InfoHub Logo

Jazýshylyqtyń bir belgisi — fantazıanyń moldyǵynda. Qıalǵa baı jazýshy qulaǵy qyltıyp turǵan bolmashy birdemeniń ózin de beri sýyryp alyp ózinshe túrlendirip, ádemi de nanymdy keıipke keltirip músindep shyǵara alady.

Sábıt Muqanov qıalǵa adam aıtqysyz baı jazýshy edi. Sábıt qıalynyń asyp-tógilip jatatyny sonshalyq, keıde soǵan ózi de ıe bola almaı qalatyn-dy. «Syrdarıa» romanynda qaýynnyń úlkendigin sýretteımin dep ishinen esek shyǵarýy sonyń aıǵaǵy. Aıaqtalmaı qalǵan «Bizdiń zamannyń batyrlary» romanynda Qytaı shekarasynan ózimizdiń elge ótken bir qazaqtyń da áreketi qyzyq-aq. Ol taýdyń basyna shyǵady da, otyra qalyp syrǵanaı jóneledi. Sóıtip, aman-esen týǵan jerine oralady.

Sábıt áńgimeshil kisi bolatyn. Jáne qıalǵa baı bolǵandyqtan, bir aıtqan áńgimesin qaıta aıtqanda qulpyrtyp, múlde óńin aınaldyryp, ózgertip jiberer edi. Qytaı saparynan oralǵannan keıin «Alyptyń adymdary» degen kitap jazdy. Tvorchestvolyq osy bir samǵaý ústinde ol eldegi kórgen-bilgenderin kez kelgen jerde jurttyń bárine aıtyp berip júrgen. Máselen, men Sábıttiń jylan týraly áńgimesin úsh-tórt ret estidim. Birinshi joly: «Jylan degenińniń adam aıtsa nanǵysyz uzyndary bola beredi eken ǵoı. Bes metr bar shyǵar. Osy men otyrǵan jerden myna bir qaraıǵanǵa deıin shubatylyp jatty» — dedi. Ekinshi joly: «Osy meniń aıaǵymnyń basynan ana bir tasqa deıin jetip qalatyndaı. Shamasy, on metr bar shyǵar», — dedi. Úshinshi joly: «Osy jerden ana bir aǵash túbine deıin shamasy, on bes metrdeı», — dedi. Osy áńgimelerdiń bárin tyńdap júrgen Tahaýı Ahtanov ushyp turdy da, aǵash túbine deıin adymdaı jóneldi.

— Jylanyńyz bul joly otyz metr bolyp shyqty, — dedi ol qaıtyp kelip.

Sábıt sál dúrdikteý qalyń ernin úıirińkirep raqattana kúldi. Biz de máz boldyq.

Saıası-áleýmettik máni bar aıtys-talastarda aldyna jan salmaı ketetin sheshen de, sózinen jaryqshaq taptyrmaıtyn oıshyl, pikirli Muqanov jaıbaraqat jaı áńgimede ekiniń birinde ustalyp qala beretindi. Biraq sondaı kezderde kóbinese qapıada op-ońaı jol taýyp shyǵyp ta ketýshi edi.

Bertinirek jyldardyń birinde Serik Qırabaevtyń úıinde qonaqta bolǵanymyz bar. Tórge Sábıt Muqanov jaıǵasty. Qalǵandarymyz: Juban Moldaǵalıev, Muhametjan Qarataev, men, taǵy basqalar. Sábıt dastarqandy ózi basqaryp bokal kóterdi. Sodan keıin sózdi Qarataevqa berdi. Jasy kelgendikten be, álde azdap ishken shampannyń býy býynyna túsip ketti me, kim bilsin, bir kisiden keıin sózdi Qarataevqa taǵy bergeni. Jurt dý kúldi. Qarataev bolsa: «Sábe, men jańa ǵana sóılegen joqpyn ba»? — dep jatyr. Sábıt daǵdysynsha sál otyryp qaldy da:

— Endi ne aıtar eken dep, qasaqana berip otyrmyn, — dedi taban aýzynda sóz taýyp. Ózi de kúldi. Bizdi de kúlkige jarytyp tastady.

