InfoHub Logo

Apam salyp bergen jarty taba nany men bir quty qoı súti túste talǵar talshyǵym. Shúberek dorbany bilegime ilip, Kók ıirimniń jarqabaqty jolyn aralap quldılaǵan jalǵyz aıaqty soqpaqqa endi ilingenim sol edi, artymnan:

— Bóletaı, — degen qarlyǵyńqy ún estildi. Betim aýyl shetindegi qyrman. Kújir ekeýmiz kezektesip malatasqa minemiz. Jalt buryldym. Janataı brigádir. Syltı basyp tóbeden túsip keledi eken.

— Áý, Dáýapanyń balasy, sálem qaıda?

— Assalaýmaǵaleıkým aǵa.

— Áliksalam bala, — dedi ol qolyn usynyp. — Ákeńnen hat kep tur ma? Basymdy ızeımin.

— Durys-aq. Solar aman kelse eken, — dedi ol kúrsinip. — Al uzyn sózdiń qysqasy Bóletaı ózińde sharýam bar.Qolǵabysyń qajet.

— Men daıyn. Tek qyrman bastyq izdep qalmasa, — deımin.

— Eh, dúnıe-aı. Qudaı qarǵaıtyndaı jazyǵym joq edi. Qý aıaqtyń qısyq bitkenin kórmeısiń be? Áıtpese qolyma qarý alyp, maıdanda júrmeımin be? El kózine kúıik bop kóringenshe. Gújirdi erte oıatyp jibergenmin. Saspa, ózińe bara jatqan betim edi. Janataıdyń bez- eý qaptaǵan shup-shubar domalaq júzi búlk-búlk etip, doǵal murnynyń astynan kóringen kózderine muń toldy da demin jutty.

— Bóletaı, men qazir osy bette keńsege baramyn. Al sen Bıbijamal sulýdy ertip kel.

Tań-tamasha kuıi Janataıǵa qaradym.

— Oý, Bıbijamaldy tanymaısyń ba? Ojar basqarmanyń jas kelinshegi she?

— Bilemin ǵoı. Biraq...

Janataıdyń janarynan ashý oty jylt etti.

— Ony nesine áýlıesitemiz, e. Aspannan aıaǵy salbyrap tússe de el qatarly jumysqa shyqpaıdy. Eki balasymen shyryldatyp Úrimhandy jesir qaldyrǵany anaý. Shaınam aqyly bolsa ózinen jıyrma bes jas úlken Ojarǵa kúıeýge tıe me? Qos balanyń kóziniń jasy tegin jibere qoımas. Asqanǵa bir tosqan. Úıine kir de «ýákil men birgádir keńsege shaqyryp jatyr» de. Ojar erteńgisin aýdanǵa ketken. Júreksinbeı, tóriniń tóbesine bir aq shyq, — dedi qushyrlana sóılegen Janataı.

—  Maqul, aǵa!

— Kútip otyratyn ýaqyt joq. Taýyq bop shaqyrmasań tań atpaıdy. Tez kelsin. Ushyp jetsin.

Janataı keńsege tartty. Bir aıaǵyn syltı basady. Qadamyn nyq alǵanyna qaraǵanda, álde nege bel býyp bekigen syńaı tanytady.

Salyp uryp Ojar basqarmanikine jettim. Elden erekshe kórinetin eńseli úıdiń mańy tym-tyrys. Kórshidegi Orynǵaısha kempir shelegin dańǵyrlatyp basqarmanyń sıyryn saýyn jatyr. Júndes, quıryǵy ıirilgen iri tóbet kempirdiń aıaǵyna oralyp, tamaq dámetip, maǵan kóz qyryn da tastamady. Janataıdyń kesimdi sózi dem berdi me, kim bilsin, esikti ashyp, úıge batyl kirdim. Tym-tyrys. Aýyz bólmege óttim. Shybynnyń yzyńy ǵana estiledi. Tórgi úıge endim. Munda da tiri jannyń demi sezilmeıdi. İshke kóz tastadym. Kóz aldym jaınap tur. Keregede kónetoz shaǵyn kilem. Oń qabyrǵada shilteri tógilgen aq shymyldyq. Sol jaq buryshta ústine kórpe jınalǵan alpamsadaı abdyra sandyq. Tabaldyryqtan tórge deıin jaıylǵan oıýly kıiz. Túlki tumaq. Toǵyz órimdik sapty qamshy. Ondyq sham.

