InfoHub Logo

— Myna qanshyqtyń daýysynyń ashty­syn-aı. Tipten uıqy bermedi ǵoı, — dedi she­shem. Al, ákemniń oıanyp ketkenin tama­ǵyn kenep, aǵash tósekti shyqyrlatqanda bir-aq bildim. Barlyǵymyzdyń uıqymyzdy buzǵan úsh jastaǵy jıen qaryndasym edi. Aqlıma jylaýyn toqtatpaǵasyn sheshem ornynan turyp, ápkem jatqan bólmege bardy. Onyń aǵalaryna erip, toǵan sýyna shomylyp júrgenin kórgen edim. Sodan sýyq tıgizip alsa kerek-ti. Sheshem ózime ta­laı qoldanǵan em-domdy Aqlımaǵa jasa­ǵanyn sezip, bildim. Ol — ystyq sút ish­kizip, aıaq-qoldy, arqa men keýdeni qoı­dyń quıryq maıymen sylaý. Em jasalyp bitkesin, jarty saǵattan keıin baryp, bizdiń úıde tynyshtyq qaıta ornaǵandaı boldy. Barlyǵy da qalyń uıqyǵa ketti. Men uıyqtaı almadym. Maldy kórip, ári baılaýdaǵy Aqtabandy bosatpaq bolyp tysqa shyqtym. Jazdyń sońǵy kúnderi bolatyn, dala salqyn eken. Qora jaqqa qaraı júrdim. Qoılar jatqan qasharǵa jaqyndaǵanda qyzyl shoqty kózim shaldy. Onyń shylym shege bastaǵanyn úıge kelgen kúnnen-aq baıqaǵam. Alǵashynda bul qy­ly­ǵyna jynym keldi. Pálenbaıdyń qyzy qala baryp, shylym shegip buzylyp ketipti degen áńgimelerdi aýyl áıelderinen talaı estigenim bar. Keıinnen keshirimmen qaraı bastadym. Áıteýir kórshi-kóleń bas­qa­lar bilip qoımasa eken dep tileımin. Ápkemniń tútindetip otyrǵanyn bul joly da, kórsem de kórmegendeı bolyp, úıge kirip kettim. Kózim iliner emes, ápkemniń qazirgi kúıine janym ashyp ketti. Bátımash ekeýmizdiń aramyz bar-joǵy tórt-aq jas. Azan shaqyrylyp qoıǵan aty — Bıbátımá. Sheshemniń aıtýynsha, osy Bátımashty bosanarda tolǵaǵy aýyr bo­lyp­ty. Tolǵaq eki kún, eki tún qysqan eken. Ýa, Bıbátımá pirim dep sıynyp, Allaǵa jalbarynyp áreń bosanǵanmyn dep aıtyp otyrǵanyn talaı estigem. Sodan besin­shi qursaǵyna Muhammed paıǵam­ba­rym­yzdyń qyzynyń esimin beripti. Alaıda, ájem marqum balaǵa bul nyspy aýyr bolady dep týý týraly kýálikke Bátımash dep jazdyrǵan eken. Es bilgen kúnimnen maǵan qamqor bolǵan osy ápkem. Alǵash mektep tabaldyryǵyn attarda úıdegi úlkender­diń biri de barmady. Bátımashqa jetektetip jibergen-di. Ata-anam on birinshi synypqa deıin men úshin mektepke barǵan emes. Tek atestat alarda bolatyn «veshirge» kelip, dýmandatyp ketkenderi bolmasa. Bátımash sabaqtan kelgenimde tamaǵymdy beretin. Úı tapsyrmasyn da jattatady. Kostúm-shalbarymdy jýý, útikteý de sonyń moınynda. Bunyń barlyǵyn ol eshkimniń nus­qaýynsyz, óziniń bar yqylas-yntasy­men ja­saýshy edi. Áli esimde, meni uqypty bo­lýǵa da úıretetin. Qarashjan ana tili páni aıaqtalǵanda qońyraýdy estı sala, tysqa qaraı ózgelerge erip, júgirip ketýshi bolma. Kelesi sabaq qandaı pán? Mysaly, matematıka bolsa, matematıka kitaby men dápterin partańa shyǵaryp jáne qaryn­dash, qalamsabyńdy da daıyndap qoı. Sosyn baryp úzilis qyzyǵyn kór. Sonda ke­le­si sabaq bastalǵanda sómkeńdi aqta­ryp jatpaısyń deıtin. Sol kezde áńgimege tete ápkem Kúlásh aralasatyn. Qarash, qalamsabyń men qaryndashyńdy qaltańa salyp shyq, urlap alýy múmkin dep. Olaı deme, Kúlásh. Adam boıynan jaman qylyq izdeýge bolmaıdy. Oqýshylar tárbıeli bolady. Eshkimniń zatyn ruqsatsyz almaıdy. Qarashjannyń synybynda ondaı oqý­shylar joq dep sińlisiniń kúdigin seıil­tip tas­taýshy edi. Ápkem úı jumysyna óte py­syq bolatyn. Sabaǵy da kileń bestuǵyn. Sondyqtan oǵan ájemniń, ákem men she­shem­­niń daýys kótergenin estimeppin. Úıdiń sút kenjesi, ıaǵnı erkesi bolǵasyn meniń de betimnen eshkim qaqpaıtyn. Al qalǵanda­ryn aıǵaıdyń astyna alyp jatatyn. Úlken bolǵasyn ba, aǵam Esimbek pen qyzdyń úl­keni Aına taıaq ta jeıtin. Meniń jeke men­shik ápkemniń bir qyzyq súıikti isi bolatyn. Ol qulaq tazalaý. Ájemnen bastap maǵan deıin qulaǵymyzdy tazalap berýshi edi. Tek qana anam ǵana mańyna jolatpaıtyn.

