Qazaqstandaǵy ekologıalyq problemalar
Jospary:
İ. Kirispe.
Qaraǵandy oblysy.
İİ. Negizgi bólim.
1. Jezqazǵan - Balqash óńiriniń ekologıasy;
2. Alapattyń zardabyn alastataıyq;
3. Qaldyqtan alynatyn ónim mol;
İİİ. Qorytyndy bólim.
1. Ólkemizdiń ekologıalyq ortalyqtary;
2. Paıdalanylǵan ádebıetter.
Kirispe.
Qaraǵandy oblysy – Qazaqstandaǵy ekologıalyq jaǵynan eń lastanǵan, ónerkásiptik óndiris oryndary kóp shoǵyrlanǵan iri ónerkásip ortalyǵy. Bul óńirdegi óndirgish kúshterdiń damý barysy kóptegen jyldardan beri ekologıalyq zardaptar eskerilmeı iske asyryldy. Sonyń saldarynan oblystyń atmosferalyq aýasy buzyldy. Máselen, turaqty kózderden atmosferaǵa taraıtyn lastanǵan zattar jylyna bir mıllıon tonnadan asady. Al bul jalpy respýblıkadaǵy barlyq qaldyqtardyń úshten biri degen sóz. Negizgi lastaýshy kózder Temirtaýda «Ispat - Karmet» ATAQ (jylyna 361, 5 myń tonna), Jezqazǵanda «Qazaqmys» AQ (jylyna 138, 4 myń tonna), Balqashta «Balqashmys» AQ (jylyna 299, 4 myń tonna, sol sıaqty Qaraǵandydaǵy energetıkalyq kásiporyndardyń ózi jylyna 96, 2 myń tonna lastandyratyn qospa taratady.
Qala mańyna ornalasqan GRES - 1, N3 JEO jáne Qarajal JEO - nyń kúli men tútini burqyrap mazany alýda, sol sıaqty Aqjal baıytý fabrıkasynyń, Qaıraqty, Jambyl, Qaraǵaıly Aqshataý kenishteriniń qaldyqtary da burqyrap, jelge ushyp jatyr. Bularda qaýiptiligi 1 - 3 klasty qorǵasyn, myrysh, berılıı, vısmýt jáne radıonýklıdti flotasıa qaldyqtary kóp. Tozańdanyp aspanǵa ushýdyń saldarynan mundaı zattar mańaıyn da shańdatyp jiberedi. Buǵan qosa atmosferalyq aýany avtokólikter de lastandyryp, odan shyǵatyn tastandy qaldyqtar jylyna 110 myń tonna kóleminde zıandy zattar taratsa, onyń ishinde 200 - ge jýyq ártúrli qospa bar ekendigi anyqtalǵany barshaǵa málim.
Búgingi tańda sý resýrstaryn qorǵap, utymdy paıdalanýda da problema kóp. Oblystyń jalpy jyldyq sý resýrsy 3, 4mlrd. tekshe metrge jýyqtaıdy. Onyń jyl saıyn 2 - 2, 3 mıllıard tekshe metri paıdalanylady. Negizgi sý kózderi Nura ózeni, onyń Sherýbaı - Nura jáne Soqyr quımalary, Ertis - Qaraǵandy kanaly, Qarakeńgir jáne Jezdi ózenderi, Balqash kólderi bolyp tabylady. Oblys sýlarynyń sapalyq jaǵynan jaqsarýyna keri áserin tıgizip otyrǵan kásiporyndar «Ispat - Karmet» AAQ, «Karbıd» AQ, «Qazaqmys» AQ, «Balqash» AQ, «Oblsýkanal» sý - kanal sharýashylyǵy basqarmasy, «Qaraǵandyrezınotehnıka» AQ, energetıka, kómir ónerkásibi men aýyl sharýashylyǵy kásiporyndary.
