InfoHub Logo

«Aýylyń seniń irgeli,

Sháıi kóılegiń búrmeli.

Aıtaryńdy aıtyp qal,

Otyrmyn ǵoı júrgeli…

Aý-aı, oý-ý-ý… Aý-aı, oý-ý-ý…»

Baryldaı shyqqan oqys daýystan selk etken Qanymjan ıirip otyrǵan urshyǵyn qolynan qalaı túsirip alǵanyn ańǵarmady. Tek ana zaty domalaı baryp táıteriniń qaıyryla bitken shetine tirele toqtaǵanda óz-ózine kelgendeı:

— Myna tuqymyń óskir taǵy da iship alǵannan saý ma?.. — dedi ernin sylp etkize, — Ózi bir qoımaıdy eken, á…

Onymen de shektelmedi, sál úzilisten soń:

— Qalyńnan adasqan qý jalǵyz-aı… — dep kókiregi qars aıyryla kúrsinip saldy, — Endi sen osylaı kete barar ma ekensiń…

Daýys ıesin tanyǵanynan aıtty bul sózdi. Sol-aq eken jan-dúnıesi oıran-asyr bir kúıge shyrmatyla berdi. Tatymy joq tirliktiń taqymy qatty ekenin moıyndaǵanynan týǵan shıratylys edi myna áp-sáttegi ózgerisi.

Anaý muny elemedi:

— Á, shesheı… bul siz be edińiz?.. Shańqaı túste japadan jalǵyz ne istep otyrsyz? — dep bos sózdiń tıegin aǵyta bastady da, kózi urshyqqa túskende kilt kidirip, maǵynasyz yrjıdy, — E-e, bala-shaǵanyń qamy deseńizshi. Iá-ıá, olardyń qamyn sizder oılamasańyzdar búginginiń qatyndary qolyna alyp ınege jip sabaqtar ma. Jasańyz, Qanym apa! Úlkenderdiń bári tiri bop júre bersin! Áıtpese biz kimge erkelegendeımiz. Solaı emes pe, á, apa!?

Qanymjan jaýap qatpaǵan edi beısaýat kezbe qaıtadan sózýarlandy:

— Meni «iship alǵan» dep jaratpaı otyrsyz-aý, á? Bilemin, ata saqaly aýyzyna bitkenderdiń bári jaratpaıdy. Osy báleni bastap bergender ózderi ekenderin bile tura solaı isteıdi. Ótkennen aqtalǵysy kelgenderinen sóıtedi, álbette. Allanyń aldyna barǵanda sútten aq, sýdan taza bolýǵa jantalasqandyqtan bizge bar salmaqty aýdaryp tastaı salýǵa beıim olar. Biraq… Biraq, Jaratqan ıe bárin kórip tur ǵoı. Sondyqtan men shyqpaǵan peıish tóri aldyńǵylarǵa da buıyrmas dep boljaımyn. Solaı ǵoı, Qanym apa?!.

— Táıt, ári! — dep qaldy orynsyz jalaǵa shydamaǵan kempir basyn jylandaı qaıqań etkize kóterip alyp, — Ákelerińniń sońynan ǵaıbat sóıleme, shyraǵym! Qaıtqandardy kórinde tynysh jatqyz! Olar óz zamanynyń adamdary, al sender…

— Biz de óz zamanymyzdyń kúnáharlarymyz. Bile-bilseńiz kúnániń aýyr-jeńili bolmaıdy. Taǵy aıtarym, ol — zamanǵa jáne ýaqytqa bólinbeıdi. Endeshe bar salmaqty sizder bolyp, bizder bolyp ıyqtasa teń jaǵdaıda kóterýge tıistimiz. Men dál aıttym ba, apa?

Ol jaýap kútpesten qabyrǵaǵa súıeı qondyrylǵan uzynsha aǵash oryndyqqa jalp etip otyra ketti. Jazyqtaý mańdaıy ájeptáýir jipsigen. Kúnge ábden totyqqan júzi burynǵy qońyrqaılyǵynan ajyraı, qoshqyl kúreń reńge oıys alǵan syńaıly. Alasy azdaý shegir kóziniń aınalasyn qyzyl basypty. Bálkim araqtan, bálkim sharshaǵandyqtan, áıteýir qantalaı qadalǵanda adamǵa birtúrli áser qaldyrady. Anyqtap zer salsań bet pishininen ǵana emes, dene poshymynan da ózgerister baıqaısyń: sonaý bir jyldarda sıdalaý jigit edi, búginde qozy qaryndy, kádimgi eresektiktiń eńsesin kótergen, aǵalyqtyń aýylyna qazyq qaqqan orta jas qalybyndaǵy jan egesi. Tek ózgermegeni qysqasynda da, uzynynda da qaıyrymǵa joq qaıratty qalyń ári buıra shashy ǵana. Onysy taraqqa kónbes qatańdyǵyn tanyta aınalasyna aıbar salǵandaı.

