InfoHub Logo

— Bazarbek! Qyryldaq daýys tereze kózinen sańq ete tústi de, áınektiń ar jaǵynan álde kimniń qaıystan órilgen tobylǵy sap qamshysynyń shashaǵy kórindi. Kánniń ústińde Zaǵıla apam ekeýmiz erteńgi tátti uıqynyń qushaǵyna enip ketippiz. Betimdi qyryq quraý terezege burdym. Apam meni uıqyly-oıaý kúıi qushaqtaı ózine tartty.

— Qulynym...,— deıdi sybyrlap. Támpish murny shýyldap, uıqysyn qıar emes. Daýys qaıta shyqty. Bul joly óktemdik tanytqan jannyń tirligi.

— Bazarbek, Zaǵıla. Mynalar túnimen qoı kúzetken be, túge. Bul joly apam basyn jastyqtan julyp aldy.

— Óı, qaqsap qalǵyr-aı, — dedi burqyldaı sóılep. — Osy-aq tań atpaı, taýyq bop shaqyrady eken. Sóıtti de, syrma kúpáıkesin jelbegeı jamylyp, kebisin sylpyldata súırep syrtqa bettedi. Bólme ishinde jer maıdyń ıisi burqyraıdy. Qolqany alyp, júrek aınytardaı. Bárine men kinálimin degendeı dóńgelek ústeldyń ústinde qalqaıyp bestik sham tur. Qasynda bir-eki kesemen keshegi kúni Baıjaılaý usta jan-
jaǵynan sym temirmen shandyp bergen kókala sháınek.

Shamasy, keshe keshkisin mıa terýden sharshap kelgen sheshem ydys-aıaqty jıystyrýǵa da shamasy kelmegen sıaqty. Sóıtkenshe esikten Zaǵıla apam kirip keldi. Júrisi shıraq. Jyly tósegimdi qımaı jatqan maǵan jetti de betimnen shópildetip súıe bastady.

— Adam bolǵanyńnan seniń. Kákimtaı osy túrińde seni bir kórse, átteń... Sóz aıaǵyn kúrsine bitirip, Zaǵıla apam jasyn syǵyp aldy.

— Qabyrǵań qatpaı qara jumysqa túsirgen qý soǵys-aı... Sen de bir tyǵynǵa jaradyń-aý.

— Apa, apataı. Men pishenge baramyn ǵoı? — dedim ornymnan atyp turyp.

— Qudaıyń jarylqady, — dedi endi burqyraı sóılegen apam.

— Shekeń qyzar.

Ań-tańmyn. Apamnyń tirligi qyzyq. Birese kúledi, birese jylaıdy. Órmekten jasaǵan qyzyl ala dorbama áldeneni tyqqyshtap álek.

— Al, kıin endi, — dedi bir sát apam esikti shalqasynan ashyp tastap.

— Mal tabarym meniń. Áne, brıgadıriń kútip tur.

Omarbek aqsaq bizge qarap jymıady.

— Áı, qý jalǵyz. Qurt-qumyrsqa shaǵyp almasyn, — dep daýystady apam sálden soń.

— Qasqa jol jaqqa qaraı jur. Múmkin ákeń, Kákimtaı kep qalar... — Maǵynasyz basymdy ızeımin.

— Apamnyń armany-aı. Qaıran dúnıe, — dedi Omarbek brıgadır bylaı shyqqan soń.

* * *

Kózimdi qıyrǵa tiktim.

Qaraýyldyń basynan bult ketpeıdi. Jońǵardyń tasasynan uryn shyǵatyn nurly kúnniń sáýlesi jap-jazyq dalanyń ústine tabıǵat qondyra salǵan Qaraýyldy erteńgisin janyńa alyp keledi. Ushar basy alyp batyrdyń dýlyǵasyndaı úshkir, keýdesi batyrdyń saýytyndaı omyraýly shı kómkergen bul ǵajaıyptyń óz tarıhy bary anyq.— Balam, Qaraýyl dep el bekerge atamaǵan. Jyljyp jyldar ótken, dúnıege bireýler kep, bireýler ketken. Jaýgershilik zaman, halqymyzǵa qaıǵy ákep, balasy jylap, sheshesi eńiregen eńký-eńký jer shalǵan kezde, Qaraýyl da el qajetine jarapty. Tóbeniń ushar basyna jasaqshylar qonys teýip, jaý kele jatsa ot tutatyp habar bergen. El qashyp-pysyp, tyǵylyp jan saqtaǵan deıtin Kákimtaı ákem meni tizesine qondyra otyryp. Endi mine, sol Qaraýylǵa kóterilgen qasqa jolmen Kákimtaı ákem maıdanǵa ketken. Sheshemniń «qasqa jolǵa qaraı júr, ákeń kelip qalar» deıtin sóziniń jany bar. Omarbekte bir aıaǵynan aırylyp oraldy ǵoı. Aýyldaǵy jalǵyz jigit sol. Kimdi aıtsań sol keledi degen. Oı ústinde Qaraýylǵa qarap otyryp qalyppyn.

