InfoHub Logo

Qazaqstan Respýblıkasy halyq depýtattyǵyna kandıdat, "Alash" syılyǵynyń laýreaty aqyn Sáken Imanasovtyń Alakól jurtyna ashyq haty

Qadirli aǵaıyn, qandas baýyrlarym!

"Sý tasysa — jıegine, er tasysa — eline", — deýshi edi dep, tilek-murat deıtin, arman-úmit deıtin áýreger sezim, dámegóı senim meni de jetelep, aldaryńa ákelip otyr. Jaıdaq attyń jalynda, jalań qylysh júzinde tutqıyl týa qalǵan nıet emes, on oılanyp, júz tolǵanyp baryp, "bazarǵa túsip baq synaýǵa" bekinip kelip otyrmyn. Qabyrǵaly qalyń elim bar edi dep, Alakól atalatyn arýaqty jerim bar edi dep senip kelip otyrmyn. Óıtkeni alys-jaqynnyń biri aldymen ózimdi syılasa, aqıqatqa somdalǵan sezimdi syılasa, jaqynǵa da, jatqa da qadirli bolsam, onyń bári Alakóldiń aıbyny, úlken-kishi aǵaıynnyń arqasy dep júrgen adammyn. Sol aýyldas aǵaıynnyń — qadiri úlken qarttarymnyń, qatarlas qurby-dostarymnyń, keıingi tolqyn inilerdiń — alystan syılap, árdaıym ózimdi áz tutyp júrgen alańsyz appaq kóńili, qadirmen tilektestigi bar edi ǵoı dep keldim. Qaıda júrsem qoldaıtynym da, qudaıdan keıingi qorǵaıtynym da ózderiń dep keldik. Yq jaǵymnyń qalasy, jel jaǵymnyń panasy, — dep keldim.

"Saýsaqty jumsaq judyryq, ashsań qyldyryq" — deıdi, basy bútin arqaly elim bar edi, óz ulyn ózekke teppes, keýdesinde namysy bary menimen birge tasyr da, jeńilip jatsam — menimen birge jasyr dep kelgen jaıym bar.

Bul ózi jeńilseń de betke salyq, súıekke tańba bolar daý emes, teńdes er-azamattar talaby, aqyl-oı eregesi dep bilem. Arysyna ara túser namys ta, elmin dep júrgen eldigiń de, qany bir qajyryń da osyndaıda kerek. Alakól meniń ata jurtym, óz elim, aldymda ý tursa birge isher, jylan tursa birge jutar, sóıtkende ǵana meni, men arqyly ózin jerge qaratpas dep oılaımyn. Qalyń qaryndas, qany birge týystaryma aıtarym aldymen osy.

Men ózim el bılep, jurt shúılep júrgen adam emespin. Jaralǵaly julqynyp laýazym, bıik dáreje de izdegen jerim joq. Ataq-dáreje, baq qýǵandardyń abyroısyz qylyǵyna qynjylyp ósken adammyn. Bar senerim boıymdaǵy daryn men qolymdaǵy qalamym ǵana, biraq qalam kúshi degen de osal qarý emes. Jaqynǵa es bolýǵa, jatqa ses bolýǵa jaraıtn, júzi eshqashan muqalmaıtyn, jigeri juqarmaıtyn qarý. Sondyqtan da aıtarym — bas aýyryp, baltyr syzdamaı turmaıdy, "kezekti dúnıe, kezbe baq" degendeı, qudaı betin aýlaq qylsyn, áıtse de er-azamat basyna almaǵaıyp kúnder túspeı turmaıdy. Sondaıda, "jan qysylsa jaqynyń tabady" degendeı, jarańa jamaý bolýǵa, jolyńa jalaý bolýǵa jarap qalarmyn, aǵaıyn. Qalam kúshi de sol úshin kerek bolar, qajetke jarar! "Eli myqtynyń beli myqty" degen sóz jáne bar.
Aqsaqaldy aǵalarym bar, aq jaýlyqty ájelerim bar. Sózimdi solarǵa arnaımyn. Ónege de, úlgi de otbasynan bastalady. Bárimiz de jas boldyq. Oılanbaı ot basqan kezderimiz de az emes shyǵar. Keleshek jasqa kemeli kim, kemeńgeri qaısy dep aıtyp, qulaǵyna quıyp otyrmasa, "áıt" degen aıtaqqa erip, soıylyn alyp, soıqanyn taýyp shyǵa kelmesine kim kepildik beredi. Kúmis saqınadaı dóńgelek tirlikterińizge syzat túsirip alýdan qorqam. Syrlaımyn dep otyryp syndyryp alatyndar bolady. Bútindik-birlikke shaqyrar, búgingi eldigiń erteńgi urpaǵyńa úlgi bolar, ańǵarly ónegege aınalar jaǵyn izdeıik. "Aqyl aǵadan" dep beker aıtpaǵan qazaq, basy saıranmen bastalǵan bul istiń aıaǵy oıranǵa aınalyp ketpeýi jolynda yqpal eter, yqylas-peıil bildirer dep senemin. Uly kóńil, úlken júrekterińe senemin.

