InfoHub Logo

Tyıym - halyqtyń tálim-tárbıe, úlgi-ónege, aqyl-keńes berýdegi tárbıe quraldarynyń biri. Bul, balalardy jaman ádet, jat pıǵyl, ersi qımyl, ádepsiz isterden saqtandyrýda mańyzdy qyzmet atqarady. "Ulǵa otyz úıden tyıý, qyzǵa qyryq úıden tyıý" degen maqal osyǵan baılanysty shyqqan. "Búıirin taıaný - qaıǵynyń, jaǵyn taıaný - muń-sherdiń, júresinen otyrý - ádepsizdiktiń belgisi" dep tanyp, oǵan tyıym salǵan. Demek, tyıym - halyqtyq pedagogıkanyń quramdas bóligi. Tyıym úlgileri men sózderi el ishinde óte kóp.

Adamǵa qarý, myltyq kezenbe.
Aqty jerge, sýǵa tókpe.
Adamdy shoshytpa.
Adamdy aınalma.
Adaldy arammen aralastyrma.
Asty qorlama, úrleme.
Ant ishp ábes sóıleme.
Amanatqa qıanat jasama.
Adamdy maldy attama.
Aýrý tileme.
Aramdyq oılama, isteme.
Aýrýǵa kúlme.
Aýzyńa ıe bol.
Aspanǵa qarap túkirme.
Aryńdy satpa.
Aramtamaq bolma.
Arýaqqa til tıgizbe.
Ádepsiz bolma.
Álsizge kúsh kórsetpe, zábirleme.
Áıelge óktem sóıleme.
Basyńdy shaıqama, soqpa.
Bosaǵada otyrma.
Bosaǵany kórme.
Baskıimińdi aıaǵyńa kıme.
Bos besikti terbetpe.
Bilmeseń aıtpa.
Beıýaqytta jylama, uıyqtama.
Bórkińdi teris kıme.
Balany basqa urma.
Betińdi syzba, qısaıtpa.
Balany shoshytpa.
Bireýge jamandyyq tileme.
Bireýdiń eńbegin, aqysyn jeme.
Bireýdi qarǵama, sókpe, tildeme.
Basyńa ıe bol.
Dinińe til tıgizbe.
Dushpanǵa senbe, jalynba.
Dosyńdy ókpeletpe.
Dúnıeqor bolma.
Dástúrge qarsy kelme.
Dámge túkirme, jamandama.
Dinińdi satpa, aıyrbastama.
Dastarqandy attama, baspa.
Dosyńdy satpa.
Erdiń sózin eki etpe.
Eńbekten qashpa.
Erinshek bolma.
Ernińdi shyǵarma.
Esikti qatty jappa.
Er-turmandy attama.
Zorlyqshyl bolma.
Zınaqor bolma.
Jamandyqqa jol berme.
Jaqsynyń jolyn kespe.
Jaman yrym jasama.
Jala jappa.
Jaman jerdi baspa.
Jelmen jaryspa.
Jaman tilek tileme.
Jamanǵa erme.
Jaqsylyǵyńdy satpa, buldama.
Jeńiltek bolma.
Jándikti óltirme.
Jerdi teppe, sabama.
Júreńnen otyrma.
Jelge qarsy túkirme.
Jatyp tamaq ishpe.
Jaman iske úırenbe.
Jamandyqqa jaqyndama.
Opasyz bolma.
Orynsyz oıbaılama.
Otpen oınama, shalqytpa.
Otqa túkirme, sý tókpe.
Otty attama.
Orynsyz iske aralaspa.
Oshaqty, jeroshaqty attama.
Ózimshil bolma.
Óz úıińdi kisimsime.
Ótirik, ósek aıtpa.
Ótirikshige erme, quptama.
Ótirik kúlme, jylama.
Ótkenge ókinbe.