— Óńsheń qara borbaı. Emshek emip jatyrsyńdar ma, túge. Ógizderińe baryńdar, — degen Omarbektiń daýysy qyryldaı estildi.

Brıgadırdiń tili ýdaı.

— Bátishtiń tańqar qarasy, — deıdi Bálekti mysqyldap.

— Nurjamaldyń jorǵasy, Kámılanyń sulý kózi, Bıkamaldyń shıkil sarysy. Qoıshy, pishende tyrbyńdap júrgen bala ataýlynyń Omarbek «azan shaqyryp» qoıǵan ózgeshe aty bar. Átteń dúnıe-aı. Álde kim, tipti sol aqsaq Omarbek sheshelerdiń ornyna ákemizdiń atyn atasa, aıtqanyna kónip, aıdaýyna júrer ek-aý. Shyny kerek, ógizdiń moıynturyǵyn kıgize almaı, tostaǵanymyzdy tógip júrsek te kóner edik. Mundaıda Qudash shaldyń «Oý, erkekter, qımyldap jibereıik» degen bir sózi «janǵa shıpa, dertke qýat».

Áp-sátte pishenshiler jumysy jandanyp júre berdi. Tórtinshi klastyqtar úımelep salǵan shópti súıretpege salysymen «shtab bastyǵy» — maıashy Qudash qartty betke alyp, jónep beredi. Qońyr qasqa basyn shaıqap-shaıqap jiberip, qamshynyń «qataldyǵyna»moıyn ıgisi kelmeı, ala kózdenip qarap qoıyp, alǵa jyljıdy. Maıashynyń minezi shálkes bolýy zańdy. Alyp kelgen shómele shóbiń qyzdyń jıǵan júgindeı maıa jınar tusqa irkes-tirkes túsýi kerek. Osy bir sátte janyń murnyńnyń ushyna keledi. Qudash qarttyń kózdegen jerine súıretpeń toqtamasa qasqa ógiziń taıaq jeıdi, óziń bolbyr neme ekensiń degen sóz estısiń. Onymen qoımaı joldan shyǵyp, ekinshi súıretpege jol beresin. Oǵan «oı, myna pálensheniń balasy jigit eken» dep til qatsa, qyzǵanyshtan jarylyp kete jazdaýyń haq.

Bar páleni sol kúni Bólekbaı bastady. Qara nanmen shaı iship, býsana terlep, shyjyp turǵan kúnnen tasalanyp, kúrkeniń kóleńkesine úıirilip otyrǵanymyz sol edi, shúńirek kóz sary bala sybyr etti.

— Balalar, álginde qasqa jolmen aýylǵa qaraı jalǵyz jaıaý ótti, — dedi ol. Bárimiz Bólekbaıǵa ańtaryla qaradyq. Senerimizdi de, senbesimizdi de bilmeımiz.

— Ollahı, bıllahı. Ótirik bolsa, jer jastanaıyn. Álginde Burǵannan sý ákelýge barǵanda anyq kórdim. Soqyr emespin ǵoı. Kózime shel qaptaǵan joq, — dedi Bólekbaı ant sý iship.

— Aıaǵyn syltyp basatyn sıaqty.

— Onda áskerden qaıtqan bireý ǵoı, — dedi shylymshy Bekzat.

— Ne deıdi? — dedi kózi baǵjań etken Nurǵalı degen shómeleshi bala.

— Kim boldy eken e? Múmkin meniń ákem shyǵar, — dedi Otash. Balalar áldekim buıryq bergendeı tańqar muryn, qaıys qara balaǵa jalt qarady. Kózderi jalt-jult etedi. Janarlarynda Otashqa degen ashý-yza.