— E... e... e... Kirpigimdi qaǵyp qaldym. Aq shymyldyqtyń túpkirinen áldekimniń yńyrana uıqysyraǵany sezildi. Áıel demi. Ojar basqarma bar dúnıesin ajyrasqan áıeli men balalaryna tıep berip, «jigittik» jasaǵany qaıda? Bıbijamaldyń áke-sheshesi qyzyna mundaı jasaý jasaı alýǵa qudireti jetpeıdi. Súıekterine súıenip zorǵa júrgen taqyr kedeı. Iaǵnı, Ojar ojarlyǵyn jasaǵan. Bıbijamaldyń kerigetin de jóni bar eken. Tula boıym dirildep:

— Táte! — dep daýystap qaldym. Eshkim ún qatpady.

— Bıbijamal!

— Áý. Bul kim?

— Bul men. Qudıardyń balasy Bóletaımyn. —

Sózim dik-dik.

— E, aınalaıyn-aı. Jaıshylyq pa? Qazir kıineıin. Aýyz úıge shyǵa tur. Aǵań bir nársege jibergen ǵoı.

«Joq» deı jazdaýǵa áreń qaldym. Janataı sıaqty nyǵyrlap sóılep, bul kelinshektiń záresin ushyraıyn. Ýákil dese ózi de ishken asyn jerge qoıar.

Túpki bólmeden sýsyldaǵan kıimniń sybdyry, aqyryn ǵana jótelgen Bıbijamaldyń tirligi baıqaldy. Sol jaq qabyrǵaǵa uly kósem Stalınniń sýreti ilinipti. Dóńgelek ústeldyń janyńda bý shyǵarǵan sary samaýryn. Dastarhan beti qyzyl-qońyr baýyrsaq, dobaldaı kesek qanttar, maı, qaımaq. Endi bir shette aýzy ashyp ishilgen araqtyń qumyrasynyń basy qyltıady. Basqarmanyń erteńgi tamaǵynyń túri. Asyqty jilik jartylaı mujylyp, bólmeni aınala ushqan qara shybynnyń úlesine tıipti. Pah, pah shalqydy degen osy-ay. Ezýim silekeılenip, tamaǵym jybyrlaıdy. Apamnyń «búlingennen búldirgi alma» degen sózi tizgin tarttyryp, «qylmysqa» buryltar emes.

— Á, qaınym sen ekensiń ǵoı, — dedi esikten kóringen Bıbijamal. Oıpyr-aý, buryn qalaı ǵana kóz salmaǵanmyn. Basqarmanyń kelinshegi úrip aýyzǵa salǵandaı ádemi eken. Qoı kózderi tuńǵıyq, qos betiniń ushy shıedeı qyzyl. Qyr muryny, oımaqtaı erni, qıylǵan qastary aqquba óńine sulý reń berip tur. Uzyn qos burymy jelbirli kógildir kóıleginiń ońyna bir, solyna bir tolqyp, kúmis sholpy syńǵyr-syńǵyr etedi. Myna Ojardyń bálesi-aı. Mynandaı aqqý boıjetkendi qalaı ǵana qolyna qondyrǵan. Kenet Bıbijamal ekeýmizdiń kózimiz bir-birine ushyrasa ketti
de, basqarmanyń sulý kelinshegi jymıa kúldi.

— Erteńgi astan dám al, — dedi súıkimdi erke daýyspen.

