InfoHub Logo

Pán aty: Informatıka
Sabaqtyń taqyryby: Programma qurylymy. Shamalardy sıpattaý bólimi.
Paskal tiliniń qarapaıym operatorlary.
Sabaqtyń maqsaty:
Bilimdiligi: Oqýshylarǵa Paskal programmalaý tiliniń programma qurylymy men qarapaıym operatorlary týraly maǵlumat berý.
Damytýshylyǵy: Oqýshylardyń oı - órisin damytý;
Tárbıelik: Oqýshylardy uqyptylyqqa,adamgershilikke, jaýapkershilikke tárbıeleý.

Kórnekiligi: Interaktıvti taqta, oqýlyq, slaıd
Sabaqtyń tıpi:Damytýshylyq
Sabaqtyń túri: Jańa sabaq
Sabaqtyń ádisi: túsindirý, suraq – jaýap
Sabaqtyń barysy:
1. Uıymdastyrý
2. Ótken materıaldy qaıtalaý
3. Jańa sabaqty túsindirý
4. Sabaqty bekitý
5. Úıge tapsyrma
1.Uıymdastyrý: Synyp oqýshylarymen amandasý
2.Ótken materıaldy qaıtalaý suraqtary:
• Algorıtm degenimiz ne?
• Blok-sqema degenimiz ne?
• Algorıtmdik til, programmalaý tili degenimiz ne?
• Algorıtm komandalary esep shartyna baılanysty qalaı bólinedi?
• Jaı jáne qurama komandalardyń aıyrmashylyqtary qandaı?
• Syzyqtyq algorıtm degenimiz ne?
• Tarmaqtalý algorıtm degenimiz ne?
• Sıkldik algorıtm degenimiz ne?
• Arıfmetıkalyq sıkl men qadamdyq sıkldiń aıyrmashylyǵy nede?
3.Jańa sabaqty túsindirý

Paskal tilin 1968-1971 jyldary shveısarıalyq ǵalym Nıklaýs Vırt qolaıly programmalaý tili retinde usynǵan bolatyn. Bul tildiń standarty keıinirek bekitildi, ol sol kezderde keń taralǵan ALGOL, FORTRAN, BEISIK tilderine qaraǵanda jetildirilgen, jumys isteýge yńǵaıly til boldy.Qazirgi kezde Paskal tili kez kelgen kúrdeli esepterdi shyǵara alatyn, keń taralǵan standartty oqý tiline aınaldy.
Paskal tilindegi programma 3 bólikten turady:
PROGRAM BASTAU;
SIPATTAÝ BÓLİMİ
BEGIN
OPERATORLAR BÓLİMİ
END
Kez kelgen programmanyń alǵashqy joly PROGRAM sózinen bastalatyn onyń taqyrybynan turady.Odan keıin programmanyń ishki obektileriniń Sıpattalý bólimi jazylady jáne begin jáne end sózderimen qorshalǵan operatorlar bólimi bolýy kerek. Sıpattaý bólimi tolyq jaǵdaıda, 7 bólikten turady, olar:
1. Programmamen baılanysatyn kitaphanalyq modýlder ataýlarynyń tizimi (ol túıindi sózimen bastalady);
2. Belgilerdi (label) sıpattaý:
3. Turaqtylardy (const) sıpattaý;
4. Málimetter tıpterin (type) anyqtaý;
5. Aınymalylardy (var) sıpattaý;
6. Prosedýralardy (procedure) sıpattaý;
7. Fýnksıalardy (function) sıpattaý;
Belgilerdi sıpattaý. Belgi programmanyń bir jolyn, ıaǵnı bir operatoryn erekshelep belgileý úshin qoldanylady. Bul belgi arqyly qajetti jaǵdaıda programmanyń kez kelgen jolynan osy belgisi bar operatorǵa kóship, ony qaıtalap kezeksiz oryndaýǵa bolady.
Turaqtylardy sıpattaý. Programmadaǵy turaqtylar óz minin (mysaly, 5, 14, 13.5 t.b.) nemese oǵan qoıylǵan ataý arqyly belgileýi múmkin.
Pishimi: const ataý 1=máni; ataý 2 =máni;...., ataý n =máni;
Mysaly, const ri =3.14; e =2.7; a = `bol`; max = 1000;
Aınymalylardy sıpattaý. Programmada paıdalanatyn aınymaly shamalardyń ataýlar tizimi jáne olardyń toptastyrylyp kórsetilgen tıpteri tómendegi pishimde, sıpattaý bóliginde kórsetilýi qajet.
Pishimi: var aınymaly ataýlarynyń