— Múmkin, meniń Arnaı ákem shyǵar, — dedi daýsy tarǵyldanyp shyqqan shylymshy Bekzat. Osydan bir jyl buryn onyń sheshesi súzekten qaıtqan. Qazir kim kóringenniń úıine qonyp, tamaǵyn asyrap jur. Súıek týys ataýlydan tuldyr. Sondyqtan ba, balalardyń deni Bekzatqa qarsy turyp, betinen qaqpaıdy. Onyń aq degeni alǵys, qara degeni qarǵys. Otash únsiz qaldy. Bul pendeshilik ataýlyny qoısashy. Osy bir sátte osyndaǵy balalardyń bári jalǵyz jaıaýdy óz ákesi bolsa eken dep tilegeni anyq. Júzderinde saǵynysh taby, kókireginde dúrsildeı soqqan kip-kishkene júrekteri.

— Qashaıyq, — dedi shylymshy Bekzat bir sát. Myna kishkentaılar osynda qalsyn. Ógizshi ataýlyda ún joq. Saly sýǵa ketkendeı.

— Bizdi Kóktumaǵa sý ishýge ketti deısińder. Kimde-kim Omarbekke jaǵympazdansa, kúnderiń qarań, — dedi Bólektaı. Syrtymyz bútin, ishimiz tútin. «Átteń, tonnyń keltesi-aı» dep kúrsinemiz.

—  Jota jolda úıirli ıt-qus bar. Aýylǵa baramyz dep bóriniń jemtigi bolmańdar, túge, — dedi Bekzat taǵy aqylsynyp. Sóıtti de bes-alty shómeleshi bizden bólinip, syrǵyp júrip ketti. Janarymyzda jas. Álginde Bekzat pen Bólektaıdy ıttiń etinen jek kórip jatyrmyz. Dúnıede munan artyq qorlyq bar ma? Kúrkeniń jyrtyǵynan syǵalasam Qudash shal betine bet oramalyn búrkenip qoryldap uıyqtap jatyr. Janynda mylqaý Almataı. Bizdiń «shtabtyń bastyqtary» — maıashylar.

— Sen qasqyrdan qorqasyń ba? — dedi Jumabek maǵan kúńk etip. Emeýrinin túsine qoıdym. Basymdy shaıqadym.

— Beketaı, sen she? — dedi ol sol jaǵynda jer shuqylap otyrǵan balaǵa.

— Qoryqpaımyn, — dedi Beketaı jerden basyn kóterip alyp.

— Onda biz de taıyp turdyq.

— Tabylǵan aqyl, — dedi endi biri.

— Qolymyzǵa qamshymyzdy alaıyq.

— Omarbekti qaıtemiz.

— Azar kúńde jonymyzdan taspa tiler.

Áp-sátte onshaqty bala ushyp jóneldik. Kezek-kezek jol bastaımyz. Belýardan kelgen qalyń pishen. Kólbegen dala. Saǵymy jamyraǵan sary belder. Anadaıda tunjyrap Qaraýyl tús tanytady. Omyraýynda sý túbinen kóringen tamyrdaı bop, qasqa jol jatyr. Tasasynan túıe kórinbeıtin alyp shıler. Kók júzinde qońyraýdaı syldyraǵan boztorǵaılar legi. Tabaqsha kún tas qaıraqtaı zyr aınalyp, bar sáýlesin osy mańǵa tókkendeı shyjyp tur.

Pishendikten uzap shyǵa Kóktumanyń boıyna aıaldadyq. Aınalasy dońyz óleń, bapa qamys ósken oıpańnyń jarlaýyttaý dóńesinde móp-móldir, shyp-shyp sýy shyqqan tastaı sýyq tuma. Sýy shekeńnen ótedi. Álde kimder kıeli dep te ataıdy. Kim bilsin. Onysyna bas ıip, tájim etken eshkim joq. Sýǵa bas qoıyp, simirip jatyrmyz. Betin shaıǵandar da bar.

Jumabektiń esepteýinshe Qaraýyl aýyly Kóktumadan on shaqyrymǵa taıaý jer — Qasqa jolǵa túsip-ap, júrip berseń áp-sátte jetip barasyń, — deıdi ol qulshynyp.

— Byltyr apam «Eńbektegi» tórkinine barǵanda osy Kóktumamen ótkenbiz.

— Onda basta, — dedi Beketaı úıirilip turǵan top bala júrip bergenimiz sol edi, áldekimniń:

— Omarbek, — degen janushyra daýystaǵany estildi.

— Shóp arasyna jasyryndyq. Qalyń nýdyń ishine súńgidik te kettik. Júregimiz dúrs-dúrs soǵyp kelesi sátti kúttik. Jerdi dúrsildetken at tuıaǵy anadaıdan estildi. Omarbektiń qara aty. Bas bermeıtin, minezi shálkes. Aýyzdyǵy kóbiktenip, yrs-yrs demalady. At ústindegi brıgadırdiń júzi qara tútin.

