Pedagogıka ǵylymy týraly túsinik
BQO, Terekti aýdany, Prırechnyı JOBBM,
İİ sanatty ınformatıka páni muǵalimi Aıshýakov Merlan Adılovıch
Pedagogıka ǵylymy týraly túsinik
1. Pedagogıka nysany, páni jáne qyzmetteri
2. Pedagogıkalyq ǵylymdar júıesi
3. Pedagogıka jáne basqa ǵylymdar
1. Pedagogıka nysany, páni jáne qyzmetteri
Ótkende de, qazirgi kúnde de pedagogıka jónindegi ǵalymdar pikiri úsh baǵytta órbigen. Birinshi top ǵylym ókilderiniń oıynsha pedagogıka adamzat bilimderiniń pánaralyq aımaǵyn quraıdy. Osydan mundaı kózqaras pedagogıkanyń derbes teorıalyq ǵylym ekendigin, ıaǵnı pedagogıkalyq qubylystardyń ıdeıalyq túıini bolaryn tipti de moıyndamaıdy. Bul jaǵdaıda pedagogıkalyq nysan retinde ártúrli kúrdeli bolmys obektteri (kosmos, mádenıet, saıasat jáne t. b.) qabyldanary sózsiz.
Endigi ǵalymdar toby pedagogıkanyń basqa ǵylym salalarynan (psıhologıa, jaratylystaný, áleýmettaný jáne t. b.) alynǵan bilimderdi janama túrde paıdalanyp, oqý jáne tárbıe aımaǵynda týyndaıtyn máselelerdi sheshýge ıkemdestirilgen qoldanbaly pán rólin tańdady. Bulaı bolǵanda pedagogıkalyq praktıkanyń iske asýy men ózgeristerine tuǵyrly tirek bolar tutastaı teorıalyq negiz qalyptasýy múmkin emes. Mundaı pedagogıka mazmuny pedagogıkalyq qubylystardyń jeke taqyryptary jónindegi kezdeısoq, júıelenbegen, baılanyssyz derekter jıyntyǵy kúıinde kórineri ekiniń birine aıan.
Qazirgi kezeńde ǵylym men praktıkaǵa úshinshi ǵylymı tujyrym óz tıimdiligimen tanylyp otyr: pedagogıka - ózindik nysany men zert - teý pánine ıe salystyrmaly derbes bilim salasy («Pedagogıka» oqýlyqtarynyń eń sońǵy basylymdary: B. T. Lıhachev, I. P. Podlasyı, V. A. Slastenın jáne t. b.).
Pedagogıka nysany. Pedagogıka ǵylymynyń nysandyq ereksheligi jóninde batyl oı usynǵan ǵalym jáne praktık A. S. Makarenko boldy. Onyń pikiri: kópshilik pedagogıka nysany bala dep biledi, alaıda bul durys emes. Ǵylymı pedagogıka zertteýleriniń obektisi – bul «pedagogıkalyq derek (qubylys)». Degenmen, bala, adam da zertteýshi nazarynan tys qalmaıdy. Kerisinshe, adam jónindegi ǵylymdardyń biri bolǵandyqtan, pedagogıka atalǵan obektterdiń tulǵalyq damýy men qalyptasýyna maqsatty baǵdarlanǵan sanaly is - áreketter aımaǵyn zertteıdi. Osydan, pedagogıka óz nysany retinde tek ókili (ındıvıd) ne onyń psıhıkasyn qarastyrmaı (bular psıhologıa obekti), onyń damýyna baılanysty pedagogıkalyq - tárbıe qubylystar júıesin zertteýge alady. Sondyqtan da pedagogıka nysany dep qoǵamnyń maqsatty baǵdarlanǵan is - áreketteri úderisinde dara adam damýyna sebepker bolǵan bolmys qubylystaryn aıtamyz. Bul qubylystar pedagogıka ǵylymynda bilimdený (obrazovanıe) atamasymen belgilenip, pedagogıka shuǵyldanatyn shynaıy dúnıeniń bir bóligin tanytady.
Pedagogıka páni. Bilim, bilimdený prosesi tek pedagogıkanyń ǵana menshikti zertteý aımaǵy emes, onyń zertteýimen fılosofıa, áleýmettaný, jantaný, ekonomıka jáne de basqa ǵylymdar shuǵyldanady. Mysaly, ekonomıs bilim júıesinde óndirilgen «eńbek resýrstarynyń» shynaıy múmkindikter deńgeıin anyqtaı otyryp, olardyń daıyndyǵyna jumsalatyn qarjy mólsherin belgileýge tyrysady.
Sosıolog óz mindetine oraı bilim júıesinde daıyndyqtan ótken adamdardyń áleýmettik ortaǵa ıkemdesý qabiletteri men ǵylymı - tehnıkalyq úderiske jáne áleýmettik ózgerister jolynda yqpal etý múmkindikterin bilgisi keledi.
Fılosof, óz kezeginde, aýqymdylaý baǵdaryn negizge ala otyryp, bilim salasynyń jalpy mindetteri men maqsattary jónindegi suraqtarǵa jaýap izdestiredi: Bilimniń búgingi jaıy qalaı? Ol keleshekte qandaı bolmaq? Psıholog bilimdi pedagogıkalyq úderis retinde qarastyra otyryp, onyń psıhologıalyq qyrlaryna nazar aýdarady. Saıasatker qoǵam damýynyń naqty kezeńindegi memlekettik bilim saıasatynyń tıimdilik deńgeıin tanýǵa umtylady t. s. s.
Áleýmettik qubylys bolǵan bilimdi zertteýdegi ártúrli ǵylymdardyń qosqan úlesi, álbette, qundy da qajetti, biraq olardyń bári de adamnyń kúndelikti ósý jáne damý prosesterimen baılanysqan bilimniń mándik astaryn jáne sol damý prosesindegi pedagog pen oqýshy yqpaldastyǵy men oǵan sáıkes júıelik qurylymdardy nazardan tys qaldyrady. Solaı bolýy zańdy da, sebebi atalǵan problemalardyń barshasy arnaıy ǵylym – pedagogıkanyń zertteý nysandary.
Osydan, pedagogıkanyń páni – arnaıy áleýmettik mekemelerde (ınstıtýttarda): otbasy, bilim berý jáne mádenı - tárbıe oryndarynda – maqsat baǵdarly uıymdastyrylǵan shynaıy birtutas pedagogıkalyq proses retinde kórinetin júıelengen bilim salasy. Bul turǵydan pedagogıka árbir adamnyń búkil ómir boıy damýynyń kepili jáne quraly bolǵan pedagogıkalyq prosestiń máni men mazmunyn, zańdary men zańdylyqtaryn jáne onyń búgingi baǵyt - baǵdary men bolashaq órkendeý jolyn zertteýshi ǵylym júıesin ańdatady. Osy negizde pedagogıka tálim - tárbıe prosesiniń uıymdasý teorıasy men tehnologıasyn, pedagog is - áreketin (pedagogıkalyq qyzmetti) jáne oqýshylardyń árqıly oqý jumystaryn jetildirýdiń formalary men ádisterin ári olar arasyndaǵy oqý isteri tóńireginde týyndap otyratyn qarym - qatynas, yqpaldastyq strategıalary men tásilderin naqtylap, ashyp otyrady.