Suqtanǵan janardy baıqady ma, álde baıqamady ma, eleńge aýmaǵan jigit aǵasy shildeniń qapyryǵynda ıyǵynan tastamaǵan kónetozdaý kástóminiń jan qaltasynan temeki qorabyn shyǵara, odan bir tal sýyryp erinine qystyrdy. Sonsyn asyqpaı tutatyp, basyn sál kekjıte qoıý tútindi syrbazdana sora bastady.

Mynany kórgende Qanymjannyń júregi zyrq ete tústi. «Uqsamasań týmaǵyr» dedi ishinen ne súısingeni, ne tabalaǵany belgisiz. Áride jym-jyrttyqqa boı aldyrdy. Tereńge jasyrdym degen ótken jyldar sulbasynda qalǵan oqıǵa sanasynda jańǵyryǵyp qoıa bergen…

…Áshirbek te temekini dál osylaı tartatyn.

Ol kezdegi eń qadirli temeki «Qazaqstan» ǵoı. Sonyń qorabyn qaltasynan bıpazdaı shyǵaryp, salaly saýsaqtarymen bir talyn shymshyp aýyzyna qystyrǵannan keıin basyn janyna qısaıta, janaryn kókjıektegi ózi ǵana biletin núktege qadap oılanǵandaı tyna qalýshy edi. Osy qalpynda mańaıyndaǵylardyń taǵatyn taýysqysy kelgendeı birshama qımylsyz otyratyn. Tek, ándem shamada esine áldene túskendeı shaqpaǵyn shaǵyp, kókpeńbek tútindi dóńgelete aýaǵa uzatýǵa áýes-ti.

Muny kórgen basqalar: «Adam degen tartaryn áspettemeı-aq tartar bolar», — dep naz bildirse jaýaby jáne daıyn: «Ár nárseniń óz lázzáty baryn umytpaǵaısyńdar, — deıdi baısaldy, — Janym jadyrar shaqta mazamdy almańdar».

Onymen de toqtalmaıdy, tasqa basylmas, ózindik reńge ǵana ıe oıǵa jol ashady: «Jigit pen qyz saǵynysyp tabysqanda nege bir-birine súlikshe jabysyp, erin men erindi aıyrylmastaı etip aıqastyrýǵa beıim? Rahattyń naǵyz shárbatyn sezinýge umtylysynan sóıtedi. Myna jaryqtyq ta yntyqtyqtyń tutamyn jarıalap turǵan joq pa! Basqasha jaǵdaıda ókpemizdi tútinge ystamas edik qoı…» «Tý-ý, saǵan aıtyp sóz, uryp taıaq ótpes», — deıdi basqalar muny estigende myrs-myrs etisip.

Ol da bir ótip ketken, endi jalynsań da bet burmas ýaqyt eken-aý! Jymysqysyn jeti qatqa jasyrǵanymen jyrtyǵyn jamap-jasqamaı-aq budan bylaıda sanada ǵana jańǵyryǵar, onda da myna otyrǵan kempir jadynda bulyńǵyrlyǵyn buldar shaq qana. «Oıhoı, jalǵan!» deısiń osyndaıda kókiregiń qars aıyryla. Basqaǵa shamań jetpegeninen, álsizdigińdi moıyndaǵanyńnan sóıtesiń.

Qanymjan da ótkenine ókingen emes. Áshirbekpen kezdestirgen taǵdyryna da, ony súıe bilgen júregine de bek razy. Tek ekeýiniń bir sheńberge syıysa almaǵany keı-keıde ózegin qaryp ótetini bar. Arada qyryq jyldyń qysy men jazy jatqanymen kezinde tutanǵan órttiń qolamtasy áli sóne qoımaǵanynyń nyshany. Bálkim, ólse ózimen birge kórge kómilip janyn jylytar…

Bas-aıaǵy jıyrmashaqty kún birge bolyp edi. Oqýǵa túsýge barǵanda ushyrastyrǵan. Almatydaǵy qyzdar ınstıtýty jataqhanasynyń aldyndaǵy aýlada keshkilik boı jaza júrip áskerı kıimdegi bozbalany ańdaǵanymen áýelgide mán bermegen. Tek, bólmeles qyzy artynan jetip, sonadaıdan kóringen jigitke daýystaı qol bulǵaǵanda: «Tanysyń ba?» dep suraǵan.

— Tanyǵanda qandaı! — dedi ana qyz júzi alaýlaı, — Temirhanmen birge páter jaldap turady. Esimi — Áshirbek. Semeı jaqtan.