Oblystaǵy jer resýrstary da qıyn jaǵdaıda. 854 myń gektar jer azyp - tozǵan, jel erozıasyna ushyraǵan. Onyń basty sebebiniń biri - jerdi qorǵaıtyn orman alqabynyń qanaǵattanǵysyz jaǵdaıy. Jer resýrstaryn ǵana emes, jalpy qorshaǵan ortaǵa zıanyn tıgizetin negizgi lastaný kózderiniń biri – kásiporyndardyń óndiristik qyzmeti prosesinde jáne turǵyndardyń turmys - tirshiliginde paıda bolǵan qaldyqtar. Oblysta turmystyq qatty qaldyqtardyń óte kóp bolýy da biraz problemalar týǵyzýda. Sonymen qatar qorshaǵan orta men adam densaýlyǵyna yqpal etetin problemanyń biri – qazylyp, ken óndirilip alynǵan soń qalyp ketken, jabylmaı aýzy ashyq qalǵan radıasıalyq qaýipti ken oryndary men karerler máselesi. Bular Shet aýdanyndaǵy Aqshataý eldi mekeni, Aqtoǵaı aýdanyndaǵy tastap ketken geologıalyq qazba oryndary (Oktábr, Maıtas, Qyzylaraı, Qyzyl, Anomalıa - 8, Tasaral).
Respýblıkamyzdyń basqa oblystary Qaraǵandy oblysyndaǵydaı tehnogendi aýyrtpalyqty bastan keshirip otyrǵan joq. Munda Saryshaǵan raketalyq polıgony, Semeı ıadrolyq polıgony jáne «Baıqońyr» ǵarysh aılaǵynan ushatyn raketa tasyǵyshtardan bólinip túsetin bólikterdiń qulaý aýdany - bári bar.
Oblysta radıasıalyq qaýipsizdik maqsatymen kásiporyndarda óńdelgen ıondy sáýle kózderi bar jerlerde qaldyqtardy kómý problemasy basty orynda.
Bul kórsetkish oblystaǵy ekologıa jáne tabıǵat qorǵaý máselesine, ekologıalyq problemalardy sheshý joldaryna arnalǵan. Onda Balqash, Temirtaý, Qaraǵandynyń ekologıalyq problemalary týraly qamtylǵan. Kórsetkish mazmuny bes bólim boıynsha qurylǵan, Jezqazǵan - Balqash óńiriniń ekologıasy, Qaraǵandy oblysynyń radıaktıvtik qaldyqtarymen lastanýy, oblystyń sý kózderi, qaldyqtardy óndirý problemasy, óńirdiń ekologıalyq ortalyqtary.
«Ólketaný» elektrondyq katalogqa ólke ekologıasy týraly 500 - den astam jazýlar engizilgen. Ólketaný bólimi ólkeniń tabıǵaty boıynsha tolyq mátindi qujattardy qurýǵa kiristi. Kitaphana oqyrmandary «Qorshaǵan ortany qorǵaý» atty taqyryptyq papkany belsendi paıdalanady. Kórsetkishtiń basty maqsaty qalyń oqyrmandar men oqýshylardyń óz ólkesiniń ásem tabıǵatyn, qorshaǵan aınalasyn qorǵaýǵa shaqyrý, oblys jurtshylyǵyna ekologıalyq bilim men tárbıe berý jáne ádebıettermen tanystyrý.
Qaraǵandy oblysynyń ekologıalyq jaǵdaıy týraly tanysý úshin sizderge N. V. Gogol atyndaǵy OǴÁK ólketaný bóliminiń kitap qory, ólketaný kartotekasy jáne elektrondyq katalogtyń negizinde jasalǵan osy kórsetkishtiń materıaldary kóp kómek beredi.
Kórsetkishti joǵary oqý oryndarynyń oqytýshylary, muǵalimder, stýdentter, oqýshylar qosymsha qural retinde paıdalana alady.
