InfoHub Logo

Keıde balalarymyzdyń oıyn túsiný qıynǵa soǵyp, ári-sári kúıge túsip, tipti ashý shaqyratyn kezderimiz bolady. Sondyqtan ata-ana men balanyń jeńil til tabysýy úshin, balanyń minez-qulqyn, oıyn anyqtaýǵa múmkindik beretin testilerdi qarastyrdyq. Balańyzdyń tilin tapqyńyz kelse, tómendegi testilerge nazar salyńyz.

1. Zefır testi (4-5 jastan joǵary)

Testiniń ekinshi ataýy – qalaýyn keıinge qaldyrý arqyly synaý. Ol balaǵa oılaýdiń strategıalyq jáne taktıkalyq túrleriniń qaısysy jaqyn ekenin túsinýge kómektesedi. Strateg aradaǵy kelisimnen utar tabysy ertesi kúni artar bolsa, búgingi usynystan bas tartýǵa daıyn. Al taktık erteńgi kúndi kútpeıdi jáne búgingi kúni qolda bardy qanaǵat tutady.

Qajetti zattar: tátti-dámdiler, ústel, oryndyq jáne balanyń nazaryn aýdaratyn dúnıelerden (teledıdar, telefon, oıynshyqtar) bos bólme.

Ne isteý kerek: balany ústel basyna otyrǵyzyp, aldyna tátti-dámdiler qoıamyz. Munan soń balaǵa oıyn shartyn túsindiremiz. Iaǵnı shart boıynsha bala bólmede jalǵyz qalǵan kezde ǵana táttilerden dám tata alady. Eger ol tózimdilik tanytyp, 10 mınýttaı ýaqyt kútse, siz taǵy basqa tosynsyımen oralasyz. Nátıjesinde bala eki ese syı alady. Eger siz qaıtyp kelgenge deıin ústeldegi táttilerdi taýysyp qoısa, tosynsyıdan qur qalady.

Nege nazar aýdarý qajet: keı balalar táttilerdi birden jep qoıady. Al kóbisi sońǵy mınýtqa deıin tózimdilik tanytady: kózin qolymen jabady, oıyn basqa dúnıege bólý úshin, táttilermen oınaıdy. Biraq shydaı almaı, táttilerden dám tatady. Bul taktıkterdiń áreketi. Balalardyń úshten biri eresek adamnyń qaıtyp kelgenin kútedi. Esesine úlken syılyqqa qol jetkizedi. Bul strategterge tán áreket.

2. Túrli tústi konstrýktorlar jáne boıaǵyshtarmen oınalatyn oıyn (3-7 jas aralyǵy)

Test balanyń ıntroverttik ne ekstraverttik qasıetterin ańǵarýǵa kómektesedi.

Qejetti zattar: kishkentaı balalar úshin túrli tústi konstrýktorlardyń úlken túrleri jaramdy, al 5 jastan asqan balalarǵa boıaǵysh pen qaryndash, flomaster kerek.

Ne isteý kerek: balaǵa konstrýktor berip, úı turǵyzýyn tapsyramyz. Úıdiń pishini qandaı bolyp shyǵatyny mańyzdy emes. Bastysy, kishkentaı sáýletshige tolyqtaı erkindik berińiz.

Al 5 jastan asqan balaǵa boıaǵysh pen flomaster berip, asyǵýdyń qajeti joǵyn túsindiremiz. Bala sýretti qalaýynsha boıaýy tıis. Jáne asyǵystyq tanytpaǵany jón. Sonymen qatar sýretti boıaýǵa tańdaǵan tústerine nazar aýdarý qajet emes.

Nege nazar aýdarý qajet: eger bala túrli tústi bólshekterden úı turǵyzsa, tús tańdaýynda belgili bir tártip bar-joǵyn tekseremiz. Eger túrli tústi konstrýktorlardy aralastyra otyryp qurastyrsa nemese úıdiń ár bóligi ózindik túske ıelense, balanyń boıynda ıntroverttik qasıetterdiń basym bolǵany. Ol zattyń pishininen buryn, sıpatyna úlken mán beredi. Al eger bala boıaǵyshtaǵy sýretterdi boıasa, sýretti boıaǵandaǵy ynta-yqylasyna, muqıattylyǵyna nazar aýdarýymyz kerek. Bala belgilengen shekaradan aspaı, syzyqtyń boıymen boıasa, aldyńyzdaǵy balany ıntrovert retinde bilgeısiz.

