InfoHub Logo

Men ájemdi dúnıedegi eń baqytty ananyń biri sanaıtynmyn. Óz qursaǵynan shyqqan úsh ul, bir qyzdan ónip-ósken órkenniń ózi kishigirim bir aýyl derlikteı bop qaldyq. Eń úlkeni meniń ákem Kósembaı — kolhozdyń bas býhgalteri, dúnıeni qalaı shaıqap júremin dese de qolynan da, tilinen de keledi; ortanshysy Ásembaı — kolhozdyń mańdaı aldy shopandarynyń biri. Moskva, Almatydaǵy májilis, kórmelerge jylyna úsh-tórt baryp qaıtady; kishi uly Eselbaı — joǵary oqý ornyn, odan keıin aspırantýrany bitirgen, ǵalym degen ataq alýǵa súıem qarys júrgen adam, qazir aýdandaǵy bedeldi qyzmetker; al kenjesi Márjápıa — úsh aǵasynyń arqasynda mańdaıynan eshkim qaqpaı bula bop ósken, adýyn qyz, jýyrda ǵana aýyldaǵy eń kórikti jigitke uzatyldy.

Mine, ájemniń barar óristeri osyndaı. Endigi bir ańsaıtyny shóbere súıý, tek átteń nemereleri kámeletke tolmaı jatyr. Nemereleriniń eń úlkeni — men on altyǵa bıyl ǵana toldym. Árıne, on segizge tola qalǵan kúnde de úılene qoıaıyn dep júrgen men joq. Biraq ájemniń jatsa-tursa armandaıtyny meniń tezirek ósýim.

— Jeńisbegimdi aıaqtandyryp, osynyń bir shúıkebasyn kórsem, — dep tileıdi. Men onyń sózin estimegen adamsha qyzarańdaı kúlip únsiz qutylamyn. Bylaı shyǵa bere oıǵa qalamyn da, ishteı: «áje-aý, kóresiń ǵoı áli bárin. Tipti meni qoıyp, bıyl ǵana mektepke barǵan Esettiń de shúıkebasyn kórersiń áli» deımin. Shynynda da meniń ájem áli jas — alpystyń úsheýinde ǵana, kárilikke jeńdirmegen, júris-turysy jınaqy, pysyq. Alaıda, qaradaı júrip ólimge daıarlanǵanyna biraz jyl boldy.

— Asqazanymnyń túbinde bir pále bar. Qansha júrgizer deısiń, alyp tynady ǵoı, — dep qoıady.

Óziniń enshisindegi úlken kebeje qara sandyqta: úsh balasy ápergen úsh qamzol bar — kók barqyt, jasyl barqyt, qońyr barqyttan tigilgen, birde-birin ıyǵyna ilgen emes, ádemilep qattap búktep, qalampyrlap salyp qoıǵan. Ol azdaı áneý bir kezde Márjápıa qara plúshten taǵy bir kamzol tigip ákep berdi. Sonda, ájemniń qazir, súıegime salynady degen tórt sý jańa kamzoly bar, al tazadan tigilgen, atlas, sháıi, jibek kóılek degender búkil bir aýyldyń kempirlerine úlestirýge jeterlikteı shyǵar.

Amal ne, ájem sonyń birin kımeıdi. Ylǵı bir arzan buldan tigilgen kóılekter men ákemniń etek-jeńi qyrqylǵan eski pıdjagin kıip alyp, erteden qara keshke deıin salp-sulp etip sharýasynan qoly bosamaı júrgeni. Beınetqor-aq adam. Qaı balasynyń úıine barsa da basynan asqan úı sharýasyna tap bolady.

Ákem kolhozdyń bas býhgalteri bola tura bizdiń úı qysy-jazy otynǵa bir jaryǵan emes. Aǵash otyndar arbalap kelip te jatady, biraq jylan jutqandaı esh shaq kelmeıdi. Birer jetiden keıin sıraǵymyzdy jaqqandaı bop otyryp qalamyz. Sondaıda ájem maǵan bir arbany jekkizedi de, mal jaıylǵan óriske baryp kúni boıy tezek teremiz, qýraı oramyz, al keıde ketpenmen tobylǵy shabamyz.

Ásembaıdyń úıine barsa, kózi syǵyrańdaı jasaýrap kúndiz-túni eski qara is mashınasynyń qulaǵynan túspeıdi. Sonyń úpir-shúpir bolǵan qara sıraq balalaryna kıim tigip, eski-qusqysyn jamap-jasqap, kir-qońdaryn jýyp berip taqa boldyrady.