Pedagogıka ǵylymynyń qyzmetteri. Derbes ǵylym retinde tanylǵan pedagogıkanyń qyzmetteri onyń joǵaryda atalǵan pándik sıpattarymen sabaqtas, ıaǵnı tabıǵı birlikte iske asyrylýy qajet teorıalyq jáne tehnologıalyq mindetter.
Pedagogıkanyń teorıalyq mindetteri úsh deńgeıde júzege asyrylady:
- sıpattaý nemese túsindirý – ozat ári jańashyl pedagogıkalyq tájirıbeni zertteý;
- anyqtaý (dıagnostıkalyq) – pedagogıkalyq qubylys jaǵdaıyn, pedagog pen oqýshy is - áreketteriniń nátıjeliligi nemese tıimdiligin jáne olardy qamtamasyz etýshi sharttar men sebepterdi aıqyndap alý;
- boljaý (prognozdaý) – barsha pedagogıkalyq jaǵdaıattardy tabıǵı tutastyq kúıinde eksperımentaldy zertteýden ótkizý jáne onyń negizinde sol pedagogıkalyq bolmystyń jańalanǵan modelin qurastyrý.
Teorıalyq qyzmettiń boljaý, boljastyrý deńgeıi pedagogıkalyq qubylystardyń mánin ashý, pedagogıkalyq prosestiń túp - tórkininde oryn alatyn qubylystardy taba bilý, sonymen birge bolyp qalýy múmkin yqtımaldy ózgeristerge ǵylymı negizdeme bere alý syndy is - árekettermen baılanysty. Osy deńgeıde anyqtalǵan derekterge oraı oqý jáne tárbıe teorıasy anyqtalyp, bilim berý praktıkasyna jetekshi rol atqarýshy ozyq pedagogıkalyq júıe modeli qurylady.
Pedagogıkanyń tehnologıalyq qyzmetteri de úsh kórinis beredi:
- jobalaý (proektteý) – pedagogıkalyq is - áreket pen onyń mazmuny ári sıpatyn qalyptastyrý jáne retteýge nusqaý bolǵandaı teorıalyq tujyrymdar men anyqtamalardy qamtyǵan qajetti ádistemelik materıaldardy (oqý jospary, baǵdarlama, oqýlyqtar men oqý quraldary, pedagogıkalyq usynystar) jasaýǵa baılanysty;
- jańalaý – tárbıe jáne bilim berý tájirıbesin jetildirý men qaıta túzý maqsatyna oraı pedagogıka ǵylymynyń zamandyq jetistikterin mektep ómirine engize, paıdalaný;
- yqpal tanytý (refleksıvtik) jáne retteý - túzetýler engizý (korreksıalyq)- ǵylymı zertteý nátıjeleriniń oqý - tárbıe isine bolǵan áser - yqpalyn baǵalaý jáne odan sońǵy ǵylymı teorıa men tájirıbelik is - áreketter baılanysyna qajet bolyp qalatyn retteý - túzetýlerdi iske asyrý.
Óziniń qoǵamdyq qyzmetterdi oryndaýǵa qajet qabiletteriniń damýyna sebepshi bolǵan áleýmettený prosesinde adam tulǵalyq kemeldený satysyna kóteriledi. Adamnyń áleýmettenýi onyń qoǵamdaǵy aýyspaly jaǵdaılar men sharttarǵa ıkemdese bilýi ǵana emes, ol óz ishine jeke tulǵanyń damýy, ózindik tanymy men óz múmkindikterin óz kúshimen iske asyra alý sıaqty prosesterdi de qamtıdy. Degenmen, atalǵan prosesterge baılanysty mindetterdiń sheshimi birde múddeli, júıelengen bolyp, búkil qoǵam, sol úshin arnaıy uıymdastyrylǵan mekemelerdiń qoldaýymen jáne jeke adamnyń ynta - yqylasyna negizdelse, keıde kezdeısoq keledi. Al osy áleýmettenýge oraı júrgiziletin, naqty maqsatqa baǵyttala uıymdastyrylǵan basqarý prosesi bilim (obrazovanıe) dep atalady. Bilim máni – ár adamnyń óte kúrdeli ózindik basqarý júıesiniń tıimdiligin kóterý jáne ony joǵary moraldyq jáne azamattyq murattar rýhynda tárbıeleý.
Sonymen, álemde keń taralǵan pedagogıkalyq oıdyń damyǵan eki baǵyty tanylǵan – úlkenderdiń bedel – abyroıyna jáne balalardyń baǵynyshtylyǵyna negizdelgen ákimshil (avtorıtarly) aǵym, shákirt quqyǵy men erkindigin qurmetteýshi – gýmanısik aǵym. Olardyń arasynda – san qıly pedagogıkalyq baǵyttar órbigen. Álemniń izgilikti pedagogıkasy óziniń gýmanısik tańdaýyn qabyldady.
2. Pedagogıkalyq ǵylymdar júıesi
Pedagogıka – keń aýqymdy ǵylym. Onyń shuǵyldanatyn oqý jáne tárbıe máni men olardyń barsha baılanystaryn jeke bir ǵylym sheńberinde qamtý múmkin emes. Pedagogıka damýdyń uzaq jolyn basynan keshirip, kóptegen bilimder jınaqtap, búgingi kúnde ǵylymı bilimderdiń keń tarmaqty júıesine aınalyp otyr. Sondyqtan búgingi pedagogıkany tárbıe jónindegi ǵylymdar júıesi dep ataǵan durystaý keledi.
Pedagogıkanyń irge tasy - fılosofıa, dálirek aıtsaq, tárbıe problemalarymen arnaıy shuǵyldanatyn onyń tárbıe fılosofıasy tarmaǵy. Tárbıe fılosofıasy óz aldyna bilim salasy retinde tárbıelik praktıkada ártúrli fılosofıalyq júıe ıdeıalaryn paıdalanady. Fılosofıa – pedagogıkaǵa tanymnyń jalpy baǵyt - baǵdaryn, pedagogıkalyq qubylystar men prosesterdi zertteýdiń ádis - tásilderin kórsetedi. Sondyqtan da, fılosofıany onyń birtutas jáne júıelik, qurylymdyq taldaý ádisterimen birge pedagogıkanyń ádisnamalyq negizi dep ataý qabyldanǵan.
Qoǵamdyq qubylys retinde tárbıe damýy men pedagogıkalyq bilimderdiń ótken jolyn pedagogıka tarıhy zertteıdi. Ótkendi túsine otyryp, bolashaqqa kóz tigemiz. Bastan keshirgendi zertteý jáne ony búgingimen salystyrý osy zamanǵy qubylystardyń negizgi damý kezeńderin naqtylaýmen birge burynǵy qatelerdi qaıtalaýdan saqtandyrady. Pedagogıka júıesi kelesi salalardy qamtıdy: jalpy pedagogıka; jas kezeńder pedagogıkasy; áleýmettik pedagogıka; arnaıy pedagogıka.