1953 jyldyń jazynda Almatyǵa shved jazýshysy Artýr Lýndkvıst keldi. Qazaqstan Jazýshylar odaǵynyń Proletar kóshesindegi aınalasynyń bári kúıki de las, sıyqsyz úıde turatyn kezi. Sol úıdi kórsetýge uıalǵan odaq basshylary Qazaqstan Ortalyq Komsomol komıtetiniń úıin demalys kúnge surap alyp, alystan kelgen qonaǵyn sonda qabyldady. Shet jurttyq jazýshyny birinshi ret kórýim. Qorqam ba, álde uıalam ba, áıteýir keıinirek otyryp qonaqty alystan baqyladym. Qazaqstan Jazýshylar odaǵynyń predsedateli Jaımurzın Ábdiráıim otyrǵandardy tanystyrdy. Sodan keıin qazaq ádebıeti týraly, jalpy qazaqtar týraly áńgimeni Sábıt Muqanov bastap ketti. Qazaqtyń súıkimdi dámi — qymyzǵa aıryqsha toqtady: pálen prosenti maı, túgen prosenti spırt, pálen prosenti ana vıtamın, túgen prosenti myna vıtamın. Pálen prosenti temir qyshqyl. Túgen prosenti ana qyshqyl, myna qyshqyl.

Munyń bárin ǵylymı dál anyqtama dep túsinip, birin qaldyrmaı jazyp alyp otyrǵan Artýr eseptep-eseptep:

— Myna aıtqandaryńyz jetpis toǵyz prosent bolyp shyqty. Qalǵany ne sonda? — dep suramasy bar emes pe!

Sábıt múdirgen joq.

— Qalǵanynyń bári ǵylym ashpaǵan jańa vıtamınder.

Otyrǵan jurt dý kúldi. Sóz tórkinin túsine bastaǵan qonaǵymyzdyń da ishek-silesi qatty. Munyń ózi aradaǵy álde qaıter eken degen salqyndyqtyń inine sý quıyp tastady. Baqsaq, sheteldik adamdar da ózimiz sekildi eken. Áńgime túzelip ketti. Eki jaqtan da suraqtar kóbeıdi. Osyndaǵylardyń ishindegi eń jasy bolǵandyqtan, qorǵalańqyrap otyrǵan meniń ózim de ár nárseni suraı bastadym.

Artýr Lýndkvıst Komsomol komıtetiniń birinshi sekretarynyń kabınetine aınala kóz júgirtip, kitap sórelerindegi qaımyjyq kitapshalardy birinen soń birin alyp qarap, tańyrqaı surady.

— Ádebıet klasıkteriniń shyǵarmalary nege joq? Qazaq jazýshylarynyń basshysy bar bolǵany komsomol jastar týraly jazylǵan kitapshalardy oqıtyn bolǵany ma?

Jaımurzın ne derin bilmeı qaldy. Jańa ǵana erkindik jaılaǵan kabınette bir sát aýyr tynyshtyq ornaı qalmasy bar emes pe! Bul qıyndyqtan endigi sátte taǵy da Sábıt Muqanov alyp shyqty.

— Qazaq jazýshylarynyń basshysy klasıkany da, qazirgi zamanǵy aýyzǵa alarlyq iri týyndylardy da jınaıdy. Oqıdy. Jaımurzın joldas jańadan ǵana predsedatel bolǵan kisi. Kele salyp tamasha bir másele kóterip otyr: biz qazir osy kisiniń bastamasymen aýyl jastaryn qamqorlyqqa aldyq. Myna kitapshalar solarǵa jiberilmek. Qonaq ılanǵanyn tanytyp basyn shulǵydy. İshteı tynyp qalǵan biz demimizdi aldyq.

---