InfoHub Logo

Aqyndyq, jazýshylyq — bul "kósh júre túzeledimen" ózińdi jubatyp, olpy-solpy tusyńdy, kerýen basyn tartpastan, meńgere qoıar is emes. Ol adamǵa týa bitetin qabilet, talant. Olar úlken ómirdi, asyl adamgershilik qasıetterdi jyrlaýǵa jaralǵan jandar. Biraq, sóıtem eken dep, olar ómirdegi joqty-bardy jyrǵa qosyp, habar-oshardy estigen-bilgen, sátti-sátsiz oqıǵalaryn kósh qulash etip, qaǵazǵa tize bermeıdi. Olardy aqynnyń júreginen, aqyl-parasatynan elep-ekshep ómir shyndyǵynan týǵan beınelerdi ózimiz kúnde aralasyp, jumystas, syrlas bolyp júrgen harakterlerdi aldyńa tosady. Sondaı qabilet múmkindigin Gúljaýhar Seıitjan óziniń budan buryn jaryq kórgen eki óleńder jınaǵynda, "Jolaıyryq" atty kollektıvtik jınaqta aıqyndap ótken-di.

Endi, mine, jýyrda "Jalyn" baspasynan onyń úshinshi kitaby jeke jınaq bolyp jaryq kórdi. "Gúlaıym" degen atpen jınaqqa Gúljaýhardyń sońǵy jyldary jazǵan novelalary, áńgimeleri berilgen.

Qaı novelasyn, áńgimesin oqysańyz da Gúljaýhardyń sýretkerlik talǵam talantyn jańa qyrynan tanyǵandaı bolasyz. Óleń jazý kóbine-kóp sezimge jatatyn bolsa, prozalyq shyǵarma ondaǵan adamnyń minez-qulqyn kókirek kózimen zertteýdi, sol arqyly jalpyǵa tán ortaq harakter somdaýdy qajet etedi. Árıne, árbir keıipkerińniń boıynda ıneniń jasýyndaı jasandylyq baıqalmaýy, barlyǵy dál ómirdegideı shynaıylyǵymen baýrap alý — basty shart. Onsyz shyǵarmanyń shyraıy kelmeıdi. "Gúlaıymnyń" alǵashqy betine kóz júgirtseń boldy, móldir bulaqtyń salqyn sýyna bas urǵandaı saraıyń ashylyp, yntyǵasyń. Óıtkeni, jas jazýshy qazirgi sovettik ómir shyndyǵyn, Mańǵyshlaq munaıshylarynyń sharýalarynyń turmys-tirshiligin, oı-armandaryn ár shyǵarmasynyń káýsar kózi etip alǵan. Mysalǵa, "Ruqsat qaǵaz" novelasyna zer salyp kórelikshi. Zavod dırektorynyń qabyldaý bólmesi. Bastyqqa kirýge kezek kútip jas qyz otyr. Aqyry bastyq qabyldamaıtyn syńaıly uǵady da qyz kabınetke kirip keledi. Qysqa qaıyrym amandasqan soń bastyq ózi jınaqtalyp jatqan kúıi qyzdyń habaryn tyńdaıdy. "Men Ǵalıanyń qyzymyn, atym — Kámshat". Muny estigen bastyq qyzǵa jaqyndaı túsedi de:

— Ózim de solaı oılap edim. Shesheńnen aýmaı qalypsyń, — deıdi. Kámshattyń óziniń týǵan ákesimen buǵan deıin jat bop kelgen ákesimen osylaısha tuńǵysh ret tildesýi óziniń búkil dramatızmimen berilgen. Qyz óziniń sanaýly kúnnen oqý bitiretinin aıtqanda, dırektor qalbalańdap, onyń qaı oqýǵa túskisi keletinin soǵan kómektesýge kimderge telefon soǵý kerektigin qyzynan suraıdy. Sonda Kámshattyń boıyna erlik bitedi.

— Men úshin eshkimge de qońyraý shalýdyń keregi joq.

