InfoHub Logo

Áńgime qara shelekten bastaldy. Aıshanyń atasynyń basyndaı saqtap júrgen shelegi ǵoı. Úshinshi jyl bolyp barady, Aısha sheleksiz qalyp, shelek suraımyn dep abysyn-ajynǵa jeksuryn kórinip, aqyrynda Birmaǵambetti búrip, Kástenkeniń dúkeninen aldyrǵan shelek edi.

— Shelek-shelek dep ishken asymdy kere ǵyp bolyp ediń, senen qoryqqannan temeki alatyn aqshama shelek aldym, dep Birmaǵambet, Aıshanyń qolyna shelekti ustatqanda buldap nyǵyzdap ustatqan.

Birmaǵambet muny aıtqanda, Aıshany salaq dep, dúnıesin búldirip ustaıdy dep aıtqan emes. Aıshanyń sózin aıaqsyz qaldyrmaǵandyǵyn sezdirgeli aıtqan. Áıtpese, Aıshanyń jınaqtyǵy, kútimdiligi, birin myńǵa balap ustaıtyndyǵy búkil aýylǵa málim. Salaq qatyndar Aıshany jaratpaǵanda, Aıshaǵa min taqqysy kelgende:

— Kórine birge alyp ketse, kórermiz: áıtpese kimnen qalmaǵan dúnıe, — dep burqyldasady.

Sol qara shelek búgin maıyp bolypty! Qojaǵuldyń qara toqaly bireýden nárse suramaı, alǵan nársesin búldirip bermeı júre me, búgin kelip qara shelekti suraı qoıdy. Aısha — shelek suraýshyny jaıshylyqta mańyna júrgizbeıtin:

— Menen kedeı emessińder ǵoı, kerek bolsa, satyp alyńdar, —deıtin.

Búgin sonysyn aıta almaı qaldy. Aıta almaı qalǵan sebebi boldy: búgin aıǵa toldy Birmaǵambet joq! «Aýdan jumsapty, naýqanǵa ókil qylypty, 5-aýyldyń baılaryn Birmaǵambet protokoldap aýdanǵa aıdap jiberipti...» degen sıaqty habar emis-emis estiledi. Naýqany nesi? Baılarda ne jumysy bar? Aılap qańǵyrǵandaı, aı tolǵansha úı betin bir kórmegendeı ne boldy? Bul ne degen sumdyq? Qatyn-balasynan bezgen adam bola ma eken dep birer kúnnen beri Aısha úzdiksiz oılaýmen júr. Kúl shyǵarsa da, ot jaqsa da, jalǵyz ala sıyrdy qaqpalap sýatqa aparyp sýǵarsa da esi-derti Birmaǵambet bolady da júredi.

Birmaǵambettiń júris alǵany jalǵyz bıyl emes, eki-úsh jyldan beri júretindi shyǵardy. Ana jyly batyraqtar sezine saılandy da, sodan bylaı «sıez», «top», «qaýly» degendi aýzynan tastamaıtyn boldy. Byltyrdan beri aýylǵa ókil kelse, aldymen Birmaǵambetgi shaqyryp alady. Birmaǵambet ókildiń qasynda bolady. Jıylys bolsa ókil baıandama istese, ekildiń usynǵan máselesin sheshe almaı jurt bógelse, Birmaǵambet ornynan ushyp turady da:

— Joldastar!-deıdi.

Jurt selk etip onyń aýzyna qaraı qalady. Birmaǵambet jurttyń qytyǵyna tıe sóıleıdi. Bireýlerdi qası sóıleıdi:

— Joldastar! Bizdiń kóbimiz baıǵa jaramsaqtanyp, baıdan qaımyǵyp sóılemeı otyrmyz. Áıtpese, munyń jóni bylaı emes pe, nege sóılemeısińder? — deıdi.

Sodan keıin jurt serpilip sózge kiredi.

Jıylystan tarap, úılerine kelgen soń, ot basynda kúńkildesip otyryp:

— Kóringenge soqtyǵyp, sotqar atanyp ne keregi bar, kójeńdi iship úıde otyrsań da ólmeısiń ǵoı, — deıdi Aısha.

