InfoHub Logo

Burynǵy zamanda, ylǵı ań aýlaýdy ádet qylǵan bir patsha bolypty. Kúnderde bir kún ań aýlap júrse, aǵashtyń basynda bir búrkit otyr eken deıdi. Patsha kórip, ataıyn dep yńǵaılanǵan eken, búrkit:

— Eı, patsha! Meni atpańyz, men sizge bir ýaqytta kerek bolarmyn, - depti. Patsha onyń sózin elemeı, atýǵa taǵy yńǵaılanady. Búrkit álgi sózin qaıta aıtyp, jalyna beripti. Búrkit úsh ret jalynǵannan keıin patsha oıǵa qalady da búrkitti úıine alyp kelip, eki jyldaı asyraıdy. Eki jyldan keıin patsha kedeılenip, asyraýǵa shamasy kelmeıdi de búrkitti qoıa beredi. Biraq búrkit qanatyn kóterip usha almaıdy.

Sonan soń ol patshaǵa:

— Eı, patsha, meni ne qylsań da taǵy bir jyl kút, muratyńa jetkizeıin, - dep jalynady. Patsha jurttan qaryz alyp, mal alyp, taǵy bir jyl kútipti. Bir jyl tolǵan soń, patshany búrkit ústine mingizip áketipti. Ekeýi kele jatyp, bir darıaǵa jetken soń, búrkit patshany darıaǵa tastap jiberipti. Patsha tizesinen sýǵa batyp bara jatqan kezde, búrkit qaıtadan kóterip áketipti de:

— Patsha, qalaı, qoryqtyń ba? – depti. Patsha:

— Endi óldim ǵoı dep edim, – deıdi. Taǵy da bir darıanyń ústine kelgende, patshany jáne tastap jiberedi. Ortan belinen batyp bara jatqan kezde, qaıtadan kóterip áketedi. Úshinshi darıaǵa kelgende, taǵy tastap jiberedi de qaıtadan kóterip áketip:

— Qoryqtyń ba? – deıdi búrkit.

— Endi tastasań ólemin, – deıdi patsha.

— Joq, endi tastamaımyn. Esińde bar ma? Men aǵashtyń ústinde otyrǵanda, «atamyn» dep, meni de úsh ret qorqytyp ediń ǵoı. Men úsh ret óz istegenińdi aldyńa keltirdim, – deıdi de sharyqtap ketedi. Bir kezde búrkit patshaǵa:

         — Joǵary, tómen qarashy, ne kóriner eken? – deıdi.

         — Joǵaryda kók, tómende jer kórinedi, – deıdi patsha.

         — Jáne jan-jaǵyńa qarashy, – deıdi.

         — Oń jaǵymda sahara, sol jaǵymda bir úı tur.

         — Ol úı - meniń kishi qaryndasymnyń úıi, soǵan baramyz, – deıdi búrkit. Búrkit kelgen soń, qaryndasy aldynan shyǵyp aǵasyn kútip alyp, patshany iltıpat qylmaı, qoraǵa tastap ketedi, aǵasyn tamaqqa toıǵyzyp, baılaýly turǵan ıtin qoıa beredi, ıt patshany talaı bastaıdy. Búrkit shyǵa kelip, patshany ıtten aıyryp alyp, qaryndasyna ashýlanyp, patshany arqasyna mingizedi de ushyp júre beredi. Ushyp kele jatyp búrkit:

         — Artymyzda ne bar? – deıdi. Patsha artyna qarap:

         — Bir qyzyl úı kórinedi, – deıdi. Búrkit:

         — Ol - bizdi kútip almaı, seni ıtke talatqany úshin janyp jatqan meniń manaǵy qaryndasymnyń úıi. Endi joǵary, tómen qara, – deıdi.

         — Joǵaryda kók, tómende jer kórinedi, – deıdi patsha.

         — Oń men solyńa birdeı qara, – deıdi búrkit.

         — Ońymyzda sahara, solymyzda bir úı kórinedi.

         — Ol - meniń ortanshy qaryndasymnyń úıi. Soǵan biz qonaqqa baramyz, – deıdi. Ekeýi qaryndasynyń úıine keledi. Qaryndasy aldynan shyǵyp, aǵasyn kútip alady da patshany qora ishine tastap ketedi. Bul da ıtti bosatyp qoıa beredi, patshany talatady. Búrkit oǵan da keıip, patshany ıtten aıyryp alyp, qaryndasyna ashýlanyp, patshany ústine mingizip alyp, jóneledi. Kele jatyp búrkit:

         — Artymyzda ne kórinedi? – deıdi. Patsha:

         — Qyzyl úı kórinedi, – deıdi.