— Osy qyzdyń qulaq shuqylaýy nesi, — dep jaqtyrmaı otyratyn. Monsha jaq­qan kúni barlyǵymyzdy kezekke turǵyzý­shy edi. Men besinshi synypty aıaqtap, al­tyn­shyǵa kóshkende Bátımash toǵyzynshy synypty úzdik aıaqtap, mekteppen qoshtas­ty. Qazir esimde joq úlkenderdiń be, álde óziniń sheshimimen be, qalaǵa oqýǵa attandy. Kóp keshikpeı kolej stýdenti atandym dep jaqsy jańalyqpen barlyǵymyz­dy qýan­t­qan edi. Qaladan eki apta saıyn kelip turdy. Maǵan qur qol kelgen emes. Men toǵyzynshy synypqa aýysqanda ol meniń betimdi syǵýdy ádetke aınaldyrdy. Maǵan ápkemniń qulaq tazalap, bet syǵýy ǵana oǵash kórinetin. Qalǵan barlyq jasaǵan isine súısine qaraıtynmyn. Mektepti bitirgen jyly ol kolejin qyzyl dıplom­ǵa aıaqtady. Aýylda kóp aıaldamaı Taldy­qor­ǵannan asyp, Almatyǵa ketti. Ol jaqta ýnıversıtetke syrttaı túsip, bilek sybana jumysqa kiristi. Biz qalamyz ba, Almaty qaıdasyń dep Taldyqorǵandy «mensinbeı» Alataýdyń baýraıynan bir-aq shyqtyq. Alaıda, Bátımashtaı jolym jeńil bolmady. Oqýǵa túse almaı, Medeýdi kórgenime rıza bolyp aýylǵa qaıttym. Bizdiń synypta 15 bala oqyǵan. Barlyǵy da kolej, ýnıversıtet stýdentteri atanyp, aýylda alshań basyp júr eken. Aralarynda óz kúshimen oqýǵa túskenderi bar. Endi birleri aqyly bólimge qujattaryn tapsyryp kelipti. Sheshem ómi­rinde alǵash maǵan urysty. Urysqanda Alma­tydan kelgen kúni: «Áı, oıynyń osyl­ǵyr! Oqy degende oqymaı, qysta shań­ǵy dep, jazda dop dep dalabezer bolyp eń», — dep bastaǵan edi. Biraq ájem jaryq­tyq: «Qaqabaıǵa sóıleme», — dep arashalap aldy. Ákem únde­medi. Qoıdyń sońyna saldy da jiberdi. Tamyz aıy aıaqtalarda meni qoıdan ákem­niń ózi qutqardy. Ómir­baqı mal dárigeri bol­ǵan ákem: «Balam, maldyń jamanyn lsp-ǵa, balanyń jamanyn sptý-ǵa degen. Bir jylyń qur ótpesin. Taldyqorǵandaǵy kásibı-tehnıkalyq mektepke baryp, erteń qujatyńdy ótkizemiz», — dedi. Bir jyldyń ishinde fermer-aren­datordyń dıplomyn, kólik júrgizý kýáligi men traktorshynyń mamandyǵyn alyp shy­ǵasyń. Qazir aýylda traktorıster ǵarysh­ker­lerdeı syıly. Aýylǵa kelgesin traktor alyp berem», — dep jáne qyzyq­tyryp qoıdy. Alaıda, traktorshy bolmadym. Ákeı­diń maqsatyn byt-shyt qylǵan osy Bátımash bolatyn. Taldyqorǵandaǵy bir jyldyq oqýym aıaq­taly­symen ápkem meni birden Almatyǵa alyp ketti. Sheshem­niń: «Áı, mynaý oqýǵa túsip qaryq qylmas», — de­geni ekinshi jyl taǵy da rastaldy. Ún­jyr­ǵam tústi. Maǵan úmit artqan, meni ja­nyn­daı jaqsy kóretin ápkemniń aldynda ózimdi qatty jazyqty sezindim. Biraq ol qabaq ta shytqan joq. Oqý­dyń aqshasyn óz moınyna alyp, quj­a­tymdy aqyly bó­lim­ge tapsyrtyp: «Qyr­kúıek­ke deıin demalyp kel», — dep aýylǵa attandyrdy da ji­berdi. Bunyń bárin men qalaı umy­taıyn? Ol kezde Bátımash bar-joǵy jıyrma tórt jasta edi ǵoı. Onyń jasyn­daǵy keıbir qyzdar oıyn-kúlki qýyp júrgende ol meni oqytty. Ata-anamyzǵa kómektesip tur­dy. Áli esimde, anamnyń týǵan kúnine saýyp iship otyryńyz dep sıyr da syılaǵan edi. «Vot eto orıgınalnyı podarok dlá aýlbaıskıh», — dep oryssha oqy­ǵan Aına áp­ke­miz kúlgen bolatyn. Ol sıyr qutty bolyp, keıin úıdegiler on buzaýǵa deıin tar­tatyn boldy. Aıtyp-aıtpaı ne kerek, Bátımash barlyǵymyzǵa kómektesti ǵoı. Bos ýaqyty bolmaıtyn, Túrkıadan taýar tasıdy, ony satady. Arasynda til meńge­rem dep arnaıy kýrstarǵa barady. Onyń syrtynda kólik júrgizýdi de bir dostarynan úırenip júretin. Al, qazir bolsa, mine, bos. Tańnan keshke deıin áıteýir úsh balasyn aınaldyrady. Burynǵy­daı emes, úı sharýasyna qol tıgizgisi kel­meıdi. Kúıeýinen ajyrasyp kelgeli beri kóńilsiz. Esh nár­sege zaýqy joq. Barly­ǵy­myzdyń qaba­ǵy­myzǵa qarap turady. Óz úıinde ózin bóten sezinedi. Joq, bálkim, ol qazir bóten úıde júrgen bolar. Óıtkeni, qazaq qyzdy jat jurttyq demeýshi me edi? Alaıda, sheshem: «İshime sıǵan bala syrtyma da sıady», — dep kóshirip alyp keldi. Bál­kim, Bátımash men bul úıge sıary sıar­myn-aý, úsh balam sıa qoıar ma dep oılaıdy ma? Árıne, oılaıdy ǵoı. Ámbe, ákemniń qyzdardyń balalaryn: «Bul nemere emes, jıen ǵoı» dep shettetip otyratyny bar. Qaı ana bala­la­rynyń ákesiz óskenin qa­laı­dy deısiń. Ólip qalsa, bir sári. «Mama, biz nege papamyzben birge turmaımyz?» — dese, ne dep jaýap beredi? Bátımash papalaryń narkoman bolyp ketti dep aıta almaıdy ǵoı. Árıne, jazyǵy joq óz ba­la­la­rynyń janyn jaralamaıdy. Qazir ápkemdi men biletin de, bilmeıtin de nebir oı jegideı jep jatyr-aý. Osylaısha ótken-ketkendi eske alyp jatyp, saǵat tiliniń túngi tórtke jetkenin de baıqamappyn. Qoı kezekke turý kerek­tigim esime túsip, tez uıyqtaýǵa tyrystym. Endi bar-joǵy eki jarym saǵattan keıin qaıtadan turý kerek. Alda taǵy bir taýsylmaıtyn jazdyń uzaq kúni.

