InfoHub Logo

— Jetpeı jelkeń qıylǵyr! Tý syrtymyzdan shyqqan ashshy aıqaıǵa apam ekeýmiz de jalt qaradyq.

— Jan-jaǵyn jutqan jalmaýyz...

Shańdaý joldyń ústimen bizge qaraı áldekim alaquıyn bop ushyp keledi. Sońynda aýyzdyǵymen alysqan aq kóbik attyń ústinde qolynda dyraý qamshyny kótere ustaǵan kebejedeı bireý.

— Balam-ay, anaý kim? — dedi sasqan apam, qapelimde jan ushyra daýystap.

— Neni búldirdi eken? Bul sát atty óńmendeı jetti de, qamshy siltedi.

— Mm... Mm... Jan titirkener balań un. At jalt berip edi, ústindegi ozbyr árekettiń ıesi ushyp ketýge sál-aq qaldy. Artynsha boqtyq aralasqan óktem aıqaı shyqty.

— Qanyńdy ishem, ıttiń balasy. Úı, aram qatqyr!.. Jaraý jylqy tizginmen alysqan dúr denelige baǵynbaı, aspanǵa atylyp, alaqandaı jerdi shyr kóbelek aınaldy. Osy sátti paıdalanǵan qashqyn bizdi qarasynyp beri saldy.

— Mm, ef, ef.

— Apa-aý, mynaý Bákeıdiń mylqaý balasy Japataı ǵoı. Anaý Ojar basqarma, — dedim. Bul eki ortada Japataı aqqan kúıi kep apamnyń keń kóıleginiń ishine súńgip ketti.

— Úıbaı-aý, baıǵus-aı. Munyń ne? — dedi apam máre-sáre bop. — Beıshara-aı, ábden qınalǵan eken-aý. Jetimniń kúni qurysyn-aı.

Ojar basqarma qanyn ishine tartyp, sup-sur bop enteleı jetti.

— Ittiń balasyn jiberińiz, qanyn ishemin dedim ǵoı, qanyn aǵyzamyn. Apamda ún joq. Ojarǵa bedireıe qarap túsi sýyp sala berdi.

— Balada shataǵyń bolmasyn, — dedi osy sát búrq etken apam.

— Ne deıdi?

— Sóıdeımin.

— Óltirsem de óz qanym. Kóldeneń kók attynyń qajeti az.

— Qanshylyn munyń. Sadaǵa ket. Álımanyń arýaǵyn sılasań etti, — dedi apam júzi qýqyl tartyp.

— Enesi tepken qulynnyń eti aýyrmaıdy. Jaman bolsyn degen men joq, — dedi endi Ojar bitimge shaqyryp.

— Jiberińiz.

Basqarmanyń júzine urlana kóz tastasam, qos beti shıqandaı, kóziniń eti qyzaryp, jyltyr shekesinen shyp-shyp ter aǵyp tur eken. Doń murnynyń astyndaǵy qara murtynyń túgi tikireıip, qos ezýinen túkirigi shashyrap, aýyq-aýyq jalaq adamdaı ernin jalaı beredi. Apamnyń susty júzi kógereń tartypty. Imek taıaǵyn qymqyra ustaǵan qoldary dir-dir etedi. Ojar qapelimde atyn óńmeńdetse qaq bastan qaıqaıtýǵa taıynbaıtyn sıaqty. Tabıǵaty aýyr adam bir qozǵalsa, taý qoparyp, tas domalatary anyq.

— At baýyryna alyp sabaıtyndaı bul paqyrdyń jazyǵy ne? Adam óltirmep pe, — dedi apam Ojarǵa syzdana qarap.

— Búldirdi, — dedi kózinen ashý oty jylt etken Ojar.

— Árýaqtyń jazyǵy ne? Tart tilińdi. Ojardyń talaǵy tars etti.

— Áý,sheshe. Óz aqylymdy da satatyn jer taba almaı jurmin.

— Qunsyz aqyldyń alýshysy da tabylmas.

— Tfý. Sen kempir de tirileıin degen ekensiń. Jaqsylyqpen jiber ana dońyzdy. Apam Ojardy oqty kózimen jep qoıardaı tesildi.