         —Ol - bizdi kútip almaǵany úshin kúıip jatqan meniń jańaǵy qaryndasymnyń úıi. Endi sheshem men aǵamnyń úıi bar, biz sonda baramyz, – deıdi. Ushyp keledi. Aǵasy men sheshesi aldynan shyǵyp, balasy men patshany kútip alady. Búrkit patshaǵa:

         — Taqsyr, jatyp demal! Birazdan keıin sizdi kemege otyrǵyzyp, elińizge qaıtaram, baıaǵydan bergi sizdiń istegen jaqsylyǵyńyzdy aqtaıyn, – deıdi.

         Munan soń patshaǵa bir keme, biri qyzyl, biri kók eki sandyq berip:

         — Osy eki sandyqty úıińe barǵansha ashpa. Barǵannan keıin qyzyl sandyqty saraıdyń artqy jaǵyna aparyp, kók sandyqty saraıdyń aldyńǵy jaǵyna aparyp ash! – deıdi.

         Patsha munyń bárin alyp, darıaǵa túsip, búrkitpen qoshtasyp jóneledi. Kúnderde bir kún keme aralǵa kelip toqtap qalady. Sol ýaqytynda patsha: «Bul eki sandyqty ne úshin ashpasqa?» - dep, shydamaı, kórgisi kelip, qyzyl sandyqtyń aýzyn ashqan eken, araldyń ishi malǵa syımaı ketipti. Patsha ne isterin bilmeı ókinip: «Osynsha maldy bul kishkentaı sandyqtyń ishine qalaı syıǵyzamyn», – dep jylap otyrǵanda, darıadan bir kisi sýdy qaq jaryp shyǵa kelipti de:

         — Ne úshin jylaısyń? – depti. Patsha ýaqıǵasyn bastan-aıaq baıan etedi. Álgi adam:

         — Eger de sol maldy sandyqqa syıǵyzyp bersem, úıińdegi óziń bilmeıtin bir nárseni maǵan beremisiń? – deıdi.

         Patsha: «Men bilmeıtin úıimde ne nárse bar?» dep, oılap-oılap, berýge ýáde beredi. Sonan soń álgi adam barsha malyn jıyp, sandyqqa salyp beredi de sýǵa túsip ketedi. Patsha kemesine minip, úıine kelse, hannan bir ul týǵan eken. Patsha ony kórip, betinen súıip, qapalanyp jylaı bastaıdy. Hanym: «Nege jylaısyń?» – dep suraıdy. «Saǵynǵannan jylaımyn», – dep patsha shynyn aıtpaıdy. Munan soń saraıdyń artyna aparyp sandyqty ashqan eken, tórt túlik mal dalaǵa syımaı ketipti de kók sandyqtan bulbuldary saıraǵan baqsha shyǵypty. Sol kezde patshanyń kóńilinen qaıǵylar ketip, kedeılikti de, ǵaıyptan kezdesken kisige bergen ýádesin de umytypty.

         Kúnderde bir kún patsha ózen boıynan ań aýlap júrse, sý ishinen baıaǵy kisi shyǵa kelip, patshaǵa: «Bermegińdi umytyp kettiń be?» – depti. Patsha jylap úıine keledi de hanymy men balasyna burynǵy ýaqıǵasyn bastan-aıaq baıan etedi. Erteńine hanymmen ekeýi balasyn ózen boıyna aparyp tastaıdy da jylaı-jylaı qoshtasady.

         Patshazada úıine qaıtyp barmaı, beti aýǵan jaqqa júre beredi. Kele jatyp bir qalyń toǵaıdyń ishindegi lashyq úıge kelip kirse, ishinde bir mystan kempir otyr eken. Ol patshazadanyń jaıyn surap, basyndaǵy qaıǵysymen tanysqannan keıin:

         — Olaı bolsa, sen darıanyń jaǵasyna baryp, qamystyń ishine jasyrynyp jat. Sonda aspannan ushyp, on eki aqqý keledi. Olar sheshinip, qyz sýretine túsip shomylady. Sonda sen jasyrynyp baryp, úlken qyzdyń kıetin kebenegin ala ǵoı. Ol qyzdyń aty - Ǵaınıjamal. Ol jalynyp surasa da sen kebenegin berme. Óz atyn aıtyp, «men sendik» degenshe kónbe. Jolshybaı saǵan úsh kisi jolyǵar, olardy tastamaı birge joldas qylyp al, olar da saǵan dos bolar.