 * * *

Jazda kún shirkin, jerdiń betin shyjǵy­ryp, uıasyna zorǵa degende kiredi emes pe? Bizdiń jaqta qoı qoradan alty jarymda óriske shyǵady. Túski on birge deıin jaıylady da, saǵat tórtke deıin úıezdeıdi. Mine, osy ýaqyt aralyǵynda kózdi ilip alýǵa bolady. Sodan keıin túngi toǵyzǵa deıin maldy jaıasyń. Búgingi qoı kezekke Bátı­mash­tyń úlken balasy Ernardy qasyma alyp alǵan bolatynmyn. Maǵan kúni boıy ermek boldy. Men qoıdan sharshap, túnde uıyqtamaǵandyq kózim-kózime jabysyp kelgende Ernar syr bildirgen joq. Qoı qoralap jatqanymda ol keshki asyn da ish­peı atasynyń artyna mingesip óristen kel­meı qalǵan taıynshalardy izdeýge ketip qaldy. Úıge kirsem, sheshem ashýly eken. «Kóshken úıdeı bolyp jatyrmyz. Mynaý zattaryńdy jınasańshy. Bir jerge retteýge bolmaı ma? Ne bolǵan saǵan, Bátımash? Túske deıin eki búktetilip jata­syń. Sen ǵana baıdan shyǵyp jatsyń ba? El­diń barlyǵy qazir ajyrasyp jatyr. Qaı­ta sol narkoman baıdan qutylǵanyńa táýbe dep aıt» .

— Mama, balalardyń kózinshe olaı aıtpasańyzshy, — dedi baǵanadan beri únsiz sheshemniń sózin tyńdap turǵan Bátı­mash.

— Bilsin ákeleriniń qandaı ekenin. Aq­lı­ma qyz bala, ol seni túsinedi. Al, myna eki ul erteń ákesin izdeıdi. Seni jazǵy­ra­tyndar da solar bolady. Nege biz ákesiz óstik dep. Aıtpaqshy, Ernaryń qaıda?

