InfoHub Logo

Shyryldaǵan telefon tutqasyn kóterip edim, arǵy jaǵynda Aısamal aǵyl-tegil jylap tur. «Ne bop qaldy?» degen suraǵyma jaýap bere alar emes. Óksigin tıa almaı tur. «Qurman aǵa, tez kelińizshi. Meken-jaıdy WhatsApp-qa jazyp jiberem» dep aıtýǵa ǵana shamasy keldi de, telefonyn qoıa saldy.Bir qalada tursaq ta nemere qaryndasymdy kórmegeli qaı zaman. Ótkende Aınabulaq shaǵyn aýdanynan nesıege bir bólmeli páter aldy dep estigem. Jeńgesimen sońǵy ret sóıleskende kúıeýiniń Ońtústik Koreıaǵa jumysqa ketkenin aıtypty.Lıftisi áli iske qosylmaǵan toǵyz qabatty jańa úıdiń eń sońǵy qabatyna áreń kóterildim. Esik ashyq tur eken. Aıǵaı-shý, urys-keris baıqalmaıdy. Biri tórtke, ekinshisi úshke tolǵan Dıdar men Damır oınap júr. Ydys-aıaq jýyp turǵan Aısamal meni kórgen bette bas salyp qushaqtap, solqyldap jylaı bastady.

— Qurman aǵa, sheshem qanymdy iship bitti. Ózińiz bilesiz ǵoı. On jasymda ákemmen aıyrylysty. Kim kóringenniń páterinde turdyq. Sońǵy kezde úıge neshe túrli erkekti ertip kelýdi shyǵardy. Jumys istemeıdi. Kórshilermen urysady. Osydan bir apta buryn aıfonymdy urlap ketti. Pyshaq siltep qorqytty. Sodan keıin esikti ashpaıtyn boldym. Qaıdan tabatynyn bilmeımin, bireýlerdi osynda jiberedi. Ol belgisiz adamdar «ákimdiktenbiz», «polısıadanbyz» dep kúndiz-túni kep mazany alady. Qastarynda mamanyń baryn bilem. Ashpaımyn. Aqyry bolmaǵan soń «polısıa shaqyramyn» dep qorqyttym. Báribir qoıatyn emes. Kórshilerge baryp: «Qyzym úıden qýyp jiberdi, jeıtin tamaq berińdershi» dep qaıyr tilep júr. Rınat bir dostarymen Koreıaǵa jumysqa ketken. Kúnde qorqyp jatamyn. Alysta júr ǵoı. Joldasyma myna jaǵdaıdy aıtqym kelmeıdi. Biraq ol onsyz da sheshemniń qandaı ekenin biledi.

— Mamań qazir qaıda?

— Shatyrda.

— Shatyry nesi?

— Shatyrda turady. Onyń shatyrda turatynyn kórshilerdiń WhatsApp-ǵy chatynan bildim. «Bizdiń shatyrda Karlson áıel paıda bolypty» dep kúnde jazady. «Qyzy qańǵyrtyp jiberipti» dep, meni de tildep jatady.

Páterden shyǵýdan qaldym. Tysqa shyqsam, saýsaqtaryn shoshaıtyp bir-birine meni kórsetedi. Bul úı ıpoteka boıynsha salynǵan ǵoı. Kóbi ózimizdiń qazaqtar. Sózderi taýsylmaıdy. Mazalaǵanyma renjimeńizshi. Sizge aıtpaǵanda kimge aıtamyn? Elden uıat boldy. Mamamdy alyp ketińizshi.

Aısamaldy budan ary tyńdap tura almadym. «Shaı ish» degenine qaramastan shatyrǵa bir-aq shyqtym. Ápkem astyna qysqy kýrtkasyn salyp qoıǵan. Burqyratyp shylym shegip otyr. Qurylysy tolyq aıaqtalmaǵan úıdiń shatyry shań-tozań. Terezeleri ornatylǵanymen bir jerden jel ýildep tur. Ápkem meniń keletinimdi kútpegenmen, aıaq asty paıda bola qalǵanyma tańdana qoıǵan joq. «Qurmashym-aý» dep qushaqtap betimnen súıdi de:

— Seni ana sýchka shaqyrdy ǵoı, ıá? Buzylǵan neme. Kúıeýi Koreıada. Al, ol bolsa balalaryn uıyqtatyp tastap, jigitterine ketedi. — Meniń qoqys jáshiginde jatatyn paketterden kóz almaı qalǵanymdy ańǵaryp: — Qurmash, meni mýsordan tamaq jep júr dep oılap qaldyń ba? Adamdar keıde qoqysqa baıqamaı aqsha tastap ketedi. Men aqsha izdeımin. Aısamal úshin jumysqa da shyǵa almaı qaldym ǵoı. Osy shatyrda da qyzym men nemerelerim úshin turyp jatyrmyn. Syrttarynan qarap júrmin. Jeligin kúıeýime aıtyp qoıady eken dep qýyp shyqty ǵoı.

— Anar, qalǵan áńgimeńdi sodan keıin aıtasyń. Jınal, kettik.

— Qaıda baramyz?

— Bizdikine.

— Jaraıdy. Gúlnaz ben Gúlbahar úlken qyz bolǵan shyǵar. Olardy kórmegeli qansha boldy. Zattarym sómkemde jınalyp tur. Qolyma alam da kete berem, — dep, balasha máz bolyp jınala bastady.