Jezqazǵan - Balqash óńiriniń ekologıasy Jezqazǵan óńiri keń - baıtaq elimizdiń dál ortalyǵynda ornalasqan jáne respýblıkamyzdyń halyqaralyq mańyzy bar tústi metalýrgıa ortalyǵy. Qazaqstannyń iri mys, polımetal, marganes, sırek jáne shashyrandy metaldar óndiretin ken oryndary osynda. Halyq jıi qonystanǵan mádenı aımaqtar ken óndirisi ortalyqtarynyń mańyna shoǵyrlanǵan.
Jeqazǵan óńiri - el erte qonystanǵan aımaq. Tarıhı derekter ertedegi metalýrgıa men sýǵarý júıeleriniń, kesene men saraılardyń mańyn mekendegen taıpalardyń sharýashylyǵy men mádenıetiniń joǵary bolǵandyǵyn kórsetedi.
Jezqazǵan terıtorıasynyń qoınaýy paıdaly qazbalarǵa óte baı. Ol jer kóleminiń úlkendigine, jerdiń kúrdeli geologıalyq qurylysyna baılanysty. Ólkeniń shıkizat qory erteden belgili bolǵan. Bizdiń jyl sanaýymyzdan 40 - 10 myń jyl buryn osy óńirde mys ken oryndary ıgerile bastaǵan edi. Qola dáýirinde mystan basqa qalaıy, altyn, kúmis balqytylyp, óńdelgen. Ony jergilikti jerdiń jer, sý attarynan baıqaýǵa bolady.
Qazirgi kezde ıgerilip otyrǵan mıneraldy shıkizat kózi óte kóp. Solardyń ishindegi eń mańyzdylary mys, temir, marganes, polımetaldar, vólfram, molıbden, vanadı jáne qurylys materıaldary. Bul óńir mys keniniń qory jóninen Qazaqstan Respýblıkasyndaǵy eń mańyzdy aımaq. Ólkeniń mys kenderi kembrııge deıingi zamannan bastap, keıingi paleozoıdyń perm dáýirine deıin jınalǵan taý jynystarymen baılanysty.
Búgingi tańda sanaly tirshilik ıelerin ǵalamdyq deńgeıde alańdatatyn ózekti jáıttiń biri - qorshaǵan ortany qorǵaý máselesi. adamdardyń salyrttyǵy men beıqamdyǵynan bastaý alǵan ekologıalyq kúrdeli ahýaldy tabıǵı qalpyna qaıyra túsirý osy saladaǵy ǵalymdar men mamandary sońǵy jyldary tereń tolǵandyryp keledi. Óndiristiń damýy men ónerkásip oryndarynyń ulǵaıýy, tehnıkany paıdalanýshylar sanynyń ósýi sekildi órkenıet úrdisimen úndes sharýalar ekinshi jaǵynan tabıǵatty tamyljyǵan kúıde qaldyrýǵa keri áserin tıgizýde.
Ózimizdiń mysty ólkede osyndaı oıdy onǵa, sanany sanǵa bóletin salmaqty ári túıindi sharýalardy ońtaıly sheshýde júzege asyrylyp jatqan sharalardyń bar ekeni de kúmánsiz. Jezqazǵan qalasynyń jer aýdany búgingi kúnge 859872 gektardy quraıdy, onyń 683775 gektary qaladan tysqary aýmaq. Jalpy jer kólemi aýylsharýashylyǵyna arnalǵany - 831701 gektar, ónerkásip, kólik jáne baılanys qurylymdaryna qatystysy - 14513 gektar, sý qory 8644 gektar bolyp bólinedi. Tirshiliktiń tini - Tabıǵat - Ananyń tamyljyǵan tamasha qalpyn saqtaýǵa barsha adamzat jan - tánimen yqylasty ekendigi kúmánsiz. Alaıda, óndiristiń órkendeýi, odan týyndaıtyn ekologıalyq qıyndyqtar, basqa da sebepter men saldarlar qorshaǵan ortanyń keskin - kelbetine eleýli zıanyn tıgizip keledi.