— Qarashpen qoı baǵýǵa ketken. Osy kezde men keldim degendeı esik aýyzynan as ishetin bólmege qaraı: «Sále­met­sizder me!», — dep ótip kettim. Meni kór­gen boıda sheshem birden:

— Bátımash, tystan samaýyryndy alyp kel. Qarashtyń tamaǵyn bereıin, — dep buıyra sóılep, dastarhanyn ázirleı bas­tady. Ápkem samaýryndy alyp kelgenimen, dastarhan basyna otyrmaı, balalaryn qasyna ertip túpki bólmege ketip qaldy. «Áı, barlyǵyńa jeke-jeke sháı qaınata beremiz be? Baýyryńmen birge otyryp tamaq ishseńshi!», — dedi sheshem. Bátımash jaýap qatpady.

— Áı, myna qatyn meńireý bolyp qal­ǵan-aý, shamasy! — dep maǵan shaıyn quıa bastady. Keshki asty iship bitkenshe apam Bátımash jaıly aıtty. Jalqaý bolyp ketipti. Eshkimmen sóılespeıdi. Bálkim, anaý qanypezer kúıeýi basyn oqytyp tastady ma eken? — deıdi arasynda maǵan su­raýly júzben qarap. Endi Bátımashtyń balalaryn ertip sýǵa túskenin aıtyp shamdandy. — Jas qyz bolsa bir sári, eki sanyn jaltyratyp sýǵa shomylǵany nesin alǵan. Úıde dýsh bar emes pe? Men sheshemniń aıtqanyna bas shulǵyp qana otyra berdim. Baǵanadan bergi áńgimeni ápkemniń estip jatqanyn ishim sezedi. Sondyqtan tez-tez tamaǵymdy iship alyp, jatatyn bólmeme ketýge asyqtym.

Kún artynan kún erip, ýaqyt ótip jatty. Kisikıiktenip ketken ápkem burynǵy qal­py­na túse bastady. Júzinen kúlki de kóre­tin boldyq. Ár kezde qyz bala ózine ár túrli qurby izdeı me, kim bilsin?! Ápkemniń aralasatyn endigi dostary da ózi syndy kúıeýinen ajyrasqandar. Jáne buryn-soń­dy turmys qurmaǵandar men úıde otyryp bala taýyp alǵan kelinshekter. Solarmen kezdesedi, solarmen ym-jymdary bir. Keı kúnderi úsh-tórteýi bas qosyp, qa­la­ǵa qydyrýǵa ketedi. Qalta telefony ar­qyly bireýlermen hat jazysýdy da shyǵardy. Eshkimge kórsetpeı syra da ishe­tin boldy. Bir kúni ápkem qaladaǵy kezekti bir serýe­ninen kelgende sheshemniń kárine qatty ilikti. Keshki ýaqyt bolatyn. Taıly-tuıaǵy­myz qalmaı tamaqtanyp otyr edik, Bátı­mash keldi. Barlyǵymyzben amandas­ty da qos uly Ernar men Begnardyń beti­nen súıip, Aqlımasyn baýyryna basty. Anam jaqtyrmaı qarap:

— Saǵan bala ne kerek? Taǵy da qydyr­madyń ba?

— Mama, qoıyńyzshy.

— Ne qoıyńyzshy? Bul meniń «babam» bir. Birdeńe deseń, qoıyńyzshy dep aýyzymdy jabady. Bátımash bul joly qarsy sóıle­gen joq. Balalaryn ertip óz bólme­sine ketip qaldy. Sheshem ornynda otyra almady. Túregelip, artynan bardy. Bul jo­ly daýsy tipten qatty, ári ashýly shyqty.

— Áı, sen osy sózdi nege aıaǵyna deıin tyńdamaısyń. Tipti, óziń boıjetkendeı burańdap kettiń ǵoı.

— Mama, erteń sóıleseıikshi, basym aýyryp tur.

— Basym aýyryp tur. İsh pıvańdy.

Bátımash bul joly shydamady bilem, aıqaılaı sóıleı jóneldi.

— İshem be, tartam ba, men ózim bilem. Men qazir jas qyz emespin. Ia je jenshına.

— Á, bálem, tiliń shyǵaıyn degen eken ǵoı. Pálenbaı jyl anaý narkoman baıyń­nyń kúńi bolǵanyńdy umytyp kettiń be? Bári maǵan dáý. Myna túrimen meni julýǵa da taıynbassyń. Myqty bolsań dúkenińe, astyńdaǵy mashınańa ıe bolmadyń ba? Eń aqyry altyndaryńa deıin ana baıyń alyp alǵan. Kóringenge jem bolyp kelip, endi otqa aıdasam boqqa qashady.

Bátımash ta qarap qalmady: «Sizdiń oılaıtynyńyz aqsha, dúnıe. Iá, bárinen aıyrylyp qal­dym. Onyń bárin maǵan siz alyp berdińiz be? Eń aqyry, tósek-ornymdy, uzatý toıymdy da ózim jasaǵam. Osy ýaqytqa deıin maǵan qandaı jaqsylyq jasadyń? Qazir meniń túgim joq. Sodan keıin saǵan kerek joq­pyn».

Sheshem úndemeı qaldy. Menimen birge, bárin tyńdap otyrǵan ákem ornynan turyp, sheshem men ápkem urysyp jatqan bólmege endi.

