Qarym-qatynas – izgilik pen adamgershilik bastaýy
Qyzylorda oblysy,
Jańaqorǵan aýdany, № 161 Yntymaq orta mektebi
Fızıka jáne matematıka pániniń muǵalimi
Seıtova Alma Pernebekqyzy
Qarym - qatynas – izgilik pen adamgershilik bastaýy
Túri: Trenıń - sabaq
Maqsaty: Adam ómirindegi qarym - qatynastyń máni týraly alǵashqy túsinikti berý;
Oqýshylardyń jaǵymdy qarym - qatynasyn damyta otyryp, izgilikke tárbıeleý;
Oqýshylarǵa qarym - qatynasty úırete otyryp, kóńil kúıin basqara bilýge úıretý;
Ádisi: Sahnalaý, sıtýasıalyq taldaý, suraq - jaýap.
Trenıńtiń barysy
İ. Kirispe:
Qarym - qatynas – adam is - áreketiniń aýqymdy salasy, ol ómir súrýdiń, tynys - tirshiliktiń negizgi arqaýy. Adam tek sóılesý arqyly ǵana qarym - qatynas jasamaıdy. Ol aınalasyndaǵylarmen túrli ym - ıshara, belgi, tańba arqyly da bir - birine maǵlumat bere alady. Tipti qas qaǵý, ıyq pen ıekti qozǵaltý, basty shaıqaý, taǵy basqa osy sekildi tolyp jatqan atrıbýttar da qarym - qatynastyq qyzmet atqarady. Halqymyz «Ymǵa túsinbegen dymǵa túsinbeıdi» dep óte taýyp aıtqan. Tipti kúlý men kúlimsireýdiń de, jylaý men jylamsyraýdyń da qarym - qatynastyq qyzmet atqaratynyn bile bermeımiz. Sóılesý - qarym - qatynastyń negizgi túri.
Adamı qarym - qatynastaǵy eń basty ádeptilik – bul sálemdesý bolyp tabylady.
Qazaq halqynda amandasýdyń qazir túrleri kóp. Olaı bolsa, biz amandasýdyń myna túrlerin oryndap kóreıik:
İİ. Sahnalaý (juptyq jumys)
1. Oqýshy men muǵalimniń amandasýy;
2. Ata men nemereniń amandasýy;
3. Aqsaqal men zamandasynyń amandasýy;
4. Uldar men qyzdardyń amandasýy;
5. Stýdent eki qyzdyń amandasýy;
Ata - baba dástúriniń qasterleıtini – durystap sálemdese bilý. Durys sálemdesý – ımandylyǵymyz ben ar - uıatymyzdyń bastaýy ekendigi haq. Amandasý kezinde árbir adam bir - birine saýlyq, jaqsy kún tileıtinin, tilekshi ekenin este ustaǵan jón.
İİİ. «Jaǵdaıattan shyǵa bilemiz be?» oıyny
(Jaǵdaıatty taldap, suraqtarǵa jaýap berińder)
1. Murat bir qaraǵanda kórikti de ádemi jigit. Kıimi de jarasymdy. Biraq kópshilik arasynda, qonaqta bolǵan kezderinde qolyn sermep daýryǵyp sóıleıtini, eshkimge sóz bermeıtini bar. Úlkenderdiń sózin bólý jáne olardyń sózderin qalaıda kúlkige aınaldyrýǵa da áýes.
Muratqa ádepsiz qylyqtaryn qaldyrý úshin qalaı kómektesýge bolady?
2. Nazym áp - ádemi kelisti qyz. Alaıda, daýsy dóreki, sózi iri. Qarqyldap kúledi. Bir qaraǵanda náp - názik, bıazy boıjetken kóz aldyńyzda birtindep, áýelde kóńilde uıalaǵan ádemi sıpatynan aırylyp júre beredi.
Nazymǵa qandaı keńes berer edińiz?
Muǵalim sózi: Adamnyń úlkendermen, qurbylarymen, jasy kishilermen sóılesý máneri, qoǵamdyq oryndarda, kólikte, qonaqta, saparlarda ózin ustaýy ádemi, sondaı – aq syrtqy sıpaty, atap aıtqanda kıiný, shash taraý, betin retke keltirý máneri, qımyl - qozǵalysy, ónermen jaqyndyǵy, bilimdiligi onyń mádenıettiligin tanytady.
İV. «Róldik oıyn»
Tómende berilgen sózderden jaǵdaıattar qurastyryp, sahnalap berińiz.
1. Synyptastardyń telefonmen sóılesý ádebi.
2. Qoǵamdyq kóliktegi oqýshy men qarıanyń jáne baqylaýshynyń ádepteri.
3. Úlkender men jastardyń dastarqan basynda ózin ustaý ádebi.
