Qıyn balalarmen jumys isteý erekshelikteri
Qıyn balalarmen jumys isteý erekshelikteri
«Qıyn» oqýshylardy tárbıeleý jáne oqytý qazirgi tańda psıhıkalyq qıyndyq problema retinde kún tártibinde túspeı otyrǵany málim. Munyń ózi «qıyn oqýshylar» sanynyń jyldan jylǵa ósip otyrýymen baılanysty bolyp tabylady. Bul ýaqyttarda «qıyn oqýshylarǵa» kóbinese jas óspirimder jatqyzylsa, búgingi tańda bastaýysh synyp oqýshylarynyń arasynda da osy kategorıaǵa jatatyndar da az emes. Sondyqtan «qıyn oqýshylardy» erte jastaı basynan kezeńinen bastap qolǵa alyp, olardyń sanaly bilim men sapaly tárbıe alýlaryna múmkindik jasalýy qajet.
Qıyn balalardyń otbasyndaǵy beriktigi jáne ónegeli otbasynda ónegeli urpaq tárbıelenetini sózsiz. Qıyndyqty sheshýdiń negizgi joly - otbasynda qarym - qatynastardy ornatý.
V. Sýhomlınskıı tárbıeni otbasy jaǵdaıyn zertteýden bastaıdy. Ol balanyń sabaq úlgeriminiń jaqsarýymen qosa densaýlyǵynyń myqty bolýyna, oı - órisiniń keńeıýine kóńil bóldi jáne balalardyń 3 - 4 synyptarǵa deıin birqalypty, tártipti bolyp kelip, 4 - synyptan keıin bastaıtyndyǵyn túsindirdi. Eresek kezeń – bala tárbıeleýdegi eń qıyn kezeń ekendigin aıta kelip, ata - analardy balalarmen syrlasýǵa shaqyrady.
Mekteptegi shákirtterimizdiń boıynda halqymyz ǵasyrlar boıy qaster tutyp kelgen ar - namys, ojdan ımandylyq, ınabattylyq, meırimdilik, kishi peıildilik, ata - mekenine, eline súıispenshilik sıaqty asyl qasıetterdi tárbıeleý zaman talabynan týyndap otyrǵan másele. Sondyqtan oqýshylardyń ishindegi erekshe kategorıa bolyp tabylatyn «qıyn oqýshylarǵa» adamgershilik tárbıe berýdiń formýlalaryn ádis - tásilderin jetildirý asa qajet, bul mindetterdi júzege asyrýdyń bastaýysh býynnan bastalatyny belgili.
A. S. Makarenko: «Tárbıe – balamen sóılesýmen, oǵan aqyl - keńes berýmen ǵana shektelmeıdi. Tárbıe - turmysty durys uıymdastyra bilýde, balaǵa árkimniń óz jeke basy arqyly úlgi - ónege kórsetýinde»,- degen ǵoı. Balany jas kezinen bastap syılap, qadir - qasıetin, ar - namysyn baǵalap, durys sóılep, durys qarym - qatynas jasaǵan abzal..
L. Kerimov qıyn balalar tárbıesi máselesine arnalǵan zertteýlerine de «qıyn» oqýshyny zertteýdi, eń aldymen, otbasyndaǵy tárbıe jaǵdaıyn bilýden bastaýdy usynady. Balanyń jetilip qalyptasýynda otbasynyń orny erekshe ekenin túsindire kele, oqýshyǵa qıyn atanýǵa alyp keletin ata - analardyń balalarmen, muǵalimniń oqýshylarmen qarym - qatynasyndaǵy birneshe kemshilikterdi kórsetip bergen. Bul qıyndyqty sheshýdiń negizgi birden - bir joly - otbasyndaǵy izgilikti qarym - qatynastardy ornatý.
Tabıǵat pen qoǵam qubylystaryna qıyndyq turǵysynan qaraý adam ómiriniń negizi bolyp tabylady. Qıyndyq qatynas adam men qoǵam ómirinde jalpy ortaq jáne máńgilik faktor bolyp tabylady. Ǵylymı ádebıetterde qundylyq túsinigine ár - túrli anyqtamalar berildi. Fılologıalyq turǵydan alsaq, qundylyqtar adam úshin paıdaly, ıaǵnı adamzat qoǵamynyń irgeli damý men adamnyń jeke tulǵasyn jetildirýge tıimdi yqpal etetinderdiń barlyǵy bolyp tabylady.
Adamgershiliktiń órisi keń, bul qasıet ár adamnyń eńbekke qoǵam ómirinde, turmysta kópshilik orynda ózin ustaýynan basqalarmen qarym - qatynasynan, júris – turysynan, qımylynan baıqalady. Adamgershiligi mol adam baqytty, el jurtyna qadirli, qoǵamǵa da paıda keltiredi. Iaǵnı mańaıyndaǵylarǵa úlgi - ónege bola alady. Sondyqtan «qıyn oqýshylardy» jas kezinen adamgershilik qasıetterge baýlý olardyń keleshekte azamat bolyp qalyptasýyna kepildik beredi.