— Bátımash-aý, shesheńe olaı sóıleme, qaraǵym, — deýi muń edi, «Myna alqash baı­ǵa qyryq jyl qatyn bolyp, jeteýińdi aman-esen jetkizgenime rıza bolyńdar. Maǵan qandaı jaqsylyq jasadyń deıdi ǵoı. Sen meniń aq sútimdi aqtaı almassyń» — dep sheshem baj ete tústi. Qos tarapty tatýlastyram dep kelip, taıaqtyń bir ushy ózine tıgenine jyny kelgen ákem edendi bir teýip, tysqa shyǵyp ketti. Anamnyń aýyr minezi maǵan jaqsy tanys. Sondyqtan ápkemdi sabyrǵa shaqyryp, ortaǵa men de kıligip kórgen em.

— Aralaspa! Seniń de meni jaqtyrmaı júrgenińdi bilem. Meni estimeıdi deısiń-aý! Ótkende úıge kirip kelip, mamama: «Anaý hanshaıym áli uıyqtap jatyr ma?», — dep keketip qoıasyń. Kip-kishkentaı balamdy ol qoıǵa salasyń. Eshe meni ózi ańdyp júredi. Meniń bir aǵam sıaqty.

Osylaısha, meniń aýyzymdy japtyryp tastady. Birdeńe aıtqym keldi. Aýyzǵa sóz túspegesin, men de ákemniń artynan kettim. Meniń sońymnan Ernar shyqty. Minezi qıqar bala esik aldynda ózimen-ózi otyr­ǵan mysyqty bir teýip, qoranyń tóbesinde jınaýly turǵan shóptiń ústine jaıǵasty. Aǵasynyń artynan ile shyqqan Begnar Qaraýyzdyń baýyryn kóterip qalǵan kúshikterin qoınyna qysyp, ákem ekeýmizge jaltaq-jaltaq qarap, eki kózi móldirep, úıdiń buryshyna baryp otyrdy. Úıdegi aı­ǵaı birazǵa deıin jalǵasty. Sosyn baryp kishkentaı Aqlımanyń jylaǵany estildi. Oǵan sheshem men ápkemniń óksigen daýys­tary qosyldy. Sodan keıin baryp shańy­ra­ǵymyz mamyrajaı kúıge oralǵandaı bol­dy-aý, áıteýir. Men bul joly Bátı­mashty emes, onyń balalaryn aıap kettim...

Osy oqıǵadan keıin ápkem araǵa bir apta salyp, qytaıdyń úlken eki ala sóm­ke­sine kıim-keshegin jınap, úsh balasyn ertip Almatyǵa tartty da ketti. İshimnen endigi kúnderi qandaı bolady eken dep men qaldym. Ákem syr bildirgen joq. Bári ishinde. Sheshem: «Eldiń qısyq-qyńyr qyzdaryna deıin baıǵa tıip jatyr ǵoı. Almaty úlken qala, bir jaqsy er-azamat keziger. Óz kúnin ózi kórsin. Aıaq-qoly saý emes pe?», — dedi. Anamnyń sońǵy sózi beker eken. Erteńnen bastap: «Qudaı-aý, úsh balasymen qańǵyp, ólip qalmasa etti?! Ne jasap jatyr eken? Qaıda toqtady eken?» — dep ýaıym jeı bastady.

— Bátımashty úıge sıǵyzbaı qýyp shyq­qan óziń. Endi zarlamaı tynysh otyr, — deıdi ondaı kezde ákem. Balalarǵa úı­re­nip-aq qalyppyz. Typ-tynysh. Úı-ishi el kóshkendeı qulazyp qalǵandaı boldy.

 * * *

Aýyldan Bátımash ketkeli bir jyldan da asty. Jeltoqsan aıynyń bel ortasy bolatyn. Ákem soǵymǵa úlken bir ógiz soıdy. Baıaǵyda bir saqaý kempir bir eshki soıyp: «Úıdiń ishi de maıı, shyrty da maıı» — depti ǵoı. Sol aıtpaqshy, úıdiń ishi-syrty etke toldy ǵoı dep, sheshem máz bolyp júr. Ákem ekeýi aqyldasa kele, meni Almatyǵa jiberetin bolyp sheshti. Úsh ápkeme bólek-bólek soǵymnyń sybaǵasy, basqa da aýyl­dyń dámderin arqalatyp, qalaǵa jóneltti. Aýyl ómirinen zerikken men úshin bul sapar jańajyldyq syı boldy desem de bolady. Sonymen qoıshy, alty saǵatta stýdenttik shaǵym ótken Alataý baýraıyndaǵy Almatyma jettim. Birinshi at basyn Jaınanyń úıine burdym. Qyryqqa kelip qalǵan bul ápkem turmys qurmaǵan. Almaty mańyn­daǵy Shańyraq deıtin yqsham aýdanda bireýdiń aýlasyndaǵy kishigirim úıdi jalǵa alyp turady. Men kelgende uıyqtap jatyr eken.

— Qarash, jettiń be? Mamam baǵana zvon­dap, sen shyqty degen bolatyn. Aýyl­daryńda sotka ustaıtyn bolypty, — dep kózin áreń ashty.

— Iá, qazir sotka ustaıdy, — dedim.

