InfoHub Logo

Eles 1877 jyly qysta tań qylańynan Ulybrıtanıanyń shyǵys tústiginen jetken. Qyzyl shyraıly, dene bitimine qarap onyń aǵylshyn násilinen ekenin jazbaı tanýǵa bolatyndaı. Shyn máninde ol Jon Býllıge aýmaı tartqan. Orta tusy úńireıgen qoqyraıǵan bas kıimi de kúlkili edi. Áýelgide ony jurt túgeldeı tańyrqap, qaýmalap qarsy alǵan. Olardyń kóbisi qarańǵyda bassyz qubyjyq kórgendeı shoshyna qashatyn. Súrine-qabynyp, alqynyp turyp súreńsiz eles týraly titirkene baıandaıtyn. Birte-birte boıy úırengender oǵan jaqyndaı bastaǵan. Tap beretin, boqtaıtyn. Biraq, belgisiz úreıden be, áıteýir qasyna taqap barýdan júreksinetin-di. Sondaı kúnderdiń birinde tys poshymy jendetke uqsas tóbe shashy bilte-bilte uıysqan, usqynsyz betiniń teń jarymyn túk basqan, qyzyl kóz shıkil sary bireý paıda boldy. Tyrtyqtan denesiniń saý tamtyǵy joq jaraly jolbarystaı alabajaq, susty. Ozbyrlana jalaqtaǵan ony kórgen álgi eles záresi kete selk etip, súrine kelip dirildegen qolyn usyndy da bezektep shyryldaı jóneldi.

— Aıýandyqtyń qurbany, erliktiń erekshe kórinisi sizdeı er júrekpen qapyda jolyǵam dep oılamadym. Eske alsam tóbe quıqam shymyrlaıdy. Qaskóılerdiń jazasyn alyp jeńis alańynda túgel darǵa asylǵanyn kórdińiz be!? Tabańyz bir qandy-aý dep oılaımyn.

— Eger siz Santos Peres ben onyń inisi Reınafe týraly aıtyp tursańyz, men olarǵa bek razymyn, — dedi aýzy-basy qan-josa bolǵan tiri keıip. Úninde zor maqtanysh bar. Kekesinmen muqatý úshin aıtyp tur ma degendeı, tańyrqaý júzin burǵan Kıroga:

— Sen meni eshqashan túsingen emessiń, Rosas! Biz bir-birimizden aıryqsha ǵumyr keshtik. Saǵan, pesheneńe búkil Eýropanyń ǵajaıypqa toly, álemge aty máshhúr sulý shaharyn basqarý baqyty buıyrdy. Maǵan alyp Amerıkanyń shalǵaı qurlyǵyna keń tarqaǵan eń turpaıy gaýcholarmen maıdanda bolýdy jazdy. Meniń barym – qanjarym, jan ushyrǵan jalynyshty daýystar, mylqaý dala. Qudaıdyń kózinen de tasa jasyryn jer, eshkimniń es, túsine kirmeıtin jeńister. Ol týraly kim ne bilmek? Men Barranka Iaako degen jerde qanjar asynyp, basynǵan salt attylardan qaza boldym. Sondyqtan bolar, tirilerdiń áńgimelerine janym qumar. Ómirim endi máńgilik jalǵasatynyn bilem. Maǵan osyndaı jaıly ajal syılaǵan saǵan qaryzdarmyn. Árıne, seniń osy syıyńnyń qarymtasyn qaıtara almaǵan sátim bolsa keshý ótinem. Bolashaq mundaı jaqsylyqty umyta alamaıdy. Álgi qý tildi San-Hýannyń shyǵarmasyn oqydyń ba?

Rosas aıylyn tez jınap sabasyna tústi. Qarsy aldynda turǵan kisápirge asa jıirkenishpen qarady da:

— Óziń esersoq bóspe ekensiń. Zamanyńnyń baǵalaýynan góri jarymjan bolashaqtyń jalǵan maqtaýyna aldanasyń. Bylshyl. Esebi kók tıynǵa teń birdeńe. Kıroga:

— Ne aıtqyń keletinin sezemin. Taǵdyryń saǵan 1852 jyly quryq saldy. Er jigitke sırek kezdesetin aq ólimmen óler ediń. Maıdanda ajalmen betpe-bet ushyrastyń. Ókinishtisi sen mundaı syı-qurmetke ıe bolý baqytynan aıyrylyp qaldyń. Qantógis shaıqas arasynan qara basyńnyń qamyn kúıttep qashyp shyqtyń.

Rasos:

— Sen meni qorqytqyń kele me? Kúlli Shyǵysty at baýyryna tyqqan myna meni yqtyrmaqsyń ba?

Osyny aıtqanda Kıroga sál jumsarǵandaı syńaı tanytty. Ol:

— Nókerleriń seniń osy erligińdi ańyzdaı ańyratatyn-dy. Estigem. Ókinishke oraı sol sátte túgel Amerıka, tústiktegi Chakabýko, Hýnın, Pálma Redona, Kaseros mańynda mundaı erliktiń san túri kezdeser edi.

Kıroga sóziniń sońyn qariptep baryp bólip-bólip bitirdi. Rasos onyń áńgimesin nemquraıly tyńdady da:

— Men úshin onda erlik kórsetý qajetsiz edi. Qan maıdanda maǵan bolysqan erjúrekter túgel jazym boldy. Olardyń ólimi meniń ómirimdi gúldendire tústi. Mysaly, ózińnen júz ese artyq álgi Santos Peresti kórdińiz be!? Soǵysta erlik kórsetý qaısarlyqqa ǵana tán. Mundaıda bireý jeńedi, bireý óledi. Aqyry bir batyrdyń aldynda tize búgýge májbúrsiń.

— Múmkin. Men ólip te tirilip te kórdim. Qazirge deıin eshteńeden qoryqqan emespin. Tarıh qatigezdikten jalyqty. Endi biz sý jańa taǵdyrmen betpe-bet kelýge bara jatyrmyz. Jańa ǵumyr ne beredi? Bilmeımin! Biletinim – ólimnen qorqý uǵymy múldemge seıilmek.

Rosas:

— Buryn kim bolǵanymdy bilemin. Oǵan bek razymyn da. Endi eshkimniń keıipine engim kemeıdi.

Kıroga:

— Tas ekesh tas ta ǵasyrlar tozdyryp, tozańǵa aınalǵansha máńgi tas qalpynda qalady. Ólimge qaraı bettegenimde men de osy oıdy bastan keshtim. Kóp úırendim ómirden. Minekı ekeýimiz de aqyry ózgerip kettik.

Kıroganyń jaýaby Rosasty tańdandyra qoımady. Ol kújildegen zor daýyspen:

— Múmkin, men óli arýaq bolý úshin jaralmaǵan da shyǵarmyn. Áıtpese nelikten osy turǵan jerimiz jáne ekeýimizdiń bul tájikelesýimiz maǵan tús sıaqty bolyp, tús bolǵanda da, meniń de emes, áli ómirge kelip úlgermegen jandardyń kóretin túsi sıaqty bolyp elesteıdi?...

Olar budan ári bir de bir sóz aıtysyp úlgermedi. Sebebi, osy mezette olardy áldebir kúsh tasadan shaqyra berdi.

---