InfoHub Logo

Panoramalyq alyp sheńber baıaý aınalyp tur. Eńistegi kresloda otyrǵandar birte-birte ushar basqa jetedi, shyrqaýdaǵylar áýpirimdep yldıǵa syrǵı beredi. Aýmaly-tókpeli hareket. Bári aınalys zańyna baǵynǵan bul jerde. Jurt, áıteýir, aınalǵanyna, kókke kóterilgenine máz. Nesine máz? Tapjylmaı-aq bıikke qol sozǵanyna ma? Essiz qýyrshaqtar quddy...

Tap sol aınalmaly dóńgelektiń qasynda ózgelerdiń órleýi men quldılaýyna qarap, arly-berli sendelip men júrmin. İrgedegi byqsyǵan káýaphanada qoıý qara murtty satýshy jigit qoly-qolyna juqpaı zyr qaǵady. Eldiń aýzynan túsken eki-úsh túıir talshyqqa bola eki sýyqtorǵaı álsin-álsin teketiresip, álsin-álsin jaǵalasyp qalady. Bul beısharalar da adam sıaqty. Ana alaýlaǵan urannyń tóbesine qara qarǵa qonjıa qalypty. Onyń oń jaǵynda «Almaty» men «Esik» restorandary jarnamalaryndaǵy daıashylar bizge kelmeı ketpeńder deıdi. Oı júgirtip qarasam, deni saý adam myndaı jerge kezdesýge shaqyra ma? Árıne, shaqyrmaıdy. Endeshe, men esýastyń naq ózi bolmasam da, soǵan teteles bireý shyǵarmyn. Máselen, Ǵalıasqar sabazyńnyń búıtpesi anyq. Sálıma da bundaı jerdi bir shaqyrymnan aınalyp ótedi. Al, bizdiń kýrstyń erke-totaılary meniń osy júrisimdi kórse bar ma, bir jylǵy áńgimelerine taýsylmas jeli taba qoıary anyq. Táńirim, olardy bul mańǵa jolata kórmesin.

Adam degen — ásire jumbaq ózi, ózgeni bylaı qoıǵanda, ózińie óziń beıtanyssyń. Voland aıtqandaı, erteńgi kúniń de saǵan beımálim. Keı-keıde adam minez-qulqynyń reńderin saralaýdyń ózine ǵalymdar talaı jyldaryn sarp etip jatqan joq pa? Men bolsam, qadalǵan jerinen qan alatyn ǵalym emespin, sondyqtan mundaı túıindi máselelerge qolymdy bir-aq silteı salýyma bolar edi. Biraq osy kúni arǵy jaǵyn óziń tap, ishiń bilisin, lám deme dep, kóp núkte qoıa salatyndar qaptap ketti ǵoı. Sonyń biri bop qaıtem.

Sharadaı basty osy kúni ne qınamaıdy: ǵaryshtyń ǵajaptarynan bastap, pıjaktaǵy oqaly túımege deıin. Tym alysqa qol sozyp qaıteıin, ózime jaqyn stýdentter ortasyn alaıyn. Sondaǵy ózara tartylys zańy nege súıenedi, neden bastaý alady? Myqty ekenińizdi bileıin, aıta qoıyńyzshy. Alǵashqy stýdenttik kúnderimnen bastap osy Ǵalıasqar men Sálımany nege tym ishtartyp kettim, onyń sebebi ne? Bastapqyda oǵan kim oı jiberdi deısiz? Qazirdiń ózinde de soǵan dál jaýap bere almaspyn myna men. Ásili, adamdy ózara jaqyndastyratyn gen shyǵar, odan keıin — kóńil úndestigi men bir-birin túsinýshilik bolar. Jalpy, ıdeıa boıynsha, qıyn espetiń jaýaby solaı shyǵýǵa tıis.

Bútindeı adam balasy qyzyq pa, basybútin men qyzyqpyn ba osy? Ońasha qalǵanda álgindeı saýaldy ózime jıi qoıatyn bop júrmin. Onyń da óz sebebi bar-aý. Jelkildegen on segiz romantıkasynan arylǵannan keıin jaqyn-juraǵat, jora-joldas peıilin aqyl eleginen ótkize bastaısyń. Dos kóńiliniń ótkinshi, esepti bolmaǵanyn qalaısyń. Biraq syıly bir profesorymyz aıtpaqshy, «ómirde ne bolmaıdy». Kúnderdiń kúni etene jaqyn dep júrgen joldastaryń seniń muratyńa, seniń armanyńa kúmandana, kúle qarasa, odan ótken qasyret, odan beter ýyt joq. Seniń olarǵa degen ystyq yqylasyńdy kóktemniń sońǵy kúnderindegi yzǵardaı úsik shalady. Olardyń orbıtasynan sen alystaı beresiń. Umytýǵa tyrysasyń, ózegińdi ashýtastaı ókinish órteıdi. Ol derttiń emi joq, esh ýaqytta jazylmaıdy, syzdap qoıyp júre beredi. Kúni-túni janyńdy jegideı jeıdi...