— Maǵan berip jibergen paketti anaý buryshqa qoıa sal. Qarnyń ashsa, tońazyt­qysh­ta jeıtin tamaq bar. Men turmaı-aq qoıaıyn­shy, sýtkadan kelip edim, — dep jas­tyǵyna qaıta jantaıa tústi. Jaına qala­daǵy aýrýhanalardyń birinde meıirbıke bolyp jumys jasaıdy. Aqshasy az, jumy­sy kóp, — dep sheshem aıtyp otyratyn. Men sál bógeldim de: «Jaına, Aına men Bátı­mash­qa da berip jibergen zattar bar edi. Ári kýrstastarmen de jolyǵýym kerek. Kete bereıin», — dedim.

— Jaqsy. Biraq keterde mindetti túrde kel. Mamama berip jiberetin dári-dármek bar, — dep qaıta kórpesiniń astyna kirip ketti. Qoǵamdyq kólikke otyryp, eń úlken ápkem Aınanyń úıine tarttym. Jasy qy­ryqtan asqan Aına bolsa, turmysty kesh qurǵan. Balalarynyń aldy mektepti de aıaqtap úlgermegen. Arty endi ǵana sóılep úırengen-di. Barsam, qyzyńqy eken. Keshe qonaq kútken be, úıdiń ishi shashylyp jatyr. Meni jylyshyraımen jaqsy qarsy aldy. Jıenderdiń qabaǵy túsińki. Shesheleriniń myna kúıine renishti ekeni aıtpasa da túsinikti. Betterinen súıdim. Aına shaı bermek bolyp, ústel betin jınastyra bastady. Alaıda, onysynan esh nárse ónbedi. Teńselip baryp oryndyqqa áreń otyrdy.

— Arýjan, — dedi. Arýjan keldi. Ne «ıá», bolmasa, «nege shaqyrdyń?» degen joq. Sheshesine bedireıe qarap tur.

— Chto stoısh? Vıdısh je, k nam dádá Karash prıshel. Shaı bereıik, ústeldi retteshi, — dedi.

— Qoıshy, óziń jasa, — dep kompúterine baryp qaıta jaıǵasty. Men ornymnan túregelip, túnnen qalǵan ydys-aıaqtardy jýýǵa kiristim. Uıpa-tuıpa bolǵan shashyn tarap, Aına ár nárseni aıta bastady. Nege ekenin bilmeımin, ómirden qatty sharshap júr eken. Tańnan keshke deıin bala baǵýdan mezi bolǵanyn, tórt jastaǵy qyzyn bala-baqshaǵa ornalastyra almaı júrgenine shaǵymdandy. Balalary ósken saıyn eki bólmeli páterdiń tar bola bastaǵanyn da tilge tıek etti. Jezdemniń jalǵyz tabysynyń jetpeıtinin aıtyp, jylap ta aldy. Men sózin bólgenim joq. Jas kezinde bir káris jigitimen bolǵan mahabbat hıkaıasyn da aıtqandaı boldy. Bir kezde «on ýmer» dep jylady. Áńgimesin jalǵastyrmaq edi, óz túkirigine shashala bastady. Tipti, sóıleý­den qalǵan soń, Aınany tósegine aparyp jatqyzdym. Arýjan kompúterdiń aldynan shyqpaı qoıdy. Odan keıingi ul qalta telefonyn shuqylaýmen boldy. Al, kishken­taı Aqnur anasynyń qasyna baryp uıyq­tap qaldy. As úıde japadan jalǵyz qalǵan men bir nárse túrtip jegendeı boldym. Túnniń bir ýaǵynda jezdem keldi. Qolynda eki bótelke syrasy bar eken. Sharshap kelse kerek, kóp áńgimesin aıtqan joq. Ekeýimiz bir-bir bótelkeden tóńkerdik te jatyp qaldyq. Erteńinde erterek turyp, Bátımashtyń úıine kettim.

 * * *

Kún jeksenbi bolatyn, sondyqtan esikti baıaý qaqtym. Ondaǵym — balalardy uıqysynan oıatyp almaıyn degen oı. Esik men oılaǵannan tez ashyldy. Bátımash qushaq jaıa kútip aldy. Saǵynyp qalǵan eken, bala kúndegideı qushyrlana eki betimnen ıiskep, súıdi.

— Men de bir tań atpastan el turmastan kelip, balalar oıanyp ketetin boldy ǵoı, — deımin yńǵaısyzdanyp.

— Eshteńe etpeıdi. Kúnde kelip jatqan joqsyń ǵoı. Ámbe, jeksenbide erte turyp alatyn ádet bar emes pe, — deıdi ápkem. Onyń sózi ras bop shyqty. Biz mysyq­taban­dap as úıge ótip, sybyrlasa sóılessek te balalar tósekterinde kóp jatpady. Jıender de saǵynyp qalypty, arqama shyǵyp, moınyma asylyp, máz bolyp júr. Ernar men Begnar jarysa aýyldaǵy kú­shik­teriniń jaıyn surady. Jazda aýylǵa baratyndaryn aıtady. Ójet minezdi Ernar óziniń úlken bolǵandyǵyn aıtyp qoıar emes.

