InfoHub Logo

Azatqyzy Alfıa

Óner bilim bar - jurttar,

Tastan saraı salǵyzdy

Aıshylyq alys jerlerden,                                    

Kózdi ashyp - jumǵansha

Jyldam habar alǵyzdy! - dep sıpattaǵan ulttyń uly ustazy Ybyraı Altynsarınniń osy sózderi mirdiń oǵyndaı árqashan ońdy.

Óner men bilim qos uǵymdaı qoldanylady. Alaıda biri Jaratqannan, biri jaratylǵannyń talap – eńbeginen ekenin eskerýimiz kerek. Ekeýi qasıet pen qabilettiń  kebinindeı  sıpatta. Jaratýshydan berilgen qasıet bolsa, ary qaraı damytyp alyp ketý ońaı. Al berilmegen bolsa da, moıymaı eńbek etý arqyly shydap turyp, shyńdaýǵa da múmkindik kóp. Óner men bilimniń osy bir qyńyrlyqtaryn ańdaı alsaq, ári  qaraı talaptanyp eńbek etý de ońaı bolmaq.

Bilimdiden shyqqan sóz, talaptyǵa bolsyn kez! - dep keletin maqaldar da osynyń dáleli.

Bilim árbir adamnyń kishkentaı kúninnen deminiń úziler shaǵyna deıin izdep ótetin, bilýge qumarlyq qylatyn talpynysynyń  úlken bir túri.  Tilińmen júgirme, bilimmen júgir degen babamyzdan jetken uly sózder bar. Iaǵnı qazaq halqy  bilimge erteden zeıin qoıǵan. Táýelsizdikke deıingi medreseler, jyraýlar mektebi, jyr - súleıleriniń mektebi, aqyndyq - ánshilik mektep, Ybyraı Altynsarınnyń Torǵaıdaǵy mektebi, Bókeı ordasyndaǵy mektep bári - bári qazaqtyń bilimge umtylysynan týǵan. Bilimge umtylǵan babalarymyz shekara asyp qıanǵa da bilim jolyn qýýǵa bettegen. Zamanymyzdyń zańǵar tulǵalary bolyp tarıh sahnasynan altyn áriptermen ózindik ornyn alǵan Ábý Nasyr Ál - Farabı, Qul Qoja Ahmet Iassaýı, Mahmut Qashǵarı bertindegi Qunanbaıdyńuly Abaı, Qudaıberdinińuly Shekerim, bir ǵasyrdaǵy Alashtyń Álıhan, Ahmetteri bári - bári bilim úshin basyn báıgege tigip, ilimniń jolyn qýǵandar. Tamyry tereń tarıhymyzdyń ózi qazaqtyń bilim men ǵylymǵa beı - jaı emestigin kórsetedi. Bul biz úshin zor maqtanysh.

Tuǵyry bıik táýelsizdikti alǵanymyzda da bul dańǵyl joldan adaspadyq. Bilimge degen qushtarlyqtyń oty sóngen emes. Tuńǵysh Prezıdentimiz Nursultan  Ábishuly Nazarbaev bul salaǵa dendep jáne myǵymdap  kiristi. Ǵylym men bilimge qarjyny aıamaı, ataýly salaǵa ár túrli baǵdarlamalar men stıpendıalardy usyndy. Búgingi tańda elimizdiń bilim salasyndaǵy brendteri osynyń dáleli bola alady.

Bilim berý salasyn biz 3 topqa bólip qarastyramyz. Olar:

1. Bastapqy, bastaýysh bilim berý júıesi (balabaqsha).
2. Orta bilim berý júıesi (mektep).
3. Joǵary bilim berý júıesi (ýnıversıtet).

Bastapqy jáne orta bilim berý júıesi elimizdi meken etýshi árbir halyqqa mindetti. Sebebi bul adamnyń bilim deńgeıiniń alǵashqy kirpishteri qalatyn negizgi baspaldaqtary. Al ýnıversıtet qyzyǵýshylyǵy hám bilimge degen umtylysy joǵary árbir jannyń tańdaýy. Bilim jáne ǵylym mınıstrliginiń bizge usynǵan derekkózderine súıener bolsaq, jyl saıyn oqý jylyn 150 myńǵa jýyq túlekter aıaqtap shyǵady eken. Bastapqy jyldary 50% stýdentter Ulttyq Biryńǵaı Test júıesine qatysyp, óz baǵyn synap kórgisi kelse, aldyńǵy jyldan beri bul jaǵdaı qzgerdi. Kóz qýantarlyq oqıǵa bitirýshi túlekterdiń 80% - ǵa jýyǵy elimizdiń bilim salasy  usynǵan Ulttyq Biryńǵaı Testileýden ótýge nıetti eken jáne ótipti de. Bul bizdiń bilim salasyndaǵy alǵashqy jetistigimiz.