— Rahmet, — dedim qatqyl ǵana. — Sizdi ýákil men birgádir Janataı keńsege shaqyryp jatyr. Áldenege eńkeıgen Bıbijamal jerden basyn kóterip aldy.

— Ýákil deısiń be?

— Iá, ýákil. Janynda brıgadır Janataı bar, ushyp jetsin deıdi. Ózderi asyǵys.

— Jaıshylyq pa eken? Bıbijamal suraýly pishinmen maǵan buryldy.

— Ol jaǵy maǵan belgisiz. Qabaqtary qatýly kórinedi, — dedim ótirikti qosyp jiberip. Adam balasy keıde qyzyq. Bıbijamaldyń sulý da, názik kelbetine, tal boıyna qarap otyryp, qıanatqa qımaısyń.

— Aǵandy kóziń shalmady ma?

— Aǵasy kim? Taǵy da óp-ótirik bilmegensip turmyn. Bıbijamal syńǵyrlaı kúlip jiberdi.

— Bizdiń úıdiń otaǵasy she? Óziń zirk-zirk etesiń ǵoı, — dedi ezýine kúlki úıirilgen Bıbijamal. — Quddy ýákil sıaqtysyń.

— Yh, yh... Bıbijamal birgádirdi de, ýákildi de shıraǵyna ilip turǵan joq. Túıeden túskendeı sózin qara. Áıtpese ýákil sıaqtysyń dep kelemejdemes edi ǵoı.

— Habarshy bala, sál aıalda. Bir-eki shyny shaı iship, júregimdi jalǵap alaıyn, — dedi kelinshek.

— Meniń mindetim aıtý. Ýákil asyǵyp otyr, — dedim taǵy dikińdep.

— Qap, syǵyr qylǵan qudaı-aı. Jalǵanǵa ne jazyp qoıyp ek. Meniń susty pishinim, dóń sózim áser etti me kim bilsin, ol dastarhandaǵy baýyrsaqty qaımaqqa batyryp, bir tistedi de, stol shetine tastaı berip, tórgi bólmege endi.

— Esik aldynan kút, — dedi sonan soń syńǵyr etip. Úninde qobaljý sezildi. Oıpyr-aý, myna Janataı brigádirdiń kállesinde ne jatyr. Eki ortada qos taýdyń ortasynda shybyn ólediniń keri bop, tóbeme áńgir taıaq oınamasyn. Brigádir Janataıda esep bar. Ojar aýdanǵa ketti. Ony bilip otyr. Ýákildiń aty bar, zaty joq. Janataı bir nárseni búldirmek. E, meıli, brigádir buıyrdy, oryndaýǵa mindettimin. Bárinen de bul iske qushtarlana kiriskenimdi aıtsańshy. Janataıdyń Bıbijamalmen esep aıyryspasyna kim kepil. Úrimhan men tiri jetim atanǵan eki sábıin eske aldy. Shyndyǵyńda Kókıirimde tiri jetimder otyzǵa jetip jyǵylamyz ǵoı. Iaǵnı, brıgadır Ojardy da, áıeli Bıbijamal sulýdy da jek kóredi. Adam bilmes tuńǵıyq jumbaq. Yrǵala basyp úıden shyqqan Bıbijamal, esik kózinde kúıbeńdep júrgen Orynǵaısha kempirge burylyp:

—  Apa, qazir qaıtyp kelemin. Samaýrynǵa ot sala salyńyz, — dep bir kúńk etti.

— Al, basta qaınym. Álgi ýákil ne der eken? Ersili-qarsyly qos bólme Qońyr taqıasyn shekesine kıip, álde nege shuqshıǵan Janataı brıgadır bizdi sýyq qarsy aldy. Bıbijamaldyń syńǵyr etip: — Áý, ýákil dep ókirishtegeniń momyn qaınaǵanyń balasy ma? — degenine de tyrs úndemedi.