Ótirik kýálik berme.
Ólgen adamdy tildeme.
Ólimge kúlme.
Ólim tileme.
Órkókirek bolma.
Pyshaq kezenbe.
Pyshaq júzin jalama.
Suramsaq bolma.
Sabyrsyz bolma.
Salaq bolma.
Suqtanba.
Sábıdi urma, teppe.
Sarań, paıdakúnem, usaq bolma.
Saýsaǵyńdy bezeme.
Saýsaǵyńdy tanaýyńa suqpa.
Saýsaǵyńdy aýzyńa salma.
Sýǵa dáretke otyrma.
Tamaqty jerge tókpe.
Tilazar bolma.
Tamaqty attama, jamandama, úrleme.
Tabaldyryqty baspa.
Túnde úı sypyrma.
Túnde tyrnaǵyńdy alma.
Tyrnaǵyńdy tisteme.
Tuzdy baspa.
Tamaqtyń ústine otyrma.
Tilińdi shaınama,burama.
Tamaqty soraptap ishpe.
Tańdaıyńdy tatpa.
Tizeńdi qushaqtama.
Túnde ysqyrma.
Tisińdi qaırama.
Tańerteńgi asty tastama.
Tentek bolma.
Túkirigińdi, qaqyryǵyńdy jutpa.
Teris sóıleme.
Iesiz úıge kirme.
Itke ojaýmen as quıma.
Iegińdi taıanba.
Ineni tisteme.
Kóptiń jolyn kespe.
Kónke topyraq shashpa.
Kirdiń sýyn baspa.
Kókiregińdi kerme.
Kúsh kórsetpe.
Kisi minine kúlme.
Kemtarǵa kúlme, mazaqtama.
Kisige saýsaǵyńdy shoshaıtpa.
Kisini syrtynan jamandama.
Kúldi shashpa.
Kóp sóıleme, kóp kúlme.
Kókti julma.
Keýdeńdi soqpa.
Kúnshil bolma.
Keshki asty baqpa.
Kóp uıyqtama.
Qolyńa ıe bol.
Qolyńdy silikpe, sermeme.
Qaıyqty teńseltpe.
Qudaıǵa tilińdi tıgizbe.
Qudaıdy umytpa.
Qabirdi baspa.
Qabirge qol shoshaıtpa.
Qart adamǵa kúlme.
Qyzǵanshaq bolma.
Qyzǵa qol jumsama.
Qudyqqa túkirme.
Qaqtyń sýyn ishpe.
Qonaqqa qatty sóz aıtpa.
Quıyndy qýma.
Qýlyq jasama.
Maldy úrkitpe.
Malǵa zábir jasama.
Maldy urma, boqtama.
Menmen bolma.
Mańdaıyńdy urma.
Maqtanshaq bolma.
Moınyńa jip nemese belbeý salma.
Mezgilsiz jatpa.
Mezgilsiz uıyqtama.
Mezgilsiz júrme.
Nandy bir qolmen úzbe.
Nandy jerge tastama.
Nan ústinen zat qoıma.
Nas, las bolma.
Namazdy buzba.
Namysyńdy taptama.
Nadanmen dos bolma.
Ýhileme.
Úıge syrtyńmen kirme.
Úlkennen buryn sóıleme.
Úlkennen buryn otyrma.
Úlkennen buryn jatpa.
Úlkennen buryn tamaqqa qol salma.
Úlkendi mazalama.
Úlkenge qatty sóıleme.
Úıge júgirip kirme.
Úıge jylap kirme.
Úıdi sabama.
Úıdi aınalyp júrme.
Úıde ysqyrma.
Urysqaqqa til qatpa.
Urlyq qylma, usaq bolma.
Urynshaq bolma.
Shaqyrmaǵan jerge barma.
Shalbar jastanba.
Ysyrapqor bolma.
Ydysty attama, teppe.
İshegińdi tartpa.
İshimdikke boı urma.
Halqyńdy jamandama.
Halyqqa qarsy sóıleme.
Ruqsatsyz kirme.
Rýhyńdy túsirme

---