Al, Eselbaıdikine bardy degenshe, ájemdi kebejedeı qara sómkeni arqalap, aıaǵynan taýsylyp kúnine bir ret aýdan ortalyǵyndaǵy dúken ataýlylardy adaqtap shyqty deı ber. Qaı dúkenniń aldynda kezekte turǵan jurt bolsa, ájem solardyń ishinde.

Qysqasy, bir balasynyń úıinde jany jaı taýyp, raqattanyp otyrǵan emes. Endi sońǵy kezde Márjápıa da qyńqyldap, mazasyn alyp júr. Aıaǵynyń aýyrlaı bastaǵanyn, jaqynda sábıli bola qalsa, ájemniń óz qolyna baryp turýyn jıi aıtady.

Múmkin sonyń bári de ana úshin baqyt shyǵar. Óle-ólgeninshe qolynan kelgeninshe balalarynyń otymen kirip, kúlimen shyqqandy árbir ananyń ózi-aq tileıtin shyǵar. Óıtkeni ájemniń kórshi-kóleń kempirlerge:

— E, alla, osylardyń beıneti maǵan zeınet emes pe. Osylardyń aldynda ólsem armanym bar ma, — dep aıtqanyn talaı ret estigem. Sondyqtan da men ájemdi dúnıedegi baqytty ananyń biri sanaıtynmyn.

Keı-keıde biz aǵaıyndy balalar ózara dúrdaraz bop, shań-shuń shyǵaryp tóbelesip qalǵanymyzda, ájem janushyra kep aramyzǵa túsetin, birimizge urysyp, birimizdi jubatatyn. Al ara túskenine boı bermeı qyzyl sheke bola bastasaq, ájem bar daýsymen nalyp, aıqaı salýshy edi.

— Qudaı, qudaı... Osy ıt jyny birikpegen ıtterdiń ortasynda azapqa salǵanyńsha alsań etti meni! — deıtin. Mundaıda júzindegi ájimi qalyńdap, ózi bir ýys bop búrisip, qasiret shekken kúıge enetin. Ájemniń osy sózderin estip, osy kúıin kórgende tula boıym shymyrlap ketýshi edi. Ushyp túsip, aıaǵyna jyǵylyp, bas uryp, jalbaryna keshirim suraǵym keletin. Biraq osy sátine qarap onyń baqytty ekenine shek keltirýden múldem aýlaqpyn.

Ájem menimen kishkene kúnimnen syrlas. Ekeýmiz ońasha qalǵanymyzda ótken-ketkenin aıtyp, erinen jastaı jesir qalyp, úsh ul, bir qyzdy qalaı adam ǵyp ósirgenin áńgimeleıtin. Men ájemniń kórgen beınetine, keremetteı tózimdiligine janym ashı otyryp súısinemin. Sondaıda qolymnan kelse ájemdi úlde men búldege orap, tyrp etkizbesten tórge tórt qabat kórpeniń ústine otyrǵyzyp qoısam dep arman etýshi edim. Meniń osy oıymdy jaqsy uǵatyn ájem:

— Qozym, qozym... Seniń osy aıtqanyńnyń ózi-aq maǵan úlde men búlde emes pe. Aınaldym senen! Basqa kúshikter tegis jınalyp bir tóbe bolǵanda, sen óziń bir tóbe emessiń be, maǵan, — dep emirenetin.

Sol ájem bıyl menimen burynǵydan da góri etene syrlasatyn boldy. Jazǵa salym bir aıdaı Ásembaıdyń úıinde jatyp qaıtqannan keıin, kózi kirtıip júdeý tarta bastady. Eshkimge baıqatpaı jıi-jıi kúrsinip ýhileıtindi shyǵardy. Balalar ózara tóbelese qalsa burynǵysynan da qatty qapalanyp, «qudaıdy», «qý» da, «shunaq» ta dep ábden dattap, ashy-ashy qarǵanatyn.

— Qý qudaı, shunaq qudaı, osylardyń kúıigine kúıdirgenshe, alsań etti meni, — deıtin kúıinip. Al keıde ońasha qap jún tútken bop otyryp, eshkimge kórsetpeı ózinen-ózi kóziniń jasyn irkip alatyn.