tizimi:------------------------------------tıp:
Mysaly: var af, m, n:------------integer;
h, sg:-----------------------------------real;
d, ch:----------------------------------char;
kd, b:----------------------------------boolean;
1.Týrbo Paskal ortasyn qosý úshin: TURBO progr. Ashý.Quramynda: menú jolaǵy, jumys aýmaǵy, tómengi jaǵynda statýs joly(mártebe).File-Neu
İ. Menú komandasyn paıdalaný úshin:
Alt+F9 - Compile - Programmany kompılásıalaý
Ctrl+F9 - RUN - Oryndaý
Alt+F5 - Nátıje shyǵarý
F2 - File - Save - Saqtaý
File - Exit -Týrbo Paskal ortasyn jabý
F3 - File – Open - Ashý‏
Operatorlar bólimi

Programmaǵa enetin aınymalylar men turaqtylardy, sandardy paıdalanyp túrli áreketter (nusqaý, jarlyq) oryndaı alatyn sóılemderdi Paskal tilinde operatorlar, al algorıtmdik tilde komandalar dep ataıdy. Operatorlar qarapaıym jáne kúrdeli (qurama komandalar) dep eki topqa bólinedi. Vegin jáne end túıindi sózderi operatorlyq jaqshalar dep atalady.
Operator degenimiz – algorıtmdi júzege asyrý barysynda oryndalatyn is-áreketterdi anyqtaıtyn tildiń qarapaıym sóılemi. Olar jazylý retine birtindep birinen keıin biri tizbekteı oryndalady.
Operatorlardyń jalpy jazylý túri:
Vegin
1-operator;
2-operator;
....................;
n-1- operator;
n-operator
end.

Paskal tilindegi operatorlar qarapaıym jáne qurama bolyp ekige bólinedi.
Paskal tiliniń qarapaıym operatorlary
Menshikteý operatory. Menshikteý operatory barlyq tilde paıdalanatyn negizgi operator bolyp tabylady. Matematıkadaǵy qarapaıym teńdeý tárizdi aınymalylar sandyq mán berý bul jaǵdaıda menshikteý operatory dep atalady.
Menshikteý operatory jazylǵan órnekterdiń mánin eseptep, ony aınymaly menshikteý úshin qoldanady. Órnek mániniń tıpi aınymalynyń tıpine mindetti túri sáıkes kelýi tıis. Operatordyń jazylý erejesi: : = ;
Mundaǵy - aınymaly ıdentıfıkatory, : = - menshikteý belgisi, arıfmetıkalyq órnek nemese san.
Bul operator eki mindet atqarady:

1. Aınymalylardyń belgili mánderi boıynsha arıfmetıkalyq órnektiń sandar mánin esepteıdi.
2. Tabylǵan mán aınymaly ataýyna menshikteledi, ıaǵnı anyqtalǵan mán sandy aınymalyǵa sáıkes kompúter jady uıashyǵyna ornalasady.
Kóshý operatory. Kóshý nemese shartsyz kóshý operatory operatorlardyń ret-retimen ornalasýyn buzyp, kelesi atqarylýdy, ıaǵnı belgisi bar operatorǵa kóshýdi oryndaıdy. Bul operator GOTO (kóshý) túıindi sózinen bastalady da, odan keıin LABEL bólimine sıpattalǵan belgi ataýy jazylady. Kóshý operatorynyń formaty:
GOTO ;
Mundaǵy - LABEL bóliminde sıpattalǵan belginiń bireýi.
Málimetterdi engizý operatory READ (aǵylshynsha oqý). Paskal tilinde málimetterdi engizý jáne shyǵarý úshin, ıaǵnı adam men kompúter arasynda málimet almasý maqsatynda aldyn ala anyqtalǵan Input , Output faıldary qoldanylady.Programma berilgen mánderdi faılynan alady da, alynǵan nátıjeni faılyna ornalastyrady.Ol úshin engizý operatory paıdalanady.
Operatordyń jalpy túri.
READ(al, a2,…,an);
READLN(al, a2,……,an);
READLN;

