Qazaqstan 18 ǵasyrdyń ortasynda
Qazaqstan 18 ǵasyrdyń ortasynda
Konspekt
Ábilqaıyrdyń murageri Nuralynyń ıeligine shek qoıyldy. Ábilqaıyr hannyń basty tiregi bolǵan shekti rýy Batyr sultandy han dep tanydy. Ábilqaıyr qazasynan keıin Kishi júzde eki handyq ornady. Ońtústik - shyǵys bóliginde – Batyr sultan, soltústik - batys bóliginde Nuraly. Bul jaǵdaı patsha úkimetiniń Kaspıı teńiziniń soltústik - shyǵys aýdandaryn otarlaýy úshin qolaıly boldy. Patsha áskeriniń qýǵynyna ushyraǵan 50000 bashqurt Qazaq handyǵyna qashyp, qazaq aýyldarynan qorǵanysh tapty. Bul jaǵdaı Reseı bıleýshileri tarapynan Kishi júz qazaqtaryna óshpendilikti kúsheıtti. 18 ǵasyrdyń 20 - jyldary Altaıdy patsha úkimetiniń otarlaýy barysynda paıda bolǵan ken oryndary men zaýyttarǵa qaýip tóndi.
1747 jyly patshaıym Elızaveta Petrovna úkimeti Demıdovtar áýletiniń qolynda bolǵan Altaı taý - ken kásiporyndaryn orys patshalary otbasylarynyń menshigi dep jarıalady.
1745 jyly kúzde qalmaqtardyń bıleýshisi Qaldan Seren qaıtys boldy. Taqqa talas bastalyp, Ortalyq Azıadaǵy saıası jaǵdaı shıelenisip ketti. 1755 jyly jońǵar taıpalary arasyndaǵy talas nátıjesinde Jońǵar handyǵy álsiredi. Bul jaǵdaıdy Pekın saraıy óz múddesine paıdalanýǵa tyrysty. 1755 jyly 19 shildede jońǵar memleketiniń ıeligi Sın ókimetiniń menshigi dep jarıalandy. Ámirsana Sın bıligine qarsy shyǵyp, qazaq sultandary Abylaı men Ábilpaıyzǵa arqa súıedi. Manchjýr - Sın áýleti Ámirsananyń qarsylyǵyn janyshtaı otyryp, Jońǵarıany túbegeıli talqandaýǵa kiristi. 1758 jyly Jońǵarıa tolyq talqandaldy. 1761 jyly ımperıalyq ákimshilik birlestik – Shyńjan (jańa shekara) quryldy.
18 ǵasyrdyń 40 - 50 jyldary Qazaqstannyń soltústik - shyǵys óńiri bekinis sheptermen qorshalyp, Gorkaıa, Ertis, Kolyvan, Esil nemese Presnogorkovsk shepteri paıda boldy. Eń iri bekinis Petropavl 1752 jyly salyndy. Oı shebi Jańa Esil shebimen jalǵasty (540 versta). Gýrev qalashyǵynan Zverınogolovsk bekinisi arasynyń uzyndyǵy 1600 shaqyrym. Qamaldar qyspaǵynda qalǵan qazaqtardyń kóship - qonatyn jerleri taryla bastady. Jaıyqtyń, Esildiń, Torǵaıdyń, Ertistiń boıyndaǵy kóshpeli halyqtyń shuraıly jerlerinde otarshyldyq ezginiń qaýpi kúsheıdi.
18 ǵasyrdyń 60 jyldary qazaq - orys saýda baılanystarynyń keńeıgen kezeńi. Saýda aınalymynyń ortalyǵy Orynbor qalasy boldy. Shyńjańmen saýda baılanysynyń ortalyqtary - Semeı, Óskemen, Buqtyrma qonystary. Tashkent, Buhar, Qoqan jáne Qashǵar kópesteriniń jıi keletin saýda ortalyǵy – Qyzyljar (Petropavl) qalasy. Batys Sibir, Orta Azıany sapaly as tuzymen qamtamasyz etetin ortalyqtar paıda boldy: Kerekýdiń mańyndaǵy Qalqaman, Qarasý tuz kólderi. Qazaqtarmen saýdanyń tıimdiligine kóńil aýdarǵan orys úkimeti bekinisterde meshitter salǵyzdy, aıyrbas saraılaryn keńitti.