Jalpy pedagogıka – adam tárbıesi zańdylyqtaryn zerttep, barsha tıptegi tárbıelik mekemelerdegi oqý - tárbıe prosesiniń jalpy negizderin teorıalyq turǵydan qarastyratyn irgeli ǵylymı pán. Qalyptasqan dástúr boıynsha jalpy pedagogıka tórt bólimnen turady. 1) oqý - tárbıe prosesiniń negizderi; 2) dıdaktıka (oqý teorıasy); 3) tárbıe teorıasy; 4) mektep taný. Jas kezeńder pedagogıkasy pedagogıkanyń mektepke deıingi jáne mekteptik júıelerin óz aldyna bóliktep qarastyrady. Olar ósip kele jatqan áýlettiń belgili jas tobyna baılanysty oqý - tárbıe is - áreketteri erekshelikterin beıneleıtin tárbıe zańdylyqtaryn zertteıdi. Búgingi kúnde jas kezeńder pedagogıkasy orta bilim berýdiń barsha júıesin qamtıdy. árqıly jas toptarynda nemese oqý - tárbıe mekemelerindegi tárbıe aıyrmashylyqtaryn tanytýshy derbes pedagogıkalyq salalar paıda bolýda. Olardyń ishinde qazirgi kúnde óz aldyna pán retinde oqylatyndary – mektepke deıingi pedagogıka, kásibı tehnıkalyq mektepter pedagogıkasy, óndiristik pedagogıka, uzaqtan oqytý pedagogıkasy jáne t. b.
Ǵylymı pánder ishinde eresekterdiń pedagogıkalyq problemalarymen aınalysyp, qarqyndy damý jolyna túsken – joǵary mektep pedagogıkasy. Onyń mindetteri - barsha deńgeıdegi resmı, resmı emes tirkelgen joǵarǵy oqý oryndarynda júrip jatqan oqý - tárbıe prosesiniń zańdylyqtaryn ashyp berý, qazirgi aýyspaly kezeńde joǵary bilim alýdyń arnaıy problemalaryn zertteý, joǵary tehnologıalyq jáne kompúterlik oqý júıeleriniń prınsıpterimen tanystyrý. Dıplomnan sońǵy bilim pedagogıkasy eńbek pedagogıkasymen tyǵyz baılanysta mamandyq kóterý, sonymen birge naryqtyq ekonomıkaǵa oraı kókeıkesti bolyp turǵan halyq sharýashylyǵynyń ártúrli salalarynda qyzmet etip jatqan jumysshylardyń qaıta mamandaný, egdelik jasqa kelgende jańa bilimderdi, jańa kásipti ıgerý máselelerimen shuǵyldanady. Arnaıy jaǵdaılarda ótetin tárbıe prosester ereksheligin áskerı pedagogıka zertteıdi.
Áleýmettik pedagogıka aýqymynda otbasy pedagogıkasy, májbúrli tárbıe (perventıv) pedagogıkasy, aldyn alý (profılaktıkalyq) pedagogıkasy damýda.
Óz damýynda árqıly múshelik buzylystar men aýytqýlarǵa ushyraǵan adamdar arnaıy pedagogıka aımaǵynda zertteledi. Esitpeıtinder men mylqaýlar oqýy jáne tárbıesimen sýrdopedagogıka, zaǵıptar - tıflopedagogıka, aqyl - esi kemder - olıgofrenopedagogıka shuǵyldanady.
Pedagogıka ǵylymdarynyń arnaıy tobyn jekelengen nemese pándik ádistemeler quraıdy. Olar oqý - tárbıe mekemeleriniń barsha tıpterinde ótiletin naqty oqý pánderiniń oqytylýy men ıgerilýi zańdylyqtaryn ashyp, muǵalimderge usynady. Óz pánin oqytý ádisterimen árbir pedagog joǵary deńgeıde tanys bolýy mindetti. Pedagogıkany oqytý ádistemesi de joq emes. Qolyńyzdaǵy oqý quraly osy ádisteme talaptaryna laıyq jazylǵan. Sońǵy on jyldyqtarda pedagogıkanyń barsha salalary dástúrli ádistemelerden erekshelengen, naqty jaǵdaılarda joǵary nátıjege jetkizýshi eń tıimdi degen joldar men tásilderdi túzýge kómektesetin jekelengen tehnologıalar jasaý baǵytynda damı bastady.
Tárbıege baılanysty jańa ǵylym salalary pedagogıkanyń dál jáne tehnıkalyq bilimdermen toǵysynda qylań bere bastady. Olar – kıbernetıkalyq, matematıkalyq, kompúterlik pedagogıka, sýggestologıa (gıpnozdyq sendirýmen jedel oqytý júıesi) jáne t. b. Osy zamanǵy pedagogıka adam jónindegi basty ǵylymdardyń biri retinde aýqymdy da qarqyndy damý jolyna tústi.
Sonymen, bul kúnde pedagogıka keń tarmaqty ǵylymı júıe retinde tanylǵan. Bul júıede mektep pedagogıkasy mańyzdy orynǵa ıe. Sebebi tárbıe prosesi ásirese balalyq shaqta jyldam júriste bolady, sondyqtan da ony joǵary kásiptik deńgeıde basqara bilý qajet. Óz problemalaryn sheshý barysynda pedagogıka kóptegen ǵylymdardyń derekterin paıdalanady.
3. Pedagogıka jáne basqa ǵylymdar
Adam jónindegi ǵylymdar júıesindegi pedagogıkanyń orny ony basqa ǵylymdarmen baılanystyra qarastyrǵanda ǵana aıqyndalýy múmkin. Óziniń uzaqqa sozylǵan tarıhynda pedagogıka kóptegen ǵylymdarmen tyǵyz baılanysta bolyp, óz damýy men kemeldenýinde olardyń árqıly yqpal - áserine ushyrap otyrdy. Bul ushtastyqtardyń keıbiri tarıh tuńǵıyǵynan jalǵasyp kele jatsa, endi bireýleri - keıingi, jaqyn dáýirlerde paıda boldy. Pedagogıkanyń alǵashqy baılanys túzgen bilim salalary - fılosofıa men psıhologıa. Bul ǵylymı «odaq» qazirgi kúnde de pedagogıkalyq teorıa men praktıkanyń keń, óristep damýynyń alǵy sharty.
Pedagogıkanyń fılosofıamen baılanysy óte bir uzaq ta ónimdi boldy, sebebi fılosofıalyq ıdeıalardan pedagogıkalyq tujyrymdar men teorıalar týyndap otyrdy. Pedagogıkalyq izdenisterdiń baǵyttary belgilendi, sonymen birge pedagogıkanyń ádisnamalyq negizi osy fılosofıalyq kózqarastardan qalyptasty. Fılosofıalyq baǵyttar (ekzıstensıaldy, pragmatıkaly, neopozıtıvıstik, materıalısik t. b.) júıesin ustanýyna oraı pedagogıka zertteýshileriniń oqý - tárbıe salasyndaǵy ǵylymı - izdenis joly, bilim berý prosesiniń máni men maǵynasy, maqsaty men tehnologıalyq sıpattamasy aıqyndalady. Fılosofıa sonymen birge pedagogıkalyq bolmys pen naqty tájirıbeni teorıalyq turǵydan túsinýdiń quraly retinde qoldanylyp, jańa pedagogıkalyq tujyrymdamalar jasaýdyń bastaý kózin beredi.