Ekologıalyq apat máselesi qazir bar álemdi tolǵandyryp otyr. Balqash taǵdyry alańdatqaly da jylystap jyldar aýysty. 2000 jyly Almatyda ótken úlken forým da, odan keıin Balqashta ótken Parlament májilisiniń bir top depýtattary men tabıǵat qorǵaý mamandarynan quralǵan kóshpeli májilis te, jalpy qaladaǵy tabıǵat janashyrlarynyń birlestik uıymdary da bul máseleni jan - jaqty tereń talqylap, saralap keledi. Ýaqyt almasqan saıyn adam qolymen “ekinshi tabıǵat”(óndiristik órkenıet degen maǵynada) jasalyp, alǵa qaryshtap qadam basqan saıyn jańa qıyndyqtar men sheshimi túıtkildi máseleler kóbeıe beredi.
Balqash kóli – ǵalamshardaǵy eń kóne kólderdiń biri. Jaratylysy bólek, jumbaǵy mol. Batys bóligi erekshe tushshy sýly bolsa, shyǵystaǵy aıdyny aıryqsha ashshy bolyp keledi. Balqashtyń taǵdyry – jarty ǵalamnyń taǵdyry dep aıtýǵa bolady. Kól tirshiligi onyń kartada kórsetilgen kók syzyqty kemerimen shektelmeıdi. Oǵan áser etetin faktor kóp. Balqashtyń taǵdyry - Alataýdyń basynan, Qytaıdyń dalsynan bastalady. Sebebi kól qanasyna sý jınaıtyn alaby sonaý İleniń arnasyna quıylatyn bastaý bulaqtardan, Alataýdyń muzart shyńdarynan, Arqanyń apaıtós dalasynan quralady.
İ. Kirispe.
Qaraǵandy oblysy.
İİ. Negizgi bólim.
1. Jezqazǵan - Balqash óńiriniń ekologıasy;
2. Alapattyń zardabyn alastataıyq;
3. Qaldyqtan alynatyn ónim mol;
İİİ. Qorytyndy bólim.
1. Ólkemizdiń ekologıalyq ortalyqtary;
2. Paıdalanylǵan ádebıetter.
Kirispe.
Qaraǵandy oblysy – Qazaqstandaǵy ekologıalyq jaǵynan eń lastanǵan, ónerkásiptik óndiris oryndary kóp shoǵyrlanǵan iri ónerkásip ortalyǵy. Bul óńirdegi óndirgish kúshterdiń damý barysy kóptegen jyldardan beri ekologıalyq zardaptar eskerilmeı iske asyryldy. Sonyń saldarynan oblystyń atmosferalyq aýasy buzyldy. Máselen, turaqty kózderden atmosferaǵa taraıtyn lastanǵan zattar jylyna bir mıllıon tonnadan asady. Al bul jalpy respýblıkadaǵy barlyq qaldyqtardyń úshten biri degen sóz. Negizgi lastaýshy kózder Temirtaýda «Ispat - Karmet» ATAQ (jylyna 361, 5 myń tonna), Jezqazǵanda «Qazaqmys» AQ (jylyna 138, 4 myń tonna), Balqashta «Balqashmys» AQ (jylyna 299, 4 myń tonna, sol sıaqty Qaraǵandydaǵy energetıkalyq kásiporyndardyń ózi jylyna 96, 2 myń tonna lastandyratyn qospa taratady.