— Áı, azamat Kúlshikbaıuly. Sen beri jaqyn otyr, — dedi bir sát qabaǵyn túıgen kúıi, maǵan qatýlana qarap.

— Bar jaǵdaıǵa qanyq. Kórgen-bilgenińe jaýap beresiń. Moınyn bura berip, maǵan kózin qysyp úlgirdi.

— Bıbijamal jeńeshe, álginde ýákil Otynshybaev osy jerdiń shańyn qaǵyp ketti, — dedi áńgimesin brıgadır qatqyl bastap.

— Qyrmandaǵy bıdaı qyzyp barady. Aýdarýǵa álimiz jetpeı jatyr. Soǵystyń qyrsyǵy ǵoı, bári. Er-azamat qan keship júr. Qudaıǵa táýba, jaýdy úńgirine qýyp barady. Óńsheń bala-shaǵa. «Bylaı júrseń ógiz óledi, olaı júrseń arba synadynyń» keri... Bıbijamal jaǵyn súıengen kúıi únsiz tyńdap otyr. Janataı álsin-álsin sózin úzip jiberip, tynys alady. Shamasy Bıbijamaldyń lebizin tyńdamaq.

— Jan alqymǵa kep alysyp jatqanymyz mynaý. Ókimet pen partıa jospar oryńda, áskerge tamaq kerek deıdi. Aýyldaǵy áıel ataýly búginde erkektiń ornyn basty. Bala-shaǵa áke ornynda-áke, sheshe ornynda-sheshe.

— Paý, Janataı-aı. Men de jaǵdaıdy túsinemin-aý. Biraq álgi aǵań jibere qoımaıdy ǵoı... Jaıdy bilesiń, — dedi sóz basyn aqjarqyn bastap, aıaǵyn júzi qyzyl reńge boıalyp, kúlimsireı bitirgen Bıbijamal.

— Áıtpese, ózim de qarap qalmas em...

— Qyzyq eken. Ýákilge de kónbeı me? Meniki Otynshybaevtyń sózi ǵoı.

— Solaı deńiz. Onda Ojekeńniń óz obaly ózine, — dedi búrq etken Janataı.

—  Ýákilge bergen ýádemdi oryndadym. Bıbijamaldyń sharasy úlken kózderi zoraıyp, Janataıdyń er qımylyn jiti qadaǵalaı bastady. Brigádirdiń qoıý qabaqtary túıilip, buryshta turǵan qara telefonǵa jarmasty.

— El jan alyp, jan berip jatyr. Al, basqarma áıelin jumysqa jibermeıdi. Ádildik qaıda, joldastar. Janataı telefonnyń qulaǵyn burap-burap jiberip, daýystaı sóılep aýdan ortalyǵyn shaqyra bastady.

— Áı, qaınym. Ojarǵa sóılespek bop otyrsyń ba? — dedi ornynan ushyp turǵan Bıbijamal.

— Ol áli Qyzylaryqqa jete qoıǵan joq. Janataı kelinshekke ala kózdene qarady.

— Aleý, Qyzylaryq pa! Qyzdar. Srochnyı jaǵdaı. Ýákil Otynshybaevtyń atynan sóılep turmyn. Maǵan Stekeń kerek edi. Iá, durys. Sol kisimen baılanysý kerek edi. Oıda-joqta Bıbijamal ornynan atyp turyp, brigádir Janataıǵa enteleı jaqyndap keldi.

— Qaınym-aý, kimmen sóılespeksiń. Tamaǵyna tas tyǵylǵandaı brigádirde ún joq.

— Áleý, áleý. Sálemetsiz be, Iosyf Vısorıonovysh. Hal-ahýalyńyz jaqsy ma? Aleý, úzip jiberdińder ǵoı. Oı, úlken kisiden uıat emes pe qyzdar. Ózderiń de jazalaryńdy alatyn shyǵarsyńdar. Alló-áý...