3. Tuzdy jáne tátti botqamen júrgiziletin test

Test balanyń qoǵamdaǵy minez-qulqyn anyqtaýǵa múmkindik beredi. Balańyz daý-damaıdan basyn alyp qashý úshin kópshilikpen kelise me álde óz kózqarasyn, ustanymyn qorǵaı ma? Sonymen qatar test arqyly balanyń kóshbasshylyq qasıetin baıqaı alasyz.

Qajetti zattar: otbasy músheleri nemese birneshe dosy, tátti botqa salynǵan tárelkeler

Ne isteý kerek jáne nege nazar aýdarý qajet: úlkender men balalar dastarhan basyna otyryp, botqa usynylady. Dámin tatqannan keıin otbasy músheleri nemese dostary botqanyń tym tuzdy ekendigin, jeýge jaramaıtyndyǵyn aıta bastaıdy. Dál osy ýaqytta balanyń nazaryn bolyp jatqan jaıǵa aýdarý mańyzdy. Otyrǵandardyń árqaısysy botqadan taǵy bir márte dám tatyp, tuz kóp qosylǵandyǵyn qaıtalaı bastaıdy. Kezek aınalyp balaǵa keledi. Endigi oǵan suraq qoıýyńyz kerek: botqa tátti me álde tuzdy ma? Ortadaǵy kelisimdi buzǵysy kelmeıtin jáne «erejege qarsy áreket jasaı almaıtyn» balalar botqanyń tuzdy ekendigin aıtady. Olar bolyp jatqan jaıdy quddy erejesi ózgergen oıyn ispetti qabyldaıdy. Sol sebepti ózgelerden qalyspaý úshin, túsinbese de, jańa erejege baǵynady. Mundaı balalar úshin botqanyń dámi týraly ózindik pikiriniń mańyzy «toptaǵy oıyndy jalaǵastyrý» múmkindiginen áldeqaıda tómen. Al bala botqanyń tátti ekendigin aıtsa she? Onda onyń tárelkesindegi botqanyń dámin baıqap kórip, qaıtadan botqanyń tuzdy ekendigin aıtamyz.  Eger bala óz pikirinen qaıtpaı, qorǵaı bilse, onyń boıynda kóshbasshylyq qasıetter bar. Mundaı bala  úshin ózgelerdiń ózi jónindegi oıy mańyzdy emes. Mańyzdysy – ózi durys sanaıtyn oıdy jasyrmaı aıta bilýi.

4. Lúsher testi

Bul test arqyly balanyń tańdaǵan túsine negizdele otyryp tulǵalyq qasıetterin ańǵarýǵa bolady. Oǵan nebary 5 mınýt ýaqyt qajet.

Testti oılap tapqan – shveısarıalyq psıholog Maks Lúsher. Psıhologtyń pikirinshe, tústi qabyldaý obektıvti bolsa, belgili bir túske artyqshylyq berip, unatý – sýbektıvti dúnıe. Ol adamnyń psıhologıalyq ahýalyn kórsetip, tulǵalyq qasıetterin anyqtaýǵa múmkindik beredi.

Ne isteý kerek jáne nege nazar aýdarý qajet: myna silteme (https://psytests.org/luscher/fullcolor-run.html) boıynsha ótip, balańyzben birge test tapsyryńyz. Eresek adam berilgen suraqtardy qoıyp otyrsa, bala tústerdi belgileý arqyly jaýap beredi. Sońynda test nátıjesi kórsetiledi.

5. «Ońqaı álde solaqaı?» testi

Balanyń 2 jastaǵy kezinde-aq qaı qolynyń belsendi ekendigin anyqtaı alasyz. Aramyzda eki qoly teńdeı belsendilik kórsete alatyn adamdar da bar. Olardy ambıdekstr dep ataıdy. Balanyń qoldarynyń qaısysy basymdylyq tanytatynyn anyqtaý – ata-analar úshin bala tárbıesinde óte mańyzdy. Solaqaı balany ońqaı qylýǵa tyrysý durys emes. Mundaı árekt balanyń damýyna keri áserin tıgizedi. Kóbine solaqaı adamdardan ártis, sýretshi, jazýshy shyǵady.