Áshirbek bolsa Áshirbek, Semeı jaqtan bolsa Semeıden shyǵar. Onda ne sharýasy bar. Temirhandy ǵana biledi. Bólmelesi ekeýin birli-ekili kınoǵa alyp barǵan jigit-ti.

Jazmysh degendi qoısańshy, dál sol kúni ekeýi tanysty. Kóp ótpeı Temirhan da jetken ókpesin qolyna ala entigip. Aqyry tórteý bolyp kesh boıy baq aralady. Sońynda áldeqaıda jym-jylas joǵalǵan ekeýdi izdemesten Áshirbekpen birge jataqhanaǵa oraldy. Jolaı jigit áńgimesinen uǵynǵany: ásker qatarynan jaqynda kelipti. Endi, sátin salsa, maldárigerlik oqýǵa túspek oıy bar eken.

Uzyn sózdiń qysqasy, ýaqyt uzatpaı til tabysyp úlgergen-di. Álde aýyldan shyqpaı buıyǵy jetilgen qyzdyń bula ómirin buryn sezinbegen tylsym jeńdi, álde mahabbat atty uly sezim osylaı baýrady, áıteýir opyq degendi múldem umyta, shym tereńge batyp-aq ketkeni.

Qaıta qalqyp shyqqanynda ne kórdi? Qymbattysynyń shashylǵanyna, qadirlisiniń qoldy bolǵanyna kózi jetti. Áıtkenmen, ókinishtiń aýylyna qazyq qaqpady. Bárin tabıǵı dúnıedeı qabyldap, bárine tózimdilikpen qaraýǵa ózin bekitip tyndy.

Almatyda ótkizgen sol az ýaqyt Qanymjan ómiriniń naǵyz shyraıly shaǵyna aınalǵany kúmánsiz. Baqyttyń dámi tym tátti ekenin túısindi. Al, táttiniń til ushynda uzaqqa saqtalmaıtyny jáne belgili qaǵıda edi. Ony da sonda júrgende basynan keshti.

Synaqtyń orta tusynda Áshirbek eline saparlaýǵa májbúr bolǵan. Ákesi oıda joqta aýyrǵan ba, apyl-ǵupyl jınalǵan jigit aldy-artyna qaramaı tartyp ketken. Eki arada Qanymjan kezekti emtıhannan súrinip, endi bul da sharasyzdyqtan aýylyna oralǵan. Sóıtip, bir mahabbat janbaı jatyp sónip, bir sezim búr jarmaı jatyp solǵan-dy.

Áshirbekke kiná artýdan aýlaq, jastar jón-jobanyń parqyn aıyrǵan ba, meken-jaıdy naqtyly bilmegen soń Qaraǵandy oblysynyń qaı túkpirinen muny izdemek, qyz da kóz kórmegen Semeıdiń uńǵyl-shuńǵylynan jigit turaǵyn bal ashyp bilmek pe, aqyry izim-ǵaıym joǵalǵandary anyq.

Degenmen, tátti shaqtyń tatymy bolatyny eki-úsh aıda aıqyndaldy. Boıyna bala bitkenin túsingende Qanymjan sharasyzdyqtyń shyrmaýyna baılanǵan. Túıindi sheshken sheshesi. Ol qyzynyń boıyndaǵy ózgeristi áıeldik túısikpen tap basyp, ony ákesiniń qulaǵyna sybyrlaǵan shyǵar, sýyq túse, mehanızatorlar qoıshylarǵa kómekshilikke attanar tusta qaıran áke shalǵaıdaǵy Túsip degen shopannyń qonysyna úıin kóshirdi. Sóıtip, qyzyn súıreń tilden, qatyndar pysh-pyshynan arashalap aldy.

Ákesiniń munda kelý sebebin Qanymjan keıin túsindi: Túsip pen onyń kelinshegi Gúlbarshyn otaý qurǵandaryna on jyldyń júzi ótse de bir «shıki ókpe» kórmeı júr eken. Úlkender ózara kelisimge kelgen sıaqty ma, áıteýir kelgen kúnnen bastap Gúlbarshyn qyzdy aınalshyqtap, Túsip te buǵan degen qamqorlyǵyn kúsheıtti. Kúnde pesh ústinde qara qazan qaınap, sorpa-sýdan kende qylmady.

Al, kóktem shyǵyp, qoı tólder shamada, basqalar jańa orynǵa aýysqanda Qanymjan men Gúlbarshyn qystaqtan qozǵalmady. Qanymjan osynda týdy, Gúlbarshyn ul týdym dep qalja jedi.

Paı-paı, jalǵan-aı!

