bara jatqanyn bir-aq ańǵarǵan. Balalyǵy ma, álsizdigi me, áıtse de tótennen kelgen tegeýrindi jumbaq sezimge toıtarys bere almaǵandaı kórindi.

Oqý jyly aıaqtalmaı-aq mektepte shý shyqty. Muǵalim men oqýshy arasyndaǵy "mahabbat" búkil aımaqqa áıgilendi. Ánsheıinde qyzdarǵa kelgen búkil hatty tekserip, eki oqýshy bir-birine kúle qarasa da, áldenege joramaldap, sodan bir astar izdep turatyn, ne páleniń bárin de qyzdardyń basyna úıip-tógýge ázir, qazaq tili pániniń muǵalimi bul joly tipten órlep ketken. Zúbáırany "aqpyn" dep shyryldaǵanyna qaramaı, dırektordyń aldynan bir-aq shyǵardy. Toǵyzynshy klastyń jetekshisi pedsovetke tústi. Odan mektepten qýyldy. Sóıtip bári de tynǵan sıaqty kóringen. Biraq Zúbáıranyń basyna baılanǵan jaman ataq ómirlik serigine aınalyp bara jatty. Endi Saıran ózinen aspandaǵy aıdan da alys ekenin birden-aq túsindi. Túsindi da umytqysy keldi. Ómir degen qyzyq qoı, arada on jyl ótkende sonaý bir "jaman atymen" sol kúıi otyryp qalǵan Zúbáıra onymen qaıta jolyqty. Jolyqty da, qobaljydy. Mektepke barǵan uly, arshyǵan jumyrtqadaı kelinshegi bar ekenin bilse de, sony ǵana armandady. Bir ret súrine jazdaǵany úshin ǵana óksýge aınalǵan ómiriniń bar olqysy sonymen ǵana óziniń páktigin dáleldese, buǵan mysqyldaı qarap, mazaqqa aınaldyrǵysy kelgen talaılarda ketken esesi qaıtatyndaı qushtarlandy.

Sóıtip júrgende bularmen jumystas qatardaǵy bir munaıshynyń elý jyldyq toıy kelip qaldy. Mundaı toılardy qaladan aýlaqtaý salynǵan demalys qalashyǵynda, kók teńizdiń jaǵasynda ótkizý dástúrge enip kele jatqan. Bul joly da solaı etýge uıǵaryldy. Áldeneni sezgendeı Zúbáıra da sol kúndi asyǵa kútti. Qapysyz daıyndaldy. Kesýge qımaı, jelkesine túıe salyp júrgen, ne ári emes, ne beri emes bir tutam burymyn oılanbastan joq qyldy. Kúltelene túsip, alma moıyndy qytyqtaǵan qysqa shash súıkimdi jyltyrap, názik óńine úılese ketken. Otyzdaǵy emes, on toǵyzdaǵy qyzdaı úlbiregen, músini kóz tartqan ol sol kúni kimniń de bolsa kózin súrindirgendeı edi. Ózderi "sý trıkotın" dep ázildeı ataıtyn matadan tigilgen, sol kezdegi eń sándi kóılektiń úshkildeı oıylǵan omyraýynan jarqyraı kóringen arshyn tós, aqsary juqa óńindegi qıylǵan qara qas pen úlbiregen gúl erin, eki bettiń ushynda oınaǵan alqyzyl boıaý buryn baıqalmaǵan áserlilikpen qulpyra kóz tartady.

Áp degennen-aq muny bıge shaqyrýshylar kóbeıip ketken. Birnesheýin keri qaıtaryp baryp, ortaǵa kerbezdene shyqty. Qazir de birqalypty baısaldy qalpy. Sol minezinen qaımyǵyp, ashyq ázildeı almaıtyndardyń kóbiniń syrtynan tesiletin jymysqy kózqarastaryn aıtpaı-aq sezetin Zúbáıra, eshqaısysyna da iltıpat jasap tur-aý dep kóńil bólgen joq. Stoldyń alys buryshynda ústi-ústine temeki soryp, áldenege oılana túsken Saırandy kórdi.

Áne, bir kezde ol da ornynan turdy-aý. Kostúmin túımelenip, ezýindegi temekisin alyp sóndirdi. Sóıtti de bıleýshilerge qarsy bettedi. Áldeqandaı bir ishki sezim qýatymen Zúbáıra onyń ózine kele jatqanyn birden-aq sezdi.

— Bıleımiz be?

Qyz osy sózdi ǵana estigen... Odan keıinginiń bári de tuman ishińdegideı buldyr...

Úıine erteńine tań ata oralǵan ol tuıaq serippesten uıyqtap, ábden tynyǵyp alǵannan keıin uzaq ýaqyt meń-zeń kúıde otyryp, bárin de egjeı-tegjeıli esine túsirýge tyrysty. Sonan soń ǵana ıyǵynan bir aýyr júk túskendeı sezinip, jany jadyraı bastaǵan.

Arada biraz kún ótken soń, Zúbáıra ákesin sanatorııge shyǵaryp saldy. Úıde jalǵyz qalǵan qyz ózin endi shyndap ıekteı bastaǵan jigitti bir kúni úıine shaqyrdy.

— Sen meni keshir, Zúbáıra. — Saırannyń bul sóziniń mánisin kúńgirtteý ǵana ańdasa da, syr bergisi kelmeı, qarsy suraq qoıdy.

— Ne úshin?

— Adam taǵdyrymen oınaǵandardyń qatarynda júrgendigim úshin. Seniń sońyńnan ergen sózdiń búkil ómirińe tańba salaryn oılamaǵanym úshin...

Zúbáıra jeńil kúrsindi. Biraq kókiregi burynǵysynan erkin tynystaıtyn sıaqty.