         Patsha uly kempirdiń aıtqanyn istep, qamystyń ishine jasyrynyp jatqanda, aıtqandaı, on eki aqqý kelip, darıanyń shetine qonyp, on eki qyz sýretine túsipti de sýǵa shomyla bastapty. Sol kezde patshazada jasyrynyp baryp, úlken qyzdyń kıetin kebenegin ala qoıypty. Sonda ózge qalǵandary sýdan shyǵyp kıinip, qus bolyp ushyp ketedi de Ǵaınıjamal otyryp qalady. Patshazadaǵa jalynady:

         — Sen meniń atam sý patshasyna kelgende, men saǵan kerek bolarmyn, meni qoıa ber, - deıdi. Patshazada oǵan bolmaıdy. Aqyrynda qyz óziniń atyn aıtyp:

         — Men sendikpin! Qaı ýaqytta bolsa da kerek qylǵanyńda ázir bolarmyn, – dep jalynyp ýáde bergen soń, patshazada aqqý kebenegin ózine qaıtyp beredi.

         Ǵaınıjamal kıinip alyp, qus bolyp, joldastarynyń sońynan ushyp ketedi. Kele jatyp patshazada qystygúngi aıazdaı qaharlanǵan úsh batyrǵa jolyǵyp, bulardy ózimen birge sý patshasyna alyp keledi. Ol patsha:

         — Dosym, ne úshin munsha keshigip kelmediń? Men seni tosa-tosa sharshadym. Endi sen búgingi túnnen qaldyrmaı darıanyń ústine kópir sal. Eger de salyp bitire almasań, basyńdy alamyn! – deıdi. Bul jylap kele jatyr eken, bir ýaqytta áınekten Ǵaınıjamal qarap:

         — Patshazada, ne úshin jylap kelesiń? – depti. Patshazada bastan-aıaq qyzdyń ákesiniń buǵan bergen qyzmetin baıan etken eken, qyz:

         — Jylama! Bizdiń saraıǵa baryp, erteńge sheıin jat. Barshasy da túnde daıar bolar, – depti.

         Ǵaınıjamal dalaǵa shyǵyp daýystaǵan eken, kópirge kerek barlyq aǵashtar daıar bolypty. Olarǵa: «Tań atqansha kópir daıar bolsyn», – depti.

         Tań atqan soń qyz kelip, patshazadany oıatyp: «Turyńyz, kópir daıar!» – depti. Ol qolyna sypyrǵysh alyp, kópirdiń aýzynda tur eken, sý patshasy kelip, kópirdi unatyp, patshazadany maqtapty da:

         — Endi saraıymnyń ishine neshe túrli baý-baqsha, sharbaq, sandal ornat, onda bulbul qustar saırap tursyn, – depti. Ǵaınıjamal muny da ázirlep beredi. Tańerteń sý patshasy kelip:

         — Jaraısyń, jigit! Endi meniń on eki qyzym bar, sonyń bireýin úsh qaıtara tapsań, saǵan beremin. Eger de taba almasań, basyńdy alamyn! – deıdi.

Patshazada kelip ony Ǵaınıjamalǵa aıtqan eken, ol:

         — Áýelgide, men oramalymdy alarmyn, ekinshide, kıimimdi túzermin, úshinshide, meniń basymnan bir shybyn ushar, men ekenimdi sonan bilersiń, – depti.

         Patsha qyzdaryn kórsete bastaǵan eken, patshazada Ǵaınıjamaldy úshke deıin ustaǵan soń, otyz kún oıyn, qyryq kún toıyn jasap, qyzyn qosýǵa nıettengen boldy. Neshe túrli sharaptar daıyndatady. Sonsyn patsha: «Shoıyn qyp-qyzyl bolǵansha, monsha jaqsyn, sodan keıin jastar baryp tússin», – dep buıyrady. Ǵaınıjamal ákesiniń ne oılaǵanyn sezedi de patshazadaǵa:

         — Biz qashaıyq, osy atamyz bizge qastyq ister, – deıdi. Ekeýi qashyp jóneledi. Bir jerlerge jetkende, Ǵaınıjamal:

         — Attan túsip, jerge qulaǵyńdy salyp tyńdashy, artymyzdan kele jatqan qýǵynshy joq pa eken? – deıdi patshazadaǵa. Ol attan túsip qalyp tyńdap, esh nárse estı almapty. Ǵaınıjamal ózi túsip tyńdap, arttarynan qýǵynshy kele jatqanyn biledi de úshkirip, attaryn úlken toǵaı qylyp jiberedi, ózi qudyq bolyp qalady, al patshazadany bir qart shaldyń sýretine túsiredi de:

         — Qýǵynshylar, olar ótip ketti, kóp zaman boldy, meniń jas ýaqytym edi, sonda osy aǵashty egip jatyr edim de, – deıdi.