Pedagogıkanyń ejelden kele jatqan dástúrli de asa bir qundy baılanysy jantaný (psıhologıa) ǵylymymen ornyqqan. Adam tabıǵatyn bilý, onyń týma qasıetteri men múmkindikterin túsiný, tulǵa damýy men onyń jandúnıelik qozǵalystarynda baıqalatyn zańdylyqtar jáne olardy basqarýshy tetikterdi eskerý, sonymen birge oqý men tárbıe júıesin osy psıhıkalyq zańdylyq, qasıet - sapa, qajettikter men múmkindikterge negizdeı otyryp qurastyrý talaptaryn eleýli ǵulama - pedagogtardyń bári de alǵa tartyp otyrǵan. Degenmen, eskeretin jáıt: tulǵanyń damýy men qalyptasýyn bir jaqty tek psıhologıalyq sharttarmen ǵana túsindirý shynaıylyqqa kelmeıdi, sebebi pedagogtar men balalar ómiri tabıǵı zańdylyqtardan keıde basymdaý túsetin áleýmettik - pedagogıkalyq jaǵdaılarǵa táýeldi keledi, tipti sol psıhologıalyq dúnıe, bolmystyń ózi de arnaıy qoǵamdyq yqpal nátıjesinde ózgeriske kelýi ábden múmkin.
Pedagogıkanyń basqa ǵylymdarmen baılanysy adamdy tulǵa retinde zertteýimen ortaq keletin fılosofıa jáne psıhologıa aımaǵymen shektelip qalmaıdy. Onyń adamdy tirshiliktegi sıpatynda tanýshy anatomıa, fızıologıa, astrologıa jáne medısına ǵylymdarymen de baılanysy zańdy qubylys.
Adam damýyna yqpal jasaýshy tabıǵı jáne áleýmettik faktorlar araqatynasynan týyndaıtyn problema - pedagogıka úshin ózekti máselelerdiń biri. Adamnyń jekelengen tabıǵı damýyn zertteýshi bıologıa ǵylymynda bul másele asa mańyzdylyǵymen tanylǵan.
Adamdy tabıǵı jaratylys týyndysy jáne áleýmettik bolmys jemisi retinde qarastyra otyryp, pedagogıka antropologıa ǵylymyndaǵy adam týraly bilimderdiń baı qoryn tolyq paıdalanady, osydan olardyń bárin jalpylanǵan adam boıynda teorıalyq birigimge keltirýmen onyń san qyrly da kóp syrly bolmysyn tanýǵa jol ashady.
Pedagogıkanyń medısınamen baılanysynyń nátıjesinde pedagogıkalyq bilimderdiń arnaıy salasy korreksıalyq (retteýshi) pedagogıka paıda boldy. Osydan, óz damýynda týma nemese jasandy aýytqýy bar balalarǵa bilim berýdiń tásilderi anyqtaldy. Pedagogıkanyń bul salasy medısına derekterin paıdalana otyryp, bala denindegi kemshilikterdiń ornyn toltyrý men onyń qoǵam ómirine tolyqqandy aralasyp ketýin jeńildetetin terapıalyq qural - jabdyqtar júıesin túzip, qoldanymǵa keltirdi.
Sonymen birge pedagogıkanyń damı túsýi adamdy qoǵam múshesi retinde, ony áleýmettik qatynas, baılanystar júıesinde zertteýshi ǵylymdarǵa da táýeldi keledi. Sondyqtan da osy zaman pedagogıkasynyń áleýmettaný, ekonomıka, saıasattaný jáne basqa áleýmettik ǵylym salalarymen turaqty da yqpaldy baılanysqa túsýi kezdeısoq emes.
Pedagogıka jáne ekonomıkalyq ǵylymdar arasyndaǵy qatynastar óte kúrdeli, biraq birtekti emes. Qaı zamanda da ekonomıkalyq saıasat qoǵam bilimin qamtamasyz etýdiń qajetti sharty bolǵan. Osy saladaǵy ǵylymı zertteýlerdi ekonomıkalyq qoldaý pedagogıka damýyna úlken yqpal jasaýshy faktorǵa aınalyp otyr. Osy ǵylymdardyń baılanysynan «Bilim ekonomıkasy» degen arnaıy pedagogıka salasy dúnıege kelip, bilim berý aımaǵyn rettestirýshi ekonomıkalyq zańdylyqtar ashyldy, olardyń qoǵamdy saýattandyrýǵa baılanysty erekshelikteri zerdelendi.
Pedagogıkanyń áleýmettaný ǵylymymen baılanysy ejelden kele jatqan, dástúrli. Sebebi bul ekeýin de tolǵandyratyn ortaq problemalar: bilimdi josparlaý; halyqtyń ártúrli toptary men áleýmettik qatarynyń negizgi damý baǵyttaryn aıyra taný; árqıly áleýmettik orta men uıymdardaǵy tulǵanyń qoǵamdyq kemeldenýi men tárbıesi zańdylyqtaryn ashý.
Qoǵam men memlekettegi bilim saıasatynyń qalyptasýy árdaıym ústemdik júrgizýshi partıalar men taptardyń ıdeologıasy negizinde túsindiriledi; bul turǵydan pedagogıka memlekettik oqý - tárbıe quraly retinde saıasattaný ǵylymynyń zańdylyqtaryna súıene otyryp, adamnyń saıası sana sýbektisi retinde qalyptasýynyń sharttary men mehanızmderin belgileıdi, saıası ıdeıalar men talaptardy ıgerip, oryndaý múmkindikterin naqtylap, ashyp otyrady.
Pedagogıkanyń basqa ǵylymdarmen baılanystaryn taldaýǵa sala otyryp, olardy paıdalanýdyń kelesi formalary anyqtalǵan:
– basqa ǵylymdardyń negizgi ıdeıalary, teorıalyq boljamdary men qorytyndylarynyń pedagogıkada paıdalaný;
– bul ǵylymdarda qoldanylatyn zertteý ádisterin shyǵarmashylyqpen qabyldap, menshikteý;
– psıhologıa, joǵary júıke qyzmeti fızıologıasy, áleýmettaný jáne basqa da ǵylymdar zertteýleriniń naqty nátıjelerin pedagogıkada qoldaný;
– adamdy jan - jaqty jáne kóptarapty zertteýde pedagogıkanyń qatysýy.
Jekelengen ádistemeler – oqýdyń jalpy zańdylyqtaryn jáne pánderdi oqytýda qoldaný erekshelikterin zertteýshi pán dıdaktıkasy.
Pedagogıka tarıhy – árqıly tarıhı dáýirlerdegi pedagogıkalyq ıdeıalar men bilimdendirý tájirıbesin zertteıtin ǵylym salasy.
Pedagogıka ǵylymyndaǵy jańa salalardyń jiktelý prosesi belsendi túrde jalǵasyn tabýda. Sońǵy jyldardyń ózinde pedagogıkanyń buryn bolmaǵan salalary óziniń qajettilik mańyzymen kózge ilinýde: bilim fılosofıasy, salystyrmaly pedagogıka, áleýmettik pedagogıka j. t. b.