Qala mańyna ornalasqan GRES - 1, N3 JEO jáne Qarajal JEO - nyń kúli men tútini burqyrap mazany alýda, sol sıaqty Aqjal baıytý fabrıkasynyń, Qaıraqty, Jambyl, Qaraǵaıly Aqshataý kenishteriniń qaldyqtary da burqyrap, jelge ushyp jatyr. Bularda qaýiptiligi 1 - 3 klasty qorǵasyn, myrysh, berılıı, vısmýt jáne radıonýklıdti flotasıa qaldyqtary kóp. Tozańdanyp aspanǵa ushýdyń saldarynan mundaı zattar mańaıyn da shańdatyp jiberedi. Buǵan qosa atmosferalyq aýany avtokólikter de lastandyryp, odan shyǵatyn tastandy qaldyqtar jylyna 110 myń tonna kóleminde zıandy zattar taratsa, onyń ishinde 200 - ge jýyq ártúrli qospa bar ekendigi anyqtalǵany barshaǵa málim.
Búgingi tańda sý resýrstaryn qorǵap, utymdy paıdalanýda da problema kóp. Oblystyń jalpy jyldyq sý resýrsy 3, 4mlrd. tekshe metrge jýyqtaıdy. Onyń jyl saıyn 2 - 2, 3 mıllıard tekshe metri paıdalanylady. Negizgi sý kózderi Nura ózeni, onyń Sherýbaı - Nura jáne Soqyr quımalary, Ertis - Qaraǵandy kanaly, Qarakeńgir jáne Jezdi ózenderi, Balqash kólderi bolyp tabylady. Oblys sýlarynyń sapalyq jaǵynan jaqsarýyna keri áserin tıgizip otyrǵan kásiporyndar «Ispat - Karmet» AAQ, «Karbıd» AQ, «Qazaqmys» AQ, «Balqash» AQ, «Oblsýkanal» sý - kanal sharýashylyǵy basqarmasy, «Qaraǵandyrezınotehnıka» AQ, energetıka, kómir ónerkásibi men aýyl sharýashylyǵy kásiporyndary.
Oblystaǵy jer resýrstary da qıyn jaǵdaıda. 854 myń gektar jer azyp - tozǵan, jel erozıasyna ushyraǵan. Onyń basty sebebiniń biri - jerdi qorǵaıtyn orman alqabynyń qanaǵattanǵysyz jaǵdaıy. Jer resýrstaryn ǵana emes, jalpy qorshaǵan ortaǵa zıanyn tıgizetin negizgi lastaný kózderiniń biri – kásiporyndardyń óndiristik qyzmeti prosesinde jáne turǵyndardyń turmys - tirshiliginde paıda bolǵan qaldyqtar. Oblysta turmystyq qatty qaldyqtardyń óte kóp bolýy da biraz problemalar týǵyzýda. Sonymen qatar qorshaǵan orta men adam densaýlyǵyna yqpal etetin problemanyń biri – qazylyp, ken óndirilip alynǵan soń qalyp ketken, jabylmaı aýzy ashyq qalǵan radıasıalyq qaýipti ken oryndary men karerler máselesi. Bular Shet aýdanyndaǵy Aqshataý eldi mekeni, Aqtoǵaı aýdanyndaǵy tastap ketken geologıalyq qazba oryndary (Oktábr, Maıtas, Qyzylaraı, Qyzyl, Anomalıa - 8, Tasaral).
Respýblıkamyzdyń basqa oblystary Qaraǵandy oblysyndaǵydaı tehnogendi aýyrtpalyqty bastan keshirip otyrǵan joq. Munda Saryshaǵan raketalyq polıgony, Semeı ıadrolyq polıgony jáne «Baıqońyr» ǵarysh aılaǵynan ushatyn raketa tasyǵyshtardan bólinip túsetin bólikterdiń qulaý aýdany - bári bar.
Oblysta radıasıalyq qaýipsizdik maqsatymen kásiporyndarda óńdelgen ıondy sáýle kózderi bar jerlerde qaldyqtardy kómý problemasy basty orynda.