Bir kúni eki keshtiń arasynda bizdiń úıge Márjápıa keldi. Úıindegi sharýasyn istep júrip shyǵyp ketken beti bolsa kerek: jeńin túrip alǵan, bilegi qamyr-qamyr, alshalǵyshy un. Aýzy sylpyldap saǵyz shaınap júr. Ádetinshe sholjańdap kelip:

— Tátemniń (meniń sheshemdi «táte» deıtin) ne táttisi bar eken, jep keteıinshi, — dep, as turatyn jerlerdi tintine bastady. Onan qolyna ilikkenderdi qomaǵaılana asaı júrip, tór bólmege kirdi de, shıfoner, chemodandardy aqtardy. Álden ýaqytta syqylyqtaı kúlip, qoltyǵyna áldeneni qystyra shyqty da:

— Tátem izdemesin, mine bireýin men aldym, — dep júgire basyp ketip qaldy.

— Mynaý neǵyp júr eı, eki keshtiń arasynda erbıip, taǵy nesin ákettiń, — dep bajyldaǵan ájemniń sózin qulaǵyna da ilgen joq.

Birazdan soń jumysynan qaıtqan sheshem, (balalar baqshasynda isteıtin) keshki asty ázirlep, ony iship bolǵannan keıin ájemmen aqyldasqandaı:

— Búgin ózime bir kóılektik zat alyp edim, sony qalaı tiksem eken, — dep qoıyp, tórgi bólmege baryp shıfonerdi ashty. Ashty da astan-kesteń aqtarystyryp, as bólmege qaıta shyqty.

— Siz ashyp bir jerge qoıǵan joqsyz ba, áje? — dedi.

— Joq, kórmedim, — dedi bir páleniń bolaryn sezgen ájem aıanyshty únmen. Osy sáttegi urty sýlanyp, qýarǵan qalyń ájimdi ájemniń júzine adam qararlyqtaı emes edi.

— Ibaı-aý, qaıda ketti onda?

Kúrsildetip alma jep otyrǵan kishkentaı qaryndasym murnyn bir tartyp qoıyp:

— Jańa Májıa tátem birdeńeni urlap alyp ketti, — degeni. Sol sol-aq eken, sheshem tas-talqan boldy. Kózi shatynap, kókpeńbek bop doldanyp, Márjápıany kókten alyp, jerge saldy. Aıtpaǵan sózi qalmady. Tisin shuqyp otyrǵan ákem jaılap qana:

— Já, boldy ǵoı endi so bir tórt metr zat ákeńniń quny emes shyǵar, — dep edi, sheshem odan ármen týlap tústi. «Osy seniń tuqymdaryńnan-aq qutyla almadym, ne asqa jarytpaıdy, aýzyńnan jyryp, ne kıim kıgizbeıdi», — dep ózine tarpa bassaldy. Aqyry:

— Kirsinshi endi, sol qatyn osy úıge, týra aıaǵyn syndyramyn, — dep baryp tyndy.

Ájem lám degen joq. Bir-aq ýys bop shógip, búristi de otyrdy. Tósekke de so boıyn jazbaǵan kúıde bir ýys qana bop jatty. Túni boıy uıyqtaǵan joq, álsin-álsin estiler-estilmes kúrsinýmen, ýhileýmen boldy. Túnniń bir ýaǵynda onyń únsiz jylap jatqanyn da sezdim.

Biraq erteńine, sol kúndegi ádetinshe túk bolmaǵandaı, qora mańyndaǵy kepken tezekterdi jınap, túske deıin taba nan japty. Onan soń maǵan:

— Búgin tústen keıin bir tobylǵy shaýyp ákeleıikshi, arba jekshi, — dedi.

Ájem ekeýmizdiń eń bir jaqsy kóretin sátimiz — arbaǵa otyryp otynǵa baratyn kez. Atty jaı aıańǵa salyp qoıyp, ájeli nemereli ekeýmiz naǵyz teń tustas syrlastardaı-aq anany-mynany sóz etip, qyzý áńgimege kirisemiz. Ájem meni esh ýaqyt jassynyp, kemsitpeıdi, qaıta meni medeý tutqandaı kóńilinde kirbińi, nazy bolsa aıtyp, sherin tarqatady.