1756 jylǵy qyrkúıekte Jaıyq jaǵasyna jaqyn jerlerde qazaqtarǵa mal jaıýǵa alǵash ret resmı shek qoıyldy. Al 1757 jylǵy jeltoqsannyń sońynda Kishi júz hany Nuralyǵa Jaıyqtan mal aıdap ótýge qazaqtarǵa tyıym salynǵandyǵy jóninde sheshim tapsyryldy. Kishi júzdegi Nuraly han men Batyr sultan arasyndaǵy kıkiljińdi paıdalanǵan Peterbýrg bıleýshileri Kaspıı teńizi men Jaıyq óńirindegi shuraıly jerlerdi kazaktarǵa tartyp áperdi. Ertistiń oń jaǵasyndaǵy shuraıly jerlerdi bekinis komendanttary ıelenip aldy. Bekinisterden alǵashynda 10 shaqyrym, keıin 50 shaqyrym jerge deıin qazaqtardyń mal jaıýyna tyıym salyndy. 1760 jyly Ertis óńirine Reseıdiń ár túkpirinen jersiz sharýalardy, qylmyskerlerdi, Donnan, Bashqurt jerinen kazaktardy ákelip qonystandyrdy.
1757 - 1758 jyldary Orynbor ólkesin basqarǵan P. I. Rychkov pen A. I. Tevkelev 1756 jylǵy úkimet talabyn resmı túrde iske asyrýdyń orynsyz ekenin túsindi. Sondyqtan amanat alý arqyly qazaqtarǵa Jaıyqtyń oń jaǵasyna ótýine ruqsat berdi. Orynbor gýbernatory A. G. Davydov tusynda qysym qaıta kúsheıdi.
18 ǵasyrdyń 60 jyldarynyń sońy – 70 jyldardyń basynda Semeıde 330 - ǵa jýyq qazaq kópesteri saýda jasaǵan. 1765 jyly Jámish bekinisinde barlyǵy 350 qazaq, sonyń 158 - i Qazybek bı men Abylaı jibergen saýdager bolǵan. Qazaq - orys saýdasyndaǵy otarlyq belgiler keıin bul saýdanyń bir jaqty damýyna jol ashyp, Qazaqstannyń Reseıge táýeldiligin kúsheıtti.
1766 jyly Ábilmámbet han Buhar saýdagerleriniń ótinishimen Ekaterına patshaıymǵa hat joldap, Túrkistan arqyly ótetin iri kerýendi Semeı, Jámish bekinisterinde shek qoımaı qabyldaýǵa ruqsat aldy. 1767 jyly 15 qarashada II Ekaterına Buhar saýdagerlerine Qazaqstan terıtorıasynda erkin saýda jasaýǵa ruqsat berdi. 1799 jylǵy 21 qarashada ımperator I Pavel jarlyǵymen Orta júz qazaqtarynyń 45000 otbasyna Ertistiń oń jaǵasyna mal jaıýǵa, qaıtadan qonystanýǵa ruqsat etildi.
Patsha úkimetiniń qazaqtardyń óz jerin paıdalanýyna shek qoıýy, orys - kazak sharýalaryn qonystandyra bastaýy qazaqtardyń jerin basyp alý sharalarynyń bastamasy boldy.