Anar shylymdy jıi shegetin bolypty. Toǵyzynshy qabattan túskenshe úsh talyn tartyp tastady. Men onyń birde-bir sózine sengenim joq. Aısamaldyń beıádeptilikke barmaıtynyn bilemin. Osydan jarty jyl buryn ápkem túndeletip eki-úsh ret kelip ketken edi. Ár kelgen saıyn «Bul jezdeń, jaqynda úılenemiz» dep bir erkekterdi ertip kelgen. Sońǵy ret kelgende: «Endi kelýshi bolma» dep qatty-qatty aıtyp, shyǵaryp salǵanmyn.

****

Anar menen bar-joǵy eki-aq jas úlken bóle ápkem. Altynshy synyp oqyp júrgende bizdiń qolymyzǵa kelip turdy. Ájem marqum bir túnde kóshirip alyp kelgen-di. Anasy Sheker apaı sheshemniń týǵan ápkesi edi. Bizdiń aýyldan elý shaqyrymdaı jerde Qopa degen aýylda turatyn. Ákesi Berikbol aǵa araqty qatty ishetin. Uzaq jyldary sovhozda traktor aıdaǵan. Úıdegilerdiń aıtýynsha jas kúninen jyndy sýǵa jaqyn bolypty. Sábet úkimeti qulap, jurt jappaı jumyssyz qalǵanda araqqa tipten salynyp, úıindegisin tasyp ishýdi de shyǵarypty. Et deısiń be, un deısiń be, qysqasy, qolyna túskenin alyp-satarlarǵa aparyp, araqqa aıyrbastaı bergen ǵoı. Onymen qoımaı otbasynyń berekesin alyp, qatyny men kishkentaı Anardy da urýdy shyǵarǵan. Bizdiń úıge talaı qashyp kelýshi edi. Keıde kórshi aýdan ortalyǵy Sarqanttaǵy qaıyn jurtyna baryp jatatyn. Anamnyń aıtýynsha, kúıeýiniń taıaǵynan sharshaǵan Sheker apaı áskerden kelgen ulyna kóziniń jasyn kóldeı ǵyp, muńyn shaǵypty.

Áńgime bylaı bolǵan ǵoı. Bóle aǵam áskerden kelgende aýyldyń jigitterimen aman-esen oralǵanyn toılatady. Ol dýman birer aptaǵa jalǵasady. Sodan sheshesi baıqus: «Balam, myna araǵyń ne? Ákeńniń ishkeni az ba? Sen eki jyl áskerde bolǵanyńda ákeń kórsetpegendi kórsetti» dep bar kórgen qıanatyn jaıyp salady. Boıynda shaıtan sýdyń oty bar Jomart ákesimen baılanysa ketedi. Berikbol aǵa da qyzyp alǵan, «ulymdy ózime aıdap salǵanyń ne?» dep Sheker apaıǵa júgiripti. Aqyry araqqa toıyp alǵan ákeli-bala tóbelesip, sońy ólimmen aıaqtalady. …Jomart ákesiniń basyn baltamen shaýyp tastapty.

Sodan áskerden jańa kelgen Jomart on jylǵa sottaldy. Aǵam úıdegilermen hat almasyp turdy. Biraq túrmeden bosap shyǵatyn jyly túsiniksiz jaǵdaıda qaıtys boldy. Al Sheker apaı kóship kelgen jyly-aq bir túsiniksiz aýrýǵa shaldyqty. Aptalap, tipten aılap kisi balasymen sóılespeı, meńireıip otyryp alýdy shyǵardy. Taldyqorǵanǵa aparyp, dárigerlerge kórsetkende «júıke-júıesi buzylǵan, mıynda aýytqý bar» dep aýrýhanaǵa jatqyzdy. Biraq em qombady. Alǵashynda jazylǵandaı bolǵanymen, birer aıdan soń derti tipten qozyp, jyndyhanaǵa qaıta tústi.

…Ákem men týǵan jyly dúnıe salypty. Ákemniń týǵan-týystaryn er jetkenshe kórmedim. Nege ekenin bilmeımin, ájem jaryqtyq shesheme olar jaıly aıtýǵa tyıym salatyn. Kónbis sheshem anasynyń aıtqanynan asa almaıtyn. Bir ákeden taraǵan Sheker ápkesi ekeýi ǵana. Sondyqtan ápkeli-sińililerdiń balalary bóledeı emes, týǵan baýyrlardaı, bir úıde bir-birimizge jaqyn óstik.

Anar týǵan ápkem Nurgúlmen túıdeı qurdas eken. Betiniń qan-sóli joq músápir qyz aınalasyna úrke qaraıtyn. Nege ekenin bilmeımin, Nurgúlge emes maǵan jaqyn boldy. Ekeýimizdiń tósegimiz qatar-tuǵyn. Ata-anasy men aǵasyn oılap túnimen jylaýshy edi. Onyń ústine,qýyǵy ustamaı, únemi butyna jiberip qoıatyn. Tańerteń ájem ylǵı tura sala Anardyń kórpesin julyp alyp: «Oı, shyjyń qanshyq-aı, taǵy da butyńa sıdiń be? Úıdiń bárin sasyttyń ǵoı. Aǵasy týǵan ákesin óltirgen qanypezer, ózi dardaı qyz bolsa da bir shyjyń kegir. Marqum ákesi alqash edi ǵoı. Alqashtan qaıbir ońǵan bala týýshy edi?!» dep úıdi basyna kóteretin. Anar árbir tańdy qorqynyshpen atyratyn. Odan qalsa Nurgúl «shyjyń-shyjyń» dep, balalar, ózimiz qalǵanda únemi mazaqtaıtyn. Anar Nurgúlge qarsylasa almaıdy. Nurgúl ájesiniń balasy bolyp ósti ǵoı.