— Oılaǵanda ne isteısiń? Bárine de ózim kinálimin. Sózge tıek bergen ózim emes pe?!

— Joq, Zúbáıra, sońyna sóz ertpeı júrip-aq abyroısyz qalatyndar bar ǵoı. Seniń jaǵdaıyń kerisinshe bolyp shyqsa, meniń janym qalaı aýyrmaıdy. Eh! — Ol áldekimge kektene sóılep, ornynan turyp ketti. Kenet munyń janyna jetip kelgen.

— Senen birdeńe suraýǵa bola ma?

— Sura.

— Ótkendegi toı esińde me? Sen sonda meniń kózime túsýge sonshalyqty qushtar bolǵan sekildi kórinesiń maǵan. Ras pa?

— Iá.

— Nege?

— Nege ekenin sen bilesiń.

— Kinásiz ekenińdi dáleldeý úshin ǵoı?

— Al endi ne kútesiń?

— Eshteńe de. Seni shaqyrǵanym da sol eshteńe kútpeıtinimdi túsindirý ǵana. Sol úshin aqymaq kórýiń de múmkin. Kinásiz ekenin maǵan emes, basqa bir basy bos bireýge dáleldep, soǵan nege shyǵyp almaıdy deıtin de shyǵarsyń. Júregimniń qalaǵany áýelden bir sen ekensiń. Senseń osy ýaqytqa deıin ózge esh janǵa ishim jylyǵan emes. Bári de meni ishteı tálkek etip, mazaqtaýǵa daıyn turatyndaı kórinedi. Sol sebepti de, mine, áli jalǵyzbyn. — Qyz kózine móltildep jas kelip, teris aınaldy. Sálden keıin bosańsyǵan kóńilin basyp, salmaqpen sózin jalǵastyrdy.

— Saıran, men ósektiń qurbanymyn ǵoı. Ómirden opyq jegen beıshara emes ekenimdi tym qurysa bir adamnyń, seniń bilgenińdi qalap edim. Kózdegenime jettim dep turmyn. Al budan bylaı meni mazalamassyń. Endi semá buzǵan jeksuryn atanǵym kelmeıdi. Meni syılasań, sóıt. Endi izdeme.

Budan ári aıaldaýǵa haqysy joq ekenin Saıran da túsindi. Keıinnen hal-jaǵdaı bilýge keldim dep bir-eki ret kirip shyqqany bar, biraq jaı ǵana dostyq qarym-qatynas jasaýdyń ońaı emesi bilingen soń ekeýi de mundaı kezdesýden tartyna bastady. Kóp uzamaı Saırannyń jumysy da basqa jerge aýysyp, aralary múlde alshaqtaǵan. Ol tipti munyń ekiqabat bolyp qalǵanynan da, balasyn balalar úıine berip kelgeninen de beıhabar. İshi biline bastasymen ókpe aýrýyna shaldyǵyp, áldeneshe aıǵa emdelýge kettim dep, qaladan taıyp turǵan munyń jaǵdaıyn alǵashynda bireý sezse, bireý sezbegen. Biraq jurttan syr jasyrý múmkin be?! Nekesiz týǵan baladan aınalasyndaǵylardyń bári de habardar emestigine Zúbáıranyń ózi de senbeıdi. Onysynan sonshalyqty qysylyp ta júrgen jaıy joq sekildi. Tipti sońǵy kezderi nárestesi jatsa-tursa esinen shyqpaı, ózin izdep jylap jatqandaı alańdaıtyndy shyǵardy. Saǵyna ma-aý...

* * *

— Áke, men eshkimge aldanǵan joqpyn, — degen qyzy, ekeýi biraz jylap, qam kóńilderin sergitip alǵan soń. — Aldanatyn jastan kettim ǵoı...

— Aınalaıyn, osy meni uldyń qolyna jiber de, baǵyńdy baılamaı, bireýge turmysqa shyǵyp ket degeli qashan?! Shesheń marqum maǵan sony aıt dep júrgen shyǵar. Men aıtpaı júrmin be ony?! — Ákesiniń kóńili taǵy bosaı bastaǵanyn kórip ony jubatýǵa asyqty.

— Men sizdi tastap esh jaqqa da ketpeımin. Baǵyńdy baılama deısiz, kim bilipti sol baqtyń qaı jaqta ekenin. Men úshin mazalanbańyz, áke. Múmkin ózimniń sizge kómegim tıgenin baqyt sanaıtyn shyǵarmyn men. Kelinniń qolyna barǵanda kúıińiz qalaı bolaryna kózińiz jete me? Odan da sizge birdeńe aıtaıynshy, áke. Tyńdańyzshy... — Aıtsam ba, aıtpasam ba degendeı, kidire túsken qyzynyń júzi taǵy da qyzaryp bara jatqany ańǵaryldy.

— Iá? — Kózine úıirile bergen jasty qolymen bir ilip tastap, sózge qulaq túrdi.

— Áke, nemere ákelip bereıin be? Ekeýmizge de aldanysh...

— A?! Ol qaıda?!

— Bir jerde.

Áke sóz astaryn túsingen. Únsiz otyryp qaldy. Kenet dastarqannyń bir shetinen óziniń Zúbishi sekildi súp-súıkimdi appaq bala buǵan qaraı talpynǵandaı kórinip ketti. Sol bir elespen birge munyń jupyny bólmesiniń ishi de sáýlelenip bara jatqandaı júregi eljiregen sol qyzyna jylamsyraı burylǵan. Jaýap kútken kúıi jaýdyrap qana otyryp qalǵan.

Zúbáıra bir kezde ákesiniń sozyla túsip, dármensiz tyraǵan qoldaryn kórdi. Olar beıne ózine oń sapar degendeı, júregi alyp-ushyp ornynan kóterile berdi...

---