Oı eleginen ótkizsem, deni saý adam myndaı jerge kezdesýge kele me? Ana beti qyzarǵan urannyń ústindegi qara qarǵa da qarasyn batyrypty. Onyń oń jambasyndaǵy «Almaty» men «Esik» restorandarynyń jarnamalary bizge kirip shyǵyńdar deıdi. Kirip shyqqanbyz, esikterińizdi aıqara ashqanbyz. Senbi kúni Sálıma, Ǵalıasqar — úsheýmiz sabaqtan shyǵyp, kishigirim taýdy qoparyp tastaǵandaı kergı aıaq basqanbyz.

Kókke shapshyǵan sýburqaqtar, haýyz sýy aınalasyna dym búrkip, salqyn sabatqa bólep-aq tur. Nemerelerin terbetken ájeler, áńgime-dúken qurǵan zeınetkerler, shahmat qyzyǵyna berilgen áýesqoılar jataǵan oryndyqtarǵa jaıǵasypty. Kóshege kóz salsaq: aıaq kıim dúkenine kirip-shyǵyp jatqan bıbiler, kósteńdegen boıjetkender, zaıybtarynyń janynan eki eli qalmaı júrgen sekemshil jigitter. Kógershin úıirin úrkitip, apyl-tapyl basa jas sábı júr shat-shadyman bolyp. Úsheýmiz kelip osylarǵa irgeles jaılasamyz. Shaýyp kelge ebi bar Ǵalıasqar, elpildek Ǵalıasqar úsh balmuzdaq alyp jetti, anadaı jerde adam tappaı júrgen fotografty erte keldi. Osyndaı umytylmas sátterden estelik qaldyrmasaq, tarıhqa qıanat emes pe?

— Meni myna jigittermen birge sýretke túsire qoıyńyzshy, sir le photographe, — dep

Sálıma qubyla til qatty. Eskiniń sarqytyndaı sýretshi shal eljirep ketti, bilem, kópti kórgen kózáınegin mańdaıyna ysyra:

— Jalǵan-aı, bes-alty qyrdan asyp kettik, áıtpese myna eki shırlen qasqa mańaıyńa jolaıtyn ba edi, ma beaute! — dep bar komplımetin aqtaryp saldy.

Sálıma, áne, kórdińder me, qadirimdi bilmeısińder-aý degendeı jarqyraǵan múıiz kózildirigimen ot oınaǵan janaryn qaraıta qoıdy. Men ne deıin, olaı bolsa, bar aıyp Ǵalıaqardyń moınyna.

Osy úsheýmizdiń soqpa aýrýdaı oqta-tekte restoran, kafe jaǵalaıtyn ádetimiz bar. Búgin sol bereke bizdiń jurtqa qaıta oraldy deı berińiz. Oǵan qabaq shytatyn biz be, úırengen jolmen «Esik» restorany tabaldyryǵynan attaı berdik. Zal ántek qana tolypty. Mármer tireý tusynda egde tartqan eki adam sıgaretterin býdaqtata qol sermesip tur. Onan áride — jelpinip alǵan ózimiz quralpy qyz-jigitter. Biz ornyǵa bere orkestr ekspromtpen bastap, Brodta júretinderdiń bári biletin áýenge kóshti. Seleý shash qyz ben qara kóbelek taqqan jigit bıtldardyń «While Mi Guitar Gently Weeps» kompozısıasyn óz mánerlerine salyp, ásire syńsytyp alǵan sıaqty. Eleýsizdeý bir buryshqa jaıǵasqan biz qyzǵylt kabarneni urttap qoıyp, ana-mynanyń basyn shalyp otyrmyz. Sálıma Hemıngýeıdiń buryn oryssha aýdarmasyn qarap shyqqanmyn, unamaǵan; endi aǵylshynsha oqyp kórdim, kórkemdikten jurdaı, tek kofe, valpolıchella, vıskı ishkenin, ana kósheden myna kóshege ótkenin tizbeleıdi, túkke turmaıtyn jazýshy eken dedi. Ǵalıasqar maquldaǵandaı basyn ızedi. Men úndemedim. Sabaq berip júrgen profesorlarymyz qaıdan shet qalsyn mundaıda. Olardy da biraz jerge aparyp tastadyq. Ǵalıasqar ejelgi babymen búkil adamzat balasynyń, onyń ishinde osynda otyrǵan úsheýdiń densaýlyǵy úshin tost kóterdi. Janqaltasynan biz estimegen anekdottardy birinen soń birin sýyryp tastaı berdi. Kúlkiden ishegimiz túıildi. Adamnyń kúlkiden óletin ras shyǵar, teginde. Sálıma bizdi dırıjerdaı úıirip otyrǵan Ǵalıasqarǵa qarady:

— Aınam, sen bılep kelseń qaıtedi, — dedi jaılap. Ol ámirińizge quldyq degendeı basyn ıdi de, kóńildi top ortasyndaǵy qarqoshqyl qyzdy alańǵa shaqyrdy. Ekeýi tamam bıshilerdiń arasynda ásem qozǵalyp, bıazy esip barady. Sálıma kokteıliniń muzyn tútikshesimen qozǵaı otyryp, maǵan baıyptaı qarap aldy, bozǵylmen shyr aınaldyrylǵan kózin bir tóńkerdi de:

— Qaraı gór, talǵamy bar. Afrıkanyń alqorysyn qaǵyp tústi, — dep Ǵalıasqardy ıegimen meńzedi. Onyń úninen suqtaný men qyzǵanyshtyń bilinenr-bilinbes taby jylt etkendeı. Qyzdardyń mundaı qylyǵyna kóńil aýdaratyn biz be, dáriske bireý táýir birdeńe ilip kelse, álem-tapyryq bolatyn salkerimderdiń minezi ózimizge belgili. Sondyqtan bıge qarap otyra berdim.

— Sáken, osy biz saǵan dospyz ǵoı, solaı emes pe?

— Oǵan kúmániń bar ma edi?

— Solaı de... Álgi boıjetken... Mynanyń dámi qalaı ózi? Ne dep edim? Á-á, bir nárse suraıyn ba senen? Osy bizdiń qyzdardyń aıtyp júrgeni ne áńgime?

— Bizdiń qyzdar ne demeıdi. Túsinbedim.

Men ras túsinbedim, dáneńeni túsinsem buıyrmasyn. Sálımanyń tumandatyp «biz saǵan dospyz ǵoı» degenine de boılap bara almaı otyrmyn. Eki qolymdy jaıǵannan basqa amal qalmady.

— Aqymaq bolma, aqymaqtyq saǵan jaraspaıdy. Bahty izdep barǵan qyzdar seni konservatorıanyń organ zalynan kóripti ǵoı. Qasynda bir perızaty bar deıdi...

— A-a, onda turǵan ne bar eken. Eto — ne kramola. Men qyzdarmen qydyrmasyn degen zań shyǵyp pa? — deımin boıym jeńildeı túsip.

— Eshteńe joq. Seniń sol perishteń kim ózi sonshalyq?!

— Faýzıa ǵoı.

— Faýzıa! Sózińe bolaıyn. Faý-ý-zı-ıa. Po-moemý, nıchego. Ádemi. Esimi ádemi eken deımin, sonda menen de sulý ma?

— Senen artyq jan bar ma búkil Almatyda, — op-ońaı qutylyp ketkim kelip edi, qaıdan qutqarsyn, rıza bolsa da rızalyǵyn berer emes.

— Málimet tolyq emes!

— Biz osynda ne úshin keldik? Kóńil kóterý úshin. Álde seniń hobbıiń tergeýshilik pe?! — meniń únim shynydaı shyń-shyń ete qaldy.

— Qoǵamdyq negizdegi sosıolog deseń, dálirek bolar. Men qyzdar jaǵynan ókilettik alyp kep otyrmyn. Mandatymdy kórseteıin be? Mektep oqýshylary qusap syryńdy seıfte ustaǵyń kele me? Onyń bolmas. Sen bizdiń qyzdardy bilmeı júr ekensiń, olar onan da myqty brondy kúl-talqan etken, — dep Sálıma kúlip jiberdi. Men de jaı ǵana ezý tarttym.

— Senderden, ásirese ekeýińnen syr jasyryp ne bopty. Yńǵaıy kelmeı júrgeni.