Jazdyń mı qaınatqan ystyq kúni. Tús aýa aptaby sál qaıta bastaǵan. Biraq tóńirektiń bári ańyzaqqa soǵylyp, zeńip tur. Shybyndap mazasy ketken at jaı júrse de qara ter bop keledi. Ájem ekeýmiz arba ústinde qol shatyrdy kóleńkelep otyrmyz. Alǵan betimiz — Tereń saıdaǵy tobylǵyly qıa. Ájem sol Tereń saıda jasyraq kezinde qalaı tobylǵy shapqanyn áńgimeleıdi.

— Ol kezde áneý bir tumsyqta áktas qaınatatyn, — dep, Tereń saıdyń tómengi tusyndaǵy naızasha shanshylǵan kók tasty nusqap qoıdy. — Soǵan jaǵý úshin tobylǵy shabatynbyz. Balalardyń bári jas, osy Kósembaı sonda on birde de, Ásembaı segizde, Eselbaı apyl-tapyl ǵana júretin. Úıge qaldyryp keteıin desem, senip tapsyratyn adamym joq, sonan úsheýin de kúnde ózimmen birge tobylǵy shabatyn jerge alyp baramyn. Sonda kúnine bir arba tobylǵy shabatynmyn. Jigittiń jigiti ǵana ilesýshi edi maǵan. Keshkisin bir kúnde shapqan tobylǵymdy taýdaı etip arbaǵa tıegende (ondaǵy arba qandaı?!), álgi jigitter: «Apyr-aı, Bázıla-aı, tobylǵy shabý úshin, jaralǵansyń ǵoı, sirá», — dep qaıran qalatyn...

Tereń saıǵa da jettik. Atty saıdyń tabanyna doǵaryp, ketpenderimizdi alyp, tobylǵyly qıaǵa da shyqtyq. Men eki ketpendi ıyǵyma salyp aldyna tústim de, ájem eki qolyn artyna qaıyra ustap jaıymen dem ala-dem ala kóterildi. Entige júrip sóılep keledi.

— Shirkin-aı, ósip ketipti-aý... sol jyldary typ-tıpyl ǵyp-aq tastap ek, — dep qalyń ósken tobylǵyǵa súısindi.

Qıanyń tobylǵysy shynynda da bitik eken. Shetinen qamshyǵa sap bolardaı qyzyl kúreń tobylǵylar adamnyń boıymen birdeı, ár túbi bir arqa otyn. Arasynan ótip júrý qıyn.

— Jeńisjan, mine, myna bir jerden bastaıyq. Baıaǵyda osy aradan men, áneý bir tustan Zarqom marqum, onan árirekten qazirgi myna sıyrshy Isabaı shal túsip jarysýshy ek... Bissmillá... Óıbúı, Jeńisjan, mynaý túskiriń jep-jeńil ǵoı, aldyńdaǵy aýyr ketpendi maǵan ber... Iá.. ym-m, óstimese is óne me, balam-aý...

Ájemniń óńi jasarǵandaı, ózgeshe bir gúl jaınap shyǵa keldi.

Ala-qula, biri bar, biri joq tisterin kórsetip kúldi. Onan soń alaqanyna túkirip qoıyp, ketpendi qulashtaı kóterip silteı jóneldi. Ketpendi ár siltegen saıyn eki ıininen yńqyldaı shyqqan «ýhileý» estiledi. Biraq sol «ýhileýdiń» ózi ájemniń ár qımylyna ekpindi salmaq qosyp turatyn sıaqty kórindi. Áp-sátte bir ózi úlken arqa tobylǵyny qoparyp ta tastady. Shańytqan ájimdi júzinen aıǵyz-aıǵyz bop ter aǵyp, alqyna kep demalýǵa otyrdy.

— Demińdi al, balam. Asa zorlanba, — dedi maǵan.

Ekeýmiz endi qatarlasa otyryp, solyǵymyzdy basyp, úıden alyp shyqqan aıran toly torsyqtyń aýzyn sheshtik. Ájem qyshqyltym, salqyn aırandy tamsana otyryp asyqpaı jutady. Shóli qanǵan soń kımesheginiń etegimen aýzyn, mańdaıynyń terin súrtip, maǵan meıirlene qarady.

— Qýatym meniń, qozym, — dep kekilimnen sıpap qoıdy.

Tobylǵyny taǵy da biraz óndire shaýyp, demalýǵa ekinshi ret otyrǵanymyzda ájem maǵan syr qylǵandaı ishte jatqan bir áńgimesin bastady.