Adamgershilikke tárbıeleýdiń negizgi mindetteri: a) adamgershilik sanany qalyptastyrý; á) adamgershilik sezimderdi tárbıeleý jáne damytý; b) adamgershilik minez qulyq biliktiligi men ádetterin qalyptastyrý.
Pedagog – ǵylymdar «qıyn» balalar máselelerin jan - jaqty zertteýde. Bul máselemen 20 - 30 jyldary elimizdiń asa kórnekti pedagogtary men psıholgtary A. Makarenko, Shaskıı, Vygotskıı, Blonskıı shuǵyldandy. Ol elýinshi jyldarǵa deıin obektıvti jaǵdaılarǵa baılanysty toqyrap qaldy da, tek sol jyldardan keıin «qıyn» balalar máselelerimen shuǵyldanýshylardyń jemisti ǵylymı eńbekteri shyǵa bastady. Zertteý jumystarynyń dáleldenýine qaraǵanda «qıyn» balardyń shyǵýyna birneshe sebepter bolady.
Otbasy tárbıesiniń durys uıymdastyrylmaýy, ata ananyń bolmaýy, durys talap qoımaýshylyq jaǵdaılar sebep bolady. «Qıyn» balalardyń tártipteriniń nasharlaýynyń taǵy bir sebebi jurtshylyqtyń, qoǵamdyq ortanyń tárbıe prosesterine tolyq kóńil bólmeýinen. Balalardyń tártipteriniń tómendeýi men nasharlaýy 3 topqa bólinedi. İ - topqa kúndelikti mektep rejımin buzatyn, oqyǵysy kelmeıtin, kishigirim urlyq jasap, anda - sanda temeki tartyp sharshap ishetin oqýshylar jatsa, İİ - shi topqa osyndaı kemshiliktermen qatar qoǵamdyq oryndarda buzaqylyq jasap, úlkenderdi syılamaıtyn oqýshylar jatqyzylady. İİİ - shi topqa densaýlyǵy nashar, aqyl - oıy óz jasyna sáıkes damymaǵan, nerv júıesi ár - túrli aýrýlarǵa ushyraǵan jasóspirimder jatady. Osylardyń barlyǵy qazaq tilinde shyqqan pedagogıkalyq ádebıetterde «qıyn»balalar dep atalady.
M. Jumabaev «Pedagogıka» ǵylymı eńbeginde «jas bala – jas bir shybyq, jas kezinde qaı túrde ıip tastasań, eseıgende sol ıilgen kúıinde qatyp qalmaq» dep túıin jasaıdy.
«Qıyn» oqýshylardy tárbıeleý jáne oqytý qazirgi tańda psıhıkalyq qıyndyq problema retinde kún tártibinde túspeı otyrǵany málim. Munyń ózi «qıyn oqýshylar» sanynyń jyldan jylǵa ósip otyrýymen baılanysty bolyp tabylady. Bul ýaqyttarda «qıyn oqýshylarǵa» kóbinese jas óspirimder jatqyzylsa, búgingi tańda bastaýysh synyp oqýshylarynyń arasynda da osy kategorıaǵa jatatyndar da az emes. Sondyqtan «qıyn oqýshylardy» erte jastaı basynan kezeńinen bastap qolǵa alyp, olardyń sanaly bilim men sapaly tárbıe alýlaryna múmkindik jasalýy qajet.
Qıyn balalardyń otbasyndaǵy beriktigi jáne ónegeli otbasynda ónegeli urpaq tárbıelenetini sózsiz. Qıyndyqty sheshýdiń negizgi joly - otbasynda qarym - qatynastardy ornatý.
V. Sýhomlınskıı tárbıeni otbasy jaǵdaıyn zertteýden bastaıdy. Ol balanyń sabaq úlgeriminiń jaqsarýymen qosa densaýlyǵynyń myqty bolýyna, oı - órisiniń keńeıýine kóńil bóldi jáne balalardyń 3 - 4 synyptarǵa deıin birqalypty, tártipti bolyp kelip, 4 - synyptan keıin bastaıtyndyǵyn túsindirdi. Eresek kezeń – bala tárbıeleýdegi eń qıyn kezeń ekendigin aıta kelip, ata - analardy balalarmen syrlasýǵa shaqyrady.
Mekteptegi shákirtterimizdiń boıynda halqymyz ǵasyrlar boıy qaster tutyp kelgen ar - namys, ojdan ımandylyq, ınabattylyq, meırimdilik, kishi peıildilik, ata - mekenine, eline súıispenshilik sıaqty asyl qasıetterdi tárbıeleý zaman talabynan týyndap otyrǵan másele. Sondyqtan oqýshylardyń ishindegi erekshe kategorıa bolyp tabylatyn «qıyn oqýshylarǵa» adamgershilik tárbıe berýdiń formýlalaryn ádis - tásilderin jetildirý asa qajet, bul mindetterdi júzege asyrýdyń bastaýysh býynnan bastalatyny belgili.