— Á, endi sen de tabaladyń ba? Shaldy qudaı ózi jiberip ózi aldy. Aqtaıymdy pashes óltirdi. Bekaıdardyń tiri júrgenin kóp kórip tursyń ba? Biraq sen ıttiń aıtqanyń kelmeıdi. Ol soǵystan tiri oralady. Tura tur, sol kezde men tirilemin. Sol ýaqyt, átteń tezirek kelse eken. Apam jasyn tógip-tógip jiberdi.

— Átteń, anamyn ǵoı. Áıtpese, qarǵysymdy bir basyńa úıip-tógip jiberer em...

Ojar odan arǵy tilge kelmedi. Atyn keri buryp ap, aýylǵa qaraı saldy.

— Tura tur, jetimek. Jonyńnan taspa tilemin. Kúlshinbaıdyń shańyraǵyna sińip ketseń kórermin, — dep kijine aıqaılap bara jatty.

— Áı, dońyz, aıtpady deme, Japataı endi tabaldyryǵyndy attamaıdy, — dedi apam artynan daýystap.

— Balamnyń ornyna bala, anasynyń ornyna ana bolamyn. Qudaı aldynda, ýáde...  

At tuıaǵynyń dúrsili saıabyrlaı Japataı apamnyń eteginiń astynan sopań etip shyǵa keldi. Domalaq júzdi, kózi jalt-jult etken qarashyǵy úlken Japataı apama uıala qarady da, artynsha sonadaıda qara úzip bara jatqan Ojarǵa judyrǵyn túıip álde ne dep byldyrlap jóneldi.

—  M... m... apa... pa...

— Beıshara bala-aı. Júregine kek ornap, ábden zapys bolǵany-aý. Paý, úlkender-aı. Balalarda nesi bar? Onsyzda oń-solyn ańǵarmaǵan baıǵustar, taǵdyrǵa ne jazyp qoıypty, — dedi apam Japataıdyń basynan sıpap. Qam kóńil, aıaly alaqanǵa zárý Japataı óksip-óksip qoıa bersin.

— Apa, — dedi ol. — E... e... e... e... Qos qoly erbeńdep, aýzy qompandap, apamnyń qushaǵyna qulaı ketti.

— Alda syǵyr qylǵan qudaı-aı... Es kórgeni-aý, myna jaman kempirdi. Ýh, dúnıe-aı...

Quddy aspan astyn, jer ústin muń basyp ketkendeı. Ón-boıym dir-dir etip teris aınaldym. Janaryma jas keptelip,tamaǵyma ashshy óksik tyǵyldy. Osydan sál buryn Japataıdy úıge kirgizip alsaq, mundaı soıqan múmkin bolmas ta edi. Japataıdyń sheshesi apanyń nemere sińlisi. Ojarmen de súıek týys, ákeleri ata aralas. Tili shyqpaı, kemtar atanǵan. Japataıdyń ákesi maıdanǵa ketip, sońynan qara qaǵaz kelgen. Bókeıdiń kózin ashyp kórgen jalǵyzy.

— Eh, dúnıe-aı, Bókeń momyn edi. Aǵaıyn-týysqa bardy bergendi jaqsy kóredi. Esbıke de qaraǵym edi-aý. Aýrý meńdep, onyń ústine kúıeýi men jalǵyz qarǵasynyń qaıǵysynan qusa bop kóz jumdy, — dep apam birde Japataımen Ojardyń arasyndaǵy kıkiljiń baryn elden estip kep, kózine jas alǵan.

— Erkek degen basy bar. Sol tárbıelesin dep em...

— Japataıdyń týys ekeni anyq. Nege alyp kelmeımiz, — sózin kıip kettim.

— Áı, balam-aı. Qany bir týys. Júz shaıysyp qalǵan shyǵar. Onyń ústine eldiń sózin qaıtesiń. Erkek turǵanda, áıel aralasyp demeı me, — degen.

Búgin apam bar dúnıege qanyqty. Endi aspan aınalyp jerge tússe de sheshiminen qaıtpaıtyny qah.