«Aqylyńa bolaıyn» degendeı, Birmaǵambet Aıshaǵa ala kezimen qarap, kesesin domalatyp jiberedi. Birmaǵambetgiń tomyryq minezin týdyryp alam ba dep, sodan bylaı Aıshada jym boldy.

Ómirde ne kezdespeıdi. Ásirese, Aısha men Birmaǵambettiń basynan keshirmegeni bar ma: malaılyǵyńdy, kúndigińdi, baıdyń taıaǵyn, báıbisheniń baqyrýyn — bárin basynan keshirgen Aıshaǵoı. Úı bolyp, ot tútetip, óz aldaryna ómir tilegenderi 3-4 jyldan beri ǵana. Onda da Birmaǵambet malaılyqtan bosaǵan joq. Byltyr konpeske malynan 2—3 qara tıip, sodan bylaı ǵana basy bosańdy.

Byltyrdan beri Aıshanyń sharýashylyǵy múlde kúsheıdi. Az dúnıesin tap-tuınaqtaı qylyp ustaıtyn boldy. Tazalyqqa ádet aldy. Ash júrse de, jalańash júrse de, qolyna ilikken 2-3 qarany sattyrýǵa, soıdyrýǵa qarsy boldy. Birmaǵambet qolyr taıynshany satyp kóılek áperemin degende:

— Mal satty degen ne? Úırengen jalańashtyq. Baıaǵydan beri ólmegende, eldi ólmespiz! — dep Aıshanyń shyj-byjy shyqty.

Sondaǵy oıy — bir qara bolsa da qosyla bersin degendik. Úı qataryna qosylaıyn degendik. Kedeılikti jalǵyz osynyń mańdaıyna jazyp qoıyp pa? Bireýge telmirgeni jetkilikti bolǵan joq pa!

Aısha osyny oılaıdy, al Birmaǵambet she? Aıshadan Birmaǵambet bólek pe? Aıshanyń kórgen azabyn Birmaǵambet on ese artyq kórgen joq pa? Endeshe, qoly jala jetken eken, úmit sáýlesi elestegen eken, Birmaǵambet nege sharýaǵa qyrsyz bolyp ketti? Úıinde otyrsa qaıtedi? Bir-eki qarasyp kútip, baqsa qaıtedi? Jurttyń erkegi qusap, qaǵystyryp-soǵystyryp, bir tıyn bolsa da kiris kirgizýge tyryssa qaıtedi?..

Bári de oıynshyq-aý, Aıshanyń oıyn álek qyp júrgen ekinshi bir jumys. Aıshanyń túsinbeıtin jumysy, Aısha Aısha bolǵaly, Birmaǵambetke qosylyp, birge ómir súrgeli — Aıshanyń istemegen jumysy. Nege istegenin, qalaı iligip qalǵanyn Aısha ózi de túsinbeıdi. Oılaı berse, basy qatady da, durys-burys ekenin aıyryp bile almaıdy. Álmaǵambetten surasa, ol munyń qaıynysy ǵoı, ázilge shaptyryp, Aıshanyń basyn odan jaman qatyrady. Osynyń saldarynan, basy qatyp otyryp, Qojaǵuldyń toqalyna qara shelekti qalaı bergenin Aısha bilmeı de qalyp edi.

* * *

Aýylǵa ókil kelip, «Shoqtal» basyndaǵy aýyldyń jalpy jınalysyn shaqyrdy. Aýyl bolǵanmen jıyrmaǵa jetpeıtin úı ǵoı, qansha adamy bar, bári Sartaıdyń úıine jınaldy. Áıelder de qalmaı kelsin dep aıtady degen soń, Aısha da bardy. Sartaıdyń úıi aýzy-murnynan shyǵyp otyr eken. Saqaly kúıekteı bolyp tórde Qaıralap otyr. Bótegesi bultıyp Ydyrys otyr. Ekeýi de bıylǵy astyq naýqanynda «maıkot» bolǵandar. Sondaǵy bir jıylysta:

— Bizdiń aramyzda shyrshyń buzar baılar otyrmasa eken, kedeı men batyraqtyń jıylysyn ózine berse eken! — dep Birmaǵambet, osy Qaıralap pen Ydyrysty jıylystan aıdatyp shyǵyp edi. Endi, Birmaǵambet aýylda bolmaǵan soń dandaısyǵandaı, ekeýi birdeı jıylysqa kelip, qatar túzep otyra qalypty! Aıshanyń ashýy kelgen sıaqtandy. Birmaǵambet joq dep nege basynady bular? Birmaǵambet erteń kelgende,Aısha oǵan aıtyp, bulardyń tóbesin testirmeı me!