A. S. Makarenko: «Tárbıe – balamen sóılesýmen, oǵan aqyl - keńes berýmen ǵana shektelmeıdi. Tárbıe - turmysty durys uıymdastyra bilýde, balaǵa árkimniń óz jeke basy arqyly úlgi - ónege kórsetýinde»,- degen ǵoı. Balany jas kezinen bastap syılap, qadir - qasıetin, ar - namysyn baǵalap, durys sóılep, durys qarym - qatynas jasaǵan abzal..
L. Kerimov qıyn balalar tárbıesi máselesine arnalǵan zertteýlerine de «qıyn» oqýshyny zertteýdi, eń aldymen, otbasyndaǵy tárbıe jaǵdaıyn bilýden bastaýdy usynady. Balanyń jetilip qalyptasýynda otbasynyń orny erekshe ekenin túsindire kele, oqýshyǵa qıyn atanýǵa alyp keletin ata - analardyń balalarmen, muǵalimniń oqýshylarmen qarym - qatynasyndaǵy birneshe kemshilikterdi kórsetip bergen. Bul qıyndyqty sheshýdiń negizgi birden - bir joly - otbasyndaǵy izgilikti qarym - qatynastardy ornatý.
Tabıǵat pen qoǵam qubylystaryna qıyndyq turǵysynan qaraý adam ómiriniń negizi bolyp tabylady. Qıyndyq qatynas adam men qoǵam ómirinde jalpy ortaq jáne máńgilik faktor bolyp tabylady. Ǵylymı ádebıetterde qundylyq túsinigine ár - túrli anyqtamalar berildi. Fılologıalyq turǵydan alsaq, qundylyqtar adam úshin paıdaly, ıaǵnı adamzat qoǵamynyń irgeli damý men adamnyń jeke tulǵasyn jetildirýge tıimdi yqpal etetinderdiń barlyǵy bolyp tabylady.
Adamgershiliktiń órisi keń, bul qasıet ár adamnyń eńbekke qoǵam ómirinde, turmysta kópshilik orynda ózin ustaýynan basqalarmen qarym - qatynasynan, júris – turysynan, qımylynan baıqalady. Adamgershiligi mol adam baqytty, el jurtyna qadirli, qoǵamǵa da paıda keltiredi. Iaǵnı mańaıyndaǵylarǵa úlgi - ónege bola alady. Sondyqtan «qıyn oqýshylardy» jas kezinen adamgershilik qasıetterge baýlý olardyń keleshekte azamat bolyp qalyptasýyna kepildik beredi.
Adamgershilikke tárbıeleýdiń negizgi mindetteri: a) adamgershilik sanany qalyptastyrý; á) adamgershilik sezimderdi tárbıeleý jáne damytý; b) adamgershilik minez qulyq biliktiligi men ádetterin qalyptastyrý.
Pedagog – ǵylymdar «qıyn» balalar máselelerin jan - jaqty zertteýde. Bul máselemen 20 - 30 jyldary elimizdiń asa kórnekti pedagogtary men psıholgtary A. Makarenko, Shaskıı, Vygotskıı, Blonskıı shuǵyldandy. Ol elýinshi jyldarǵa deıin obektıvti jaǵdaılarǵa baılanysty toqyrap qaldy da, tek sol jyldardan keıin «qıyn» balalar máselelerimen shuǵyldanýshylardyń jemisti ǵylymı eńbekteri shyǵa bastady. Zertteý jumystarynyń dáleldenýine qaraǵanda «qıyn» balardyń shyǵýyna birneshe sebepter bolady.
Otbasy tárbıesiniń durys uıymdastyrylmaýy, ata ananyń bolmaýy, durys talap qoımaýshylyq jaǵdaılar sebep bolady. «Qıyn» balalardyń tártipteriniń nasharlaýynyń taǵy bir sebebi jurtshylyqtyń, qoǵamdyq ortanyń tárbıe prosesterine tolyq kóńil bólmeýinen. Balalardyń tártipteriniń tómendeýi men nasharlaýy 3 topqa bólinedi. İ - topqa kúndelikti mektep rejımin buzatyn, oqyǵysy kelmeıtin, kishigirim urlyq jasap, anda - sanda temeki tartyp sharshap ishetin oqýshylar jatsa, İİ - shi topqa osyndaı kemshiliktermen qatar qoǵamdyq oryndarda buzaqylyq jasap, úlkenderdi syılamaıtyn oqýshylar jatqyzylady. İİİ - shi topqa densaýlyǵy nashar, aqyl - oıy óz jasyna sáıkes damymaǵan, nerv júıesi ár - túrli aýrýlarǵa ushyraǵan jasóspirimder jatady. Osylardyń barlyǵy qazaq tilinde shyqqan pedagogıkalyq ádebıetterde «qıyn»balalar dep atalady.
M. Jumabaev «Pedagogıka» ǵylymı eńbeginde «jas bala – jas bir shybyq, jas kezinde qaı túrde ıip tastasań, eseıgende sol ıilgen kúıinde qatyp qalmaq» dep túıin jasaıdy.
You Might Also Like