Kádimgi qyz. Bir qyzyǵy, ondaı esim arab hanshaıymdaryna laıyq eken. Egıpettiń taqtan taıǵan koroli Farýktiń bir qyzynyń aty Faýzıa, — osy tusta artyǵyraq ketip qalǵanymdy ańǵarmaı qaldym.

— Aha! Hanshaıym de. Sonda meniń de shahzadalyqtan úmitim bar de! Áıtpese biz seni menmendikten, egoızmnen jurdaı dep júrsek. Al, mártebeli, máligim, sizdiń álgi ertegideı han qyzyńyz qaıda oqıdy? A?

Orkestr muqym Odessanyń gregi men evreıi ezilip tyńdar ańqyldaq áýenge aýysa berdi. Biz otyrǵan ústelge shalyqtaı kelgen beıtanys jigit kútpegen jerden reverans jasap Sálımany bıge shaqyrdy. Ánsheıinde bundaı suqsyrlardyń esin áp-sátte jıǵyza salýǵa bolar edi. Biraq dál qazir meni Sálımadan arashalap alǵannyń bári dos. Sálıma:

— I'm sorry, I do not dance with the condition not reached. Go and add a couple of glasses of good brandy, - dep ananyń betine sıgaret tútinin burq etkizdi. Serisingen jigitke budan artyq jerleýdi oılap tabýdyń ózi qıyn. Beıshara ne isterin bilmeı ańtarylyp qaldy, aqyrynda narttaı qyzaryp jaıyna ketti. Bı ataýlynyń túbine jetip Ǵalıasqar da ornyna otyra berdi.

— Álgindegi saýalymdy aıaqsyz qaldyrma. Menińshe, qyzdardyń talap-tilegin múltiksiz oryndaý, kóńilin aıtqyzbaı tabý — tárbıeliliktiń belgisi. Iá, sonan...

Osyndaı suǵanaqtyqty janym jaratpaıdy. Bireýdiń túpkirine qol salýdyń qajeti ne? Basqa bireý bolsa mana shart ete túser edim, tek Sálımany syılaǵandyqtan:

— KazPI-de, tarıh fakúltetinde, birinshi kýrsta. Qanaǵattanǵan shyǵarsyń, — deımin osymen áńgime támám boldy degendeı shanyshqymen táleńkeni shyqyrlatyp.

— E-e, qudaı qurtsyn, solaı ma? Ol jerde Tilesh Shoıynbaev degen meniń naǵashym sabaq beredi. Profesor. Dám alsańshy, nemene jaýar bulttaı túnere qaldyń. Ǵalıasqar, aınam, sen myna syrttan kelgenderge taǵy bir óner kórsetip kelseń qaıtedi. Áıtpese baıqus qazaq aǵash basynan keshe ǵana tústi dep júrer...

— Maǵan aıtar naqylyńdy Ǵalıasqar da estisin. Sonyń bárin jeke ózim ıemdenýim astamshylyq bolmaı ma? — men sál-pál kúlgensidim.

— Ǵalıasqar myrzamen kezinde dál osyndaı áńgime ótkizilgen, oń jolǵa sonan keıin tústi batyryń... Him... Sáken, sen beri qara, sen kim, biz kim? Men keıbireýler sıaqty syrttan sóılemeımin. Dattasam da, maqtasam da kózge aıtam. Sen usynǵan jobalardy qasqa bastardan bastap, stýdentter qaýymy da jer-kókke syıǵyzbaı maqtaıdy. Oǵan talasym joq. Men de senen kem soqpaımyn, ony óziń de bilesiń. Anadaǵy referatyń da myqty. Demek, ǵylym joly saırap jatyr. Saırap jatyr degenim qate bolar, onda qaıbir dańǵyl jol bar deısiń. Taıaýda sen jas ǵalymdar keńesine bir joba ákeldiń ǵoı. Sony men qaıdan kórdim dep kóp oılandym. Súıtsem, seniń sol dúnıeń Djon Portmannyń «Hyatt Regency Hotel»-ine sál-pál uqsap ketipti. Qudaı saqtasyn, kóshirme dep turǵam joq. Seniń jobań odan áldeqaıda árli, áldeqaıda tıimdi. Sen ondaı-ondaıǵa kóńil aýdarma, azyn-aýlaq bulǵaq-syrǵaqtar «men ǵanamyn» dep júrgenderdiń talaıynyń basynan ótken. Negizgi baǵytyń durys, aınalmaly restoran men ıntererińniń sheshimi bas barmaqtaı. Meniń bir qyzyǵatynym, sende tabıǵat bere salǵan birdeńe bar, týma talant deýshi me edi. Genniń oıanýy deıin be álde? Babalarymyzdyń ǵajaıyp qala salýshylyq óneri, áıteýir, bireýdiń qany men janynan kórinýi kerek qoı... Jaraıdy, ony qoıshy. Qysqasy, sol bardyń kózin asha túsken abzal. Bala emessiń, muny túsinýge tıissiń. Osym durys pa? Durys!