— Oıbaı-aý, qaınym-aý, úlken kisiniń ózi me? — dep janushyra daýystaǵan Bıbijamal. Janataı bul joly da miz baqpady, telefonnyń qulaǵyn ustaǵan kúıi ary qaraı ekilendi.

— Alo-óý, Steke jaǵdaı qıyn. Qyrmandaǵy astyq qyzyp barady. Aıtqanyńyzǵa quldyq. Bar kúshti salyp jatyrmyz. Steke... Paý, taǵy úzilip ketti ǵoı. Áleý, Móskeý...

Bıbijamal aı-shaı joq Janataı brigádirdi ıyǵynan tartyp qaldy.

— Áı, sen kimmen sóılesip tursyń, ózi. Janataı bul joly da telefonnyń, qulaǵynan aıyryla qoımady.

— Áleý, Steke. Bizdiń kolhozda bir yńǵaısyz jaǵdaı bop tur. Ojar degen basqarmanyń kelinshegi... Áleý, tfý taǵy da úzilip ketti.

— Áı, seniń tiliń kesilip qaldy ma? Stálinniń ózimen be? Janataı telefonnaıa aýzyn ala berip, burq etti. — Endi kim dep ediń.

—  Masqara-aı, endi qaıttim? — degen ókinishti ún estildi.

— Áleý, Steke. Sol kelinshek kúıeýim jibermeıdi dep jumysqa... Áleý, - tfý... Jer qashyq qoı. Osy bir sáttegi Bıbijamaldyń tirligin kórseń. Júzinde qan-sól joq, jaqtary sýalyp, qıardyń qabyǵyndaı kógerip ketti. Óne-boıy bezgek adamdaı qalsh-qalsh etip qos qolyn alǵa soza berip, Janataıǵa tutyǵa sybyrlady. Jalbaryndy pishin.

— Aınalaıyn, Janataı. Qulyń bolyp óteıin. Stekeńe jamandamashy. Qyrmanǵa qazir bar deseń, qazir keteıin. Tek úlken kisige aıtpashy. Masqara-aı... Janataıdyń kózi jylt-jylt etip, Bıbijamalǵa qýlana qarady da, artynsha qabaǵyn túıe qoıdy.

— Basqarma kúıeýiń jumysqa jibermeıdi ǵoı. Bılikti bilegine ilgen brigádir sizden senge kóship óktem-óktem kijindi. Onymen qoımaı, sen bireýdiń oshaǵyn buzdyń. Balasyn zar jylattyń. Endi kep kergısiń. Asqanǵa bir tosqan.

Qatýlanyp alǵan Janataı des berer emes.

— Áı, bala. Men eshkimdi zorlap, májbúr etip otyrǵan joqpyn. Jas emessiń, kórdiń ǵoı. Brigádir maǵan burylyp kózin taǵy qysyp qaldy. Túsinsem buıyrmasyn. Alǵashqyda sholjańdap, oń-solyn mise tutpaǵan sulý kelinshek uly patsha — Janataıdyń quldy basybaıly kánızágindeı.

— Áı, Janataı. Meni qutqar. Jigit basyńmen tozaqqa tastaǵanyń ba? Ojardy áıelinen ajyrastyrǵan men emes. Ózim aldanyp qaldym.
Jumysqa shyǵamyn. Aınalaıyn, qaınym, — dedi janary jasqa keptelgen Bıbijamal sulý.

—  Iá, ıá. Jaǵdaıyń qıyn eken. Álgi ýákili qurǵyr birdeńe dep júrmese. Biraq men de aıtyp kórermin. Áı, Bıbijamal-aı, meni qıynǵa jumsadyń-aý — dedi brigádir kádimgideı oılanyp.

— Erteńgi kúni Ojar aǵamyz, uıatqa qaldyryp júrmeı me? Al sen úshin bir silkineıin. Máskeý alyna qoısa. Alóý...