         Qýǵynshylar jetip kelip, shaldan:

         — Eı, shal, ketip bara jatqan bir qyz ben jigit kórdiń be? – deıdi.

         — Kórdim, shyraqtarym! Biraq oǵan kóp zaman boldy, meniń jas kúnim edi, osy aǵashty jańa egip jatqanda kórip edim, – deıdi.

         Qýǵynshylar patshaǵa qaıtyp kelip, kórgenderin baıandaıdy. Patsha olarǵa ashýlanyp, qýǵynshylardy darǵa asýǵa buıyrady da taǵy da qýǵynshylar jiberedi. Bul kezde qashqyndar kóp jerge uzap ketken eken, biraq Ǵaınıjamal jetetinin sezedi de patshazadany bir qart qoja etip, ózi bir eski meshit bolady. Qýǵynshylar kelip:

         — Eı, qoja, ketip bara jatqan qyz ben jigit kórdiń be? – deıdi.

         — Kórdim, biraq oǵan kóp zaman ótti, meniń jas kezim edi, sonda osy meshit te jańa salynyp jatyr edi, – deıdi.

Qýǵynshylar qaıtadan qaıtyp patshaǵa:

         — Taqsyr! Eshbir habar taba almadyq, ne izin, ne ózin. Bir kórgenimiz bir qart qoja men bir eski meshit qana, – deıdi.

         Patsha sol qojany alyp kelmegeni úshin bulardy jáne darǵa asýǵa buıyrady da endi ózi attanady. Muny bilip Ǵaınıjamal attaryn baldan tátti bulaq qylyp, kúıeýin erkek úırek, ózin urǵashy úırek etip jiberedi. Sol kezde patsha kelip sýdan ishe bastaıdy. Sýdyń táttiligine qyzyǵyp, ishe-ishe patsha ishi jarylyp óledi de qashqyndar qaıtadan qalpyna túsip, úılerine jaqyn keledi. Sonda Ǵaınıjamal:

         — Siz buryn baryp ata-anańyzben amandasyńyz, men sizdi tosyp otyraıyn. Biraq meniń suraıtynym, amandasqanda, barsha jurtyńyzben súıiskende, qaryndasyńyzben súıispeńiz, – deıdi.

         Patshazada úıine kelgen kezde, Ǵaınıjamaldyń sózin umytyp ketip, ata-analarymen de, qaryndasymen de súıisedi. Budan keıin Ǵaınıjamal úsh kúndeı tosyp, patshazada kelmegen soń, shahardyń ishine kirip, bir nashar kempirdiń sýretine kelip, bir kempirdiń úıinde turady. Sol zamanda patshazada bir sultannyń qyzyn almaqshy bolyp: «Kimde-kim toıǵa keletin bolsa, meniń patshalyǵyma qaraǵan ár kisiler bir-bir tushparadan ala kelsin», – dep jar salady.

         Bul habardy estip, manaǵy Ǵaınıjamal úıinde turǵan kempir tushparaǵa unyn ılep, daıarlana bastaıdy. Ǵaınıjamal:

         — Maǵan berińiz, men pisirip ala baraıyn. Maǵan bir raqym qylar ma eken, – depti.

         Ol nannyń ishine irimshikpen birge bir erkek, bir urǵashy kepter salyp pisiredi. Ǵaınıjamal úı ıesi kempirdi qasyna ertip, patshanyń saraıyna barsa, toı bolyp jatyr eken. Daıashylar bulardyń tamaǵyn alyp patshanyń aldyna qoıady. Patsha sol jerde tushparany kese bastaǵan eken, ishinen eki kepter shyǵa kelip, urǵashysy aýzyna irimshik tistep, usha jónelipti. Sonda erkegi:

         — Maǵan jartysyn ber, – dep talasqanda, urǵashysy:

         — Joq, bermeımin! Bersem Ǵaınıjamaldy umytqan myna patshazadaǵa uqsap, sen de umytasyń! – depti. Sol arada patshazada Ǵaınıjamaldy tanı ketipti de qushaqtasyp, jasaǵan toıyn endi soǵan arnap jasapty.

         Ekeýi qosylyp, bala súıip, uzaq ómir súripti.

---