İİ sanatty ınformatıka páni muǵalimi Aıshýakov Merlan Adılovıch
Pedagogıka ǵylymy týraly túsinik
1. Pedagogıka nysany, páni jáne qyzmetteri
2. Pedagogıkalyq ǵylymdar júıesi
3. Pedagogıka jáne basqa ǵylymdar
1. Pedagogıka nysany, páni jáne qyzmetteri
Ótkende de, qazirgi kúnde de pedagogıka jónindegi ǵalymdar pikiri úsh baǵytta órbigen. Birinshi top ǵylym ókilderiniń oıynsha pedagogıka adamzat bilimderiniń pánaralyq aımaǵyn quraıdy. Osydan mundaı kózqaras pedagogıkanyń derbes teorıalyq ǵylym ekendigin, ıaǵnı pedagogıkalyq qubylystardyń ıdeıalyq túıini bolaryn tipti de moıyndamaıdy. Bul jaǵdaıda pedagogıkalyq nysan retinde ártúrli kúrdeli bolmys obektteri (kosmos, mádenıet, saıasat jáne t. b.) qabyldanary sózsiz.
Endigi ǵalymdar toby pedagogıkanyń basqa ǵylym salalarynan (psıhologıa, jaratylystaný, áleýmettaný jáne t. b.) alynǵan bilimderdi janama túrde paıdalanyp, oqý jáne tárbıe aımaǵynda týyndaıtyn máselelerdi sheshýge ıkemdestirilgen qoldanbaly pán rólin tańdady. Bulaı bolǵanda pedagogıkalyq praktıkanyń iske asýy men ózgeristerine tuǵyrly tirek bolar tutastaı teorıalyq negiz qalyptasýy múmkin emes. Mundaı pedagogıka mazmuny pedagogıkalyq qubylystardyń jeke taqyryptary jónindegi kezdeısoq, júıelenbegen, baılanyssyz derekter jıyntyǵy kúıinde kórineri ekiniń birine aıan.
Qazirgi kezeńde ǵylym men praktıkaǵa úshinshi ǵylymı tujyrym óz tıimdiligimen tanylyp otyr: pedagogıka - ózindik nysany men zert - teý pánine ıe salystyrmaly derbes bilim salasy («Pedagogıka» oqýlyqtarynyń eń sońǵy basylymdary: B. T. Lıhachev, I. P. Podlasyı, V. A. Slastenın jáne t. b.).
Pedagogıka nysany. Pedagogıka ǵylymynyń nysandyq ereksheligi jóninde batyl oı usynǵan ǵalym jáne praktık A. S. Makarenko boldy. Onyń pikiri: kópshilik pedagogıka nysany bala dep biledi, alaıda bul durys emes. Ǵylymı pedagogıka zertteýleriniń obektisi – bul «pedagogıkalyq derek (qubylys)». Degenmen, bala, adam da zertteýshi nazarynan tys qalmaıdy. Kerisinshe, adam jónindegi ǵylymdardyń biri bolǵandyqtan, pedagogıka atalǵan obektterdiń tulǵalyq damýy men qalyptasýyna maqsatty baǵdarlanǵan sanaly is - áreketter aımaǵyn zertteıdi. Osydan, pedagogıka óz nysany retinde tek ókili (ındıvıd) ne onyń psıhıkasyn qarastyrmaı (bular psıhologıa obekti), onyń damýyna baılanysty pedagogıkalyq - tárbıe qubylystar júıesin zertteýge alady. Sondyqtan da pedagogıka nysany dep qoǵamnyń maqsatty baǵdarlanǵan is - áreketteri úderisinde dara adam damýyna sebepker bolǵan bolmys qubylystaryn aıtamyz. Bul qubylystar pedagogıka ǵylymynda bilimdený (obrazovanıe) atamasymen belgilenip, pedagogıka shuǵyldanatyn shynaıy dúnıeniń bir bóligin tanytady.
Pedagogıka páni. Bilim, bilimdený prosesi tek pedagogıkanyń ǵana menshikti zertteý aımaǵy emes, onyń zertteýimen fılosofıa, áleýmettaný, jantaný, ekonomıka jáne de basqa ǵylymdar shuǵyldanady. Mysaly, ekonomıs bilim júıesinde óndirilgen «eńbek resýrstarynyń» shynaıy múmkindikter deńgeıin anyqtaı otyryp, olardyń daıyndyǵyna jumsalatyn qarjy mólsherin belgileýge tyrysady.
Sosıolog óz mindetine oraı bilim júıesinde daıyndyqtan ótken adamdardyń áleýmettik ortaǵa ıkemdesý qabiletteri men ǵylymı - tehnıkalyq úderiske jáne áleýmettik ózgerister jolynda yqpal etý múmkindikterin bilgisi keledi.
Fılosof, óz kezeginde, aýqymdylaý baǵdaryn negizge ala otyryp, bilim salasynyń jalpy mindetteri men maqsattary jónindegi suraqtarǵa jaýap izdestiredi: Bilimniń búgingi jaıy qalaı? Ol keleshekte qandaı bolmaq? Psıholog bilimdi pedagogıkalyq úderis retinde qarastyra otyryp, onyń psıhologıalyq qyrlaryna nazar aýdarady. Saıasatker qoǵam damýynyń naqty kezeńindegi memlekettik bilim saıasatynyń tıimdilik deńgeıin tanýǵa umtylady t. s. s.
Áleýmettik qubylys bolǵan bilimdi zertteýdegi ártúrli ǵylymdardyń qosqan úlesi, álbette, qundy da qajetti, biraq olardyń bári de adamnyń kúndelikti ósý jáne damý prosesterimen baılanysqan bilimniń mándik astaryn jáne sol damý prosesindegi pedagog pen oqýshy yqpaldastyǵy men oǵan sáıkes júıelik qurylymdardy nazardan tys qaldyrady. Solaı bolýy zańdy da, sebebi atalǵan problemalardyń barshasy arnaıy ǵylym – pedagogıkanyń zertteý nysandary.
Osydan, pedagogıkanyń páni – arnaıy áleýmettik mekemelerde (ınstıtýttarda): otbasy, bilim berý jáne mádenı - tárbıe oryndarynda – maqsat baǵdarly uıymdastyrylǵan shynaıy birtutas pedagogıkalyq proses retinde kórinetin júıelengen bilim salasy. Bul turǵydan pedagogıka árbir adamnyń búkil ómir boıy damýynyń kepili jáne quraly bolǵan pedagogıkalyq prosestiń máni men mazmunyn, zańdary men zańdylyqtaryn jáne onyń búgingi baǵyt - baǵdary men bolashaq órkendeý jolyn zertteýshi ǵylym júıesin ańdatady. Osy negizde pedagogıka tálim - tárbıe prosesiniń uıymdasý teorıasy men tehnologıasyn, pedagog is - áreketin (pedagogıkalyq qyzmetti) jáne oqýshylardyń árqıly oqý jumystaryn jetildirýdiń formalary men ádisterin ári olar arasyndaǵy oqý isteri tóńireginde týyndap otyratyn qarym - qatynas, yqpaldastyq strategıalary men tásilderin naqtylap, ashyp otyrady.