Bul kórsetkish oblystaǵy ekologıa jáne tabıǵat qorǵaý máselesine, ekologıalyq problemalardy sheshý joldaryna arnalǵan. Onda Balqash, Temirtaý, Qaraǵandynyń ekologıalyq problemalary týraly qamtylǵan. Kórsetkish mazmuny bes bólim boıynsha qurylǵan, Jezqazǵan - Balqash óńiriniń ekologıasy, Qaraǵandy oblysynyń radıaktıvtik qaldyqtarymen lastanýy, oblystyń sý kózderi, qaldyqtardy óndirý problemasy, óńirdiń ekologıalyq ortalyqtary.
«Ólketaný» elektrondyq katalogqa ólke ekologıasy týraly 500 - den astam jazýlar engizilgen. Ólketaný bólimi ólkeniń tabıǵaty boıynsha tolyq mátindi qujattardy qurýǵa kiristi. Kitaphana oqyrmandary «Qorshaǵan ortany qorǵaý» atty taqyryptyq papkany belsendi paıdalanady. Kórsetkishtiń basty maqsaty qalyń oqyrmandar men oqýshylardyń óz ólkesiniń ásem tabıǵatyn, qorshaǵan aınalasyn qorǵaýǵa shaqyrý, oblys jurtshylyǵyna ekologıalyq bilim men tárbıe berý jáne ádebıettermen tanystyrý.
Qaraǵandy oblysynyń ekologıalyq jaǵdaıy týraly tanysý úshin sizderge N. V. Gogol atyndaǵy OǴÁK ólketaný bóliminiń kitap qory, ólketaný kartotekasy jáne elektrondyq katalogtyń negizinde jasalǵan osy kórsetkishtiń materıaldary kóp kómek beredi.
Kórsetkishti joǵary oqý oryndarynyń oqytýshylary, muǵalimder, stýdentter, oqýshylar qosymsha qural retinde paıdalana alady.
Jezqazǵan - Balqash óńiriniń ekologıasy Jezqazǵan óńiri keń - baıtaq elimizdiń dál ortalyǵynda ornalasqan jáne respýblıkamyzdyń halyqaralyq mańyzy bar tústi metalýrgıa ortalyǵy. Qazaqstannyń iri mys, polımetal, marganes, sırek jáne shashyrandy metaldar óndiretin ken oryndary osynda. Halyq jıi qonystanǵan mádenı aımaqtar ken óndirisi ortalyqtarynyń mańyna shoǵyrlanǵan.
Jeqazǵan óńiri - el erte qonystanǵan aımaq. Tarıhı derekter ertedegi metalýrgıa men sýǵarý júıeleriniń, kesene men saraılardyń mańyn mekendegen taıpalardyń sharýashylyǵy men mádenıetiniń joǵary bolǵandyǵyn kórsetedi.
Jezqazǵan terıtorıasynyń qoınaýy paıdaly qazbalarǵa óte baı. Ol jer kóleminiń úlkendigine, jerdiń kúrdeli geologıalyq qurylysyna baılanysty. Ólkeniń shıkizat qory erteden belgili bolǵan. Bizdiń jyl sanaýymyzdan 40 - 10 myń jyl buryn osy óńirde mys ken oryndary ıgerile bastaǵan edi. Qola dáýirinde mystan basqa qalaıy, altyn, kúmis balqytylyp, óńdelgen. Ony jergilikti jerdiń jer, sý attarynan baıqaýǵa bolady.
Qazirgi kezde ıgerilip otyrǵan mıneraldy shıkizat kózi óte kóp. Solardyń ishindegi eń mańyzdylary mys, temir, marganes, polımetaldar, vólfram, molıbden, vanadı jáne qurylys materıaldary. Bul óńir mys keniniń qory jóninen Qazaqstan Respýblıkasyndaǵy eń mańyzdy aımaq. Ólkeniń mys kenderi kembrııge deıingi zamannan bastap, keıingi paleozoıdyń perm dáýirine deıin jınalǵan taý jynystarymen baılanysty.