V. «Ádepten ozbaıyq» oıyny
(Tómende berilgen ádep qaǵıdalaryn óz oılaryńmen jalǵastyryńdar)
1. Qoǵamdyq oryndarda, kóshede:
- Bireýdi mazalaǵan nemese oǵan qolaısyzdyq týdyrǵan jaǵdaıda keshirim sura.
- Adamdardy nemese zattardy saýsaǵyńmen nusqap kórsetpe.
- Tesile qarama, adamdarǵa burylyp nemese artynan qarama.
- Kóshede júrip bara jatyp tamaqtanýǵa bolmaıdy.
- Bireýdiń bólmesine nemese kabınetine syrtqy kıimmen kirme.
- Esikti qaǵyp kir. Ózińe ruqsat jasalǵannan keıin ǵana otyrýǵa bolady.
2. İs saparda:
- Jolǵa shyqqanda soǵan laıyq kıin.
- Saıahattaý barysynda jalpyǵa ortaq kıim kıingen durys.
3. Teatrda:
- Teatrǵa 15 - 20 mınýt buryn kelip, spektákl bastalǵanǵa deıin syrtqy kıimdi sheshýge, ózińdi retke keltirýge, baǵdarlamany satyp alýǵa, óz ornyńa baryp otyrýǵa úlgerý kerek. Eń sońǵy mınýttarda keshigip kelgen adam buryn kelip otyrǵanda qolaısyzdyq týdyrady.
Osy tapsyrmada adamgershilik qarym - qatynas jasaý ádep qaǵıdalaryn óz oılarymen tolyqtyrý usynylady.
Vİ. Qorytyndy.
Adam balasynyń bári bul ómirde baqytty bolsam deıdi. Sol baqytqa jetý úshin qolynan kelgen bar múmkindigin istep baǵady. Biraq, kóbisi baqytqa aparar eń ońaı joldy umytyp jatady. Bul jol – ádeptilik joly.
Ádep arqyly jeke adamnyń adamdar arasyndaǵy qadir - qasıeti arta túsedi. Ádepti adam isteıtin isine, sóıleıtin sózine, qabyldaıtyn sheshimine basa nazar aýdarady.
Ádepti bolý – adamdy basqalarmen jaqsy qarym - qatynas jasaýǵa, olardyń sózin tyńdaı bilýge, ózara syılastyqqa qol jetkizýge jáne úlkenderge qurmet, kishilerge iltıpat kórsetýge negiz bolady.
Adamǵa qoıylatyn basty talap – asyl da izgi adamgershilik qasıetterdi boıyna sińirgen, ulaǵatty azamat bolyp shyǵý.
Jańaqorǵan aýdany, № 161 Yntymaq orta mektebi
Fızıka jáne matematıka pániniń muǵalimi
Seıtova Alma Pernebekqyzy
Qarym - qatynas – izgilik pen adamgershilik bastaýy
Túri: Trenıń - sabaq
Maqsaty: Adam ómirindegi qarym - qatynastyń máni týraly alǵashqy túsinikti berý;
Oqýshylardyń jaǵymdy qarym - qatynasyn damyta otyryp, izgilikke tárbıeleý;
Oqýshylarǵa qarym - qatynasty úırete otyryp, kóńil kúıin basqara bilýge úıretý;
Ádisi: Sahnalaý, sıtýasıalyq taldaý, suraq - jaýap.
Trenıńtiń barysy
İ. Kirispe:
Qarym - qatynas – adam is - áreketiniń aýqymdy salasy, ol ómir súrýdiń, tynys - tirshiliktiń negizgi arqaýy. Adam tek sóılesý arqyly ǵana qarym - qatynas jasamaıdy. Ol aınalasyndaǵylarmen túrli ym - ıshara, belgi, tańba arqyly da bir - birine maǵlumat bere alady. Tipti qas qaǵý, ıyq pen ıekti qozǵaltý, basty shaıqaý, taǵy basqa osy sekildi tolyp jatqan atrıbýttar da qarym - qatynastyq qyzmet atqarady. Halqymyz «Ymǵa túsinbegen dymǵa túsinbeıdi» dep óte taýyp aıtqan. Tipti kúlý men kúlimsireýdiń de, jylaý men jylamsyraýdyń da qarym - qatynastyq qyzmet atqaratynyn bile bermeımiz. Sóılesý - qarym - qatynastyń negizgi túri.
Adamı qarym - qatynastaǵy eń basty ádeptilik – bul sálemdesý bolyp tabylady.
Qazaq halqynda amandasýdyń qazir túrleri kóp. Olaı bolsa, biz amandasýdyń myna túrlerin oryndap kóreıik:
İİ. Sahnalaý (juptyq jumys)
1. Oqýshy men muǵalimniń amandasýy;
2. Ata men nemereniń amandasýy;
3. Aqsaqal men zamandasynyń amandasýy;
4. Uldar men qyzdardyń amandasýy;
5. Stýdent eki qyzdyń amandasýy;
Ata - baba dástúriniń qasterleıtini – durystap sálemdese bilý. Durys sálemdesý – ımandylyǵymyz ben ar - uıatymyzdyń bastaýy ekendigi haq. Amandasý kezinde árbir adam bir - birine saýlyq, jaqsy kún tileıtinin, tilekshi ekenin este ustaǵan jón.
