Sońǵy jańartý

(Ózgertilgen ýaqyty 1 kún buryn)
Qazaqstannyń ońtústik-batysyndaǵy kórikti mekender

Qazaqstannyń ońtústik-batysyndaǵy Mańǵystaý jartyaralyna jol tartqan saıahatshylar kórki kózdiń jaýyn alatyn mekenderdi tizbektedi.

Túsirilim jasaýǵa qolaıly kórikti mekenderdiń alǵashqysy – Shaqpaq-ata meshiti.

Shaqpaq-ata meshiti

Shaqpaq ata meshiti

Túp-Qaraǵan jartyaralynda ornalasqan Fort-SHevchenkodan 20 shaqyrym jerdegi meshit Batys Qazaqstandaǵy eń kóne sáýlet óneriniń eskertkishi sanalady.
Onyń ereksheligi nede? Birinshiden, qoryq pen meshittiń ózi jer astynda ornalasqan. Ekinshiden, ol borly jartastan qashalǵandyqtan, kózdiń jaýyn alady. Meshittiń pishini onyń 9-10 ǵasyrda salynǵanyn baıqatady.

Shaqpaq ata meshiti

Meshit jaryq túsetin jaqtarǵa qaraı baǵyttalǵan tórt kameradan quralǵan. Kúmbez sekildi joǵarǵy bóligi kıiz úıdi eske salady. Al ortasynda domalaq terezesi bar. Meshittiń qabyrǵalary jazbalar men janýarlardyń sýretterine toly.

Shaqpaq ata meshiti

Meshittiń ishine kirseńiz, ǵajaıyp tynyshtyq pen tylsym kúshti sezinesiz. Minsiz tegis salqyn qabyrǵalaryn ustasańyz, sanańyz tynyǵady. Keremet meken. Ataı keterligi, Batys Qazaqstan arhıtektýralyq jáne tabıǵı eskertkishterimen tanymal.

 

Sultan-epe – taǵy bir tańǵalarlyq jerasty meshiti.

Sultan-epe jerasty meshiti

Ańyz boıynsha, ákesi óz uldaryn shaqyrtqanda kishi uly birneshe kún keshigip keledi. Renjigen ákesine Sultan-epe esimdi kenjesi shalǵaı Kaspııde qıyndyqqa tap bolǵan balyqshylarǵa kómekteskenin aıtady. Tipti arqasynda arqannan qalǵan kógergen izderdi de kórsetedi.

Sultan epe kezinde Mańǵystaýǵa kelgen Qoja Ahmet Iassaýıdiń shákirtteriniń biri retinde atalady; al tarıhı derekterge júginsek, shamamen 12 – 13 ǵasyrlarda ómir súrgen Qul Súleımenniń (Hákim atanyń) balasy delinedi. Onyń esimi el ishinde «Bahrǵanı» jazbasynyń ıesi jáne sý apatynan saqtaýshy retinde belgili bolǵan. Adamdar «Sultan epe saqtaı gór pendeńdi sý apatynan» dep sıynǵan jáne kún kúrkiregende de osy adamnyń atyn ataıtyn bolǵan.

Sultan-epe jerasty meshiti

Sultan-epe kesheni – tushshy sýy bar ózindik jazıra. Ondaǵy qudyqtyń sýy qasıetti desedi. Al zırat ústindegi qadalar kezinde qasıeti bar adamdar úshin joǵaryǵa kóterilip, halyq úshin kómek suraýǵa arnalǵan degen de ańyz bar. Adamdar bul jerge kelip, arqardy qurbandyqqa shalyp, qadalarǵa mata baılaıdy. Keıbiri duǵalary qabyl bolýy úshin muqtajdarǵa sadaqa tastap ketedi.

Meshittiń ózi shamamen 16 ǵasyrda salynǵan. Aıta keterligi, jerasty meshitten Kaspıı jaǵalaýyna tikeleı baratyn jerasty joly da bolǵan. Alaıda ol búginde jabylyp qalǵan. Meshit óz zamanynda jalǵyz qurylys materıaly bolǵan ulýtastan salynǵan.

 

“Qulaǵan Jer” atty tańǵalarlyq meken

Qulaǵan jer

Sodan keıin “Jyǵylǵan” múıisine jol tartsańyz bolady. Onda “Qulaǵan Jer” atty tańǵalarlyq meken bar. Ol rasymen de qulaǵan.

Onyń qalaı týyndaǵanynan bastasaq. Negizinen bul kóne kóshkin orny. Qatty jer silkinisinen bes qabatty úıdiń úlkendigine jetetin tastar qazanshuńqyrǵa úıilip qalǵan.

Al endi elestetip kórińizder. Kóshkin 10 km qashyqtyqty sharpyǵan. Al qazanshuńqyrdyń bıiktigi 50 metrden asady. Quz shetinde turyp, tómen qarasańyz, synǵan pechenege toly úlken quty sıaqty kórinedi. Bul mekende óte abaı bolý qajet, ekspedısıaǵa qatysýshylardyń biri qulap ketip, basyn qanatty.

Qulaǵan jer

Bul kóshkin jerdiń kóne qabattaryn jalańashtandyryp, nátıjesinde “Jyǵylǵanda” tasta qalyp qoıǵan dınozavr izderin kezdestirý múmkindigi paıda boldy. Bul óńir ústirt arqarlaryna baı. Alaıda biz tek jabaıy sıyrlar men ıtterdi ǵana jolyqtyrdyq.

“Jyǵylǵanda” turýǵa jaraıtyn kóptegen úńgirler bar. Ǵasyrlar boıy ony qýǵynǵa ushyraǵan adamdar panalap kelgen.

Ondaı qashqyndardy kezdestirmesek te, 14-15 ǵasyrlardyń qırandylary men kóptegen jartas sýretteriniń kýási boldyq.

 

Derekkóz: nur.kz


You Might Also Like

Jańalyqtar

Jarnama