Elimizde mektep oqýshylaryn 7\8 - synyp kezderinen tereńdete oqytatyn Daryn, Qazaq jáne túrik lıseıi, Nazarbaev zıatkerlik mektepteri, gýmanıtarlyq jáne de jaratylystaný baǵyttary boıynsha balanyń qyzyǵýshylyqtaryn, bilimge degen qushtarlyǵyn tolyqtaı qamtamasyz ete alatyn tereńdetilgen mektepter bar. Munyń barlyǵy da balalardyń sapaly bilim alýy úshin memleket tarapynan, qoldaý kórsete otyryp jasalǵan jumystar. Daryn, Qazaq jáne Túrik lıseıi, Nazarbaev zıatkerlik mektepteri búgingi tańda  árbir oqýshyǵa arman. Mektep jyldaryn sol bilim ordalarynda ótkizgisi kelgen jetkinshekter, erte jastan osy mektepterdiń qabyldaý testine daıyndalady. Bul atalǵan 3 túrli bilim ordasy orta deńgeıdegi mekteptiń bilim baǵdarlamasy boıynsha elimizdegi úzdikter qatarynda. Iaǵnı orta deńgeıdegi bilim beretin Qazaqstannyń brendteri retinde  Daryn, Qazaq jáne Túrik lıseıin, Nazarbaev zıatkerlik mektepterin usyna alamyz. Atalǵan mektepterdiń jyl saıynǵy kórsetetin kórsetkishteri, bilim salasyndaǵy jetistikteri BREND deýimizdiń aıqyn kórinisi.

Joǵary oqý oryndaryn daıyndaıtyn mamandaryna baılanysty birneshe toptarǵa, salalarǵa bólip qarastyramyz.

Qazaqstannyń úzdik kóp beıindi joǵary oqý oryndarynyń ulttyq (bas) reıtıńi boıynsha: Ál - Farabı atyndaǵy qazaq ulttyq ýnıversıteti 99,9% - ben stýdentterdiń talabyn ótep tursa, L.N.Gýmılev atyndaǵy Eýrazıa ulttyq ýnıversıteti 93,7% - ben 2 - shi orynda tur, al Shymkenttik M.O.Áýezov atyndaǵy Ońtústik Qazaqstan ýnıversıteti 60,1 % - dyq kórsetkishpen 3 - shi orynda tur. Bul elimizdiń kóp beıindi ýnıversıtetterine jasalǵan saýalnamadan shyqqan TOP - 3 ýnıversıtet.

Qazaqstannyń úzdik tehnıkalyq joǵary oqý oryndarynyń ulttyq  (bas) reıtıńi boıynsha: Qazaq - Brıtandyq tehnıkalyq ýnıversıtet 92,6% - ben kósh bastasa, Qanysh Imantaıuly Sátpaev atyndaǵy Qazaq ulttyq tehnıkalyq zertteý ýnıversıteti 89,8% - dy, Qaraǵandy memlekettik tehnıkalyq ýnıversıteti 89,7% - dy qurap 3 - shi orynda tur.

Qazaqstannyń  úzdik gýmanıtarlyq - ekonomıkalyq joǵary oqý oryndarynyń ulttyq (bas) reıtıńi  : Qazaq tutynýshylar odaǵynyń Qaraǵandy ekonomıkalyq ýnıversıteti 94,5%, KIMEP ýnıversıteti 94,3% , Almaty menedjment ýnıversıteti 82,4% - dy qurap 3 - orynda tur.  Bul elimizdiń gýmanıtar - ekonomıkalyq salasy boıynsha úzdik brendteri.

Al Qazaqstannyń uzdik medısınalyq joǵary oqý oryndarynyń ulttyq (bas) reıtıńi bylaı deıdi: S.D.Aspandıarov atyndaǵy qazaq ulttyq medısınalyq ýnıversıteti 100%, Semeı memlekettik medısnınalyq ýnıversıteti  74,9% - dy,  Ońtústik Qazaqstan atyndaǵy memlekettik farmasevtıkalyq akademıasy 64,1% - dy quraıdy eken.