— Joǵary shyq, Aısha! Birmaǵambet aldyńa oralǵy bolyp, jıylystyń qarasyn kóre almaýshy ediń, Birmaǵambettiń joǵynda sóıleshi bir sheshilip, — dedi qaıyn inileriniń biri qaljyńdap.

Aısha munyń keketindi sóz ekenin uǵynyp, burynǵynyń ústine taǵy ashý jamady.

Orynbaıdyń, kekeshi, kenep dorbasyn súırelep, árkimge baryp bir sóılesedi. Jalbyr shashty qara jigit, kekesh aýylnaıǵa jaratpaǵan pishinmen qarap otyrdy da:

— Aýylnaı joldas, sybyryndy toqtatyp, jıylysyndy ashsań qalaı bolar edi? — dedi.

Bul jigit — aýdannan kelgen ókil bolyp shyqty.

Jıylys ashyldy. Ókil baıandama istedi. Baıandama kollektıv týraly boldy.

—... Sonymen, joldas, berekesiz usaq sharýashylyqty bitirip, kollektıvtesken iri sharýashylyq quramyz, sosıaldyq sharýaǵa kóshemiz! — dedi ókil.

Jurt tynyp, múlgip, maýjyrady da otyrdy.

— Qane, kimniń suraýy bar? — dep májilis aǵasy eki-úsh qaıyryp surasa da, eshkim ún shyǵarmady.

— Iá, alla, óziń medet bere gór! — dep Qaıralap aýyr kúrsindi.

— Aý, nege úndemeısińder, sóıleseńdershi!

— Aısha tónip tur ǵoı, birdeme aıtpaq shyǵar, — dedi bir jigit.

— Belsendiniń qatyny ǵoı, aıtsa aıtyp ta salar, dedi ekinshisi.

Ashý qysty ma, álde sóılegisi kelip ketti me, Aısha ilgerirek basyp baryp:

— Sóılese qorqady deısiń be, aıtatyn sózimdi men qashan bolsa da aıtam. Baılardan qorqyp úndemeı otyrǵan senderden saqtasyn, — dedi.

Ókil basyn kóterip alyp, Aıshanyń betine qaraı qaldy. Aısha múdirip, kibirtiktep qaldy.

— Toqtalma, jelgeı, aıta berińiz, — dep ókil kúlimsiredi.

— Men aıtsam, aldymen osynyń ishinde «maıkot» bolǵan eki adam otyr, solar shyqsa eken deımin!

Jurt birine-biri qarady: Satybaldy, Aıshaǵa kóziniń qyrymen qarap, basyn shaıqap, tańdandy. «Maıkót» bolǵan adamdy surap, ókil aýylnaıdy búrip barady. Aqyrynda bilip alyp, Qaıralappen Ydyrysqa ókil:

— Sizderdi kim shaqyrdy? — dedi.

— Oıbaı, shyraǵym, osy aýyldan jan qalmaı kelsin dep aıtty degen soń kelgenimiz ǵoı. Kelmeı qalsaq, jazaly bolamyz ba dep qorqyp edik, — dep, Qaıralap dábdirlep, úreıi ushyp ketti.

— Al, jeńgeı, baılar shyǵaryldy, endi sóıleı berińiz, — dedi ókil bir kezde.

Aıshanyń oıynda aıta qoıatyn yńǵaıly sóz bolmady. Áıtse de, ókil aıt dep ótinip otyrǵan sıaqty bolǵan soń, sóılemeı qalýdyń retin taba almady.

— Men aıtsam, ókildiń sóziniń bári durys, men soǵan qosylam! —dedi.