İİİ. «Jaǵdaıattan shyǵa bilemiz be?» oıyny
(Jaǵdaıatty taldap, suraqtarǵa jaýap berińder)
1. Murat bir qaraǵanda kórikti de ádemi jigit. Kıimi de jarasymdy. Biraq kópshilik arasynda, qonaqta bolǵan kezderinde qolyn sermep daýryǵyp sóıleıtini, eshkimge sóz bermeıtini bar. Úlkenderdiń sózin bólý jáne olardyń sózderin qalaıda kúlkige aınaldyrýǵa da áýes.
Muratqa ádepsiz qylyqtaryn qaldyrý úshin qalaı kómektesýge bolady?
2. Nazym áp - ádemi kelisti qyz. Alaıda, daýsy dóreki, sózi iri. Qarqyldap kúledi. Bir qaraǵanda náp - názik, bıazy boıjetken kóz aldyńyzda birtindep, áýelde kóńilde uıalaǵan ádemi sıpatynan aırylyp júre beredi.
Nazymǵa qandaı keńes berer edińiz?
Muǵalim sózi: Adamnyń úlkendermen, qurbylarymen, jasy kishilermen sóılesý máneri, qoǵamdyq oryndarda, kólikte, qonaqta, saparlarda ózin ustaýy ádemi, sondaı – aq syrtqy sıpaty, atap aıtqanda kıiný, shash taraý, betin retke keltirý máneri, qımyl - qozǵalysy, ónermen jaqyndyǵy, bilimdiligi onyń mádenıettiligin tanytady.
İV. «Róldik oıyn»
Tómende berilgen sózderden jaǵdaıattar qurastyryp, sahnalap berińiz.
1. Synyptastardyń telefonmen sóılesý ádebi.
2. Qoǵamdyq kóliktegi oqýshy men qarıanyń jáne baqylaýshynyń ádepteri.
3. Úlkender men jastardyń dastarqan basynda ózin ustaý ádebi.
V. «Ádepten ozbaıyq» oıyny
(Tómende berilgen ádep qaǵıdalaryn óz oılaryńmen jalǵastyryńdar)
1. Qoǵamdyq oryndarda, kóshede:
- Bireýdi mazalaǵan nemese oǵan qolaısyzdyq týdyrǵan jaǵdaıda keshirim sura.
- Adamdardy nemese zattardy saýsaǵyńmen nusqap kórsetpe.
- Tesile qarama, adamdarǵa burylyp nemese artynan qarama.
- Kóshede júrip bara jatyp tamaqtanýǵa bolmaıdy.
- Bireýdiń bólmesine nemese kabınetine syrtqy kıimmen kirme.
- Esikti qaǵyp kir. Ózińe ruqsat jasalǵannan keıin ǵana otyrýǵa bolady.
2. İs saparda:
- Jolǵa shyqqanda soǵan laıyq kıin.
- Saıahattaý barysynda jalpyǵa ortaq kıim kıingen durys.
3. Teatrda:
- Teatrǵa 15 - 20 mınýt buryn kelip, spektákl bastalǵanǵa deıin syrtqy kıimdi sheshýge, ózińdi retke keltirýge, baǵdarlamany satyp alýǵa, óz ornyńa baryp otyrýǵa úlgerý kerek. Eń sońǵy mınýttarda keshigip kelgen adam buryn kelip otyrǵanda qolaısyzdyq týdyrady.
Osy tapsyrmada adamgershilik qarym - qatynas jasaý ádep qaǵıdalaryn óz oılarymen tolyqtyrý usynylady.
Vİ. Qorytyndy.
Adam balasynyń bári bul ómirde baqytty bolsam deıdi. Sol baqytqa jetý úshin qolynan kelgen bar múmkindigin istep baǵady. Biraq, kóbisi baqytqa aparar eń ońaı joldy umytyp jatady. Bul jol – ádeptilik joly.
Ádep arqyly jeke adamnyń adamdar arasyndaǵy qadir - qasıeti arta túsedi. Ádepti adam isteıtin isine, sóıleıtin sózine, qabyldaıtyn sheshimine basa nazar aýdarady.
Ádepti bolý – adamdy basqalarmen jaqsy qarym - qatynas jasaýǵa, olardyń sózin tyńdaı bilýge, ózara syılastyqqa qol jetkizýge jáne úlkenderge qurmet, kishilerge iltıpat kórsetýge negiz bolady.
Adamǵa qoıylatyn basty talap – asyl da izgi adamgershilik qasıetterdi boıyna sińirgen, ulaǵatty azamat bolyp shyǵý.
You Might Also Like
