InfoHub Logo

Bul kúnderi ózge memleketterde eńbek etip jatqan qazaqstandyq ǵalymdar jeterlik. Jurtshylyq bilimi ushan-teńiz, talapty ǵalymdarymyzdyń shet memleketterge kóship, sol eldiń pushpaǵyn ıleýde dep alańdaǵanymen, QR Bilim jáne ǵylym mınıstrliginiń mamandary otandyq ǵalymdardyń shetelge aǵylýy sonshalyqty beleń alǵan másele dep sanamaıdy.

Ǵalymdar úshin Qazaqstanda qandaı jaǵdaılar jasalyp jatyr jáne olar nege tek bir memlekettiń aıasynda shektelip qalmaýy tıis, osy jáne ózge de suraqtarǵa «QazAqparat» tilshisine bergen suxbatynda Qazaqstan Respýblıkasynyń Bilim jáne ǵylym mınıstrligi Ǵylym komıteti tóraǵasynyń orynbasary Erkin Sadyqov jaýap berdi.

- Erkin Toqmuxameduly, bizdiń otandyq ǵalymdarymyzdyń shetelge ketýine ne sebep?

 - Biz qazir shekara degen uǵymnyń joıylyp, tomaǵa tuıyqtyqtan arylǵan zamanda ómir súrip jatyrmyz. Sondyqtan «shetelde eńbek etý» degen túsiniktiń ózi birtindep shetke ysyrylýda. AQSH ǵalymdary Koreıada, Japonıada, Eýropada jumys istep jatsa, eýropalyq mamandar kelisimshart arqyly shartarapta eńbek jolyn qýýda. Sarapshylardyń pikirinshe, shetelde tek bir eldiń ǵalymdarynan quralǵan birde-bir myqty ǵylymı ujym joq. Qazirgi zamannyń ǵalymdaryn «álem azamattary» dep ataýǵa bolady.

Bilesiz be, otandyq ǵylymnyń damýy, álemdik ǵylymmen yqpaldasýyna, qazaqstandyq ǵalymdardyń xalyqaralyq ǵylymı jobalarǵa qatysýyna jáne Qazaqstannyń ǵylymı jobalaryna sheteldik mamandardy tartýǵa da kóp baılanysty. Sondyqtan biz xalyqaralyq uıymdarmen, basylymdarmen, ǵalymdarmen áriptestikti keńeıtýdemiz, óz ǵalymdarymyzdyń xalyqaralyq jobalarǵa jáne uıymdarǵa qatysýyna jol ashýdamyz.

Bizdiń málimetterge sáıkes, ǵylymı zertteýlermen aınalysyp jatqan 35 jasqa deıingi ǵalymdarymyzdyń sany sońǵy 5 jylda 39%-ǵa artty jáne búgingi tańda 9 myń adamǵa jetti. Qazaqstannan shetelge ketken ǵalymdardyń sany 31 adamdy quraıdy, olardyń basym bóligi AQSH-ta, Batys Eýropa elderinde, Izraıl jáne ózge memleketterde eńbek etýde.

Olardyń shetelge ketýine joǵary eńbekaqy jáne ǵylymı zertteýlerdi texnıkalyq qamsyzdandyrý deńgeıiniń bıiktigi túrtki bolady.

- Degenmen Qazaqstan shetelge ketken ǵalymdaryn elge qaıtarý boıynsha qadamdar jasap jatqan bolar? Osy baǵytta nendeı jumystar atqarylýda?

- Biz qazir birlesken ǵylymı zertteýlerdi ótkizý úshin shetelden ǵalymdardy tartýdamyz, onyń ishinde syrt memlekette júrgen otandyq ǵalymdar da bar. Qazaqstanda zamanaýı zertteý qural-jabdyqtary bar Nazarbaev Ýnıversıteti, ǵylymı-zertteý ýnıversıtetteri qurylǵanyn bilesizder, ınovasıalyq klasterlik damý týraly zańnama jasaqtalyp, Inovasıalyq texnologıalar parki qurylǵan,  Nazarbaev Ýnıversıteti janynan «Astana Business Campus» ınovasıalyq klasteri de paıda boldy. Meniń oıymsha, osy mekemelerde jasalyp jatqan jaǵdaılar jas otandyq ǵalymdarǵa ǵana emes, shetelde júrgen qazaqstandyq mamandar úshin de tartymdy.

Osynyń arqasynda sońǵy 2 jylda elimizge túrli salalardaǵy 75 qazaqstandyq ǵalym oraldy. Onyń ishinde Nazarbaev Ýnıversıtetine - 26, Eýrazıa ulttyq ýnıversıtetine - 5, Sátbaev atyndaǵy Qazaq ulttyq texnıkalyq ýnıversıtetine 2 ǵalym keldi.