Qazaqstannyń úzdik pedagogıkalyq joǵary oqý oryndarynyń ulttyq reıtıńi boıynsha: Abaı atyndaǵy Qazaq ulttyq pedagogıkalyq ýnıversıteti  100% - ben kósh bastasa, Qostanaı memlekettik pedagogıkalyq ınstıtýty  55,5% - dy , Taraz memlekettik pedagogıkalyq  ınstıtýty 51,2% - dy qurap kóshke ilesýge umtylyp júr eken.

Al Qazaqstannyń úzdik óner joǵary oqý oryndarynyń ulttyq (bas) reıtıńi boıynsha T. Júrgenov atyndaǵy Qazaq ulttyq  óner ýnıversıteti aıqyn 100% kórsetkishpen kóshti jalǵyz ózi bastap keledi.

Bilim salasyndaǵy barlyq sala boıynsha toqtalyp, aıtyp óttik. Óz salalary boıynsha oq boıy ozyp shyqqan ýnıversıtetterdi elimizdiń joǵary oqý oryndary boıynsha ózindik orny bar brendter dep aıta alamyz. Atap aıtar bolsaq  Ál - Farabı atyndaǵy qazaq ulttyq ýnıversıteti, L.N.Gýmılev atyndaǵy Eýrazıa ulttyq ýnıversıteti, Nursultan Ábishuly Nazarbaev atyndaǵy ýnıversıtet,Súleımen Demırel atyndaǵy qazaq - túrik ýnıversıteti,  tehnıkalyq Qazaq - brıtan ýnıversıteti, KIMEP ýnıversıtetimen  Almaty menedjment ýnıversıteti (ALMAU), S.D.Aspandıarov atyndaǵy qazaq ulttyq medısınalyq ýnıversıteti jáne T. Júrgenov atyndaǵy Qazaq ulttyq  óner ýnıversıteti elimizdegi TOR myqty ýnıversıtetter dep aıtýǵa tolyqtaı negiz bar. Atalǵan ýnıversıtetter  halyqaralyq arendaǵy bilim júıesi boıynsha  únemi úzdikter qatarynda.

Sońǵy jyldary álemniń úzdik ýnıversıtetteri qatarynda Ál - Farabı atyndaǵy qazaq ulttyq ýnıversıteti jáne L.N.Gýmılev atyndaǵy Eýrazıa ulttyq ýnıversıteti boı kórsetýde. Medısına salasy boıynsha Almaty qalasynda ornalasqan S.D.Aspandıarov atyndaǵy qazaq ulttyq medısınalyq ýnıversıteti oq boıy ozyq júrýge talpynýda.

Aıtyp óterlik eleýli jaǵdaı 2019 jyldan beri bilim salasynda jańasha ózgerister bar. Iaǵnı halyqtyń qoldaýymen 2019 jyldan bastap Qazaqstan Respýblıkasynyń bilim jáne ǵylym mınıstri bolyp Asqat Qanatuly Aımaǵambetov  bekitildi. Asqat Aımaǵambetov osy jumys barysyna  kelgeli bilim salasyna aıtýly reformalardy jasady. Eń alǵashqy eleýli hám aıtýly reformasy  mynaý. Jyl saıyn halyq qarjysyna baıyp kúnin kórip júrgen, stýdentterdi syrttaı oqytatyn aty bar bolǵanymen mardymdy zaty ıakı berer bilimi joq  ýnıversıtetterdi jappaı jabýǵa bet burdy. Bul bilim salasyna degen mınıstrimizdiń asa úlken jaýapkershilikpen qaraǵan tusy. Osy reforma arqasynda biraz «bilim oshaqtary» jabylyp bilim salasynyń deńgeıin tómendeterlik jaǵdaılardyń aldyn aldy. Osyndaı eren eńbegi úshin Asqat Qanatuly Aımaǵambetovke zor alǵysymyzdy bildirýimiz shart dep esepteımin. Ári Asqat Aımaǵambetov myrza stýdentterdi onyń ishinde stýdenttik uıymdardy birshama qoldaýǵa nıetti ekenin kórsetti. Respýblıkalyq deıgeıde ótetin birshama debattyq oıyndarǵa qazylyq etip, óziniń ataýly stıpendıasyn usynǵan bolatyn. Bul da bilim salasyna degen elimizdiń beı - jaı qaramaıtyndyǵynyń kórinisi. Sonymen qatar tuńǵysh prezıdentimiz de mundaı iltıpattan ken de emes. Iaǵnı egemen elimiz táýelsizdiktiń tuǵyryna kóterilgen soń 1993 jyly elbasymyz BOLASHAQ dep atalatyn aýqymdy baǵdarlama hám stıpendıany usyndy. Bul baǵdarlamanyń jumys jasaǵanyna mine bıyl 28 jyl tolyp otyr. Bolashaq baǵdarlamasy arqyly elimizdiń bilimge umtylǵan, órkenıetti jastary álemniń  aıtýly ýnıversıtetterinde bilimin shyńdap, jetildirip kelýde. Atalǵan baǵdarlama boıynsha tipti sheteldik mamandarmen qatar  is - tájirıbeden ótip jatqan,  zaman talabyna saı mamandar daıarlanýda. Baıqap qarasaq BOLASHAQ baǵdarlamasy aıasynda kóbine magıstr jáne profesor, doktorlyq dárejesin qalyptastyrýǵa, shyńdaýǵa umtylatyn bilim izdenýshileri kóp. Sonymen qatar elimizdiń sońǵy jydardaǵy kórsetkishi boıynsha elimizdegi qala ákimderi jáne májilis pen senattaǵy depýtattar osy BOLASHAQ baǵdarlamasynyń túlekteri eken. Bul kórsetkishterde bilim salasyna degen memleket basshylarynyń ystyq yqylasyn kórsetedi. Memleket tarapynan osy salalarǵa qarjy bóledi. Sebebi damyǵan 30 eldiń, ǵylymy men bilimi, órkenıeti men mádenıeti ozyq el bolamyz desek, eń áýeli osy bilim salasyna erekshe nazar aýdarýymyz shart ekeni anyq!