Solaı ekenin ózim de bilemin. Endeshe, myna Sálımanyń uly aǵartýshydaı saıraýyna jol bolsyn. Qaıda tartyp barady, qaıda áketip barady meni. Túsinip bolmaısyń. Bokalyn qos qoldaı ustaǵan Sálıma qolyndaǵy saǵatyna eki qarady. Sharabyn ústelge qoıa berip, moınyndaǵy oramalyn serpip tastady.

— Olaı bolsa, qolaıly jaǵdaı, jaǵymdy orta kerek emes pe? Kerek! Meniń qazir aıtaıyn dep otyrǵanym toǵysharlyq shyǵar. Sen aldymen tyńdap al, ýájińdi sońyra aıtarsyń. Sen Dostoevskııdiń ánebir keıipkeri syqyldy kelistilik, jarasymdylyq jolynda ıneniń jasaýyndaı qaraýlyq jatsa, úılesimiń ózińe dep bezip keter adamdar sanatyna jatasyń. Qazirgi zaman basqa, túsinseńshi. Túpki maqsat degen bolady. Búgingi kúndi álpeshteýden ne utasyń. Men aıtsam, saǵan ana balapandaı qyz qandaı jaǵdaı jasamaq? Seniń týyńdy turmys taýqymeti-aq jyǵady, onda qosh bol tvorchestvo, alystan men mundalaǵan alqyzyl arman. Ana stoldaǵy tańqar tanaý tolyqsha qara qyzǵa qarashy — ákesi obkomnyń birinshi hatshysy, qasyndaǵysy — Alekseı Gýrskıı degen tanymal boksshy, ári oqqaǵary, ári boıfrendi. Bular ómirdiń ótkinshi ekenin sezbeıdi, qumarlyqpen kún keship júr. Keıin ókinedi, biraq ókinish ótken shaqtyń esesin qaıtara ma? Kúnderdiń kúni sen ótken ómirdi bir súzip ótersiń. Sonda solaı nege istemedim dep barmaq shaınarsyń... Al ondaı qasyretten aýlaq bolý úshin ǵumyryńdy modeldeı bil. Toqta, toqtaı qal, men de adammyn, mende de júrek bar. Biraq men realıspin, romantıkaǵa sergek qaraımyn. Sentımentalızmdi mańyma jýytpaımyn...

Maǵan tasqa tıgir jótel jabysyp, qıqyldap-shıqyldadym da qaldym. Basqa-basqa, dáp Sálımanyń aýzynan myndaı sóz shyǵady dep kim oılaǵan. Osy sát ol «ómirińdi qaýipsizdendir!» dep eminip otyrǵan saqtandyrý agenti sekildenip ketti. Meniń keler kúnimdi ólshep-piship otyrǵan myna qyzdy orystardyń nebir nárli sózine sylqıta toıdyryp jiberýge bir oqtalyp baryp qaıttym. Naq osy jolǵy oıynǵa bizdiń barymyz tigilip otyrǵanyn sezdim, sezdim de bosańsı berdim. Ǵalıasqardyń she, Ǵalıasqardyń myna áńgimege túk qatysy joqtaı arly-berli ótkenderge, bylq-sylq etken beldemsheli daıashylarǵa qarap beımana otyrǵan jaıy bar. Áldekim syqyldy adamnyń ár sózinen, ár qylyǵynan astar izdemeýshi edim. Osyndaı páleniń shyǵaryn onyń bilgenine shúbam qalmady, ekeýiniń sóz baılasyp alǵanyn da endi shamalap otyrmyn. Sálıma sónip qalǵan sıgaretin myjǵylaı salyp, jańasyn tutatty.