— Bálem, qolǵa tústińder me? — deıdi anadaıdan daýystap. Mylqaý dala álgi daýysqa mán bermegendeı tym-tyrys. Alǵashqyda ekpindeı kelgen Omarbek brıgadır áp-sátte tynshı qaldy.

— Kózime shaıtan kórindi me? Álde eles pe? — dedi kúńkildep. Esik pen tórdeı jerde jatqan bizdi kórer emes. Shirkin sol kezdegi daladaǵy shóptiń qalyńy-aı. Qaraqýystyń eskegi esip berse, ǵajaıyn teńizdiń ortasynda júzip júrgen ertegi adamdar sıaqty bolasyń da qalasyń.

— Áı, júgirmekter, qane, boı kórsetińder, — dep bir sát Omarbek daýystap jiberdi.

— Attyń baýyrynan alamyn.

— Biz kóppiz, siz jalǵyzsyz, — dep taq etti álde kim.

— Tilińe shoq tússin, — dedi onsyz da terisine sımaı ashýlanǵan brıgadır.

— Bul qaısysy? Kámılanyń sulý kózime... Álde Bıkamaldyń shıkil sarysy ma? İshimizden tistenip jatyrmyz. Balalardyń biri shydamaı ketse kerek:

— Aǵasy-aý, ákemizdiń atyn nege atamaısyń, — dep daýlasa ketti.

— Ákeshilin bulardyń, — dedi Omarbek keńkildeı kúlip. Osy bir sátte eshkim oılamaǵan oqıǵa boldy.

Jeti-segiz bala shóp arasynan atyp-atyp turystyq.

— Ákemdi qorlamańyz, — dedi Amankelsin.
— Ol elin qorǵap, soǵysta júr, — dedi Beketaı aýzyn dúrdıtip.

— Meniń ákem jaýdy jeńip jatyrmyn dep hat jazǵan, — dedi Beketaı. Omarbek ań-tań.

— Mynalar qaıtedi eı, — dedi kúńkildegen kúıi.

— Múmkin Kákimtaı kókem aýylǵa kelgen shyǵar, — dedim men.

— Álginde ótken sol shyǵar.

— E, solaı de. Ákelerińdi bárinde saǵynǵan ekensińder, — dedi Omarbek jumsaryp, daýysy dirildeı shyǵyp.

— Olaı bolsa, bárimiz birigip baraıyq.

Dál bul joly Omarbek brıgadırge anyq sendik. Shýyldasyp artynan júrip berdik. Brıgadır Omarbek bylaı shyǵa:

— Á, qaraborbaılar. Al qazir qamshynyń astynan alyp, pishenge aıdap aparsam ba eken? — dep bizge qýlana qarady da, jymıyp kúldi.

— Er eki sóılemeıdi. Keshkisin qaıtasyńdar ǵoı?

Basymyzdy ızeımiz.

Aýyldan sol kúni keshkisin oralarda bárimizdiń unjurǵamyz túsip, sólbireıdik te qaldyq. Jalǵyz jaıaý FZO-dan aýyryp qaıtqan Mirsadyq degen jigit eken. Soǵysqa barmapty. Shahtyǵa túsip, kómir qazypty. Kórmegeni joq eken, baıǵustyń.

Álde qaıdan erte qaıtqan tyrnalardyń qoshtasqan uzyn aqaýly qıqýy estiledi. Qaraýyldy qımaı bara jatqandaı. Kelesi kóktemdi týǵan Qaraýyldy saǵynyp qaıta oralady. Meniń oıymdy uqqan Beketaı sybyr etti.

— Tyrnalar da quddy bizdiń ákelerimizge uqsaıdy. Olar da óstip qoshtasty ǵoı, á? Oralamyz dep sert berip bara jatqan sıaqty, — dedi ol. Basymdy ızeı berdim.

— Iá, oralady, — deımin.

...Qazirde sol qustar kóz aldyma elesteıdi. Qaraýyl bir kezde babalarymyz ot jaǵyp, dabyl shaqyratyn enshisinen aırylǵan joq. Tóbe ústinde el soǵystan qaıtpaǵan ákelerimizge eskertkish ornatqan. Tómenirekte bizdiń balalyq shaǵymyzdyń saǵynyshy bop qasqa jol aǵarańdaıdy.

---