Qaıbir jyly Nurgúl, Anar úsheýimiz qolymyzǵa gúl alyp mektepke bardyq. Birinshi qyrkúıek biz úshin qashan da qýanysh. Óıtkeni jańa kıimmen mektepke barý ózinshe bir meıram. Áıtse de, anam únemi bir ólshem úlken kıim alyp beretin. «Jylda-jylda jańa kıim alýǵa aqsha joq. Keler jyly da kıesiń osyńdy» deýshi edi. Balasyń ǵoı, ol sóz qaperińe kirip te shyqpaıdy. Biraq sol jyly-aq ol kıimderdiń toz-tozyn shyǵaryp tastaıtynbyz. Birinshi oqý kúni oqýshylar sabaq oqymaıdy emes pe, saltanatty jıynan keıin oınap ketsek kerek, balalardyń sońynan Anar ekeýimiz oqýlyqalmaq bolyp, kitaphanaǵa keldik. Kitaphanashy Qadısha apaı men eden jýýshy Raýshan táte beıqam, shaı iship otyr eken. Qyzý áńgimege kirisip ketipti, «kerek kitaptaryńdy ózderiń taýyp alyńdar», dep dastarhan basynan qozǵala qoıǵan joq. Ásili, áıel zaty ósekshi keledi ǵoı. Ásirese bizdiń aýyldyń qatyndary. Úlken-kishige qaramaı ósekteıdi. Áńgimeleri bir úzilgende, kózderi Anarǵa tústi.

— Baıqus qyz-aı, bıyl da anaý Nurgúldiń eski-qusqysyn kıip kelipti ǵoı. Nuraısha kempir úıinde Anarjandy kúń sıaqty ustaıdy deıdi kórshi-qolańdary. Jetim qyzdyń úkimetten beretin járdemaqysyn ózine jumsasa qaıter edi. Balqıasynyń ul-qyzyn shyrttaı kıindirip bul beısharyny qalaı bolsa solaı mektepke jiberedi.

Qadısha apaıdyń bul sózderin Raýshan táte qamshy saldyrmaı qoldap ketti.

— Eee, Nuraısha jetimniń úkimet beretin az ǵana jemine jemsaýymdy toltyram dep oılaı ma? Tórinen kóri jaqyn ǵoı. Nege balalardy bóledi eken? Balqıa da sheshesine aıtpaı ma eken?!

— E-e-e, o qatynǵa óz balalary ǵana kerek qoı.

Eki áıel endi sheshemdi sybaı bastady. Anam jaıly ǵaıbat sóderdi tyńdap tura almadym. Júgirip tysqa shyǵyp kettim. Artymnan Anar da ilesti.

— Toqta, Qurman, toqta, — deıdi.

Bir mınýt ta kidirgem joq. Úıge qaraı asyǵyp baram. Barlyǵyn anama aıtyp bergim keledi. «Tili ashshy áıelderdiń jazasyn sheshem berý kerek», deımin, ishteı býlyǵyp. «Nege anama arasha túsip, anaý ósekshilerdiń aýzyn jappadym», dep, ózimniń jasyqtyǵyma da jynym keldi. Anar meni orta jolda qýyp jetip aldy. Entigin basa almaı:

— Jylamashy, Qurman, jylamashy, — dep meni bas salyp qushaqtady.

— Anar, analar aıtqandaı mamam jaman adam emes. Saǵan jamanshylyǵy joq,— deımin daýsym dir-dir etip.

— Árıne, árıne. Tátem jaqsy adam. Qazir ómir súrý qıyn ǵoı. Aqshany únemdeý úshin, bizge tamaq alý úshin maǵan Nurgúldiń formasyn kıgizedi. Onda turǵan eshteńe de joq. Nurgúldiń dene bitimi menen úlken bolǵandyqtan, onyń byltyrǵy kıimderi maǵan shaq. Eger Nurgúldiń boıy menen kishi bolǵanda meniń kıimimdi ol kıetin edi, — dep Anar jyly shyraımen ezý tarty.

«Iá, ıá» degendeı basymdy ızep, Anardy men de qushaqtaı tústim. Bir kezde kóz jasymdy súrtip, bóle ápkeme qarasam, ústindegi Nurgúldiń byltyrǵy mektep formasynyń óńi ketip qalypty. Kitaphanashy apaıdyń sózi esime qaıta túsip, kózime taǵy da jas úıirildi:

— Anar, kelesi oqý jylynda mamam saǵan mindetti túrde jańa kıim-keshek alyp beredi. Sómkeń de jap-jańa bolady, — dedim, jylaı jazdap.

— Árıne alyp beredi, alyp beredi. Tek sen táteme kitaphanadaǵy áńgimelerdi aıtpa. Aıtpaımyn depýáde ber. Ápkem meni taǵy da qushaǵyna aldy.