— Mahabbat deımiz, kúıdim-súıdim deımiz. Shynaıy baqytqa qoly jetken óner adamyn tarıh jaryqtyq bilgen emes. Ana Hemıngýeı tórt ret úılengen. Ózimizdiń Muhtar Áýezov she? Qanysh aǵamyz she? Sen de pendesiń, jalǵyzdy mise tutam deısiń be? Ekitalaı... Qazekeń «jaqsyny jatqa berme» degen. Tek qyzǵa qarata aıtylǵan sóz emes. Óziń bilesiń, jıyrmasynshy-otyzynshy jyldary qazaq zıaly jigitterin tatar matýrlary qaǵyp alatyn, kele-kele osydan birdeńe shyǵady-aý degen er-azamattardy evreı men orystyń marjalary qoımaıtyn boldy. Áleýmettik báseke dep sony aıt. Onan keıin ulttyq biregeılik pen tutastyq qaıda... Tyrjıma, ınternasıonalıs nedodelannyı. «Adamzattyń bárin súı baýyrym dep» — eto ne aktýalno. Qoıshy ári, qaıdaǵy násilshildik. Bul — taýdaı problemanyń bir qyry. Aıtpaqshyly, tarıhshy qyzyń qazaq pa? Aty bylaı, netıpıchnyı qazaqqa...

Taıaqshalary tarsyldap, orkestr barabany kúmpildeı jóneldi, qos gıtarıst údete kósiltip, onan ármen bezek qaqqyzyp, jeliktirip áketti. Jurtshylyq aıaǵy satyrlaǵan yrǵaqty qýa dúbirletti kep jappaı. Baǵanaǵydaı emes, adam kóbeıip qalypty. Qyzyp alǵan kavkaz jigiti «assalap» shyrkóbelek aınalyp júr. Myna restoran endi-endi babyna kele bastaǵandaı. Qasymda otyrǵan Sálımanyń daýysy ózge planetadan talyp jetken dybystaı qulaǵyma emis-emis shalynady. Ý-shýdyń asqynǵanynan ba eken, bálkim.

— Sen sondyqtan ózińniń de, anaý jap-jas qyzdyń da obalyna qalma. Ol óz baqytyn tabady. Kózińdi óıtip shaqshıtpa. Seniń teńiń — daryny ózińmen deńgeıles ózimizdiń qyzdardyń biri, nemese ana akademık Arynǵazıevtiń qyzy Maıra. Jolyqqan saıyn seni suraıdy. Seni súıetin, súıeıtin demeı-aq qoıaıyn, baǵyt-baǵdar silteıtin adam kerek saǵan. Sen onsyz eshqandaı bıikke kóterile almaısyń. Nol shkalasynda, qazirgi úmit kúttirer qalpyńda qalasyń. Ózińniń kimiń bar, aıtshy, jalǵyz shesheńnen basqa?..

Men ne aıtarymdy bilmeı qaırańdap qaldym. Jerge bir, kókke bir kóz tastadym. Osylardyń oıyny ma, shyny ma dep birese Sálımaǵa, birese Ǵalıasqarǵa qaradym. Shyndary. Ne aıtaıyn bularǵa? Ornymnan teńsele kóterildim. Maǵan búgin birdeńe kórinetin shyǵar, kórindi-aý deımin. Keıin óz qylyǵymdy saraptap qarasam, osyndaı qysyltaıań kezeńde adamnyń kóńil-kúıin jasytpaı berýge tókpe óleń ǵana qaýqarly eken. Ábden qystyqqanda taý ózenindeı tasqyndaǵan jyrdy babalarymyzdyń túıdek-túıdek tastaıtyny sondyqtan ba deısiń.

— Sálıma, men byltyr Lenıngradta bir keremet aqynmen tanystym, — dedim tistene turyp. Sonyń mynadaı óleńi bar:

Kak malo nýjno dlá smırená:
vsego lısh gorstochký ýma.
I vot slýchılos ozarene:
ıa razgládel lúdeı, doma;
postıg bezmolvıe kamenev,
ı podvıg ptıchego trýda,
ı chto peschınký ne zamenıt
soboı nıkto ı nıkogda;
ı smeh travy, ıspıvsheı vlagı,
ızgıb rekı, proval dojdá,
ı etı ıarostnye flagı,
ı vechnyı tot prıshýr vojdá —
vsó ozarılos kak by vnove,
ı vsó pronzılo kak by vnov!..
I net nı jalob, nı ýslovıı, —
odna Zemlá, odna Lúbov...

Saıqymazaqtana aınalama bas ıdim. Jurttyń bári maǵan qarap qalypty. Mundaı qyzyqty birinshi ret kórip otyrǵandaı. Álde meni Balmontqa balady ma? Báz bireýler qol shapalaqtap jatyr. Mana Sálımany bıge shaqyrmaq bolǵan masańdaý jigit tipti súımek bolyp betime umtylyp júr.