Konspekt suraqtar
1. Kishi júzde Batyr sultandy han dep tanyǵan rý:
2. Patsha qýǵynyna ushyrap, Qazaqstanǵa qashqan bashqurttar sany:
3. 18 ǵasyrdyń 40 jyldary Ortalyq Azıadaǵy saıası jaǵdaıdyń shıelenisý sebebi:
4. Altaıdaǵy taý - ken kásiporyndaryn orys patshalarynyń otbasylarynyń menshigi dep jarıalaǵan patsha:
5. Jońǵar handyǵy qaı jyly álsiredi?
6. Jońǵar memleketiniń ıeligi kimniń menshigi bolyp jarıalandy:
7. Qytaı áskeri Qazaqstan shekarasyna qalaı jetti?
8. Jońǵarıa tolyq qaı jyly talqandaldy?
9. Bekinis sheptermen qorshalǵan Qazaqstan óńiri:
10. 1752 jyly salynǵan eń iri bekinis:
11. Qazaq - orys saýda baılanystarynyń keńeıgen kezeńi:
12. Batys Sibir, Orta Azıany sapaly as tuzymen qamtamasyz etetin ortalyqtar:
13. Qazaq kerýenderin Semeı, Jámish bekinisterinde shek qoımaı qabyldaýǵa ruqsat aldy:
14. Shyńjańmen saýda baılanysynyń ortalyqtary:
15. Jámish bekinisine Qazybek bı men Abylaı jibergen saýdagerler sany:
16. Jaıyq boıynda qazaqtarǵa mal jaıýǵa alǵash ret resmı shek qoıyldy:
17. Reseı ókimeti Kaspıı teńizi men Jaıyq óńirin otarlaýda paıdalanǵan basty qarýy:
18. Qazaqtarǵa Jaıyqtyń oń jaǵasyna ótýine 1757 - 1758 jyldary kim ruqsat berdi?
19. Ertistiń oń jaǵasyndaǵy jerlerdi kimder ıelendi?
20. Qazaqtarǵa Ertistiń oń jaǵasyna qonystanýǵa qaı jyly ruqsat etildi?
Taqyryptyń testi
Konspekt
Ábilqaıyrdyń murageri Nuralynyń ıeligine shek qoıyldy. Ábilqaıyr hannyń basty tiregi bolǵan shekti rýy Batyr sultandy han dep tanydy. Ábilqaıyr qazasynan keıin Kishi júzde eki handyq ornady. Ońtústik - shyǵys bóliginde – Batyr sultan, soltústik - batys bóliginde Nuraly. Bul jaǵdaı patsha úkimetiniń Kaspıı teńiziniń soltústik - shyǵys aýdandaryn otarlaýy úshin qolaıly boldy. Patsha áskeriniń qýǵynyna ushyraǵan 50000 bashqurt Qazaq handyǵyna qashyp, qazaq aýyldarynan qorǵanysh tapty. Bul jaǵdaı Reseı bıleýshileri tarapynan Kishi júz qazaqtaryna óshpendilikti kúsheıtti. 18 ǵasyrdyń 20 - jyldary Altaıdy patsha úkimetiniń otarlaýy barysynda paıda bolǵan ken oryndary men zaýyttarǵa qaýip tóndi.
1747 jyly patshaıym Elızaveta Petrovna úkimeti Demıdovtar áýletiniń qolynda bolǵan Altaı taý - ken kásiporyndaryn orys patshalary otbasylarynyń menshigi dep jarıalady.
1745 jyly kúzde qalmaqtardyń bıleýshisi Qaldan Seren qaıtys boldy. Taqqa talas bastalyp, Ortalyq Azıadaǵy saıası jaǵdaı shıelenisip ketti. 1755 jyly jońǵar taıpalary arasyndaǵy talas nátıjesinde Jońǵar handyǵy álsiredi. Bul jaǵdaıdy Pekın saraıy óz múddesine paıdalanýǵa tyrysty. 1755 jyly 19 shildede jońǵar memleketiniń ıeligi Sın ókimetiniń menshigi dep jarıalandy. Ámirsana Sın bıligine qarsy shyǵyp, qazaq sultandary Abylaı men Ábilpaıyzǵa arqa súıedi. Manchjýr - Sın áýleti Ámirsananyń qarsylyǵyn janyshtaı otyryp, Jońǵarıany túbegeıli talqandaýǵa kiristi. 1758 jyly Jońǵarıa tolyq talqandaldy. 1761 jyly ımperıalyq ákimshilik birlestik – Shyńjan (jańa shekara) quryldy.