Búgingi tańda sanaly tirshilik ıelerin ǵalamdyq deńgeıde alańdatatyn ózekti jáıttiń biri - qorshaǵan ortany qorǵaý máselesi. adamdardyń salyrttyǵy men beıqamdyǵynan bastaý alǵan ekologıalyq kúrdeli ahýaldy tabıǵı qalpyna qaıyra túsirý osy saladaǵy ǵalymdar men mamandary sońǵy jyldary tereń tolǵandyryp keledi. Óndiristiń damýy men ónerkásip oryndarynyń ulǵaıýy, tehnıkany paıdalanýshylar sanynyń ósýi sekildi órkenıet úrdisimen úndes sharýalar ekinshi jaǵynan tabıǵatty tamyljyǵan kúıde qaldyrýǵa keri áserin tıgizýde.
Ózimizdiń mysty ólkede osyndaı oıdy onǵa, sanany sanǵa bóletin salmaqty ári túıindi sharýalardy ońtaıly sheshýde júzege asyrylyp jatqan sharalardyń bar ekeni de kúmánsiz. Jezqazǵan qalasynyń jer aýdany búgingi kúnge 859872 gektardy quraıdy, onyń 683775 gektary qaladan tysqary aýmaq. Jalpy jer kólemi aýylsharýashylyǵyna arnalǵany - 831701 gektar, ónerkásip, kólik jáne baılanys qurylymdaryna qatystysy - 14513 gektar, sý qory 8644 gektar bolyp bólinedi. Tirshiliktiń tini - Tabıǵat - Ananyń tamyljyǵan tamasha qalpyn saqtaýǵa barsha adamzat jan - tánimen yqylasty ekendigi kúmánsiz. Alaıda, óndiristiń órkendeýi, odan týyndaıtyn ekologıalyq qıyndyqtar, basqa da sebepter men saldarlar qorshaǵan ortanyń keskin - kelbetine eleýli zıanyn tıgizip keledi.
Ekologıalyq apat máselesi qazir bar álemdi tolǵandyryp otyr. Balqash taǵdyry alańdatqaly da jylystap jyldar aýysty. 2000 jyly Almatyda ótken úlken forým da, odan keıin Balqashta ótken Parlament májilisiniń bir top depýtattary men tabıǵat qorǵaý mamandarynan quralǵan kóshpeli májilis te, jalpy qaladaǵy tabıǵat janashyrlarynyń birlestik uıymdary da bul máseleni jan - jaqty tereń talqylap, saralap keledi. Ýaqyt almasqan saıyn adam qolymen “ekinshi tabıǵat”(óndiristik órkenıet degen maǵynada) jasalyp, alǵa qaryshtap qadam basqan saıyn jańa qıyndyqtar men sheshimi túıtkildi máseleler kóbeıe beredi.
Balqash kóli – ǵalamshardaǵy eń kóne kólderdiń biri. Jaratylysy bólek, jumbaǵy mol. Batys bóligi erekshe tushshy sýly bolsa, shyǵystaǵy aıdyny aıryqsha ashshy bolyp keledi. Balqashtyń taǵdyry – jarty ǵalamnyń taǵdyry dep aıtýǵa bolady. Kól tirshiligi onyń kartada kórsetilgen kók syzyqty kemerimen shektelmeıdi. Oǵan áser etetin faktor kóp. Balqashtyń taǵdyry - Alataýdyń basynan, Qytaıdyń dalsynan bastalady. Sebebi kól qanasyna sý jınaıtyn alaby sonaý İleniń arnasyna quıylatyn bastaý bulaqtardan, Alataýdyń muzart shyńdarynan, Arqanyń apaıtós dalasynan quralady.
Nazar aýdaryńyz! Jasyryn mátindi kórý úshin sizge saıtqa tirkelý qajet.
You Might Also Like