…Kózdi ashyp-jumǵansha oqý jyly da aıaqtaldy. Men altynshy, Nurgúl men Anar segizinshi synypty bitirdi. Alda — eń uzaq jazǵy demalys. Birinshi qyrkúıekten keıingi oqıǵadan soń úlkenderdiń Anarǵa degen kózqarasyn baqylaýmen boldym. Ájemniń Anarǵa degen salqyn qabaǵynan bıyl da jańa mektep formasyn alyp bermeıtinin ańǵardym. Sol jazda aýylǵa Taldyqorǵannan temir-tersek alatyndar kele bastaǵan. Olar alúmınıdiń kelisin jıyrma, mystyń ár kelisine elý teńge beretin. Aýylda bala bitken sovhozdyń eski garajdarynan bastap, kúl-qoqysqa deıin qoparyp, alúmını men mys jınaýǵa kirisip ketken. Bıyl Anar qaıtken kúnde de birinshi qyrkúıekke jańa formamen barýy tıis! Jalynyp júrip, bóle ápkemdi temir-tersek terýge kóndirip aldym. Nurgúl bizge qosylǵan joq. Ol anama ilesip, Úshtóbeden kelgen koreılerdiń jýasyn shópteýge kirisip ketti. Anar ekeýimizdiń jazǵy jumysymyz aýyr bolǵan joq. Mamam men Nurgúl sıaqty shyjyǵan kúnniń astynda aram shóppen alyspaımyz. Túske deıin temir-tersek izdeımiz. Keshke taıaý úıge oralamyz. Men birden emip qoımasyn dep, tabyn kelmeı buzaýlardy izdeýge shyǵamyn. Al Anar keshki tamaqty ázirleýge kirisetin. Aýyl-aımaq bolyp qý temirdiń sońyna túskesin, kóp keshikpeı jerdegini taýystyq. Biraq, eshkimniń mıyna kirip-shyqpaǵan oı maǵan keldi. Ol jyldary elektr jaryǵy múldem óship qalǵan bolatyn. Aýdan ortalyǵy Qapaldyń ózi de jaryqsyz qalǵan-dy. «Baǵanalardaǵy sym temirlerdi alý kerek», — dedim bir kúni Anarǵa qupıa josparymdy ortaǵa salyp. Ol birden kelise qoımady. «Báribir sym temirler baǵanada bos ilinip tur. Basqalar sypyryp ketpeı turǵanda alyp alaıyq» dep, qoıar da qoımaı aqyry kóndirdim.

— Biraq, baǵanalarǵa sen emes men shyǵamyn, — dep shart qoıdy bóle ápkem. Ondaǵysy bıikten qulap, bir jerin jaraqattap ala ma dep, alańdaǵany ǵoı.

Meniń oıym Anardyń sory boldy. Bıik baǵanadan qulap jambasyn syndyrdy. Anarǵa ota Jansúgirde jasaldy. Onysy durys jasalmaı, beıbaq ápkem Taldyqorǵandaǵy oblystyq aýrýhanada taǵy da pyshaqqa tústi. Sol kezde jyndyhanada jatqan Sheker apaı kenetten dúnıe saldy. Óz janymen áýre bolyp jatqan Anar sheshesimen qoshtasa da almady. Qara jamylǵan Anardyń kóńilin az da bolsa kóterý úshin onyń jańa mektep formasy úshin jazdaı temir terýmen boldym. Úıdegi sý tasyp júrgen eki dúral alúmını flágty urlap alyp shyǵyp, satyp ta jiberdim. Onym úshin sheshemnen ońbaı taıaq ta jedim. Týǵan baýyrymdaı jaqsy kóretin bóleme qýanysh syılaı almadym.
Taldyqorǵanda uzaq emdelgen Anar aldaǵy oqý jylyna taǵy da Nurgúldiń eski kıimin kıip bardy…

***

Anardy úıge ertip kelgenimdi áıelim men úlken qyzym jaqtyra qoımady. Dastarhan basynda otyrmyz. Kishi qyzym Gúlbahar ár nárseni bir aıtyp otyrǵany bolmasa, basqa eshqaısymyz tis jarǵanymyz joq. Kelinshegim sálden soń qyzdardy ertip basqa bólmege ketip qaldy. Anar qomaıǵalanyp tamaq iship otyr. Endi ǵana baıqadym,samaıyna aq túsip, kóziniń astynda isik paıda bolypty. Ústindegi kıimi kir-kir. Aıaǵynda náskıi joq.

— Anar, nege jalań aıaq júrsiń? — dep sóz bastadym.

— Náskıim joq dep oılaısyń ba? Aıaǵym isip kete beredi. Sodan keıin aıaq kıimim qysady. Ádeıi sheship tastaǵam. Shekesi tyrysyp, daýysy shańq etip shyqty.

— Buryn bildeı bir kompanıanyń sáýletshisi ediń. Myna túriń ne? Janashyrlyq tanyta sóıledim.

— Aqyl aıtpashy.

— Erkinnen beker ajyrastyń. Jaqsy jigit edi. Jumysy, úıi bar.