— Sen qosylsań, neń ketip barady, jan qınalyp tapqan mal emes, konfıskeniń malyn qosasyń daji beresiń. Basqalar aıtsyn, —dedi Qusaıyn.

Mal qosý, maldy ortaǵa salý degenge Aısha, shyny, túsingen joq. Túsinbegeni — ókildiń baıandamasyn durys tyńdamap edi. Ókildiń sózin qulaǵy esitse de, oıy basqa bir jumysta bolyp, uǵyna almaı qalyp edi.

— Meniń suraýym bar, — dedi Jaman, — al, biz kollektıv bolaıyq. Enshimizdi de qosaıyq. Sonda úıimizdi qaıtemiz? Osy kúshideı bólek otyra beremiz be, álde, Ysmattyń áýleti qusap qyryq adam bir shómishten as ishemiz be?

— Árıne, bir shemishke qysylasyń, — dep, ókilden buryn Qusaıyn jaýap berdi.

Ókil Qusaıynnyń sózin bekerge shyǵaryp, sharýashylyq arteliniń qaı retpen qurylatyndyǵyn, músheleriniń qalaı turatyndyǵyn taǵy birsypyra aıtyp, ashyp túsindirip berdi.

— Joldas ókil! — dedi Tymaqpaı, — máselen men sıaqty bir kedeı bolady. Ózi jalǵyz basty, qańǵyryp júrgen bolady. Óziniń kásibi tigin tigip, tamaǵyn asyraý bolady. Sonda sol kisi qaıtedi, o da artelye alyna ma?

Tymaqpaıdyń arǵynan Júsip, Qadyrbergen, Jaqyptar sóz alyp sóıledi. Báriniń sózinen de Aısha: «Maldy ortaǵa salý, biriktirý» degendi uǵynyp jatyr. Bul qalaı boldy? Eki-úsh qaranyń basy quralǵany osy edi. Byltyrdan beri tamaqqa da, kıimge de jumsatpaı shyj-byjy shyǵyp kelip edi. Endi, ortaǵa túsip ketpekshi me? Jaryqtyq, emsheginiń salasy jyrta qarys ala sıyr bir saýǵanda bir shelek sút beredi. Byltyr Buzaýbaı konfıskelengende, sondaǵy ókil Aıshany alyp: «Jedgeı, Birmaǵambet ekeýińniń eńbegiń osy malǵa az sidgen kórinbeıdi ǵoı. Myna sıyrdyń ishinen tańdap turyp bireýin al!»—dep edi.

Buzaýbaıdyń sıyr tuqymynda ne ońdy sıyrlar — qasqa sıyrdyń tuqymynan shyǵatyn. Ala sıyr da sonyń tuqymy. Aısha júgirip baryp osy ala sıyrdyń moınynan qushaqtaı alǵan. Sol ala sıyr, endi, ortaǵa túsip ketse, ala sıyrdyń sútine, ala sıyrdyń maıyna Qojaǵuldyń qara toqaly da ıe bolsa, bátir-aý, sonda ne bolmaqshy? Bárin de qoıshy, maldyń ıesi Birmaǵambet úıde joq-aý, onyń kelýine qaratar ma eken, álde qazirden-aq ala bere me eken?

Suraý sóz bitti. Májilis aǵasy daýysqa salýǵa kiristi:

— Qáne, kollektıv bolamyz degenderiń qol kóterińder! Jurt birine-biri qarap, kótererińde, kótermesinde bilmedi.

Aıshanyń oıyna Birmaǵambet túse qaldy:

«Al, kóterińder!» — deıtin edi-aý ol. Aısha, oılap turǵan oıyn umytyp:

— Al, kóterińder! — dep daýystap jiberdi.

Jurttyń qoly birtindep kóterile bastady. Birtindeı kele úıde otyrǵandardyń báriniń qoly kóterildi.

— «Kollektıv bolamyz!» — degen qaýly bir daýystan qabyldandy.

Basqarmaǵa adam kerek bolyp, bireý mynany aıtyp jatyr

edi.

— Meniń usynysymdy qabyldasańdar, kollektıv basqarmasynyń aǵalyǵyn atap osy jeńgeıdi saılańdar! — dedi ókil.