Endigi kezekte elimizdiń bilim salasy boıynsha jumys jasap kele jatqan arnaıy bilim berý kýrstaryna toqtalyp ótsek. Qazaq eliniń jan - jaqty bilim alýyna áser etip jatqan QAZBILIM, INTERPRESS, BRITISH CONSUL sekildi arnaıy kýrstar aqyly túrde bolsa da el - biliminiń damýyna ózindik úlesterin qosyp jatyr.Jeke - jeke toqtalyp óter bolsaq:

 QAZBILIM júıesi mektep oqýshylarynyń jan - jaqty qajettilikterin oryndaý ústinde. Máselen bul júıe  bastaýysh synyptan keıingi balalardyń túsýge nıet etetin Daryn, Nazarbaev záıtkerlik mektepteriniń, Qazaq - túrik lıseıi syndy eleýli mektepterdiń arnaıy testterine daıyndaıdy. Sonymen qatar mektep bitirýshi túlekterdiń Ulttyq Biryńǵaı Testi sekildi jaýaptary syndarynan da ótýine eleýli yqpal jasap, oqýshylardy jan - jaqty daıyndaıy.

Al INTERPRESS jáne  BRITISH CONSUL sekildi arnaıy daıyndalǵan kýrstyq júıeler el halqynyń shet tilderin meńgerýine barynsha jaǵdaı jasaǵan. Batystyq kez - kelgen tildi erkin meńgerýge hám sheteldik adamdarmen ashyq jarqyn suhbat qura alatyndaı deńgeıge jetkizedi. Tipti álemniń kez - kelgen ýnıversıtetine jaraıtyn arnaıy tildi meńgerdi degen sertıfıkattary da bar. Sheteldik myqty ýnıversıtetterge túsýge nıetti jandar IELTS jáne TOEFL syndy tildik deńgeıdi aıqyndaıtyn testerdi osy  BRITISH CONSUL - ǵa tapsyryp shyǵady. Jáne ol sertıfıkaty álem jurtynyń bilim oshaqtaryna jaramdy.

Elimiz táýelsizdigin alǵaly osy 30 jyldyń ishinde bilim salasy boıynsha osyndaı brendterdi jasap shyǵypty. Munyń ózi bir jetistik. Iá bári birdeı, jaqsy emes. Kemshil tustarda kezdesedi. Alaıda el táýelsizdiginiń endi ǵana 30 jasqa tolǵandyǵyn, atalǵan bilim salalary boıynsha mamandardyń endi ǵana bilimin tolyqqandy aıaqtaǵanyn eskerer bolsaq, aldaǵy 20 jylda edáýir iri jetistikterge jeterimiz anyq. Bastysy bilim men ilim izdegen talaptanýshylar bar da bilim salasynyń brendteri óz bıiginen eshqashan tómendemek emes!

Paıdalanylǵan derekkózder:

1. https:\\bilim - all.kz\olen\303
2. https:\\www.google.kz\amp\s\strategy2050.kz\amp\news\52406\
3. https:\\bolashak.gov.kz
4. https:\\www.unipage.net\ru\universities_ranking
5. https:\\www.fincenter.kz\kz\help\ranking - of - universities\

---