Júzin qubylaǵa, nıetin qudaıǵa bergen múhmin-musylman balasynyń basyn qosyp otyrǵan din mańynyń nazaratyna da júginip, el ishindegi qadir-qasıetimdi elep, duǵa-namazynan qaldyrmas, men dep búıiri qyzǵan aǵaıynǵa olardyń da búıregi burar dep senemin. Baqastyǵy balalap, kúnshildigi kúshiktep jatatyndar bolsa, táńiri atynan "táıt" dep tyıym salar dep senemin. Meniń qubylam da, qaǵbam da osyndaǵy halqym, arqa súıer elim ekenin árdaıym aıta júrsin demekpin.

"Bolar isti búlgir búldiredi, bilgir túzetedi", — deıdi eken. Alakóldiń emshegin talasa emip, qatar ósken qurby-qurdas, turǵylas týys, úzeńgi serik inilerime de osy turǵyda sóz aıtam. Aptyqqan qyran ań ilmeıdi, asyǵyp-aptyǵyp, aǵaıyn arasynyń berekesin ketirip almaıyq, el-jurtymyzdyń abyroıyn oılaıyq. Syrǵymaly dúnıede suǵanaq pen sumǵa da mol sybaǵa tıip jatady. Solaı boldy eken dep, adyrań abyroısyzdyqqa baspaıyq der edim. "El basyna daý kelse — eldigi keter, bı basyna daý kelse — bıligi biter" — deıdi. Daý-damaı bolmasyn. Qurama jıyp el etip, quraq jıyp, shóp ete almaı, júrgende jaqynnan jat, aǵaıynnan alaman taýyp almaıyq. Sútteı uıyǵan jurttyń yntymaǵyn oılaıyq. Jatyrlas jurtty ydyratpaı, birlikke bastaıyq.

Tek men degen jurtqa: "Erdi qudaı urarda jaýǵa miner jampozyn (jaqsy atyn) jaby ornyna minedi, eldi qudaı urarda jaýǵa qımas jaqsysyn jalpynyń birindeı kóredi" degen ataly sózdi anyǵyraq jetkizip, jalǵyz-jarym jaqsysyn ardaqtaı biler aǵaıynnyń qalǵymaly kóńilin túrtip oıatyp júrseńder boldy demekpin. Buǵyp, búgip sóıleme, artyn oılap, uǵyp sóıle demekpin.

Ala tappaı, osy jolǵa daýa tap, aǵaıyn. Bóle sheshpeı, bútin kes. Kúpsinip bireýge kúsh kórseter búkpe esebim de joq, tepsinip teris azýlyqqa salar eserligim de joq. Joqtarym eldiń muńy, jurttyń qamy edi, dep, toqtarym eldiń sózi edi dep, aldaryńnan óttim.

Áýmın!

Aıdyn kólim, aıbyndy elim — uranym,
Asqaq ánim, tas qamalym — turaǵym,
Sen shyǵarsyń sarqylmaıtyn saǵynysh,
Tartylmaıtyn taza tunyq bulaǵym.
Tamshy bolyp tamdy saǵan kindik qan,
Kindik qanym tamǵan jerde tildi uqqam.
Muqalmaýym, juqarmaýym úshin de
Shymyr etip jaratypsyń shyndyqtan.
Qasıetti qaǵbam meniń, qybylam,
Sen dep óttim sanaly ómir synynan.
Toryqqanda demeý taýyp ózińnen.
Qoryqqanda qoltyǵyńa tyǵylam
Óziń deýmen ózeýregen ejelden
Balań edim, bala kúnnen sóz emgen.
Ul bol dep eń — ul bolýǵa jaradym,
Kúl bol deseń — quldyqqa da tózem men.
Týǵan jerdiń tuǵyrdaǵy túlegin
Jurt kórsin dep joǵary ushqan ul edim,
Jatsam-tursam jaratqannan: —
Osy elge Qadirimdi ketirme!" — dep tiledim,
Ózderińdeı el buıyrdy baǵyma,
Qaıta jumsa qaıratymdy jany da,
Aldaryńa kelip turmyn, aǵaıyn,
Bir kóterip tastar ma dep taǵy da!
Qabyrǵaly halqym baryn el kórsin!
Sanaly jurt, saltym baryn el kórsin!
Qaıda júrsem baǵym, arym, aǵaıyn.
Baǵynarym, tabynarym sendersiń!

Naýryz, 1993 jyl

---