Kishkentaı balalar úshin usynylatyn ádis:

Bala kóbine qaı qolyn jıi qımyldatatynyn, paıdalanatynyn anyqtaý. Iaǵnı kúreksheni ustaǵanda, oıynshyqqa qol sozǵanda, qalaǵan zatyn nusqaǵanda qaı qolyn paıdalanatynyna nazar aýdaryńyz.

3 jastan asqan balalarǵa arnalǵan ádister:

- Baladan saýsaqtaryn aıqastyrýyn surańyz. Qaı qolynyń bas barmaǵy joǵaryda bolsa, sol qoly basymdylyq tanytady.

- Balańyz bótelkeniń qaqpaǵyn qaı qolymen ashady? Nazar aýdaryp, baqylap kórińiz. Qaı qolymen ashsa, demek sol qolynyń basymdyqqa ıe bolǵany.

- Baladan keýde tusyna qolyn aıqastyrýyn surańyz. Joǵaryda ornalasqan qoly belsendi bolyp tabylady.

6. Klara Devıstiń tájirıbesi

Dáriger Devıstiń topshylaýynsha, balanyń kishkentaı kúninde-aq mıy ózdiginen qalaı durys tamaqtaný kerektigin uǵyna alady. Birinshi test úshin Klara 8-10 aı aralyǵyndaǵy 3 balany tańdap alǵan. Olar buryn tek anasynyń sútimen tamaqtanǵandyqtan, tamaqtyń belgili bir túrine degen qushtarlyǵy qalyptasa qoımaǵan. Tájirıbe barysynda balalar tamaqtanǵan saıyn aldaryna 8 tárelke qoıylǵan. Olardyń ishine kókónister, jemister, jumyrtqa, botqa, et, qara nan salynyp, sút, sý, shyryn quıylǵan. Bala tamaqtyń qaı túrimen aýqattanatynyn ózi tańdaıdy. Eger qolyn kúrish botqasy bar tárelkege salyp, sony jeıtin bolsa, oǵan bir shaı qasyq kúrish botqasy berilip otyrǵan. Munan soń Klara balanyń kelesi tańdaýyn qaı tamaqqa túsetinin kútken. Ol taǵy da botqany nemese basqa taǵamdy tańdaı alady. Osylaısha Devıs 3 nárseni ańǵarǵan:

- Osy ádis boıynsha usynylǵan taǵamdar ishinen qalaǵanyn ózi tańdap jegen bala jaqsy damyǵan. Olardyń eshbiri artyq salmaq qospaǵan jáne aryqtamaǵan.

- Munda belgili bir júıe joq sıaqty kóringenimen, bala biraz ýaqyt ishinde ózine qajetti elementterdi ala alǵan.

- Balanyń tábeti ár ýaqyt ózgerip otyrǵanymen, ol túpki nátıjege esh áserin tıgizbegen. Balalardyń biri birneshe kún boıy tek kókónispen aýqattanyp, munan soń birden et nemese balyqty tańdaǵan. Qalaǵan taǵamynyń mólsheri de ózgerip turǵan: bir kezderi sútti kóp ishse, artynsha sút jaıly umytqan kezderi de bolǵan-dy. Osylaısha balanyń mıy aǵzanyń qajettiligine qaraı qandaı taǵamdar jeý kerektigin anyqtaıtyny ańǵarylǵan. Klara Devıs bul tájirıbeni sál úlkenirek balalarǵa da júrgizip kóredi. Tájirıbege densaýlyǵy myqty jáne aýrýshań balalardy iriktep alyp, árqaısysyn jeke baqylaǵan. Biraq balalalardyń kórsetken nátıjesi birdeı bolyp shyqqan.

Ne isteý kerek jáne nege nazar aýdarý qajet: bul tájirıbeni úıde jasap kórýińizge bolady. Onyń esh qıyndyǵy joq. Balanyń taǵam úlesin taǵamnyń túrleri boıynsha bólińiz: kókónister, jemister, et, balyq, qara nan, dándi daqyldar, sút ónimderi, balalarǵa arnalǵan shyryndar men shaı. Bala eresek adammen birge otyryp, aldaǵy 1-2 kúndik taǵam úlesin qura alady. Keı ǵalymdar taǵamdyq ónimderdi ár maýsymǵa baılanysty tańdaýdyń mańyzdy ekendigin aıtady. Mysaly, maýsym aıynda balaǵa jemister ishinen qulpynaı usynsańyz, tamyzda qaýyn ne qarbyz berińiz.

---