— Óleńniń avtory Gleb Gorbovskııdi dáıim esterińde ustańdar! — dep men syrtqa umtyldym. Ǵalıasqar qosa shyqty. Qoltyǵymnan dememek bolady.

— Súıemeı-aq qoı. Qaıtesiń. Tabanym taımaıdy, — deımin Ǵalıasqardyń qolyn aqyryn ysyryp. Ol maǵan músirkeı qaraıdy. Em qonbaıtyn, dám-tuzy taýsylǵan syrqatqa týǵan-týsqandary osylaı esirkeı qaramaýshy ma edi. Jazǵan-aý, qaıta, men seni aıap, saǵan janam ashyp turǵan joq pa? Janymyzdan ótip bara jatqan kózildirikti, qarny kórnekileý mástek jigit áıeline:

— Osylardyki rahat, tapadaı tal túste áke-sheshesiniń tapqan-taıanǵanyn sýdaı shashyp júr. Bizdiń kezimizde... — dep ótken shaqta sóılep uzaı berdi.

— Qaıtsańshy, barsańshy, Sálıma kútip qaldy, — deımin Ǵalıasqarǵa jalynǵandaı bolyp. Meniń qasymnan endi ózine oryn tabylmasyn sezdi me, shashyn silkip tastap keri qaıtty. Endigári ekeýmizdiń, joq, úsheýmizdiń jolymyz áste qosylmas. Bir aýdıtorıada otyrsaq ta bir-birimizdiń aramyz alshaq keter tipten...

...Alyp panorama sheńberi baıaý aınalyp tur. Joǵarydan qarasań, qala túp-túgel kóz aldyńa keledi. Sonaý kókjıekten syǵalaǵan kúnniń jarym-jartysy ǵana qalypty. Qyp-qyzyl bulttar. Aınalmaly panoramalyq dóńgelektiń túrli-tústi shamdary jarq ete tústi. Ymyrt úıirilip keledi. Shar-shardan ón-boıyna qan júgirgen jarnamalar, dúkender samalalary aqshyl-kókshil boıaýlaryn kúlimdetip, jadyrap shyǵa keldi. Júrginshiler, tramvaılar qańǵyr-kúńgiri, gýildegen troleıbýstar. Myndaı ysqaıaqtyqqa Egıpet pıramıdalaryndaı alystan munartqan kógildir taýlar ǵana selsoq qabaq tanytady. Qozǵalysty, dınamıkany ol qaıtsin... Men sekýndy typyrshyǵan saǵatyma qaraımyn, qaraǵash túbindegi shynjyrly oryndyqqa salmaq sala otyra ketemin, ózimdi ózim terbeımin...

— Kóp kútip qaldyń ba? — bul Faýzıa ǵoı qolyn shapalaqtaı saq-saq kúlip turǵan. — Men anaý jerde saǵan qaradym da turdym. Myna sheńberge nesine jaltaqtaı beresiń.

Faýzıa neon shamdaryndaı ezý tartady. Kóńildi. Biz baq arasyndaǵy taqtaq jolmen qol ustasa júremiz de qoıamyz.

— Sáken deımin, endi ary barmaıyqshy, men qorqamyn. Barmaıyqshy ol jaqqa, sondaı qarańǵy. Ana músápirsı qalǵan qaıyńdardyń ar jaǵynda aýzyn búıtip ashqan qubyjyq tyǵylyp turǵan syqyldy. Sen kúlip tursyń ǵoı, senbeımisiń sen? Ras-ras. — Faýzıanyń kózi baqyraıyp shynymen úreılenip qalypty. Men onyń tilin qyzyq kórem be, álde balalyǵym ustaı ma, bilmeımin, yzalandyra túskim keledi.

— Qorqaq, qorqaq, mássaǵan! Shynymen be? — dep mazaqtaımyn.

— Endi she. Men kishkentaımyn, sen kishkentaı emessiń.

— Menimen birge júrseń de qorqasyń ba? Men she?

— Jo-joq... Aha, solaı sıaqty. Tipti keı kezde senen de qorqa bastaımyn. Esińde me, byltyr avtobýs ishinde: «Aıaǵymyz aıaǵyńyzdyń astynda qalyp qoıǵany úshin keshirim ótinem», — dep ájýalaǵanyń. Sosyn tesile qarap tursyń, qorqyp kettim... Tanymaıtyn adamǵa solaı qaraýǵa bola ma eken?