Bıbijamal sulý quddy qulshylyq qylǵan perýanadaı Janataıdan kóz alar emes.

— Álleý, ıá. Steke. Myna telefon qaıta-qaıta úzilip. Álgindegi basqarmanyń kelinshegi jónge keldi. Jumystan qalmasyn deısiz be. Durys, durys. Rahmet, Steke. Bala-shaǵańyzdyń  qyzyǵyn kórińiz. «Jańatalap» bıyl ýádeden shyǵady. Áıeline aıtyńyz deısiz be. Iá. Kúıeýine men týraly eshteńe aıtpasyn. Iá, maqul. Basqarmamen ózińiz keıin sóılesesiz ǵoı. Rahmet, Steke. Adam atanǵan soń, kemshilik bolady. Mazalaǵanyma keshirińiz. Saý bolyńyz. Qanǵa qan, janǵa jan, uly kósem. Janataı telefondy ile berip «ýh» dep kúrsinip otyra ketti. Bıbijamal da oryndyǵyna sylq etken. Qan sorpa júzin bet oramalymen súrtken boldy.

— Al, Bıbijamal jeńeshe! Stekeńmen áńgimeni estidiń ǵoı.

— Rahmet, qaınym. Estidim. Bul jaqsylyǵyndy ómir boıy umytpaspyn. Qaryzdarmyn.

— Osymen áńgime bitti. Estidiń ǵoı. Kúıeýińe de aıtpa. Stekeńniń ózi sóıleser. El estimesin. Bala sen de aýzyńa berik bol. Kósemniń qulaǵy shalsa, uıat sharýa.

— Maqul, Janataı qaınym. Tústen keıin qyrmanǵa baramyn. Týh, jan terim shyqty ǵoı. Al men bospyn ba? — dedi Bıbijamal sulý elpektep. Janataı suq saýsaǵyn aýzyna apardy.

— Máskeý jap-jaqyn kórdiń ǵoı. Ýákil Otynshybaev ta jumysqa shyqqanyńdy kórse kóńili ornyna túser. Al, kezdeskenshe, sulý jeńeshe, — dedi sybyrlaı sóılep.

Sulý Bıbijamal aldy-artyna qaramaı zytty. Janataı ishek-silesi qata kúlsin kep. Betine tańyrqaı qaraımyn.

— Al, balamysyń degen. Asaýlardy osylaı quryqtaıdy. Qyrmanyńa qaraı ush, — dedi ol.

— Qup bolady.

Qazir de osy bir ótkinshi kóringen oqıǵa esime tússe birde kúlemin, birde janaryma jas keledi. Aqsaq brigádir Janataı sol kezde on besten on altyǵa jańa tolǵan eken. Ózim onnan jańa asqan aýzymnan emshek súti ketpegen balamyn. Pa, shirkin, dúnıeniń oń-solyn paıymdap, jaqsylyqqa qýanyp, jamandyqqa júregimizben aýyryp, ádiletsizdikke qarsy turýǵa shamamyz birde kelip, birde kelmepti-aý. Bárine: Bıbijamaldyń taǵdyryna Úrimhannyń jesir atanýyna, sábıdiń shyrqyraǵanyna, Ojardyń ojarlyǵyna, soǵys kináli eken. Qarǵys atqan qý soǵys. Al Janataıdyń tereń túkpirdegi «Jańatalap» kolhozynyń kemtar jas brigádiri sonaý Máskeýmen, naǵyz dókeı Iosıf Vıssarıonovıch Stalınmen sóılesedi degenine kim senedi? Balalyq júregimizben sezingen qataldyq, qatygezdiktiń tusaýynan shyǵa almappyz. Áıtpese, osy bir oqıǵa adam túsine de enbes edi-aý.

Qazirgi kúnde Janataı qartty kórsek bir kúlip alamyz. Artynsha «Ýh» dep bir kúrsinýimiz anyq.

---