Qanymjan da kónýdeı kóngen jan ıesi. Tar qursaǵyn keńitken tuńǵyshyn «balam» deýge batpaı, onyń mańdaıynan bir ıiskemeı búginge jetse, erteń de ısiner, ıip túser shaqtan ada ekenine ılanǵan áıelzaty. Bárine týǵan ákesine bergen ýáde beriktigi sep.

— Shyraǵym, — degen jaıshylyqta kóp sóılemeıtin, tomaǵa-tuıyqtyqqa baılanýdan aspaǵan ákesi shopan Túsiptiń shańyraǵy qýanyshtan aqar-shaqar bolyp jatqanda, — men razylyqtan aıyrylmasyn deseń kózimniń barynda qulaǵyma maza ber, ólgenimde kórimde tynysh jatqyz. Kónseń osy, kónbeseń…

Arǵy jaǵyn aıtpady. Aıtýdyń qajeti joq edi. Basynan ótkenniń bárin qabaq shytpaı qabyldap, bolǵanǵa bolattaı qaısarlyq tanytqan áke aldyndaǵy qaryz jaýapkershiligi qyzdyń júregin de, janyn da qatyp qalǵan tasqa aınaldyryp tastaǵandaı-tyn.

Túsip pen Gúlbarshyn balany ıelenýmen shektelmedi, Qanymjan alysqa uzamaı, kóz aldymyzda júrsin dedi me, áıeli baladan qaıtqan nemere týystaryna qosyp, aqyrynda qaıynaǵa men abysyndyq dárejege jetti.

Qursaǵy qutty eken, otaýyn shadymanǵa bóleı birinen keıin biri alty bala týyp, solardyń qyzyǵyna kenelgen kezde tuńǵyshtyń bary men joǵy umytyla bastaǵan. Onyń ústine balanyń as ta tók turmys pen taýsylmas meıirim shapaǵatyna bólengen jaǵdaıy analyq alańdy aýlaqqa yǵystyryp, onyń sanadaǵy sýretin kómeskilendire bastaǵandaı-tyn. Amal neshik, ketetinder ketip qalatyndar qalǵan shaqta týyndaǵan ózgerister eski túısikti qaıtadan titirkendirip qoıa bergeni. Ásirese baqıǵa attanar aldynda Gúlbarshyn abysynnyń munyń qolyn keýdesine basa jatyp «qý jalǵyzdyń» taǵdyryn amanat etýi jasyryndyny shym-shymdap jaryqqa jaıyp tastaǵandaı edi. Amal neshik, Qanymjan sol jaımany jalaýlata almady. Jalaýlatpaq turmaq atyn aýyzǵa alýǵa balalarynan jasqandy. Jetken jeri osy…

Mine, sol «qý jalǵyz» myna otyrǵan Sharapat. Áke men sheshe barda dúnıeniń tasyrlyǵyna mán bermeı alatynyn alyp, shashatynyn shashyp daǵdylanǵan sabazyń ótken ǵasyrdyń sońyna qaraı zaman qubylǵanda ári-sáriliktiń buıdasyna baılanyp, seń soqqan balyqtaı sendelip qalǵan-dy. Aqyrynda aýyzyn araqtan bosatpaı el aldynda qadirin joǵaltyp alǵan. Endigi sıqy mynaý, ne shańyraǵyna jaqpaı, ne aýyldastaryna sózi ótpeı púsháıman kúımen eńsesin jyqqan. Buǵan ne daýa, ne em…

— Aınalaıyn-aý, bir mezgil esińdi jısańshy…

Sharasyzdyqtan osylaı dep Sharapat jaqqa júz burǵanynda ananyń qabyrǵaǵa súıengen qalpy basyn omyraýyna qaraı salbyrata uıyqtap ketkenin kórdi. Qus tóseke jaılasyp jatqandaı ezýinen silekeıi aǵa pys-pys etedi. Bet-júzin ter basqan.

Kempirdiń jany túrshikti.

— Úıbaı-aı, obal-aı! — dedi ornynan súrine-qabyna tura berip. Sodan áride aıaǵynyń uıyǵanyna qaramastan aqsańdaı basa janyna jetip, áline shamalas súıemeldeı jigit aǵasyn oryndyq ústine jatqyzdy da, baılam ushymen onyń terin súrte bastady.

— Iisine qanyp, qyzyǵyn kóre almaǵan qulynym-aı! — dedi kózine jas tyǵyla. Sol-aq eken júregi syzdap qoıa berdi.

— I-ı-ı, — dep jáne daýysyn soza kemseńdedi, — Bárine kináli menmin, jaryǵym! Qaıteıin endi, abyroıymdy saqtaýǵa, úlkenderge qarsy turýǵa shamam jetpedi ǵoı…

Biraq muny Sharapattyń estimegeni aıdan-anyq. Ol óli uıqy qushaǵynda edi.

---