— Álgi Ásembaı seniń ákeńniń betin kórmeımin dep renjip júr, — dedi toryqqan únmen. — Kósembaı da ońbaıdy, sol ıttiń alashaǵyna tıip qaıtedi eken deseńshi. Osy jazda júndi jaqsy qyryqqany úshin kolhoz syılyq jazǵan eken, sonysyn mynaý osy jaqta syrtynan qol qoıyp alyp qoıypty ǵoı. Sony, anada men úıinde jatqanda estip, bulan-talan bop: «Biz munda qysy-jazy mal sońynda telim-telim bop júredi ekenbiz de syılyqty jany tynysh júrgen sol syrtymyzdan qol qoıyp alady eken ǵoı. Men baryp basqarmaǵa aryz etem», — dep qıǵylyqty saldy ǵoı. Men de urystym ózine: «Aýysqanyń sol ma edi, ıt. Birińdi-biriń súıeýdiń, jebep-qoldaýdyń ornyna, qıt etse: aryz aıtam, oıbaı sóıtem, oıbaı búıtem, dep jaýyǵýǵa ázirsińder, túge», — dep. Kósembaıdan surasam: «Alǵanym ras edi, óıtip renjıtinin qaıdan bileıin», — deıdi... Keregi ne edi deseńshi sonykin alyp. Ol ıttiń minezi de minez emes, doıyr ǵoı. Bir kúni bolmasa, bir kúni úlken dep syılamaı, tik kelip aıtyp tastasa kóńilin qaldyrady... Kóńil degen bir qalsa jaman ǵoı. Beý-ý, qudaı-aı, osylardyń arasyna dáneker bolam dep-aq óletin boldym... Báriniń emgeni bir ananyń ǵana — bir meniń ǵana aq sútim edi... — Ájem aýyr kúrsinip, mańdaıynyń terin súrtti. Qabaǵy kirtıip, urty burynǵysynan da ortaıyp, ábden dińkelep sharshaǵan keıipte otyryp qaldy.

— Márjápıa da ońbaıdy, túnde ǵoı, áne, seniń shesheńdi qan qaqsatyp ketti. Qansha aıtamyn sol qyzǵa: «Endi úıiń bólek, kúıiń bólek jansyń, jeńgelerińe abaılap erkele, eki ortada baýyrlaryńdy renjitip alasyń», — dep. Qulaǵyna kirmeıdi ǵoı, neǵylǵan keshshe ekenin. Tipti ári-beriden keıin qaqsaı-qaqsaı zarjaq atanady ekensiń. Túnde, áne, seniń shesheń de ishindegisin tegis aqtardy, al sol jaqsy ma?! Eń bolmasa, meniń kózim tiri turǵanda tatý bolsa eken de, men ólgen soń ne bolsa o bolsyn... Qudaı ǵoı, meni de osylardyń tozaǵyna kúıdirip qoıǵan... El qaıdan bilsin: «Oıbaı, anaý pálensheni qarashy jetim-jesir bop ósip edi, endi, áne, balalarynyń túzdegisi túzde, oıdaǵysy oıda shetinen jetilgen, bolǵan-tolǵan, baqyty janǵan kempir eken», — deıdi. Al men sorly osylardyń ıttigin bildirmeımin dep túzdegisine túzde, oıdaǵysyna oıda tyrashtanam. Qaısysynyń úıine barsam da: «Kelinderim renjimese eken», — dep otymen kirip, kúlimen shyǵam. Men olarǵa ene emespin, jaldap alǵan bir kúńmin. Baıaǵyda baı aýyldarynyń jaldap alatyn sondaı bir kúńderi bolýshy edi.

Ájem ıegi dir-dir etip kemseńdep, kózine irkilgen ystyq jasty tógip-tógip aldy. Men saı-súıegim syrqyrap, endi az bolsa ókire jylap ájemdi bas salýǵa shaq otyrmyn. Tamaǵyma jas tyǵylǵandaı bop sóıleı alatyn emesshn...

Sóıtip, ájem ekeýmiz tobylǵyny dáý bir arba ǵyp shaýyp qoıyp, tereń saıdyń ishinde sher tarqatysyp, kún uıasyna qonǵansha otyrdyq. Úıge keshki salqynmen qaıttyq.