— Sileýsin aýlaýǵa aparasyz ba? — deıdi. Meniń «Kertaýda sileýsinder meken­deıdi» degen áńgimemdi áli umytpapty. Bátımash sileýsin soǵyp alamyz degen uly­nyń áńgimesine ezý tartty. Zıany joq óti­rik bolǵasyn, Kertaýda sileýsinniń joq­ty­ǵyn bul joly da jarıa etken joqpyn. Ýlap-shýlap tańǵy asymyzdy ishýge kiristik. Eki uldyń maǵan aıtar áńgimesi áli de taýsylar emes. Aqlıma úndemeıdi. Minezi óskende ornyqty bolatyn sıaqty. Sóz arasynda Begnar: «Mama, Qarash aǵam barlyǵymyz búgin Medeýge baraıyq. Kónkı tebeıik. Qazir mashınamyz bar ǵoı. Av­tobýspen uzaq júrmeımiz», — deıdi qýlana qarap.

— O, mashına aldyńdar ma? — dedim qýanyp.

— «Gólf-3» qoı. Arzandaý baǵaǵa tanys­­tardan alǵam. Ul balaǵa tán qyzyǵýshylyqpen ma­shı­na­nyń túsi, motory jaıly bilmek em, ápkem menen jumys jaıyn surady. Sál bógelip baryp:

— Kezinde zań fakúltetin beker tań­da­ǵanmyn. Aýylda zańgerge jumys joǵyn eskermeppin ǵoı, — dedim kúmiljip.

— Endi, sen ol kezde ishki ister salasyna baram dep josparladyń emes pe? — Iá. Biraq onda áskerı bıletsiz almaıdy eken...

— Endi ne istemeksiń?

— Mine, aldaǵy oqý jyly mektepke or­nala­samyn. Sóılesip te qoıdym.

Ápkem birnárse aıtqysy keldi. Aldyn oraı deneshynyqtyrý páninen sabaq bere­tinimdi aıtyp úlgerdim. Balalarǵa dop oınatyp, júgirtip qoısam boldy emes pe dep kúlgendeı boldym. Ol da ezý tartyp kúl­gen­deı syńaı tanytyp, odan ary jumysym jaıly áńgimeni qýzaǵan joq. Aradaǵy sál ǵana únsizdikti buzbaq bolyp, Aına men Jaınaǵa barǵanymdy aıttym.

— Solardy qoıshy, — dedi tyjyrynyp Bátımash. Ne bolyp qaldy degendeı, oǵan jalt qaradym. Birden jaýap qatpady. Sál bógelip, tamaqtaryńdy iship bolsańdar teledıdar kórińder dep balalardy kelesi bólmege jiberdi de áńgimesin bastady.

— Osydan 2-3 aı buryn Aına óziniń kýrstasymen tanystyrdy. Esimi — Talǵat. Biz­diń jaqtiki eken. Maǵan jaman jigit emes sıaqty kórindi. Kafede otyrǵanbyz. Kesh boıy qurmetin aıaǵan joq. Mashınasy bar eken. Aına ekeýimizdi shyǵaryp saldy. Sodan jaqyn aralasyp kettik. Maǵan otba­synyń bar ekenin birden aıtty. Jasyrǵan joq. Sonysy unady. Qazir kóp jigitter bala-shaǵasynyń baryn jasyryp, qyryn­daıdy emes pe. Sodan ne kerek, kúnde jumystan keıin úıge shyǵaryp sala bastady. Syılyqqa kelgende de aıanyp qalmaı­dy. Gúl, átir, júzik degendeı. Talǵatpen kezikkeli ózimdi áıel retinde sezine bastadym. Óıtkeni, Ernardy bosanǵannan keıin jezdeńnen tek qana boqtyq estip, onyń sat­qyndyqtaryna kýá boldym... On segiz­degi qyz emespin. Úsh balasy bar kelinshek­pin. Jasyratyny joq, kezdesip turdym. Alaıda, keıin ózimniń ákesiz ósip kele jatqan balalarym sıaqty onyń da eki uly erteń analarynyń qasynda mó­leıip qala­tynyn oılap, onymen aramyz­daǵy qaty­nas­ty toqtatý kerek dep sheshtim. Talǵat men úshin áıelimen ajyrasýǵa daıyn eke­nin aıtqan da bolatyn. Al, Aına osy kezde meniń syrtymnan Talǵatqa meni aıt­ty­ryp ta úlgeripti. «Sińilim meniń aıtqanym­dy eki etpeı oryndaıdy. Sen sabyrly bol. Onyń kóńilin barynsha aýlaı tús» degen syńaıly áńgimeler aıtady eken. Onysymen qoımaı oǵan konák, shokolad alyp kel dep, neshe túrli tapsyrystar beredi. Talǵat qurdaı jorǵalap, Aınaǵa «qalyń mal» tasyıdy. Buny bilgenimde ekeýine birdeı jynym keldi. Árıne, birinshi Aınaǵa. Bylaısha adamdy paıdalanýǵa bola ma? Talǵatqa da qanym qaınady. Men tek óz qalaýymmen otbasyn quratyn jan emespin be? Sodan álgi «kúıeý» jigitti shaqyryp alyp, kýrstasyńmen birge qury. Endi kelme dep at quı­ryǵyn kesistim. Talǵat bur­ty­ıyp, Aına­ǵa ketedi. Baryp muńyn shaǵa­dy. Qaıdan kelgenin bilmeımin, olarǵa kep Jaına qosylady. Úsheýi birigip ishedi. Sonymen ne kerek, «Májnún» baıǵus Jaına­nyń qusha­ǵynda «kóz jasyn» qurǵatypty...