Mundaǵy a1,a2,...,an- aınymaly ataýlary.Olardy engizý operatorynyń parametrleri dep te ataıdy.Engiziletin aınymalylardyń mánderi:integer,real,char jáne string (sóz tirkesi) tıpterine jatýy múmkin.
Shyǵarý operatory. Paskal tilinde nátıjeni ekranǵa shyǵarý úshin WRITE (jazý) operatory qoldanylady.
WRITE (al, a2,…,an);
WRITELN(al, a2,……,an)

Mundaǵy jaqsha ishinde jaı aınymalylar nemese apostroftarmen qorshalǵan sımvoldar toby bolýy múmkin.Shyǵarylatyn mánderdiń túri aınymalylardyń tıpi arqyly anyqtalady.Olar: integer,real,char jáne string (sóz tirkesi) tıpter túrinde berile beredi.Shyǵarylatyn parametrler bir – birimen útir arqyly ajyratylyp WRITE túıindi sózinen soń jaı jaqsha ishine jazylady.Paskal tilinde parametrsiz shyǵarý operatory WRITELN jańa jolǵa ótý úshin qoldanylady.
Sergitý sáti: «Oılan tap» oıyny

Paskal tilin 1968-1971 jyldary shveısarıalyq ǵalym-------....-------...------qolaıly programmalaý tili retinde usynǵan bolatyn. (Nıklaýs Vırt)
Paskal tilindegi programma 3 bólikten turady: ...........,
,---------------------(taqyryp, sıpattaý bólimi, operator bólimi)
Kez kelgen programmanyń alǵashqy joly------............------sózinen bastalatyn onyń taqyrybynan turady.(PROGRAM) Odan keıin programmanyń ishki obektileriniń------...........------jazylady. (Sıpattaý bólimi)
Praktıkalyq jumys
№1 – esep.Kez kelgen eki sannyń qosyndysyn esepteıtin programma qurý .
Program kosu;
Var a,b:integer;
Begin
readln(a,b);
Y:=a+b;
Writeln(‘y=‘,y);
End.
№2-esep. Eki sannyń kóbeıtindisin tabýǵa programmasyn qurý.
Program kobitu;
Var a,b,y:integer;
Begin
readln(a,b);
Y:=a*b;
Writeln(‘y=‘,y);
End.
№3 - esep. Eki sannyń bólindisin tabýǵa programmasyn qurý.
Program bolindi;
Var a, b, x:real;
Begin
Write (‘a, b-sandaryn engiz');
Readln(a, b);
X:=a/b;
Writeln(‘x=’,x);
End.

4.Sabaqty bekitý suraqtary:
1) Paskal tiliniń negizin salýshy kim?
2) Paskal tilinde programma neshe bólikten turady?
3) Programmanyń negizgi bóligi qandaı túıindi sózden bastalyp, qandaı sózden aıaqtalady?
4) Operator degenimiz ne? Olar qandaı toptarǵa jikteledi?
5) Menshikteý operatory qandaı qyzmet atqarady?
6) Kóshý operatory qandaı qyzmet atqarady?
7) Engizý jáne shyǵarý operatorlarynyń atqaratyn negizgi mindetteri qandaı?
5.Úıge tapsyrma: Programma qurylymy. Shamalardy sıpattaý bólimi.
Paskal tiliniń qarapaıym operatorlary. 71 – bet,4-jattyǵý