Esik aldyna ákep, tobylǵyny túsirip, úıge kirsek — Eselbaıdyń on úsh-on tórt jasar úlken balasy kelgen eken. Ájem ony mekirene ıiskep mańdaıynan súıdi.

— Qara pushyǵym-aý, jigit bop ósip qapsyń ǵoı. Álgi jaman ákeń qaıda? So kitaptaryn kemirip jatyr ma? Nege kelmeıdi? — dep ústi-ústine bastyrmalata surady. Sirá, bir aı kórmegenge kishi ulyn saǵynyp qalǵan sıaqty.

— Qoly tımeıdi, — dedi bala.

— Qoly tımeıdi, — dep onyń sózin kekete qaıtalady ájem.

— Bir kúngi demalysynda osy turǵan jerge mashınasymen syr etkizip kelip-ketýine bolar edi ǵoı.

Osy kezde tórgi bólmeden shyqqan meniń sheshem:

— Álgi kishi kelinińiz, apam dámetedi-aý dep, eń bolmasa, bir-eki kámpıt te bermepti, — dep sózge kılige ketti.

— Já, kámpıti bar bolsyn, dámetpeımin. Ózderi aman bolsynshy, — deıdi ájem sheshemniń sózine mán bermeı.

Meniń sheshem mysqyldaǵandaı kekete kúldi.

— Kelinińizdiń qolynyń qatty ekenin bilesiz, árıne, dámetpeısiz.

Ájem jaratpaı oqty kózimen bir qarady da, burylyp ári qaraı ótip ketti.

— Sondaı da sóz bola ma eken, — dedim men yza bolyp.

— Ibaı, endi qaljyń aıtýǵa da bolmaı ma, — dep kúlgen boldy sheshem. «Qaljyń», osy «qaljyńnyń ájeme shanshýdaı qadalatynyn uqsań etti, apa-aý! Joq, álde óz basyńa kelmeı uqpaspysyń...» Kúıip kettim, biraq óz anama ne deı qoıaıyn.

Buryndar otynnan qaıtqanda bir samaýryn shaıdy bir ózi tóńkeretin ájem, bul kúni eki-úsh shyny-aıaqtan ári ishe almady.

— Júregim loblyp, batpaı otyrǵany, — dedi.

Búgin kúndegiden erte jatty. Erteńine tańerteń shoshyp oıanyp:

— Bu, shekildeýik shaqqan qaısyń? Meniń tamaǵyma qaby ketip turyp qaldy ǵoı, — dep basyn kóterdi. Biraq shekildeýik shaqpaq túgili, bizdiń úıde shekildeýiktiń tuqymy da joq edi.

Tóseginiń ústinde otyryp, qaqyrynyp-jótkirinip, jutynyp álekke tústi de qaldy. Jutyp jibersin — dep sý da ákeldik, biraq esh kómegi bolmady. Erteńgi shaıǵa ájem el qatarly otyra almady. Dereý dáriger shaqyrttyq. Ájemniń aýzyn ashyp, tamaǵynyń ishinen de, syrtynan da basyp qaraǵan dáriger, ákem men sheshemdi ońashalap ap, naýqastyń óte aýyr naýqas — qyltamaq ekenin aıtty. Osydan keıin ájem aýrýhanaǵa jatyp ta, úıde jatyp ta uzaq emdeldi. Biraq aıyǵýdyń ornyna naýqasy kún sanap kúsheıe tústi. Ájem tamaǵynan múldem as ótpeıtin halge jetip, ábden júdedi. Saldyrap qur súıegi ǵana qaldy. Endigi jerde aýzyna qara sýdy tek bal qasyqpen ǵana tamyzyp otyratyn boldyq.

Birtindep ájemniń tirshiliginen kúder úze bastadyq. Tún balasyna kúzetip otyrýǵa týra keldi. Ábden álsirep, kúni jetkenin sezdi-aý deımin, bir kúni Ásembaı men Eselbaıǵa habar berińder, aryzdasyp qalaıyn dedi. Dereý aýdanǵa da, taýdaǵy Ásembaıǵa da adam shaptyrdyq. Túske jaqyn bir mashına bop úıilip-tógilip bar semásymen Eselbaı, birer saǵattan keıin bir mashına bop Ásembaılar keldi. Bári kep jylap-syqtap, ájemniń qolynan súıip, mańdaıynan ıiskep, bala-shaǵalarymen qorshalaı otyrdy. Árqaısysy ózderiniń aryz-armandaryn aıtyp, aqtyq demi qalǵan aıaýly analaryna jaýdyraı qaraıdy. Bárinen de Ásembaı bostaý eken.