— Qoı, oıbaı, — dep Aısha yrshyp tústi.

— Ol kisini saılaýǵa kópshilik qarsy bolmas edi, biraq hat bilmeıdi ǵoı, — dep Qusaıyn kúmiljip baryp toqtady.

— Hat bilmese, úırener, Aısha kelinniń saılaýyna men ózim qosylam, al, qoldaryńdy kóter! — dep, Dosym qolyn kóterip» edi, jurttyń qoly birtin dep kóterile bastady.

«Jańa turmys» arteliniń basqarma aǵasy Aısha bolyp saılandy.

Sol kúngi oqıǵa Aıshaǵa áli kúnge tús sıaqty. Oılamaǵan. jerden qaıdan tap kelgen kósemdik! Bul kósemdiktiń aıaǵy nege . baryp soǵady. Birmaǵambet buǵan rıza ma? Birmaǵambettiń ózine bolsa, osyny ister me edi. Álde, qarysyp otyryp alar ma edi. .

Aısha úıine kelse, segiz jasar balasy — Qýandyq aýyldyń balalaryn jınap alyp asyr salyp, úıin astan-kesten qylypty: tórine sheıin burqyraǵan shóp, shashylǵan kúl, tógilgen sý, Jaıshylyqta úıge sóıleı kirip, asyr salǵan balalardy tasqa ıaqtaı qaqtyrýshy edi, solaı bolady ǵoı dep, Aısha úıge kirgenen-aq, balalar ysyryla jóneldi. Aısha bul joly —8 burynǵydaı kárlenip, keıin qalǵanyn jelkege bir nuqyp shyǵarmady. Balalar birin-biri ıtermelep, esikke syǵylysady. Aıshanyń onymen isi bolmady, peshke arqasyn súıeı otyrdy da, terezeden tysqa qarady: dala boran. Terezeniń aldy kúrtik, kúrtiktiń basynan asyra — doly jel jumsaq qardy tútindeı burqyratyp jatyr. Terezeniń astyńǵy kózderi kómilip úı ishi. qara keleke tartqan sekildi.

— Kollektıv! Baqytqa bolatyn jumys pa, sorǵa bolatyn jumys pa? Jıylysta otyrǵan bireýler, ázili me, shyny ma:

— Áıelderdi de ortaǵa salatyn bolsaq eken, — dedi-aý...

— E, bildik, seniń kóz degeniń Jeksenniń qatyny ǵoı, — dep ekinshi bireýi oǵan jaýap qaıtardy.

Shynymen solaı bolsa, áıelder de ortaǵa salynsa...

Aıshanyń oıyna Birmaǵambettiń minezi túse qaldy: qyzǵanshaq, kúıgelek, tomyryq... «Seni janymdaı kóremin, saǵan bireý tikelep qarasa, ishim kúıip ketedi...» deıtin Birmaǵambet keıde. Osyny shynymen aıta ma eken? Shynymen aıtsa... «Qoıshy ári, qaıdaǵy joqty oılamaıynshy» dep Aısha osy jerde toqtaldy.

Qojaǵuldyń toqaly keldi. Jaýlyǵy saltaq-saltaq kir. Aıaǵyndaǵy kebisi bir jambastap qısaıyp ketken. Jaý qýyp kelgennen jaman entigip, qotyr maldaı peshke súıene turdy da:

— Apyrmaı, qudaıdyń kúnine ne bolyp edi, túbi túsip ketken shyǵar kúnde boran, kúnde boran, esti tandyratyn boldy ǵoı osy boran da erigip, jıylysqa kelip júrgenderin aıtamaý, «Shoq qaıyńnyń» 4—5 adamy úıge kelip, ákemdeı bolyp siresip otyryp aldy. Osy kúni jurtta ne kúı bar deıdi eken? Jalǵyz máshke soıyp edik, qalǵan jarty jaıasyn keshe buzyp aldyq, odan basqa tuldyr bolsa buıyrmasyn, — dep óz aldyna burqyldaýmen boldy.

Qara toqal bir sypyra jeldirtip kelip:

— Solarǵa shaı qoıyp berip qutylaıyn dep edim, eki shelekpen barmasam, boranda qaıta-qaıta baryp júrý qıyn, shelegińdi beresiń be, kelin? — dedi.