— Qurman, qoıshy. Sen onyń qandaı ekenin bilmeısiń ǵoı. Sheshesiniń sózinen shyǵa almaıtyn. Sarań bolatyn. Enem on jyl «qý jetim, qý jetim» dep ómirimdi oıran etti. Aıtshy, kim áke-sheshesin qaltasyna salyp júredi?

— Endi Erkinnen ajyrasqaly mine 16 jyl boldy. Nege qaıta turmys qurmadyń?

— Qazir durys erkek bar ma? Taýyp bershi. Qazir-aq úıleneıin. Sen meniń basymdy qatyrý úshin úıińe alyp keldiń be? Tynysh otyryp tamaqtanaıynshy.

Jaqtyrmaı, qabaǵyn shytyp, kózin alaıta qarady. Ne aıtarymdy bilmeı, tilimdi tistedim de qaldym. Qarsy aldymda múldem basqa Anar. Men biletin ápkem qaıda? Meniń adal nıetimdi túsiner emes. Sonshalyqty óresi tar, kókbettigi joq edi ǵoı. Ózimdi ıtıip otyrǵan bir súıkimsiz adamdaı sezinip, ornymnan turyp, ketip qaldym.

Anar birazdan keıin baryp dastarhan basynan turyp, eki qytaı ala sómkesinen kıim-keshekterin shyǵaryp, men otyrǵan bólmeniń ortasyna shashyp tastady. Úıdiń ishin jaıma bazarǵa aınaldyryp jibergenin ishteı jaqtyrmasam da onymdy bildirgem joq. Jyrtylǵan, ábden kir bolyp ketken kıimderin suryptap otyr. Birazyn aparyp, kir jýǵysh mashınanyń ishine salyp qoıdy. Tym erkin. Stól ústindegi Gúlnazdyń smartfonyn shuqylap, bir mýzyka qosyp qoıdy. Birazdan keıin dıvanǵa kelip, qasyma jaıǵasty.

— Qurmash, meni bul ómirde eshkim shyn jaqsy kórgen joq.

— Anar, qoıshy boldy, qıalı áńgime bastamaı. Óziń sıaqty Nurgúl de jalǵyz. Kúıeýinen ajyrasyp ketken. Úsh balasyn asyrap júr. Áıteýir páter jaldap bolsa da kúnin kórip jatyr ǵoı. Sen bir Aısamalǵa qaraı almadyń. Júrisiń mynaý.

— Nurgúlge sen qaraılasasyń. Al sen meniń qyzymnyń qolyna myń teńge ustattyń ba osyǵan deıin? Seni osy qalaǵa tartqan, jumysqa ornalastyrǵan kim? Meniń Jomart aǵamnyń dostary.

— Osy áńgimeńdi qoıshy. Eger men ózim eńbek etpesem, Jomarttyń dostary baıaǵyda jumystan shyǵaryp jiberer edi.
Júzimdi sýytyp, jaqtyrmaı jaýap qaıyrdym.

— Iá, ıá, bárine óziń jettiń. Óziń toldyń. Seni búginnen bastap Myqtybek dep ataımyn. Kózi qantalap ketken Anar kekete til qatty.
Baǵana ǵana ápkemniń azǵan-tozǵan ómiri janyma batyp edi, endi múldem basqa kúıdemin. Qyzynyń baǵana aıtqan sózi ras bop shyqty, bunyń baqytsyzdyǵyna ózgeler kináli eken. Óz ómirine ózi qas, aqyly taıaz, keýdemsoq esirikke qalaı aınalyp ketken? Kókiregimdegi ýaıym joǵalyp, oǵan degen jekkórinish sezim boıymdy bıleı bastady.

— Sheker tátem jaqsy adam edi…

Ómiriniń sońynda aýyr indetpen kúresip, dúnıe salǵan baıqus sheshemniń atyn meıirlene aıtqanda kóńilim bosap ketti.

— Sheshem seni óz qyzyndaı jaqsy kórdi ǵoı.

— Iá, bilem. Sen de sondaı bolǵansyń. Al anaý qaqpas kempirdi jek kóretinmin. «Sen qanshyq meniń qyzymdy juttyń»,dep uratyn. Sonda meniń ne jazyǵym bar edi? Qurmash, aıtshy?

— Oı, sende bir. Anar, ótkendi qaıtesiń byqsytyp. Búginmen ómir súrshi. Ol kez ótti, ketti. Ájem qaıtys boldy. Ólgen adam jaıly jaman aıtýdyń qajeti joq.

— Qurmash, sen bilmeısiń ǵoı….bilmeısiń. Al men onyń maǵan nege ósh bolǵanyn biletinmin. Ákemniń de, sheshemniń de, Jomarttyń da ólimine sol qaqpas kináli edi.

— Renjime. Sen endi bul joly taza qýdyń.