— Anashym-aý, anashym-aý... Armanda ketip barasyń-aý, Armanyń ne, armanyń?.. — dep bir-eki ret tónip baryp, jylap-jylap aldy. Ájem oǵan bozara qaraǵan kúıi «jylama» degendeı ernin qybyrlatty. Sirá, qysylyp jatqan bolýy kerek. Sol qysylýdan tek kún batar sátte ǵana aıyqty. — Sý, — dedi.

Men aýzyna bir-eki tamshy sý tamyzdym. Áldengendeı boldy. Sybyrlap qana:

— Syrtqa shyǵarshy, — dedi.

Bárimiz qaýmajaýlap syrtqa alyp shyqtyq. Jazdyń maýjyraǵan jelsiz tymyq keshi. Kún uıasyna qonýǵa taıapty. Aspan kók móldir. Ájem dál úıdiń irgesine otyrǵyz degendeı ısharat kórsetti. Eki-úsh qabat kıiz tóselgen irgege otyryp, álsiz qolymen kózin kúnnen kólegeılep tóńirekke qarady. Keń dúnıeni sońǵy ret bir armansyz qarap qalaıyn degen sıaqty, ár nársege shuqshıa kadalady.

— Armanyńdy aıtshy, apa? — dedi Ásembaı.

— Armanym... bar ǵoı, — dedi ájem álsiz únmen. — Armanym... — senderdiń tatýlyqtaryń...

Osy mezette áldeqaıdan alystan ańyrata shyrqaǵan eski bir áýen estildi. Bárimiz de selt etip qulaq tostyq. Jas óspirim jigittiń aýqymdy keń daýsy:

Taldan taıaq jas bala taıanbaıdy,

Bala búrkit túlkiden aıanbaıdy... —

dep jańǵyryqtyra sozady. Ájem dir ete túsip, qolyn kólegeılegen kúıi alysqa tesireıe tesildi de qaldy.

— Mynaý bir eski áýen ǵoı, bizdiń jas kezimizde shyǵyp edi, — deıdi degbirsizdene sybyrlap. — Aıtyp kele jatqan Nábıden-aý, shamasy. Daýsy qandaı jaqsy edi.

Endi kórdik, aýyldyń tómengi jaǵyndaǵy jalǵyz aıaq jolmen eki-úsh adam kele jatyr, ándi aıtyp kele jatqan solardyń biri. Ájem qaltqysyz tanyp otyr. Mynaý — kóshede ylǵı óleń aıtyp júretin Nábıdenniń daýsy.

Jańa baıqadym, ıegi dir-dir etip, óksik qysyp, ájemniń kózinen shyqqan bir-eki monshaq jas júzindegi ájim saılaryn qýalaı bastady. Muny kórip turyp bárimiz de egilip kózimizge jas aldyq.

— Anashym, anashym... — dedi Ásembaı kóz jasyn juta demigip.

Kún uıasyna qonǵan kezde ájemdi úıge qaıta alyp kirdik. Taǵy qysyla bastady. Áne júrip ketedi, mine júrip ketedi dep, mınýtyn sanaýmen otyrmyz. Tún jarymynan aýdy. Meniń ákem eki inisin alyp as bólmege ketken. Álden ýaqytta Eselbaıdyń:

«Óteýge boryshym, anashym, jan syrym... —

dep jylaı ándetken jýan qońyr daýsy shyqty. Meniń sheshem júgirip shyǵyp:

— Óı, ádepsizder, tynysh! — dep jekirdi. Án bir sátke basyla qaldy da, sálden soń taǵy estildi. Meniń ákem men Ásembaı bir kez kózderi qyp-qyzyl bylaýdaı bop kep, ájemniń bas jaǵynan otyrdy. Aýyzdarynan araq ıisi burqyraıdy. Al Eselbaı sol eńirep ándete jylaǵan kúıi as bólmeden shyqqan joq.

Ájemniń tynys alýy sırep, aýyr bir alqynysqa aınaldy. Oń qolynyń bileginen ustap otyrǵan Ásembaıdyń áıeli: «Ájetaıym-moý!»... — dep býlyǵyp eńirep jiberdi. Eńirep otyryp qaıta-qaıta eńkeıip qolynan súıgendeı boldy. Sóıtip otyrǵanda onyń ar jaǵynda otyrǵan Márjápıa kenet aıaǵyn bireý basyp ketkendeı baj ete tústi.