Sóıtkenshe kózinen jasy sorǵalap qasiret shekken Japataı shyńǵyryp jiberip, jerge otyra ketti. Apamnyń qushaǵy ashylyp sala bergen. Sumdyqty qara! Qyryq quraý aq bátes kóıleginiń syrtyna qan shyǵyp bileýlenip tur. Shamasy apamnyń qoly tıip ketse kerek.

— O, sodyr beıshara! Quıttaı balany osynshama sabaıtyńdaı, qabaǵyna qan qatqan sorly. Úıbuı-ýý... Tilip túsipti-aý. Shesh, kóılegińdi. Japataı túsinbeı apama qarady da álde ne dep qolyn sermeı ymdaı jóneldi. Bul tirlikke apam shydamady bilem, ary-beri bulqynǵanyna qaramaı, Japataıdyń ústindegi kóılegin sheship aldy. Dyraý qamshy tıgen jeri shúberekke ja- bysyp, jelimdenip qalǵandaı. Japataı baýyzdaǵan laqtaı baq etti.

— Iı... Qarǵam-aı. Qabyrǵasy yrsıyp, súıegi qalypty-aý. Tur ornyńnan. Bóletaı, qolynan jetekte, — dedi apam.

Aýyldyń shetindegi qorjyn úıge jetkenshe kóz astymen birese maǵan, birese apama urlana qaraýmen boldy. Jalańash túrinen qaımyǵatyn túri joq. Tek álsin-álsin qabaǵyn túıip aýyrsynyp qoıady.

Apamnyń em-domy Japataıǵa jaqqan sıaqty. Aryq basynan julyp ákelgen álde bir shópterdi qanjylym tuzdy sýǵa salyp, bileý-bileý arqasyna japsyryp, sonaý kúni soıǵan eshkiniń terisiniń bir pushpaǵyn kesip alyp, ústinen bastyryp baılap tastady. Sonan soń men jatatyn kánniń bir buryshyna tósek salyp, osynda jatasyń dep ymdady. Japataıdyń sol sáttegi túrin kórseń. Aldymen suq saýsaǵymen keýdesin nusqap:

— Men be? — dedi ymdap.

Apam basyn ızedi. Japataı basyndaǵy kónetoz taqıasyn julyp aspanǵa laqtyryp jiberdi de, álde ne dep qýana daýystady. Sóıtti de qos tizerlep apamnyń aldyna jetti.

— Álgi tik qalpaqty, gálepı shalbar kıgen Ojar bul úıge kelmeı me? O ǵajap! Mundaı sátte adam mylqaýdyń da ne dep turǵanyn ishi sezedi eken-aý.

— Ol endi kelmeıdi. Bul úıge bas suqsa, tóbesine shaı qaınatyp, aıdap shyǵamyn, — dedi apam kádimgideı qatýlanyp.

— Ojar bir aýyldy bılegen basqarma. Onyń ústine qara kúshtiń ıesi. Erkek emes pe? — dedi Japataı kúdigin bildirip. Japataı men apam quddy burynǵydan bir-birimizben mylqaýsha sóılesip júrgendeı. Apam qushyrlanyp-qushyrlanyp, judyryqtaryn bir-birine soǵyp qoıady.

— Oı, men ol sumyraıdan kóp taıaq jedim ǵoı. Qyms etse qamshysyn ala júgiredi. Etigimen búıirimen, basymnan san tepti ǵoı. Anaý kelinshegi de arasha túspeıdi.

Burynǵy áıeli jaqsy edi. Men úshin ol beıshara taıaq ta jedi.

— Shydamady ǵoı, baıqus.

— Apa... e... ap... Japataı áp-sátte ózine tıiseli ala sıyrdy Ojardyń tartyp alǵanyn, Qarakóz atty maıdanǵa jibergenin, sheshesiniń abdyra sandyǵyn kórshidegi Baǵıla kempirge óz qolymen bergenin, onyń eki balasynyń áskerge ketip, olardan qara qaǵaz kelgenin, jany ashıtynyn tam-tumdap jetkizdi de, bir sát qabaǵy túıilip kán ústine otyra ketti.

— Sheshesi oıyna túsip ketti-aý, baıǵustyń, — dedi apam kúńk etip.