18 ǵasyrdyń 40 - 50 jyldary Qazaqstannyń soltústik - shyǵys óńiri bekinis sheptermen qorshalyp, Gorkaıa, Ertis, Kolyvan, Esil nemese Presnogorkovsk shepteri paıda boldy. Eń iri bekinis Petropavl 1752 jyly salyndy. Oı shebi Jańa Esil shebimen jalǵasty (540 versta). Gýrev qalashyǵynan Zverınogolovsk bekinisi arasynyń uzyndyǵy 1600 shaqyrym. Qamaldar qyspaǵynda qalǵan qazaqtardyń kóship - qonatyn jerleri taryla bastady. Jaıyqtyń, Esildiń, Torǵaıdyń, Ertistiń boıyndaǵy kóshpeli halyqtyń shuraıly jerlerinde otarshyldyq ezginiń qaýpi kúsheıdi.
18 ǵasyrdyń 60 jyldary qazaq - orys saýda baılanystarynyń keńeıgen kezeńi. Saýda aınalymynyń ortalyǵy Orynbor qalasy boldy. Shyńjańmen saýda baılanysynyń ortalyqtary - Semeı, Óskemen, Buqtyrma qonystary. Tashkent, Buhar, Qoqan jáne Qashǵar kópesteriniń jıi keletin saýda ortalyǵy – Qyzyljar (Petropavl) qalasy. Batys Sibir, Orta Azıany sapaly as tuzymen qamtamasyz etetin ortalyqtar paıda boldy: Kerekýdiń mańyndaǵy Qalqaman, Qarasý tuz kólderi. Qazaqtarmen saýdanyń tıimdiligine kóńil aýdarǵan orys úkimeti bekinisterde meshitter salǵyzdy, aıyrbas saraılaryn keńitti.
1756 jylǵy qyrkúıekte Jaıyq jaǵasyna jaqyn jerlerde qazaqtarǵa mal jaıýǵa alǵash ret resmı shek qoıyldy. Al 1757 jylǵy jeltoqsannyń sońynda Kishi júz hany Nuralyǵa Jaıyqtan mal aıdap ótýge qazaqtarǵa tyıym salynǵandyǵy jóninde sheshim tapsyryldy. Kishi júzdegi Nuraly han men Batyr sultan arasyndaǵy kıkiljińdi paıdalanǵan Peterbýrg bıleýshileri Kaspıı teńizi men Jaıyq óńirindegi shuraıly jerlerdi kazaktarǵa tartyp áperdi. Ertistiń oń jaǵasyndaǵy shuraıly jerlerdi bekinis komendanttary ıelenip aldy. Bekinisterden alǵashynda 10 shaqyrym, keıin 50 shaqyrym jerge deıin qazaqtardyń mal jaıýyna tyıym salyndy. 1760 jyly Ertis óńirine Reseıdiń ár túkpirinen jersiz sharýalardy, qylmyskerlerdi, Donnan, Bashqurt jerinen kazaktardy ákelip qonystandyrdy.
1757 - 1758 jyldary Orynbor ólkesin basqarǵan P. I. Rychkov pen A. I. Tevkelev 1756 jylǵy úkimet talabyn resmı túrde iske asyrýdyń orynsyz ekenin túsindi. Sondyqtan amanat alý arqyly qazaqtarǵa Jaıyqtyń oń jaǵasyna ótýine ruqsat berdi. Orynbor gýbernatory A. G. Davydov tusynda qysym qaıta kúsheıdi.