— Sen qaraǵan joqpysyń?

— ...

— Nege qaradyń sonda? — deımin sol ýyzdaı sátti qaıta esime alyp.

— Bilmeımin, qaraǵym kele berdi. — Faýzıa tómen qarap kúlimsireıdi. — Al sen she?

— Bilmeımin, qaraı bergim keldi saǵan...

— Sáken deımin, keteıikshi, mamamdy úreılendirgim kelmeıdi. Sotqarlar soǵyp, ne jazym etýden taıynbaıdy degen bolatyn. Men bar ǵoı, ólimnen jaman qorqam, qym-qıǵash túster kórem ylǵı. Sen bilmeısiń ǵoı, meniń papam qatty aýrý. Aýrýhanada. Túk sóılegisi kelmeıdi, barǵan kezde teris qarap, qabyrǵaǵa qadalyp qalady. Endi qalǵany... Sonan keıin mamamdy renjitkim kelmeıdi. Áıtpese sondaı erke bolatynmyn.

Men baǵanaǵy jelbastyǵyma qatty ókinemin. Osy maǵan ómiri aqyl kirmeıtin bolar. Birde alaı, birde bulaımyn. Álginde ǵana tunjyrap tur edim endi jadyraǵan aspandaımyn. Jerge bir qaraımyn, kókke bir qaraımyn — meniń sasqandaǵy ádetim osy. Súıtemin de:

— Qoı-qoı, ondaı nárse aıtpasańshy, — deımin Faýzıany qushaǵyma tartyp, — bostan-bos úreı nege kerek. Sen myqty jan emespisiń. Moıymaý kerek ondaıǵa.

— Túý, Sáken-aı?! Sen óziń birtúrlisiń. Bireýdiń sózimen jubatpashy, áldekimderdi qaıtalamashy, keregi joq... Seni ókpeleteıin degen joqpyn, sen tyrsıma, jaraı ma? Bir jaqsysy, sen ótirik aıta almaısyń, men saǵan qashanda senem. Men seni bar ǵoı, seni shyn unatam, ras jaqsy kórem... Súıemin seni... Al, budan bylaı seni óziń sóıle, óziń tap, ózgeniń sózin qaıtesiń. Sonda men seni onan saıyn jaqsy kóre túsem, — Faýzıa maǵan móldireı qaraıdy. Budan artyq baqyttyń keregi ne maǵan. Keregi joq. Aýzyma sóz túspeıdi, tek qana:

— Faýzıa, janym Faýzıa... Nemene biz osy... Al, meniń tapqanym bar! Óz tapqanym bar! Aıtaıyn ba, a, aıtshy deshi, — deı beremin. Ol kúlimsirep basyn ızeıdi erkelikpen shyr aınalyp.

— Ol, ol sensiń, sensiń, janym!

— Sáken, Sáken-aı... Qoıshy endi, — basyn bulǵalaqtatyp jolatpaıdy, sosyn meniń jaǵymnan ustap:

— Kel, onanda men súıeıin, mine, bylaı, boldy ma? — deıdi jymıyp. Men basymdy shaıqaımyn.

— Al, onda taǵy da, sen sondaı pále ekensiń. Qoı endi, kettik. Áne troleıbýs keledi, — dep qolymnan tartady. Júgirgennen júgirip otyryp uzynsha salonnyń esiginen attaı beremiz. Qaljyrap otyrǵan kondýktor kempir:

— Parkke, parkke baramyz, — dep eki bılet usynady.

Biz qaraptan-qarap kúlip jiberemiz. Onysy nesi, biz parkten kelemiz, bular parkke baramyz deıdi. Jerdiń jumyr ekenin, tynymsyz aınalyp jatqanyn osynyń ózi-aq dáleldep turǵan joq pa?

— Baqytty bıletti qara, — deıdi Faýzıa janary jalt etip. Rasynda da baqytty bılet eken, ekeýmiz jerden jeti qoıan tapqandaı qaraımyz álgi alty oryndy tylsym sandarǵa. Bul dúnıede bulardan keremet belgiler joq biz úshin. Biz baqytty bıletke, baqytty sátterge senemiz.

Kógildir kerim troleıbýs eki symnan qos qoldaı ustap Gogol kóshesi boıymen ýildep keledi selk-selk etip. Faýzıa meniń keýdeme basyn súıep, júregimdi tyńdap otyr. Lúpil júrek ǵalam saraıyna syımaı bulqynady-aı bulǵaq qaǵyp.

---