— Japataı, ne boldy ? — deımin.

— Jaı, — dedi Japataı ymdap.

Sonaý bir dúrbeleńnen keıin Ojar bizdiń úıge bas suqqańdy qoıdy. Japataı máz-meıram. Qolym da jeńildenil qalǵan sıaqty. Mylqaýsha sóıleskende aldyma jan salmaımyn. Qaraýylǵa baryp jýsandy birge shabamyz. Qala bere balyq aýlaýǵa baramyz. Oqý bastalýǵa áli biraz ýaqyt bar. Apam kúni-túni qyrmanda. «Soǵys bitýge jaqyn. Jaýdyń kúli kókke ushýǵa taıaý degen qaýeset, jer basqan tiri pendeniń júregine qýanysh uıalatyp, eńsesin kóterip tastaǵandaı.

— Ákem kelgen soń, óz úıime ketemin. Keshe baryp qaıttym. Tentek balalar terezeniń kirpishin túsirip tastapty. Átteń kózime kórinse tóbesine shaı qaınatar em, — dedi ol bir kúni.

— Ojardyń da sazaıyn tartqyzamyn... Japataıdyń qoıý qabaqtary túıilip, júzi qyzarań tartyp, aýzy qompańdap, túsi sýyp shyǵa keldi.

— Áı, Bóletaı. Ekeýmiz Ojardikine baramyz.

— Qashan? — deppin ańtaryla qarap.

— Búgin túnde, — dedi ol maǵan kúlimsireı qarap.

— Iá, kesh batqan soń... Japataı qolymen dóńgelek kún jasap, aldymen qıyrdy nusqap, artynan qubylaǵa tiredi.

— Ońda ne isteımiz? Ojardan qoryqpaısyń ba? — deımin julyp alǵańdaı. Ol suq saýsaǵyn shoshaıtyp:

— Ol bizdi kórmeıdi. Pálege jolap nemiz bar, — dedi Japataı keńkildeı kúlip.

— Ne úshin baramyz? — deımin Japataıdy julqylap.

— Barǵan soń kóresiń. Tek apam bilip qoımasyn. Renjıdi ǵoı, — dedi Japataı asyqpaı túsindirip.

— Men ony báribir alamyn. — Neni?

— Aıtpaımyn.

— Al Ojar ustap alsa, jonymyzdan taspa tiledi ǵoı, — deımin qorqynyshymdy jasyra almaı.

— Tilip bolǵan shyǵar. Eńdi kezek bizdiki, — deıdi Japataı jaıbaraqat.

— Qaıtip? Kádimgideı.

Ary-beri sandalyp júrmin. Álginde tabynnyń aldynan shyǵyp, ala sıyrdy baılap, keshki asty ishtik.

— Al, jolǵa daıyndal. Men qazir kelemin, — dep Japataı syrtqa shyǵyp ketti. «Mynaý bir qaterli sapar boldy-aý deımin. Erteń malatasqa baratyn kezegim. Basqarma ustap alsa she? Báleniń bastalǵany. Apamnyń basyna qara bult ornaıdy. Biraq... Biraq Japataı bárin oılastyryn qoıǵan shyǵar. Qoryqqanǵa qos kórinedi».

— Kettik, — deıdi Japataı kúlimsirep. Qolynda qaby bar.

— Munyń ne? — deımin.

— Maılyaıaqtyń tamaǵy ǵoı. Ojardyń ıti. Ózine uqsaǵan qabaǵan. Japataıdyń kózi jalt-jult etip, ǵajap bir kelbetke engen. Neden bolsa da, taıynar túri joq.

Tún. Kózge túrtkisiz qarańǵy. Ár jerde bir lapyldaǵan jeroshaq oty. Anda-sanda mańq-mańq etip úrgen tóbetterdiń úni. Úırekkól jaqtan baqalardyń uzyn aqaýly dańǵazasy estiledi. Qubyladan qıyrǵa qaraı tartylǵan jibekteı shýatylǵan qus joly. Jamyraǵan juldyz. Qara kók aspan. Alda Japataı, artta men. Kókıirimniń tereń saıynan ótip, arǵy bettegi jarqabaqty synalaı ketken soqpaq jolǵa túskende, Japataı qalt toqtady.