— Keregi joq?.. Endi nege keldiń? Álde qarjy kerek pe?

Kámshat sonda bylaı deıdi.

— Joq. Bizge eshteńe kerek emes. Kámelettik atestat alatyn kúnim jaqyn. Áli pasportym da joq. Olarǵa sizdiń emes, mamamnyń famılıasymen jazylǵym kelip edi.

Tóraǵasy eseńgirep qalady. "Ruqsat qaǵazǵa kelgen ekensiń ǵoı", deıdi mińgirleı, — Kelisem. Árıne, kelisemin... — dep aıaqtaıdy tastap ketken áke.

Novelada qanshama kereǵar obrazdar sátti shtrıhtarmen órilgen.

Jalpy Gúljaýhar oqıǵany syrttaı qyzyqtaýdan boıyn aýlaq ustaıdy. Oqıǵalar men beıbit eńbektiń bel ortasynda júrgen jandardyń júreginiń tereń qatparlaryna úńilýge, ómirde aıqyn pozısıa ustanǵandar men kez kelgenniń jetegine erip júre beretinderdiń kimniń tarysy pisse, sonyń taýyǵy bolýǵa umtylatyndardyń, adaldyq pasyqtyqtyń túrleri men formalaryn ashyp kórsetýge kóbirek kúsh salady. Ómirde qaraqan basynyń qamy úshin keıde tek eki júzdi emes, jeti júzdilikke urynatyn jandardyń kezdesetinin naqty obrazdar arqyly daralaýdy murat tutady. Gúljaýhar buǵan ózindik súrleýmen, ózindik soqpaqpen kelgen. Jáne ózi jasaǵan, somdaǵan árbir keıipkerin barynsha qurmetteıdi, janyndaı jaqsy kóredi. Keıipkerleriniń minez qulqyndaǵy, dúnıege kózqarasyndaǵy, adamdarmen qatynasyndaǵy kemshilikterdi boıamasyz kúıinde, bylaısha aıtqanda qan-sólin sorǵalatyp turyp kórsetedi. "Mahabbat" áńgimesi osyndaı izdenistiń jemisi dese bolǵandaı. Munda oqıǵa Jaǵypar atty jas jigittiń kelinsheginiń bala ústinde qaıtys bolýynan ózek tartady. Kelinshegi bolsa, ata-anasynyń jalǵyzy. Jalǵyzy demekshi, kitaptaǵy "Solmaıtyn gúl", "Júrekti" zárý sýsynyń sıaqty novelalarynyń negizgi keıipkerleri de bir uıalardyń jalǵyzy bolyp keledi. Bular tek forma jaǵynan eptep uqsastyq. Al biraq bulardyń barlyǵynyń aıtar oıy, kóterer júgi ár alýan. Sonymen, Jaǵypar qapelimde kelinsheginen kóz jazyp qalady. Biraq onyń áke-sheshesinen qol úzbeıdi. Sóıtip, júrip ekinshi ret úılenedi. Burynǵy kelinsheginiń áke-sheshesi munyń úıine kelin túsirse dep te tileıdi. Alaıda jaǵdaı múldem kerisinshe bolyp shyǵady. Jaǵypardyń keıingi qosaǵy Maıra ol qarttarmen qatynas jasamaq túgili bul otaýdaǵy burynǵy jasaýdyń barlyǵyn ıne jibine deıin qaldyrmaı tıetip jiberip, typ-tıpyl etedi. Osynyń barlyǵy súıeneri de, aldanyshy joq qarttarǵa aıazdaı batady, jigerin qum qylady. Buǵan Jaǵypar da qınalady. Maıra óz ortasymen aralasa kelip, óziniń qatelik jasaǵanyn túsinedi, eriniń aldyna kelip, keshirim suraıdy, qarttarǵa qatysyp turǵysy keletinin aıtady.

— Kesh... Sen ózińniń eń alǵashqy "erligińmen" júrekterine naıza boılatyp ketkennen keıin-aq Baǵılanyń dostary olardy jalǵyz qaldyrǵan joq. Olar seniń qamqorlyǵyńa zárý de emes, — deıdi Jaǵypar.