— Joq, joq! Sońyna deıin tyńdashy. Bári sol kempirdiń kelýinen bastaldy. Papam bir aıdaı ishpeı júrgen. Ájem ózi araq berdi sol joly. Mamam Sheker tátem sıaqty jýas emes edi ǵoı. «Kúıeý balańyzben staqan soǵystyryp otyrýǵa uıalmaısyz ba?»,- dep urysty. Sosyn ashýlanyp bólmesine baryp jatyp qaldy. Sodan keıin papam qaryzǵa bir bótelke araq alyp keldi. Ekeýi taǵy da ishti. Ájem papama: «Anaý qatynyńa ne bolǵan? Tipti jaqtyrmaıdy ǵoı. Kúnde kelip jatqanym joq. Osy úıdiń erkegi emessiń be,baryp turǵyz. Durystap shaı bersin. E-e-e, «alqash» dep seni adam sanatyna qospaıdy deshi. «Qudaıdyń rızashylyǵy erimniń qabaǵynda» deıtin qatyndar qazir joq», — dep mamama qaırap saldy. Sodan aıǵaı-shý bastaldy. Papam mamamdy ura bastady. Sol kezde Jomarttyń da kele qalǵany bar emes pe. Ájem basqasha saıraı jóneldi. «Jomart-aý, myna alqash ákeńe qoı demeısiń be? Baıqus qyzymdy óltiretin boldy ǵoı», dep oıbaıǵa basty.

…Sosyn arǵy jaǵyn óziń bilesiń.

…Túndi uıqysyz ótkizdim. Dóńbekship jata alar emespin. Anardyń baǵanaǵy áńgimesi kirpik aıqastyrýǵa mursha berer emes. Aqyry kún de uıasynan kóterildi. Sol kezde ǵana maýjyraı bastadym. Biraq jumysqa barýym kerek. Joq, búgin demalys qoı. Keshe kún juma bolǵany esime túskende, mazamdy alǵan aýyr oılar uıqyǵa jeńilip, kózim ilinip bara jatty. Sol jatqannan túste biraq oıandym. Áıelim keshegideı emes qabaǵy ashyńqy. «Tez jýynyp kel, shaı ishkeli jatyrmyz», dedi. Anar da jaıdary. Dýshqa túsip shyqqany kórinip tur. Alaıda, keshe jýǵan taza kıimderin kımegen.

— Qurmashjan, — dedi ádettegideı atymdy atamaı, erkeletip. Men keteıin. Qoryqpa shatyrǵa barmaımyn. Aısamaldyń da mazasyn almaımyn. Ózi bilsin ne istese de. Sen keshe bizdiń úıde biraz tur dediń. Olaı bolmaıdy. Jumysqa shyǵamyn. Qazir jumys kóp qoı. Kólik jýýshy bolyp ta jumys istegenmin. Bilesiń ǵoı meni. Bala kezde de jumystan qashpaıtynmyn. Aıtpaqshy, namaz oqyǵym kelip júr. Shirkin meshit salsa ǵoı. Bir ımamǵa úılengen durys dep oılaımyn. Meshitte aqsha kóp bolady eken. Osy Almatynyń talaı meshitterinde qondym. Ol jerde jaqsy adamdar kóp. Tamaq beredi, kıim-keshek te beredi.
Uıqym durys bolmaǵandyqtan ba, basymnyń myńǵy-dyńǵysy shyǵyp, túk te túsine almadym. Áıteýir, ishteı ketemin degenin quptap turmyn. Áıelim de máz.

Anar ketkeli arada eki apta ótti. Telefonymdy joǵaltyp aldym degen edi. Báribir bir úmitpen birneshe ret habarlastym. Ala almadym. Qarasha sońy qarǵa ulasyp, kún sýytty. Aıaǵyna kıip júrgeni jazǵy aıaqkıim edi. Qaıda júr eken? Ótkende tergeýshideı suraqtyń astyna alyp, aıaǵynda qur aqyldy aıtyp-aıtyp, jibergendeı boldym-aý. İshindegisin aıtyp aqtarylǵysy, syrlasqysy keldi. İshteı jıyryldym da qaldym. Qolyna úsh myń teńge berdim de, tez qoshtasýǵa asyqtym.

Aısamalǵa habarlasyp em: «Aǵa, ýaıymdap qaıtesiz. Ol ólmeıdi. Ózi sıaqty bireýlerdi taýyp alyp, solarmen júrgen shyǵar», dedi. Men qazir Aısamaldy da túsinýden qaldym. Árıne ózimdi de.
On birinshi synypty bitirgen jyly  Taldyqorǵandaǵy qurylys kolejine túsken edim. Anar «qalaǵa úırengenshe birinshi jyl bizdiń

qasymyzda bol», dep, jataqhanaǵa jibermeı qoıdy. Jezdem ekeýi jarasymdy jup. Aısamal — qýyrshaqtaı súp-súıkimdi bala. Erkin ol kezde aǵa leıtenant. Qalanyń syrtyndaǵy áskerı bólimde qyzmet etedi. Jumystan kesh keletin. Ápkem ekeýimiz jezdeme arnap tamaq ázirleımiz. Aısamal bolysqandaı bolyp júredi. Anar ekeýmizdiń áńgimemiz bitpeýshi edi ǵoı. Nazardan tys qalyp qalǵan kishkentaı Aısamal balkonnan qýyrshaǵyn laqtyryp jiberip, «alyp kel» dep erkelep jylaıtyn. Tórtinshi qabattan júgirip túsip ákep berem.

— Qýyrshaǵyńdy endi laqtyrsań, balkonnan ózim sekirip ketem, — deımin.

— Sekirme. Seni kim kóterip alyp keledi. Meniń shamam jetpeıdi. Al mamamnyń qoly bos emes,tamaq istep jatyr, — dep shyr-pyr bolatyn.

Biz kúletinbiz. Ol bir tamasha kúnder edi.