Biz túrli baǵdarlamalardy júzege asyryp jatyrmyz. Búkilálemdik bankpen birge zertteýlerdi qoldaýǵa granttar bólý arqyly jáne basymdyqqa ıe texnıkalyq baǵyttar boıynsha postdoktoranttarǵa trenıńter ótkizý arqyly Qazaqstannyń ǵylymı áleýetin kúsheıtýdi josparlaýdamyz. Ǵylymı jańalyqtardy óndiriske engizý, sheteldegi qazaqstandyq ǵalymdardy tartý arqyly basymdyqqa ıe texnıkalyq baǵyttardaǵy birlesken jobalarǵa serpin berýge nıettimiz. Qazaqstandyq jáne sheteldik tanymal joǵary oqý oryndary men ǵylymı-zertteý ınstıtýttary arasynda ǵylymı-aǵartý konsorsıýmyn qurýdy kózdeýdemiz. Sonymen birge táýelsizdik jyldary ishinde álemniń jetekshi ǵylymı ortalyqtarynda ǵylymı tájirıbeden ótý múmkindigi keńeıdi. Sonyń ishinde "Bolashaq" prezıdenttik baǵdarlamasynyń da úlesi zor.

 Ǵylymı qyzmetkerler kásibı tájirıbeden Ulybrıtanıa, AQSH, Kanada, Avstralıa, Germanıa, Irlandıa, Ispanıa, Italıa, Fransıa, Chexıa, Nıderland, Norvegıa, Polsha, Reseı, Shveısarıa, Shvesıa, Qytaı, Malaızıa, Sıngapýr, Japonıa jáne Ońtústik Koreıa memleketterindegi joǵary oqý oryndary men ǵylymı ortalyqtarynda óte alady.

"Bolashaq" xalyqaralyq stıpendıasy aıasynda magıstratýra, doktorantýra, kásibı tájirıbe baǵdarlamalary boıynsha ǵylymı-pedagogıkalyq kadrlardy daıyndyqtan ótkizý júrgiziledi. «Bolashaq» baǵdarlamasy 99 PhD doktoryn oqytty. Olardyń ishinde 40 maman - gýmanıtarlyq, 40 - texnıkalyq, 19-y medısına salalary boıynsha bilim aldy. Qazir ol mamandar elimizdiń joǵary oqý oryndarynda oqytýshylyq jáne ǵylymı-zertteý qyzmetterin qatar alyp júrýde. Bir bóligi iri ǵylymı-zertteý uıymdarynda el ıgiligi úshin eńbek etip jatyr.

Sonymen qatar 2008-2016 jyldar aralyǵynda 483 adam Ulybrıtanıa, AQSH, Germanıa, Reseı jáne ózge de memleketterdiń joǵary oqý oryndarynda jáne ǵylymı-zertteý ortalyqtarynda kásibı tájirıbeden ótýge grant utyp aldy. Búgingi ýaqytta 415 adam elimizdiń joǵary oqý oryndarynda jáne ǵylymı ınstıtýttarda ǵylymı qyzmetterin jalǵastyrýda.

 - Bizdiń ǵalymdarymyzdyń ortasha jalaqysy qansha?

- Memlekettik sektorda jumys isteıtin ǵalymdar ortasha eseppen 128 myń jalaqy alady, bilim berý salasynda - 60 myń teńge, kásipkerlik - 218 myń teńge, komersıalyq emes sektorda - 161 myń teńge. Bul negizgi qyzmetterine qosylatyn qosymsha syıaqy.

- Ǵalymdarǵa nemese ónertapqyshtarǵa ınvestor tabý óte qıynǵa soǵatyny jasyryn emes. Osy baǵyttaǵy máseleler memlekettik deńgeıde qalaı sheshimin tabýda?

  - Bul qarym-qatynastar «Ǵylymı jáne  ǵylymı-tehnıkalyq qyzmet nátıjelerin komersıalandyrý týraly»  Zańmen retteledi. Ol ǵylym men bıznes arasyndaǵy yqpaldastyqtyń jańa tetikterin jasaqtaýǵa, óndiriske ǵylymı texnologıalardy engizýge, jańa jobalarǵa kásipkerlik ortanyń belsendi aralasýyn yntalandyrýǵa baǵyttalǵan. 2016 jyly jobalardy granttyq qarjylandyrý, ónertabysty komersıalandyrýǵa qatysty eki baıqaý jarıaladyq. Birinshi baıqaý "Tıimdi ınovasıalardy yntalandyrý" jobasy aıasynda Búkilálemdik bankpen birge ótkizildi. Ol joǵary sapaly, el úshin ózekti zertteýlerdi ótkizýge jáne texnologıalardy komersıalandyrýǵa baǵyttaldy. Oǵan 451 ótinish qatysty. Onyń qorytyndysy boıynsha, 2,6 mlrd. teńgege granttar bólindi. Onyń 10%-yn jeke bıznes qamtamasyz etti.

Ekinshi baıqaý mınıstrliktiń granttyq qarjylandyrý operatory - "Ǵylym qory" AQ-men birlesip ótkizildi. Jalpy 337 ótinish qaraldy, nátıjesinde 1 mlrd. teńgeniń granty úlestirildi, jeke bıznestiń kapıtaly 8,5%-dy qurady.

 Sonymen birge qazir Ǵylym qory zertteýlerdi jáne ǵylymı jasaqtaýlardy qarjylandyrýǵa bıznestiń úlesin arttyrý maqsatynda "Atameken" ulttyq kásipkerler palatasymen, damý ınstıtýttarymen, jergilikti atqarýshy organdarmen, salalyq qaýymdastyqtarmen, tyǵyz qarym-qatynas ornatýda.

- Suxbatyńyzǵa raxmet!  

Avtor: QazAqparat, Jasulan Joldybaev.

---