Pedagogıka ǵylymynyń qyzmetteri. Derbes ǵylym retinde tanylǵan pedagogıkanyń qyzmetteri onyń joǵaryda atalǵan pándik sıpattarymen sabaqtas, ıaǵnı tabıǵı birlikte iske asyrylýy qajet teorıalyq jáne tehnologıalyq mindetter.
Pedagogıkanyń teorıalyq mindetteri úsh deńgeıde júzege asyrylady:
- sıpattaý nemese túsindirý – ozat ári jańashyl pedagogıkalyq tájirıbeni zertteý;
- anyqtaý (dıagnostıkalyq) – pedagogıkalyq qubylys jaǵdaıyn, pedagog pen oqýshy is - áreketteriniń nátıjeliligi nemese tıimdiligin jáne olardy qamtamasyz etýshi sharttar men sebepterdi aıqyndap alý;
- boljaý (prognozdaý) – barsha pedagogıkalyq jaǵdaıattardy tabıǵı tutastyq kúıinde eksperımentaldy zertteýden ótkizý jáne onyń negizinde sol pedagogıkalyq bolmystyń jańalanǵan modelin qurastyrý.
Teorıalyq qyzmettiń boljaý, boljastyrý deńgeıi pedagogıkalyq qubylystardyń mánin ashý, pedagogıkalyq prosestiń túp - tórkininde oryn alatyn qubylystardy taba bilý, sonymen birge bolyp qalýy múmkin yqtımaldy ózgeristerge ǵylymı negizdeme bere alý syndy is - árekettermen baılanysty. Osy deńgeıde anyqtalǵan derekterge oraı oqý jáne tárbıe teorıasy anyqtalyp, bilim berý praktıkasyna jetekshi rol atqarýshy ozyq pedagogıkalyq júıe modeli qurylady.
Pedagogıkanyń tehnologıalyq qyzmetteri de úsh kórinis beredi:
- jobalaý (proektteý) – pedagogıkalyq is - áreket pen onyń mazmuny ári sıpatyn qalyptastyrý jáne retteýge nusqaý bolǵandaı teorıalyq tujyrymdar men anyqtamalardy qamtyǵan qajetti ádistemelik materıaldardy (oqý jospary, baǵdarlama, oqýlyqtar men oqý quraldary, pedagogıkalyq usynystar) jasaýǵa baılanysty;
- jańalaý – tárbıe jáne bilim berý tájirıbesin jetildirý men qaıta túzý maqsatyna oraı pedagogıka ǵylymynyń zamandyq jetistikterin mektep ómirine engize, paıdalaný;
- yqpal tanytý (refleksıvtik) jáne retteý - túzetýler engizý (korreksıalyq)- ǵylymı zertteý nátıjeleriniń oqý - tárbıe isine bolǵan áser - yqpalyn baǵalaý jáne odan sońǵy ǵylymı teorıa men tájirıbelik is - áreketter baılanysyna qajet bolyp qalatyn retteý - túzetýlerdi iske asyrý.
Óziniń qoǵamdyq qyzmetterdi oryndaýǵa qajet qabiletteriniń damýyna sebepshi bolǵan áleýmettený prosesinde adam tulǵalyq kemeldený satysyna kóteriledi. Adamnyń áleýmettenýi onyń qoǵamdaǵy aýyspaly jaǵdaılar men sharttarǵa ıkemdese bilýi ǵana emes, ol óz ishine jeke tulǵanyń damýy, ózindik tanymy men óz múmkindikterin óz kúshimen iske asyra alý sıaqty prosesterdi de qamtıdy. Degenmen, atalǵan prosesterge baılanysty mindetterdiń sheshimi birde múddeli, júıelengen bolyp, búkil qoǵam, sol úshin arnaıy uıymdastyrylǵan mekemelerdiń qoldaýymen jáne jeke adamnyń ynta - yqylasyna negizdelse, keıde kezdeısoq keledi. Al osy áleýmettenýge oraı júrgiziletin, naqty maqsatqa baǵyttala uıymdastyrylǵan basqarý prosesi bilim (obrazovanıe) dep atalady. Bilim máni – ár adamnyń óte kúrdeli ózindik basqarý júıesiniń tıimdiligin kóterý jáne ony joǵary moraldyq jáne azamattyq murattar rýhynda tárbıeleý.
Sonymen, álemde keń taralǵan pedagogıkalyq oıdyń damyǵan eki baǵyty tanylǵan – úlkenderdiń bedel – abyroıyna jáne balalardyń baǵynyshtylyǵyna negizdelgen ákimshil (avtorıtarly) aǵym, shákirt quqyǵy men erkindigin qurmetteýshi – gýmanısik aǵym. Olardyń arasynda – san qıly pedagogıkalyq baǵyttar órbigen. Álemniń izgilikti pedagogıkasy óziniń gýmanısik tańdaýyn qabyldady.
2. Pedagogıkalyq ǵylymdar júıesi
Pedagogıka – keń aýqymdy ǵylym. Onyń shuǵyldanatyn oqý jáne tárbıe máni men olardyń barsha baılanystaryn jeke bir ǵylym sheńberinde qamtý múmkin emes. Pedagogıka damýdyń uzaq jolyn basynan keshirip, kóptegen bilimder jınaqtap, búgingi kúnde ǵylymı bilimderdiń keń tarmaqty júıesine aınalyp otyr. Sondyqtan búgingi pedagogıkany tárbıe jónindegi ǵylymdar júıesi dep ataǵan durystaý keledi.
Pedagogıkanyń irge tasy - fılosofıa, dálirek aıtsaq, tárbıe problemalarymen arnaıy shuǵyldanatyn onyń tárbıe fılosofıasy tarmaǵy. Tárbıe fılosofıasy óz aldyna bilim salasy retinde tárbıelik praktıkada ártúrli fılosofıalyq júıe ıdeıalaryn paıdalanady. Fılosofıa – pedagogıkaǵa tanymnyń jalpy baǵyt - baǵdaryn, pedagogıkalyq qubylystar men prosesterdi zertteýdiń ádis - tásilderin kórsetedi. Sondyqtan da, fılosofıany onyń birtutas jáne júıelik, qurylymdyq taldaý ádisterimen birge pedagogıkanyń ádisnamalyq negizi dep ataý qabyldanǵan.
Qoǵamdyq qubylys retinde tárbıe damýy men pedagogıkalyq bilimderdiń ótken jolyn pedagogıka tarıhy zertteıdi. Ótkendi túsine otyryp, bolashaqqa kóz tigemiz. Bastan keshirgendi zertteý jáne ony búgingimen salystyrý osy zamanǵy qubylystardyń negizgi damý kezeńderin naqtylaýmen birge burynǵy qatelerdi qaıtalaýdan saqtandyrady. Pedagogıka júıesi kelesi salalardy qamtıdy: jalpy pedagogıka; jas kezeńder pedagogıkasy; áleýmettik pedagogıka; arnaıy pedagogıka.