Birinshi kýrsty «jaqsy» degen baǵaǵa aıaqtaǵanymmen kolejdi óz erkimmen tastap, Almatyǵa ketip qaldym. Sheshem aýyryp, jumys isteýime týra keldi. Anar men Erkinniń aırylysqanyn úıdegilerden estidim. Dálirek aıtqanda, ájemnen. Anamnyń qalyn bilý úshin jumystan eki-úsh kúnge suranyp kelgen bolatynmyn. Keshki as ústinde ájem:

— Taldyqorǵandaǵy qyzdarǵa soqpadyń ba? — dedi.

— Joq. Úsharaldyń avtobýsymen tike ótip kettim, — dep jaýap qaıyrdym.

— Anaý Anar ápkeń baıynan ajyrasyp ketken,- dep qoıyp qaldy. Ájemniń sózine sene alatyn emespin. Suraýly júzben anama qaradym. Qaıta-qaıta jótelip otyrǵan anam da maǵan buryldy. Til qatqan joq. «Ókinishke qaraı solaı boldy» degen jazýdy janarynan oqydym.

— Ápkeń jumysynda  bastyǵymen áýeı bolypty. Jatyry qaǵynǵan ǵoı. Alqash ákesiniń qaryndasy dıdáký edi. Qan degen jibermeıdi eken ǵoı, — dedi ájem taǵy da tynysh otyrmaı. Tábetim qashyp ornymnan turyp kettim.

***

Biz turyp jatqan «Shańyraq» yqsham aýdanynda jer úıler ǵana bar. Rysqulov kóshesine shyqqanda kóp qabatty úılerdi kórip: «Anar qaı shatyrda turyp jatyr eken?» dep oılaýdy shyǵardym. Onymdy túneý kúni áıelime aıtyp em «Jyndy ápkeńdi izdep Almatynyń barlyq shatyrlaryna shyǵyp júrme», dep kúldi.
Anar qystyń sońǵy aıy aqpanda biraq tabyldy.

Bólim meńgerýshisi Margarıta Sergeevna meni jyly qarsy aldy. Psıhıkalyq saýyqtyrý ortalyǵynyń aýrasy aýyr eken. Dári ıisi sińip ketken dálizderde adam qarasy kóp emes. Tek medbıkelderdiń jetekteýimen bir-ekili emdelýshilerdi kózim shaldy. Margarıta Sergeevna kádimgi aýrýhananyń dárigerlerindeı jeke kabınetinde qabyldaǵan joq. Bir dıvan ǵana turǵan arnaıy bólmege alyp kirdi.

— Siz Anardyń kimi bolyp kelesiz? — dep sózin bastady.

— İnisimin.

— Týǵan?

— Joq, bólesimin.

— Medbıkeler sómkesinen sizdiń vızıtkańyzdy taýyp alypty. Osydan eki apta buryn bizge óte aýyr jaǵdaıda tústi. Kóshe kezbesine aınalyp ketken ǵoı. Qaıta qudaı aıdap, ápkeńiz Qazybek bı kóshesindegi qalalyq jedel járdem aýrýhanasyna barypty. Beline shaǵymdanypty. Qujaty bolmaǵan soń ol jaqtaǵylar qaramaǵan ǵoı. Ápkeńiz aıǵaı-shý shyǵaryp, qabyldaý bólimindegi medbıkege qol kótergen. Terezeniń áınegin syndyrǵan. Olar arnaıy brıgadamen osynda alyp keldi.

— Qazir qalaı?

— Ýaıymdamańyz. Jaǵdaıy jaqsaryp qaldy. Ázirge tolyq dıagnoz qoıǵamyz joq. Biraq aldyn-ala boljamdar bar. Ápkeńiz keshe ǵana aýrýǵa shaldyqqan joq. Basynan qandaı da bir qıyn jaǵdaı ótip pe edi?

Men qysqasha Anardyń ómirin baıandap berdim.

— Báse, ózim de solaı oılap edim. Bala kezinde psıhıkalyq travma alǵan eken ǵoı. Sol kezde psıhologqa aparý kerek edi. Sońǵy ret kórgende júris-turysynan, sózinen ne baıqadyńyz?

— Jeligi basylmaı ketti ǵoı.

Aýzymnan bul sózdiń qalaı shyǵyp ketkenin baıqamaı qaldym.

— Sizder erkekter ondaıdy keshire almaısyzdar. Namystana qalasyzdar.
Dárigerdiń bul sózin jaqtyrmadym. Onym betime shyǵyp ketse kerek, Margarıta Sergeevna qoshtasa bastady.

— Uzaq jata ma? — dedim sasqanymnan.

— Bizge osy aıdyń altysy kúni tústi. Tolyq bir aı emdeledi. Sodan keıin dárilerin berip, úıge, «otpýskige» jiberemiz. Aptasyna bir ret alyp kep turasyz. Eki aptadan keıin jaǵdaıyna baılanysty kóremiz. Qazir bir medbıkeni jiberem, ápkeńizben jolyqtyrady. Saý bolyńyz, — dedi de, ketip qaldy.