18 ǵasyrdyń 60 jyldarynyń sońy – 70 jyldardyń basynda Semeıde 330 - ǵa jýyq qazaq kópesteri saýda jasaǵan. 1765 jyly Jámish bekinisinde barlyǵy 350 qazaq, sonyń 158 - i Qazybek bı men Abylaı jibergen saýdager bolǵan. Qazaq - orys saýdasyndaǵy otarlyq belgiler keıin bul saýdanyń bir jaqty damýyna jol ashyp, Qazaqstannyń Reseıge táýeldiligin kúsheıtti.
1766 jyly Ábilmámbet han Buhar saýdagerleriniń ótinishimen Ekaterına patshaıymǵa hat joldap, Túrkistan arqyly ótetin iri kerýendi Semeı, Jámish bekinisterinde shek qoımaı qabyldaýǵa ruqsat aldy. 1767 jyly 15 qarashada II Ekaterına Buhar saýdagerlerine Qazaqstan terıtorıasynda erkin saýda jasaýǵa ruqsat berdi. 1799 jylǵy 21 qarashada ımperator I Pavel jarlyǵymen Orta júz qazaqtarynyń 45000 otbasyna Ertistiń oń jaǵasyna mal jaıýǵa, qaıtadan qonystanýǵa ruqsat etildi.
Patsha úkimetiniń qazaqtardyń óz jerin paıdalanýyna shek qoıýy, orys - kazak sharýalaryn qonystandyra bastaýy qazaqtardyń jerin basyp alý sharalarynyń bastamasy boldy.
Konspekt suraqtar
1. Kishi júzde Batyr sultandy han dep tanyǵan rý:
2. Patsha qýǵynyna ushyrap, Qazaqstanǵa qashqan bashqurttar sany:
3. 18 ǵasyrdyń 40 jyldary Ortalyq Azıadaǵy saıası jaǵdaıdyń shıelenisý sebebi:
4. Altaıdaǵy taý - ken kásiporyndaryn orys patshalarynyń otbasylarynyń menshigi dep jarıalaǵan patsha:
5. Jońǵar handyǵy qaı jyly álsiredi?
6. Jońǵar memleketiniń ıeligi kimniń menshigi bolyp jarıalandy:
7. Qytaı áskeri Qazaqstan shekarasyna qalaı jetti?
8. Jońǵarıa tolyq qaı jyly talqandaldy?
9. Bekinis sheptermen qorshalǵan Qazaqstan óńiri:
10. 1752 jyly salynǵan eń iri bekinis:
11. Qazaq - orys saýda baılanystarynyń keńeıgen kezeńi:
12. Batys Sibir, Orta Azıany sapaly as tuzymen qamtamasyz etetin ortalyqtar:
13. Qazaq kerýenderin Semeı, Jámish bekinisterinde shek qoımaı qabyldaýǵa ruqsat aldy:
14. Shyńjańmen saýda baılanysynyń ortalyqtary:
15. Jámish bekinisine Qazybek bı men Abylaı jibergen saýdagerler sany:
16. Jaıyq boıynda qazaqtarǵa mal jaıýǵa alǵash ret resmı shek qoıyldy:
17. Reseı ókimeti Kaspıı teńizi men Jaıyq óńirin otarlaýda paıdalanǵan basty qarýy:
18. Qazaqtarǵa Jaıyqtyń oń jaǵasyna ótýine 1757 - 1758 jyldary kim ruqsat berdi?
19. Ertistiń oń jaǵasyndaǵy jerlerdi kimder ıelendi?
20. Qazaqtarǵa Ertistiń oń jaǵasyna qonystanýǵa qaı jyly ruqsat etildi?
Taqyryptyń testi
Nazar aýdaryńyz! Jasyryn mátindi kórý úshin sizge saıtqa tirkelý qajet.
You Might Also Like