Jalpy pedagogıka – adam tárbıesi zańdylyqtaryn zerttep, barsha tıptegi tárbıelik mekemelerdegi oqý - tárbıe prosesiniń jalpy negizderin teorıalyq turǵydan qarastyratyn irgeli ǵylymı pán. Qalyptasqan dástúr boıynsha jalpy pedagogıka tórt bólimnen turady. 1) oqý - tárbıe prosesiniń negizderi; 2) dıdaktıka (oqý teorıasy); 3) tárbıe teorıasy; 4) mektep taný. Jas kezeńder pedagogıkasy pedagogıkanyń mektepke deıingi jáne mekteptik júıelerin óz aldyna bóliktep qarastyrady. Olar ósip kele jatqan áýlettiń belgili jas tobyna baılanysty oqý - tárbıe is - áreketteri erekshelikterin beıneleıtin tárbıe zańdylyqtaryn zertteıdi. Búgingi kúnde jas kezeńder pedagogıkasy orta bilim berýdiń barsha júıesin qamtıdy. árqıly jas toptarynda nemese oqý - tárbıe mekemelerindegi tárbıe aıyrmashylyqtaryn tanytýshy derbes pedagogıkalyq salalar paıda bolýda. Olardyń ishinde qazirgi kúnde óz aldyna pán retinde oqylatyndary – mektepke deıingi pedagogıka, kásibı tehnıkalyq mektepter pedagogıkasy, óndiristik pedagogıka, uzaqtan oqytý pedagogıkasy jáne t. b.
Ǵylymı pánder ishinde eresekterdiń pedagogıkalyq problemalarymen aınalysyp, qarqyndy damý jolyna túsken – joǵary mektep pedagogıkasy. Onyń mindetteri - barsha deńgeıdegi resmı, resmı emes tirkelgen joǵarǵy oqý oryndarynda júrip jatqan oqý - tárbıe prosesiniń zańdylyqtaryn ashyp berý, qazirgi aýyspaly kezeńde joǵary bilim alýdyń arnaıy problemalaryn zertteý, joǵary tehnologıalyq jáne kompúterlik oqý júıeleriniń prınsıpterimen tanystyrý. Dıplomnan sońǵy bilim pedagogıkasy eńbek pedagogıkasymen tyǵyz baılanysta mamandyq kóterý, sonymen birge naryqtyq ekonomıkaǵa oraı kókeıkesti bolyp turǵan halyq sharýashylyǵynyń ártúrli salalarynda qyzmet etip jatqan jumysshylardyń qaıta mamandaný, egdelik jasqa kelgende jańa bilimderdi, jańa kásipti ıgerý máselelerimen shuǵyldanady. Arnaıy jaǵdaılarda ótetin tárbıe prosester ereksheligin áskerı pedagogıka zertteıdi.
Áleýmettik pedagogıka aýqymynda otbasy pedagogıkasy, májbúrli tárbıe (perventıv) pedagogıkasy, aldyn alý (profılaktıkalyq) pedagogıkasy damýda.
Óz damýynda árqıly múshelik buzylystar men aýytqýlarǵa ushyraǵan adamdar arnaıy pedagogıka aımaǵynda zertteledi. Esitpeıtinder men mylqaýlar oqýy jáne tárbıesimen sýrdopedagogıka, zaǵıptar - tıflopedagogıka, aqyl - esi kemder - olıgofrenopedagogıka shuǵyldanady.
Pedagogıka ǵylymdarynyń arnaıy tobyn jekelengen nemese pándik ádistemeler quraıdy. Olar oqý - tárbıe mekemeleriniń barsha tıpterinde ótiletin naqty oqý pánderiniń oqytylýy men ıgerilýi zańdylyqtaryn ashyp, muǵalimderge usynady. Óz pánin oqytý ádisterimen árbir pedagog joǵary deńgeıde tanys bolýy mindetti. Pedagogıkany oqytý ádistemesi de joq emes. Qolyńyzdaǵy oqý quraly osy ádisteme talaptaryna laıyq jazylǵan. Sońǵy on jyldyqtarda pedagogıkanyń barsha salalary dástúrli ádistemelerden erekshelengen, naqty jaǵdaılarda joǵary nátıjege jetkizýshi eń tıimdi degen joldar men tásilderdi túzýge kómektesetin jekelengen tehnologıalar jasaý baǵytynda damı bastady.
Tárbıege baılanysty jańa ǵylym salalary pedagogıkanyń dál jáne tehnıkalyq bilimdermen toǵysynda qylań bere bastady. Olar – kıbernetıkalyq, matematıkalyq, kompúterlik pedagogıka, sýggestologıa (gıpnozdyq sendirýmen jedel oqytý júıesi) jáne t. b. Osy zamanǵy pedagogıka adam jónindegi basty ǵylymdardyń biri retinde aýqymdy da qarqyndy damý jolyna tústi.
Sonymen, bul kúnde pedagogıka keń tarmaqty ǵylymı júıe retinde tanylǵan. Bul júıede mektep pedagogıkasy mańyzdy orynǵa ıe. Sebebi tárbıe prosesi ásirese balalyq shaqta jyldam júriste bolady, sondyqtan da ony joǵary kásiptik deńgeıde basqara bilý qajet. Óz problemalaryn sheshý barysynda pedagogıka kóptegen ǵylymdardyń derekterin paıdalanady.
3. Pedagogıka jáne basqa ǵylymdar
Adam jónindegi ǵylymdar júıesindegi pedagogıkanyń orny ony basqa ǵylymdarmen baılanystyra qarastyrǵanda ǵana aıqyndalýy múmkin. Óziniń uzaqqa sozylǵan tarıhynda pedagogıka kóptegen ǵylymdarmen tyǵyz baılanysta bolyp, óz damýy men kemeldenýinde olardyń árqıly yqpal - áserine ushyrap otyrdy. Bul ushtastyqtardyń keıbiri tarıh tuńǵıyǵynan jalǵasyp kele jatsa, endi bireýleri - keıingi, jaqyn dáýirlerde paıda boldy. Pedagogıkanyń alǵashqy baılanys túzgen bilim salalary - fılosofıa men psıhologıa. Bul ǵylymı «odaq» qazirgi kúnde de pedagogıkalyq teorıa men praktıkanyń keń, óristep damýynyń alǵy sharty.
Pedagogıkanyń fılosofıamen baılanysy óte bir uzaq ta ónimdi boldy, sebebi fılosofıalyq ıdeıalardan pedagogıkalyq tujyrymdar men teorıalar týyndap otyrdy. Pedagogıkalyq izdenisterdiń baǵyttary belgilendi, sonymen birge pedagogıkanyń ádisnamalyq negizi osy fılosofıalyq kózqarastardan qalyptasty. Fılosofıalyq baǵyttar (ekzıstensıaldy, pragmatıkaly, neopozıtıvıstik, materıalısik t. b.) júıesin ustanýyna oraı pedagogıka zertteýshileriniń oqý - tárbıe salasyndaǵy ǵylymı - izdenis joly, bilim berý prosesiniń máni men maǵynasy, maqsaty men tehnologıalyq sıpattamasy aıqyndalady. Fılosofıa sonymen birge pedagogıkalyq bolmys pen naqty tájirıbeni teorıalyq turǵydan túsinýdiń quraly retinde qoldanylyp, jańa pedagogıkalyq tujyrymdamalar jasaýdyń bastaý kózin beredi.