Kózi qysyńqy kelgen, et jeńdileý, jasy shamamen elýden asqan medbıkege ilesip áıelder bólimshesine kirdim. Esik arnaıy kiltpen ashylady eken. Uzyn dálizde on shaqty áıel ary-beri teńselip júr. Meni kórgende barlyǵy kilt toqtaı qaldy. Beıne bir bireý buıryqpen «toqtańdar!» degendeı. Maǵan meńireıip qarap biraz turdy da, qaıtadan qozǵala bastady. Teledıdardyń daýysy shyǵyp turǵan bólmeden qalyń kózildirik taqqan, yrjalań-yrjalań etken bir orys áıel shyǵyp, qasyma jetip kelip, tergeı jóneldi:

— Kimge keldińiz?

— …

— Kimge keldińiz deımin. Nege úndemeısiz?

— Anarǵa.

— Kimi bolasyz?

— İnisimin.

— Bárekeldi. Tanysyp qoıalyq, atym Olga Pavlovna. Ápkeńizdiń advokaty bolamyn. Bizde keremet jospar bar. Sarań jezdeńiz ajyrasqanda páterin sheshesiniń atyn jazyp jibergen eken ǵoı. Sony alyp beremin. Siz bizdiń komandamyzǵa kiresiz ǵoı?

Ne aıtarymdy bilmeı sastym. Júzine zer sala qaradym. Qalyń kózildirikten janary kórinbeıdi. Aýyzy bir jaǵyna qısaıyp ketken eken.

— Iá, ıá, — deı bergenim sol edi. Taǵy bireý keldi. Áýkesi shyǵyp ketken, tolyq deneli qyz bala. Qansha mol deneli bolǵanymen bet júzinen otyzǵa tolmaǵany kórinip tur.

— Aǵaı, men sýret salamyn. Kórińizshi. Tez kórińizshi. Qazir medbıkeler kórse tartyp alady.

Ózin Álıamyn dep tanystyrǵan qyz kıimimnen tartqylaı bastady. Onyń sýretterin kóremin degende, úshinshi bir áıel kelip temeki suraı bastady. Bul úsheýinen meni baǵanaǵy medbıke arashalap aldy.

— Baryńdar bólmelerińe, — dep aıǵaı saldy kózi qysyńqy kelgen áıel.

Úsheýi zyp berip kelgen jaqtaryna taıdy.

Birer mınýttan keıin tápishkesin súıretip Anar keldi. Ekeýimiz kezdesý bólmesine kirdik. Ústelge alyp kelgen tamaqtarymdy shyǵardym. Alaıyp bir qarady da, basyn ızep amandasqandaı bolyp, tamaq jeı bastady.

— Eden jýyp, temeki taýyp júrmin. Shylym alyp kelmediń, á? — dedi basyn ústelden kótermeı.

Qaltamdaǵy jarty qorap temekimdi ústeldiń ústine qoıdym. Aýzyna qasyqpen tamaq salyp jatyp, ekinshi qolymen «Kent»-tiń pachkasyn qaltasyna salyp aldy. Kórshi ústelde qyzyna tamaq berip bolyp, ydys-aıaǵyn jınaı bastaǵan jasy alpystaǵy áıel adam selofan paketti sytyrlata bastady. Anar álgi kisige jalt burylyp:

— Paketińdi sytyrlatpaı jına. Qazir myna qasyqpen kózińdi shuqyp alamyn, — dedi aıǵaılap.
Baǵana Margarıta Sergeevna «ne aıtsa da qarsy sóılemeńiz» dep eskertken. Úndemedim. Kórshi apa da sóılegen joq. Tek baǵanaǵy kózi qysyńqy medbıke jetip keldi.

— Anar, tynyshtyq pa? Ne bolyp qaldy? — dedi jymıyp.

— Tynyshtyq, tynyshtyq!.. Nesi tynyshtyq?! Men myna jerden qashan shyǵamyn?

— Qaıda asyǵasyń? Durystap emdelip al, — dep medbıke Anardyń aqyryn arqasynan sıpap qoıdy.

— Jumys isteýim kerek. Naýryzdyń ony kúni — qyzymnyń týǵan kúni. Syılyq jasaýym kerek.

— Emdelip shyqsań, qyzyńa sol da syılyq!

Onyńyz ras degendeı, ápkem basylyp qaldy. Toıdym degendeı, aldyndaǵy tárelkeni bir jaqqa yǵystyryp qoıdy da:

— Meni bir jaǵynan jyndy qylǵan Aısamal ǵoı. Ákemnen aıyrdyń, úısiz óstim dep ylǵı mıymdy jeıtin, — dedi.

Til qatpadym. Ápkem ekeýimizdiń qyp-qysqa birge otyrǵan osy sát máńgilikke aınalǵandaı. Tuman arasynda alasuryp, jol tappaı turǵan jolaýshydaımyz. Ol aýyr kúrsindi. Budan ári únsiz otyrýǵa bolmaıdy deıdi ishki daýsym.

— Anar, bári jaqsy bolady. Dárigermen sóılestim, erteń-aq emdelip shyǵasyń.

— Joq, joq, — bul joly ápkemniń daýysy baıaý shyqty. — Meni ózińmen birge alyp ket. Myna jerde men adam bolmaımyn. Bilesiń ǵoı mamamnyń da osyndaı jerde qaıtys bolǵanyn. Aısamalǵa da, seniń de úıińe barmaımyn. Men shatyrda tura berem!

Anar kózinen aqqan jas pen murynynan tamǵan sorany eleıtin emes. Solqyldap jylaı berdi, jylaı berdi.

Sońy.

---