Áńgimesin osy jerden úzip:

— Terezeni asha salshy, — dedi de ózi as bólmeniń esigin ja­ýyp, qaltasynan shylymyn shyǵaryp tutat­ty.

— Osy temekini qoısańshy, — deımin daýsymdy baıaý shyǵaryp.

— Qoıam desem qoıyp ketem, — deıdi te­meki tuqylyn kese ishine túsirip.

Odan ary men til qatqanym joq. Urlana júzine qaraǵandaı bolam. Kózinde jas ıa bolmasa bir muńnyń taby baıqalmaıdy. Baıqaǵanym, meniń aldymda qazir múldem basqa Bátımash otyr. Ómirdiń ózi shynyqtyrǵan Bátımash. Ápkem temekini qushyrlana tereń sordy da áńgimesin qaıta jalǵap ketti.

— Talǵat súıinshi suraǵandaı Jaına ekeýiniń arasyndaǵy qarym-qatynasty maǵan ózi baıan etti. Kórdiń be degendeı, Jaınany mashınasyna salyp alyp, ju­my­syma da keldi ǵoı. It eken. Jaraıdy ol er­kek. Onyń nesi ketti. Al, Jaına... Týǵan ápkem ǵoı. Túsinbeımin, men oǵan ne jazdym? Men odan Talǵatty esh qyzǵanbaımyn. Men ony súıgen de emespin. Týǵan ápkelerim maǵan osyndaı opasyzdyq jasaıdy dep oılamappyn. Eh, Jaına! Talǵat ony keıin tastap ketti ǵoı.

Tóbemnen jaı túskendeı boldy. Ne aıta­rymdy bilmedim. Men de ústel ústinde turǵan temekiniń qorabyna qol sozdym. Kóp qabatty úılerdiń arasynan kún birde kórinip, endi birde boıyn jasyryp, baıaý kóterilip kele jatyr. Jeksenbige qara­mas­tan qala kóshelerinde kólikter qarasy kóbeıýde. Bátımash ekeýimiz býdaqtatyp únsiz ǵana temeki shegip otyrmyz..

. * * *

Ańǵarǵanym, Bátımashtyń qazirgi tur­mysy jaman emes. Kezinde birge bıznesti bastaǵan qurbysynyń kompanıasynda esepshi eken. Ómirge degen qushtarlyǵy se­zilip tur. Aldaǵy ýaqytta kásipkerlikpen shuǵyldanam deıdi. Josparlary da kóp eken. Maǵan «jańa jyldyq syılyǵym», — dep keremet qystyq kýrtka syılady. Ózi sondaı jeńil ári jyp-jyly. Men mázbin. Búgin aýylǵa qaıtatyn kúnim. Bátı­mash et alyp kelgen sómkemdi toltyryp ber­di. Jolǵa aqshań bar ma deıdi bunymen qoı­maı. Soǵym ýaqytysy ǵoı, aqsha bolsyn dep ákem ekeýimiz bir ógiz baılap satqan­dyǵymyzdy aıtyp jatyrmyn. Bátı­mash qoıar da qoımaı avtobýspen tepeń­de­meı taksımen bar dep, qaltama úsh myń teńge salyp berdi. Qarsylasqandaı bolyp, bergenin aldym. Bala kezimdegideı betim­nen qushyrlana ıiskep, shólp-shólp etkizdi. Men kezekte turǵan jıenderdi shetterinen súıip shyqtym. Esikten shyǵa bergende: «Qarash!» — dedi. Jalt qaradym. Betimnen qaıta súıgendeı bolyp, mamama men aıt­qan áńgimeni aıtpa dedi. Men «maqul» degendeı basymdy ızedim. Árıne, aıtpaımyn ǵoı. Apamnyń júregin aýyrtyp qaıtemin.

Avtovokzal. Qujynaǵan adam. Jańa jyl qarsańynda jurt aıaǵy tipten basylmaıdy emes pe. Men Bátımash aıtqan ta­k­sı­ge otyrǵanym joq. Avtobýstyń sońynan áreń degende oryn taptym. Aıttym ǵoı, alda Jańa jyl! Aýylda synyptastar ózimiz jınalamyz. Aqsha artyq bolmaıdy. Avtobýs yrǵatylyp, ornynan áreń qoz­ǵaldy. Keptelisi kóp qala kóshelerin ázer de­gende artqa tastap, Almaty syrtyna da jettik. Endi Saryózekke jetpeı Arqarly asýynda bir aıaldap, Taldyqorǵanǵa 4-5 saǵattyń ishinde jetip baramyz-aý. Ary qaraı aýyl alys emes

---