Júregi órekpip, uıqysy qashqan Maıra terezege burylady. Onyń jalǵasyn árbir oqyrman ózinshe jalǵastyrary sózsiz.

"Súrprız" novelasyn oqyp otyryp, avtordyń kórkem shyǵarma úshin obektini alystan izdep jatpaıtynyn qarapaıym eńbek adamdarynyń ómirin ala salatynyn jáne munyń ózi oqyrmandardyń yntasyn arttyra túsetinin ańǵarasyz. Oqıǵa jelisi erli-zaıypty bolǵandaryna on jylǵa taıap qalǵan Toqtar men Zeınesh atty qala turǵyndarynyń kúndelikti ómirinen bastalady. Jańa jyl qarsańynda ózara áńgimelese otyryp, Zeınesh kópten aıta almaı júrgen nazyn sarqady.

— Saǵan mazaq kerek qoı. Biraq men ózgede bar dúnıe mende nege joq dep ishtarlyq jasamaımyn. Osyny umytpa. Másele jarqyratyp taǵynatyn asyl zatta emes, kóńilde. Másele seniń meni, kúıeýiniń áıelin eskerip, umytpaı júrýinde...

Sol áńgimeden keıin Toqtar oılanyp qalady. Óziniń rasynda da áıeline onsha kóńil bólmeı, syı-qurmetti umytyp ketińkirep júrgenin túsinedi. Sodan jańa jyl aldynda 31 jeltoqsanda oıda joqta jora-joldastaryn qonaqqa shaqyrady. Olardyń keletinin birer kún buryn ǵana Zeıneshke uqtyrady. Olardy shaqyrǵan ózi bolsa da áıeline "kimniń hozáıkasy tamaqty dámdi ázirlese sonyń úıine qonaqqa baralyq dep kelistik" degen ýáj aıtady. Qonaqtar kelgen soń: "Búgin senderdiń úılerińde Jańa jylmen birge kele jatqan erekshe mereke bar deıdi ǵoı. Al endi aıtyńdarshy, ol qandaı qýanysh?" desip, úı ıesiniń aýzyna qaraıdy. Sonda Toqtar kelinshegine alǵash qalaı kezdeskenin maıyn tamyza áńgimeleıdi de ony tuńǵysh ret shyǵaryp salǵanyna búgin dál on jyl tolǵanyn shattana jetkizedi. Merekeniń syry da osy edi. Buǵan dostary shyn júrekten qýanady.

Qysqa gazet maqalasynda mazmunyn túgel aıtyp shyǵý múmkin de emes. Olardyń árqaısysy tek yjdaǵatty oqyp shyǵýdy tileıdi. "Vadım" dep atalatyn áńgimesin sholyp ótelikshi. Jastaıynan aýrýǵa shaldyqqan qazaq qyzyn moskvalyq profesor ákelik qamqorlyq tanytyp, emdep shyǵarady. Qyz ony týǵan ákesinen kem kórmeıdi. Keıin turmysqa shyǵyp uldy bolǵanda onyń esimin Vadım qoıady. Aradan jyldar ótip, qazaq balasy Vadım men onyń ókil atasy orys Vadımniń kezdesýleri qanshalyqty tebirenterlik deseńshi!

Gúljaýhardyń júregi árqashan adamdar dostyǵy, týystyǵy dep soǵady. Avtor júreginiń sol bir lúpili jınaqtyń ár shyǵarmasynan týǵan jer ánińdeı, darhan dalanyń kerimsal aýasyndaı baýrap, baýyrmaldyq qushaǵyn asha túsedi. Jınaqtyń estetıkalyq qundylyǵy da osynda.

Kitaptyń tili shuraıly, jeńil oqylady. Áriptesimiz G.Seıitjanovanyń kezekti jınaǵymen tanysqannan alǵan áserimiz osyndaı.

Tájinazar Shadyqulov 1990 jyl.

---