Pedagogıkanyń ejelden kele jatqan dástúrli de asa bir qundy baılanysy jantaný (psıhologıa) ǵylymymen ornyqqan. Adam tabıǵatyn bilý, onyń týma qasıetteri men múmkindikterin túsiný, tulǵa damýy men onyń jandúnıelik qozǵalystarynda baıqalatyn zańdylyqtar jáne olardy basqarýshy tetikterdi eskerý, sonymen birge oqý men tárbıe júıesin osy psıhıkalyq zańdylyq, qasıet - sapa, qajettikter men múmkindikterge negizdeı otyryp qurastyrý talaptaryn eleýli ǵulama - pedagogtardyń bári de alǵa tartyp otyrǵan. Degenmen, eskeretin jáıt: tulǵanyń damýy men qalyptasýyn bir jaqty tek psıhologıalyq sharttarmen ǵana túsindirý shynaıylyqqa kelmeıdi, sebebi pedagogtar men balalar ómiri tabıǵı zańdylyqtardan keıde basymdaý túsetin áleýmettik - pedagogıkalyq jaǵdaılarǵa táýeldi keledi, tipti sol psıhologıalyq dúnıe, bolmystyń ózi de arnaıy qoǵamdyq yqpal nátıjesinde ózgeriske kelýi ábden múmkin.
Pedagogıkanyń basqa ǵylymdarmen baılanysy adamdy tulǵa retinde zertteýimen ortaq keletin fılosofıa jáne psıhologıa aımaǵymen shektelip qalmaıdy. Onyń adamdy tirshiliktegi sıpatynda tanýshy anatomıa, fızıologıa, astrologıa jáne medısına ǵylymdarymen de baılanysy zańdy qubylys.
Adam damýyna yqpal jasaýshy tabıǵı jáne áleýmettik faktorlar araqatynasynan týyndaıtyn problema - pedagogıka úshin ózekti máselelerdiń biri. Adamnyń jekelengen tabıǵı damýyn zertteýshi bıologıa ǵylymynda bul másele asa mańyzdylyǵymen tanylǵan.
Adamdy tabıǵı jaratylys týyndysy jáne áleýmettik bolmys jemisi retinde qarastyra otyryp, pedagogıka antropologıa ǵylymyndaǵy adam týraly bilimderdiń baı qoryn tolyq paıdalanady, osydan olardyń bárin jalpylanǵan adam boıynda teorıalyq birigimge keltirýmen onyń san qyrly da kóp syrly bolmysyn tanýǵa jol ashady.
Pedagogıkanyń medısınamen baılanysynyń nátıjesinde pedagogıkalyq bilimderdiń arnaıy salasy korreksıalyq (retteýshi) pedagogıka paıda boldy. Osydan, óz damýynda týma nemese jasandy aýytqýy bar balalarǵa bilim berýdiń tásilderi anyqtaldy. Pedagogıkanyń bul salasy medısına derekterin paıdalana otyryp, bala denindegi kemshilikterdiń ornyn toltyrý men onyń qoǵam ómirine tolyqqandy aralasyp ketýin jeńildetetin terapıalyq qural - jabdyqtar júıesin túzip, qoldanymǵa keltirdi.
Sonymen birge pedagogıkanyń damı túsýi adamdy qoǵam múshesi retinde, ony áleýmettik qatynas, baılanystar júıesinde zertteýshi ǵylymdarǵa da táýeldi keledi. Sondyqtan da osy zaman pedagogıkasynyń áleýmettaný, ekonomıka, saıasattaný jáne basqa áleýmettik ǵylym salalarymen turaqty da yqpaldy baılanysqa túsýi kezdeısoq emes.
Pedagogıka jáne ekonomıkalyq ǵylymdar arasyndaǵy qatynastar óte kúrdeli, biraq birtekti emes. Qaı zamanda da ekonomıkalyq saıasat qoǵam bilimin qamtamasyz etýdiń qajetti sharty bolǵan. Osy saladaǵy ǵylymı zertteýlerdi ekonomıkalyq qoldaý pedagogıka damýyna úlken yqpal jasaýshy faktorǵa aınalyp otyr. Osy ǵylymdardyń baılanysynan «Bilim ekonomıkasy» degen arnaıy pedagogıka salasy dúnıege kelip, bilim berý aımaǵyn rettestirýshi ekonomıkalyq zańdylyqtar ashyldy, olardyń qoǵamdy saýattandyrýǵa baılanysty erekshelikteri zerdelendi.
Pedagogıkanyń áleýmettaný ǵylymymen baılanysy ejelden kele jatqan, dástúrli. Sebebi bul ekeýin de tolǵandyratyn ortaq problemalar: bilimdi josparlaý; halyqtyń ártúrli toptary men áleýmettik qatarynyń negizgi damý baǵyttaryn aıyra taný; árqıly áleýmettik orta men uıymdardaǵy tulǵanyń qoǵamdyq kemeldenýi men tárbıesi zańdylyqtaryn ashý.
Qoǵam men memlekettegi bilim saıasatynyń qalyptasýy árdaıym ústemdik júrgizýshi partıalar men taptardyń ıdeologıasy negizinde túsindiriledi; bul turǵydan pedagogıka memlekettik oqý - tárbıe quraly retinde saıasattaný ǵylymynyń zańdylyqtaryna súıene otyryp, adamnyń saıası sana sýbektisi retinde qalyptasýynyń sharttary men mehanızmderin belgileıdi, saıası ıdeıalar men talaptardy ıgerip, oryndaý múmkindikterin naqtylap, ashyp otyrady.
Pedagogıkanyń basqa ǵylymdarmen baılanystaryn taldaýǵa sala otyryp, olardy paıdalanýdyń kelesi formalary anyqtalǵan:
– basqa ǵylymdardyń negizgi ıdeıalary, teorıalyq boljamdary men qorytyndylarynyń pedagogıkada paıdalaný;
– bul ǵylymdarda qoldanylatyn zertteý ádisterin shyǵarmashylyqpen qabyldap, menshikteý;
– psıhologıa, joǵary júıke qyzmeti fızıologıasy, áleýmettaný jáne basqa da ǵylymdar zertteýleriniń naqty nátıjelerin pedagogıkada qoldaný;
– adamdy jan - jaqty jáne kóptarapty zertteýde pedagogıkanyń qatysýy.
Jekelengen ádistemeler – oqýdyń jalpy zańdylyqtaryn jáne pánderdi oqytýda qoldaný erekshelikterin zertteýshi pán dıdaktıkasy.
Pedagogıka tarıhy – árqıly tarıhı dáýirlerdegi pedagogıkalyq ıdeıalar men bilimdendirý tájirıbesin zertteıtin ǵylym salasy.
Pedagogıka ǵylymyndaǵy jańa salalardyń jiktelý prosesi belsendi túrde jalǵasyn tabýda. Sońǵy jyldardyń ózinde pedagogıkanyń buryn bolmaǵan salalary óziniń qajettilik mańyzymen kózge ilinýde: bilim fılosofıasy, salystyrmaly pedagogıka, áleýmettik pedagogıka j. t. b.
You Might Also Like