— Men qazir kelemin. Osy aradan qozǵalma, — dedi ol ymdap.

— Maqul.

Sý qarańǵyǵa súńgip ketken Japataı sálden soń qaıta oraldy. Qolyn ary-beri erbeńdetip esi shyǵa ymdap álek.

— Ojar úıde eken. Maılyaıaqpen de sálemdesip qaıttym. Umytpapty. Yryldaǵan joq, tósime asylyp, erkelep esi shyqty...

— Iá, sonan soń?

— Terezeden qaradym. Ojar sulý kelinsheginiń janynda shaı iship otyr.

— Solaı delik.

— Al, men qımyldadym. Alda-jalda qaýip tónse saıǵa tús te, jalǵyz aıaq kópirdiń janynan kút.

— Japataı, sen óziń ne isteıin dep júrsiń? — deımin jan ushyra.

— Men kettim, — dedi ol jaýap ornyna.

— Jolyń bolsyn.

Qaraqýystyń jyly jeli keń ańǵardy keýlep túngi dalany bir sıpap ótti. Syldyr-syldyr aqqan Kókıirimniń sarqyramasy. Qaptap júrgen kóp qasqyrdyń biri meni bas salsa ǵoı. Masqara! Túte-tútemdi shyǵarady. Keıingi kezde, ıtqus deıinshi, qurǵyrdy, aýyldy basynyp aldy. Bıǵaısha kempirdiń buzaýyn tapadaı tal túste jedi. Aıǵanymnyń ata qazyn alyp ketti. Saýap boldy, ózine. Tisteýiktiń tisteýigi edi. Anadaıdan ushyp kep, basyma qonyp, qanatymen sabalap, tumsyǵymen shoqyp oıbaılatqan.

Sóıtkenshe joǵarydan kesek domalap tústi. Jerden basymdy julyp aldym. Álde kim qarandap jaqyndap keledi. Zytyp jónelýge endi buryla bergenim sol edi, Japataı da jótkirinip qaldy. Pys-pys etedi. Arqasyna áldeneni arqalap alypty.

— İzdi adastyrý ushin, Qydyrmoldanyń talyna qaraı júremiz, — dedi Japataı sol tusty nusqap. Ol ámirshi, men oryńdaýshy.

— Ojar naǵyz ońbaǵan. Meniń ákeme týys. Sóıte tura menimen órtteı ósh, — dedi tal ishine kirip sál aıaldaǵan sát.

Úıge kirip, esikti ishinen baılap, terezeni kólegeılep, jetilik shamdy jaqqan soń, Japataı qaptyń ishinen oljasyn alyp shyqty. Kúmis ertoqym, oqaly júgen. Janataıdyń qýanyshynda shek joq. Janarynan jas tamshysy jyltyraıdy.

— Aqyry qolym jetti me? — deıdi keýdesin soqqylap.

— Bul Qarakózdiń ertoqymy men júgeni. Ojar tartyp alǵan. Ákem soǵystan kelgende ne deımin.

— O sumdyq! Japataı bir sát eńirep qoıa berdi.

— Qoısańshy, — deımin jalynyp. Qýanǵany ma, qaıǵyrǵany ma belgisiz.

— Osylar úshin eki kúnniń birinde taıaq jedim ǵoı, men sorly.

— Eshteńe etpeıdi, Japataı. Sen erlediń. Ertoqymdy da, júgendi de qolyńa túsirdiń ǵoı, — deımin ymdap túsindirip.

— Ie, — deıdi ol. Endi ákem de maıdannan aman-esen oralatyn shyǵar.

— Oralady, — deımin jubatyp.

Sodan beri talaı jyldar ótipti. Japataıdyń ákesi de órtengen qalyń qamystyń ishinde aman-qalǵan birli jarymdaı perishtesi qaǵyp elge oralǵan. Arqasynda dyraý qamshynyń izi qalǵan óz tustastarymyzdy kórip «ýh» dep kúrsinip qalamyn. Japataı óz mindetin oryndaǵanyna, ákesi ulynyń tirligine qýanǵan shyǵar.

---