InfoHub Logo

Qyzylorda qalasy,
Taldyaral eldi mekeni №215 orta mektebiniń
geografıa páni muǵalimi Nurymbaeva Aqmaral
Ashyq sabaq

Taqyryby: Qazaqstan aýmaǵyndaǵy jaýyn-shashynnyń taralýy.
Maqsaty: Oqýshylarǵa jaýyn-shashynnyń taralýy týraly maǵlumattaryn tolyqtyrý.
Bilimdilik: Maǵlumattardy keńeıtilgen kólemde aıqyndaý.
Damytýshylyq: Jalpy ózindik materıaldar ınternet jýrnal materıaldarynan paıdalaný.
Tárbıelik: Jaýyn-shashynnyń mańyzdylyǵy, maqal-mátelder aıtý.
Sabaq túri: Aralas
Ádisi: Suhbat, áńgime
Kórnekiligi: Karta, atlas, kontýr kartalar.
Sabaqtyń barysy:
I. Uıymdastyrý.
Oqýshylardy túgendeý, oqý quraldaryn tekserý.
II. Ótken sabaqty suraý, baǵalaý, pysyqtaý.
III. Jańa sabaqty meńgertý.
IV. Qorytyndylaý.
V. Úıge tapsyrma berý.
Qazaqstannyń jaýyn-shashynnyń taralýy kóp jáne az aımaqtardy kartaǵa túsirý.
Jańa taqyryp: Qazaqstan aýmaǵynda jaýyn-shashynnyń taralýy.
Jospary
1. Jaýyn-shashynnyń túrleri.
2. Qazaqstanda jaýyn-shashynnyń taralýy.

Atmosferadan suıyq nemese qatty kúıde túsetin sýdyń túrin jaýyn-shashyn dep ataımyz. Jaýyn-shashynnyń mynadaı túrleri bar:
1. Jańbyr
- kádimgi jańbyr
- nóserli
- sýdyń qatty túrde túsýi
2. Qar
- aq ulpa, jeńil
- tabıǵı
- jasandy
3. Burshaq
- aq túıir
- jyly mezgilderde jaýady
- budaq bulttardan jaýady
4. Qyraý
- aq juqa aq túıirshikter
- tańerteń sýyq kezde túsedi
Naızaǵaı. Respýblıka jerinde naızaǵaı qubylysynyń taralýy jyldyń jyly maýsymyndaǵy jaýyn-shashynnyń geografıalyq taralýyna tyǵyz baılanysty. Qazaqstannyń soltústiginde ońtústigine qaraǵanda naızaǵaı jıirek jarqyraıdy. Naızaǵaı İle Alataýy, Jońǵar Alataýy jáne Altaı taýlarynda kóktkm, kúz aılarynda birneshe dúrkin baıqalady. Kaspıı, Aral teńizderi men Balqash mańynda bul qubylys sırek bolady. Shól jáne shóleıt zonalarda naızaǵaı tek kóktem kezinde jarqyldaıdy.
Burshaq. Respýblıka jerinde jyl boıynda 1-3 ret, taýly aýdandarda 5-6 ret jaýady. Burshaq kóbinese jyly mezgilderde jaýady.
Tuman. İle Alataýy men Muǵaljar taýy, ol jerlerde jylyna 70-100 kúnge deıin tuman túsedi. Tumandy kúnder negizinde salqyn kezderde bolady.
Kóktaıǵaq. Ońtústik aımaqtarda (Syrdarıa, Jaıyq-Jem alaptarynda) kók muzdyń qalyńdyǵy 10-15mm jetedi, al Ulytaý, Qarataý baýraıynda 20mm-ge jetip, mal sharýashylyǵyna qolaısyz jaǵdaılar týǵyzady.
Boran. Borannyń kóp bolyp turatyn jerleri - soltústik bóliginde, keıbir jyldary 30-50 kún borandy bolyp turady.
Jańbyr - qabatty jańbyrly (aq jańbyrly) jáne býdan jańbyrly (nóser nemese nóserli) bulttardan dıametri 0, 5-0, 7mm-lik tamshy túrinde jaýatyn atmosferalyq jaýyn-shashynnyń negizgi túri.
Jel. Atmosferalyq qysymnyń birkelki taralmaýynan jáne joǵarǵy qysymnyń tómengi qysymǵa qaraı aǵylýynan týyndaıdy.
Muz-qatty kúıdegi sý. Atmosferalyq sýlyq sýdyń betinde jáne ártúrli tereńdiginde túziletin, jer asty jáne muzdyqty dep bóledi.
Qyraý-muz krıstaldarynyń árkelki juqa qabaty topyraqtyń, shóptiń, qar jamylǵysynyń jáne zattardyń betinde aýanyń teris temperatýraǵa deıin radıasıalyq sýynýynyń nátıjesinde aýadaǵy sý býynyń sýblımasıalyq jolmen túziledi.

Bekitý suraqtary:
1. Batamen el kógeredi,
.............
2. .........suraýy bar.
3. Bul taýly ólke Qazaqstandaǵy eń qar kóp túsetin aımaq. Qytaıshadan aýdarylǵanda «Altyn» degen maǵynany bildiredi. Bul qaısy taý týraly aıtylyp tur?
4. Eń kóp jańbyr jaýatyn jer dúnıe júzindegi aýmaǵy geometrıalyq fıgýra úshburyshqa uqsaıtyn túbekte ornalasqan. Bul qaısy túbek jáne qaı jer?
5. «Tumandy el» dep atalatyn memleket?
6. Jaýyn-shashynnyń eń az jaýatyn memleket astanasy?...
7. Únemi bul sýdyń kórinisi qatty...
8. Sý janady, energıa ajyratady...
9. Sýdyń býly kórinisi....
10. Qaı klımattyq beldeýde jaýyn-shashyn mol jaýady?...
Úıge tapsyrma: §24 Jaýyn-shashyn kartasynan jaýyn-shashyn kóp túsetin jáne az túsetin aımaqtardy tabyńdar.