Qara toqaldyń ne aıtyp, ne qoıǵanyn Aısha uǵynǵan joq, ózine qulaqta salǵan joq. Jalǵyz-aq «shelek» degenin uǵynyp qaldy. Jaıshylyqta bezildep mańyna jýytpaıtyn. Bul joly úıtpedi. Shelekti bermese, qara toqal myjyńdap mazasyn ala beretin sıaqty boldy. Sodan qutylǵansha asyqty. Ózi úıde ońasha qalyp, istegen isin taǵy bir oılap shyqpaqshy boldy.

— Ana jaqta turǵan shyǵar, al! — deı saldy.

Qara shelek qolynan osylaı shyǵyp ketip edi.

Kesh bolyp, úı ishi qara kóleńke tartqan soń, sýǵa baraıyn dese shelegi joq. Shelegin qara toqaldyń alyp ketkeni Aıshanyń esine sonda tústi. Jany shyǵyp kete jazdady, úıtkeni, qara toqaldyń qolyna túsken ydys saý qaıtqan emes: kese alsa, eki bólip qaıtarady, qumansha alsa, shúmegin syndyryp qaıtarady, shelek alsa...

Aısha shydaı almaı, úıinen shyǵa júgirdi. Eki úıdiń arasyna jaldanyp turǵan qarǵa tizesinen batyp maltyqty. Oǵan da toqtaǵan joq, qara toqaldyń úıine jetkenshe, qara shelekti kórgenshe asyqty.

Shashy obyrap, kúldi burqyratyp qara toqal peshtiń aldynda otyr edi. Esikten kirgen Aıshany kórdi de, ashýlanǵan pishinmen shymshýyrmen otty kósep-kósep qaldy. Qul burqyrap peshtiń aýzynan kólbep usha berdi.

— Shelekke kelip edim, — dedi, Aısha al deneden qoryqqandaı.

— Álgi qaǵynǵyr bala... Óziniń de syıyp berdim, — dep qara toqal óshen bola berdi...

Aısha shoshynyp, seziktenip, qara toqalǵa tóne tústi. Toqal qaımyqqan túrmen qarap:

— Hege tóndiń? Úlkendi syılap ımense qaıtedi eken bular? Áne, jatyr shelegiń, — dedi.

Aısha bosaǵaǵa qarasa, eki búktetilip, túbi alamaıymen sógilip, qara shelek jatyr! Jany shyǵyp kete jazdady. Jalma-jan shelekti alyp, qara toqalǵa jiberip urdy. Yzalanyp kózinen jasy yrshyp-yrshyp ketti.

— Oıbaı, óltirdi myna ıttiń balasy! —dep, qara toqal shańqyldap, úıdi basyna kóterdi.

Sham jaǵa Qojaǵul keldi. Bet-aýzyńa jabysqan qar erip, saqalynan tamshylap tur. Kózi burynǵysynan da úlkeıip, uıasynan shyǵyp bara jatqan tárizdi. Tamsanyp kishkene turdy da:

— Kelin shyraǵym, bizdiń áıelge qol tıgizbeı-aq qoısań bolmaı ma? —dep kúrsindi.

— Syndyrmasyn, búldirmesin bireýdiń nársesin!

— Syndyrmasyn degenińiz durys qoı, biraq, «bireýdiki» degendi qoısa da bolady ǵoı. Mana ózińiz bar emes pe edińiz, ne dep edi ókil? «Kerekti quraldy ortaq paıdalanasyńdar» demep pe edi? Sol quraldyń biri shelek qoı. Ortaq múlikti alyp-paıdalanar bolar. «Syndyrmasyn» deńiz, onyńyzǵa qosylam. Biraq, «sen syndyramysyń» dep urýǵa bola ma? Ókil olaı degen joq edi ǵoı. Ózińiz soǵan bastyq bolyp saılandyńyz. Bastyq adam urmas bolar, «bastyǵymyz osypaı qyldy, urdy» dep aryz bersek, «pot-sot» ketetinińizdi bilesiz be?