— Aýlaq ári, ápkel sheshemniń júzigin, ózim alam, — dedi.

— Eı-ı, qyz-zoý, jáı-ıiń-ńá ot-tyr-sań-shoý, — dep jylaı sóılegen kúıinde Ásembaıdyń áıeli ájemniń qolyna taǵy eńkeıgen. Márjápıa ony qaǵyp jiberdi. Umtylyp kep ájemniń qolyna ózi jarmasty. Bul taǵy da eńkeıip, ájemniń saýsaǵyn tilimen jalap, júzikti ary tartty, beri tartty, biraq shyǵara almady.

Myna ekeýiniń qylyǵy bárinen de qatty batty. Ájem bolsa yqylyq atyp aqtyq demin alyp jatyr. Dereý ushyp turyp bardym da, egeý alyp keldim. Áýre bop otyrǵan Márjápıany da urysqanyna qaramastan ıterip tastap, júziktiń bir shetinen eptep egeı bastadym. Jińishke júzik biraz egegen soń qıylyp ketti. Maıystyryp ájemniń qolynan shyǵaryp aldym da áıelderdiń:

— Maǵan ber!

— Maǵan ber!.. — deskenderine qaramastan ashyq terezeden syrtqa laqtyryp jiberdim.

Bireý jelkemnen nuqyp qaldy. Ákem eken.

— Aqymaq, ol altyn júzik, nege laqtyrasyń, — dep yzǵarly zekirdi.

Osy kezde ájemniń qoly sylq etip jerge túsip ketti.

— Anashym-aý, anashym-aý!.. — degen Ásembaıdyń ashshy úni shyqty. Úıdiń ishi azan-qazan, ý da shý bop, birimen-biri kórisip, ilezde basty aınaldyryp, qulaqty tundyryp jiberdi. Esik jaqta otyrǵan kórshi shal kep ájemniń qol-aıaǵyn ýqalap, kózin japty. Zarlatyp quran oqydy.

Óksigimdi basa almaı, júregim qysylyp dalaǵa shyqtym. Juldyzdar shym-shytyryq, oryn aýystyryp alǵandaı biri tómen, biri joǵary shyǵyp aıqysh-uıqysh bop ketipti. Tek Temirqazyq qana qaqqan shegedeı sol bir ornynda bedireıip tur. Jarqyrap Sholpan týdy. Qulan ıektenip tań bilindi. Úıdegiler tysqa shyǵa bastady. Ásembaıdyń áıeli men Márjápıa jarysa shyǵyp, terezeniń tusyna kep júzikti izdeýge kiristi.

— Jeńisjan, qalaı laqtyryp ediń? — dep suraıdy menen. Men jaýap qatpaı teris aınalyp kettim. Tý syrtymnan áldekim:

— Jaryqtyq, tórt túligi saı, úrim-butaǵynyń aldynda jaqsy attandy, — dedi. Qarasam, álgi kórshi shal eken.

Ájemdi kórgim keldi. Úıge kirsem, shymyldyq quryp, oń jaqqa salyp qoıypty. Álgindegi kisi qujynap otyrǵan bólmede jan qalmaǵan, dalaǵa shyqqandary dalaǵa shyǵyp, qalǵandary as bólmege ketken.

Men aqyryn basyp shymyldyqtyń tusyna keldim. Endi ashýǵa oqtala bergenimde, ar jaǵynan ájemniń «ýh» dep kúrsingeni estilgendeı boldy. Záre-qutym qalmaı atyp tysqa shyqtym.

— Qorqyp ketipsiń ǵoı, qaraǵym, ne boldy? Ne boldy? — dedi qarsy kelgen kórshi shal.

— Ájem kúrsinip jatyr...

— Qoı, olaı bola qoımas, — dep kórshi shal úıge kirdi, taǵy da zarlatyp aıat oqydy. Onan soń shymyldyqty ashty.

— Mine, ájeń uıyqtap jatyr, qaraǵym, — dedi. Ájem shynynda da appaq bop sozylyp uıyqtaǵan adamsha jatyr. Urty sýalǵan, qabaǵynda jalǵyz men ǵana tanıtyn keıistik bar.

---