Qojaǵul Aıshaǵa aqyl aıtpaqshy bolyp turyp, bir sypyra aýyr sózderdi yshqyndyrdy. Aısha úndemedi. Aısha ózin tentekke salmady. «Múlikti ortaǵa salý» týraly manaǵy jıylysta aıtylǵan sóz Aıshanyń esinen shyǵyp ketipti. «Shynynda solaı eken: ortaq múlik, alyp paıdalandy. Syndyrsa da erki bar emes pe?» — dep oılady. Oılap edi, kóz aldyna japyrylǵan qara shelek elestegendeı boldy. Shashy jalbyrap pesh aldynda albasty qusap otyrǵan qara toqal elestegen sıaqtandy. Ashýlandy ma, qoryqty ma — Aısha qaltyrap, boıy titirkenip ketken sıaqtandy.

...Tún. Tereze qarmen kómýli! Dala boran, jel dúrildeıdi, ysqyrady, ulıdy. Qarańǵy úıde, Qýańdyǵyn baýyryna basyp, búk túsip Aısha jatyr. Uıqy qashqan. Aýyr oı kernep, oqtasań da kúrsinedi.

Esikti bireý julqa-julqa tartty. Aısha shoshynyp, basyn kóterip aldy:

— Bu kim?

— Men!

Tanys daýys. Aısha ornynan ushyp ketkendeı boldy.

— Apyrmaı, boranda ne ǵyp keldiń? — dep Aısha báıek bolyp sheshindirip jatyr. Ústi-basy qar, qyraý, murty súmbideı bolyp qatqan muz, qyzyl shyraıly tapal jigit ysyldap, sheshinip jatyr.

— Óı, qalqam, júdep qalǵan joqsyn ba, kelshi súıeıin! — dep, saýystanǵan muzymen Aıshany kushaǵyna tartyp edi, Aısha qyz kúndegisindeı buralyp, betin tosty.

Bul kelgen Birmaǵambet. Bul ketkeli qashan! Aısha búgin keıigennen, kelse betine qaramaspyn dep edi. Endi betinen súıgizip tur. Birmaǵambettiń minezi solaı. Basqa qazaq jolaýshylap kelgende, qatynyn «qaraǵym»demek túgil, qatynynyń betinen súımek túgil, adam dep elep amandaspaıdy da. Bul — Birmaǵambetke ózgeshe bitken minez...

Birmaǵambet joqta basynan ótken oqıǵany Aısha bastan-aıaq aıtyp shyqty. Birmaǵambet birin teris demedi. Kollektıvke kirgenin, kollektıvke bastyq bolyp saılanǵanyn aıtqanda, Birmaǵambet múlde qýanyp qaldy. Kúlip, shek-silesi qatty.

— Qoıa tur, kúlme, qyzyǵy bar, — dedi Aısha.

— Al, aıta ǵoı.

— Meni sotqa berem dep jatyr.

— Kim?

Qara shelek áńgimesi osy jerde kelip bastaldy. Qara shelek jaıyn sóz qylǵanda, Aısha qaltyranyp, býlyǵyp ketken sıaqty boldy.

— Túý, sodan qorqyp júrgeniń be? Qojaǵul sotqa berýshi me edi? Qojaǵuldyń kim ekenin bilesiń be? ol saýdager, ol molda. Berikboldyń jazasyn shyǵaryp qyzyl buzaýdy alǵany bıyl kúz emes pe edi? Men neshe ret aıtsam da, Kákimjannyń balasy qısaıyp, sony nalokke iliktirmesten keldi. Ony kollektıvtiń malyna júrgizbeý kerek. Erteń múshelerińdi jına, men onyń barlyq kinásin moınyna salyp, aıdatyp shyǵaıyn. Al, kollektıvte bolsyn-aq, sonda bireýdiń múlkin alyp syndyrsyn deı me eken? Ortaq múlikke shelek qosýshy ma edi?

— Sıyr she, sıyr kire me?—dep, Aısha kúrsindi...

... Qarańǵy túnde, tósekte jatqan kúıinde Aıshanyń kózine — jelini salpyldaǵan ala sıyr elestep ótken tárizdendi. Japyrylǵan qara shelek elestegen sıaqtandy.

---