San esim týraly túsinik. Dara jáne kúrdeli san esim
San esim týraly túsinik. Dara jáne kúrdeli san esim
Sabaqtyń maqsaty: 1. San esim týraly túsinik berý jáne quramyna qaraı bólinýin túsindirý.
2. San esimge jattyǵý jumystaryn júrgize otyryp, oqýshylardyń praktıkalyq daǵdysyn qalyptastyrý, teorıalyq bilimin arttyrý, saýattylyǵyn, til baılyǵyn, sheshendik qabiletin damytý.
3. Oqýshylardy óz elin, jerin súıýge, qurmetteýge; sheshendikke tárbıeleý.
Sabaq ádisi: deńgeılik tapsyrmalar, oıyn, suraq - jaýap, toptastyrý, toptyq, juptyq.
Sabaq túri aralas sabaq
Sabaq tıpi jarys sabaq
Sabaq kórnekiligi ınteraktıvti taqta
Sabaq barysy:
1. Uıymdastyrý bólimi. Oqýshylardy túgendep, olardyń sabaqqa daıyndyǵyn tekserý.
- Búgingi sabaǵymyz Elimizdiń Táýelsizdikke qol jetkizgenine 20 jyl tolýyna arnalady(Sabaq taqyryby men maqsatyna toqtalyp ótý).
- Al endi sabaǵymyzdy M. Shahanovtyń «Jeltoqsan taǵylymy» óleńimen bastaǵym keledi.
Jeltoqsanda shyndyq jyryn shyrqaımyn dep sharq urdyń,
Jeltoqsanda egemendi el bolsaq dep talpyndyń.
Keýdeńde áli syzy jatyr sol kezdegi salqynnyń,
Aınalaıyn, jas qaıratym, jas órkeni halqymnyń!
Óser eldiń qaı sátte de birlik bolmaq qalaýy,
Laýla, laýla, jeltoqsannyń muzǵa jaqqan alaýy.
Ózderińdeı ór namysty jas órkeni bar eldiń
Eshqashan da eńkeıýge tıisti emes jalaýy! - dep aqyn jyrlaǵandaı elimizdiń jalaýyn bıikke jelbiretetin jas órkeni – sizdersizder!
3 top urandaryn aıtyp, ózderin tanystyryp ótedi.
Oqýshylyq deńgeı
2. Úı tapsyrmasyn tekserý. İ) 1) Syn esimniń maǵynalyq túrleri.
2) 155 - jattyǵý. Mátindi oqyp, onyń aty nege «Ádiletsizdik» dep atalǵanyn dáleldeńder. Sóılemderdegi sapalyq, qatystyq syn esimderdi ajyratyńdar.
İİ) «Jasyrynǵan suraqtar»
Sandardy tańdaý arqyly suraqtarǵa jaýap beredi.
1. Syn esim degenimiz qandaı sóz taby?
2. Negizgi syn esim degenimiz ne?
3. Týyndy syn esim degenimiz ne?
4. Kúrdeli syn esim degenimiz ne?
5. Dara syn esim degenimiz ne?
6. Sapalyq syn esim degenimiz ne?
7. Qatystyq syn esim degenimiz ne?
8. Qazaq tilinde neshe sóz taby bar?
9. Zat esim, jalpy jáne jalqy esim degenimiz ne?
3. Jańa sabaq.
Bilekti... jyǵar, bilimdi... jyǵar.
... ala bolsa, aýyzdaǵy ketedi,
... túgel bolsa, tóbedegi keledi.
... somyń bolǵansha,... dosyń bolsyn.
Kerekti sózderdi taptyra otyryp, san esimniń erejesin shyǵaryp, túsindirý.
Zattyń sanyn, mólsherin, retin bildirip, qansha? neshe? nesheý? neshinshi? tárizdi suraqtarǵa jaýap beretin sóz tabyn san esim deıdi.
San esim quramyna qaraı dara jáne kúrdeli san esim bolyp ekige bólinedi.
Algorıtmdik deńgeı
4. Bekitý jumystary.
1) Kitappen jumys. «Kim jyldam?»
159 - jattyǵý. Mátindegi sóılemderden san esimderdi taýyp, dara, kúrdeli san esimderdi aıyryp belgile.
Mysaldar dara kúrdeli
Almatyda jasaqtalǵan júzinshi derbes atqyshtar brıgadasy myń toǵyz qyryq ekinshi jyly jıyrma besinshi qarashada Kalının oblysynda jaýmen shaıqasty.
Jıyrma ekinshi jeltoqsanda júzinshi brıgada Velıkıe Lýkıdiń túbine keldi.
Úsh júz on altynshy atqyshtar dıvızıasynyń jaýyngerleri Dýbosekovo razezinde jaýmen qalaı shaıqassa, bizdiń brıgada da Velıkıe Lýkıde solaı soǵysty.
Besinshi qańtarda úshinshi batareıa jaýdyń otyz tankisimen jalǵyz shaıqasty.
Batareıadan on adam óldi, jıyrma kisi jaraly boldy.
Jıyrma eki at oqqa ushty.
Jaýdyń on úsh tankisi qırady, alty rota jaıaý ásker joıyldy(Á. Nurshaıyqov).
2) «Sergitý» oıyny. Dara san esimderdi ataǵanda shapalaqtaısyzdar, kúrdeli san esimderdi ataǵanda ornyńyzdan turasyzdar.
Ekinshi, qyryq - elý, toǵyz júz bir, jeteý, júzdegen, úsh - úshten, beseý, on bútin júzden elý bir, toqsan, júz shaqty.
3) Poezıa mınýty. Oqýshylar óleńder oqıdy.
Evrıstıkalyq deńgeı
1) Sheshendik sózderdi oqyp, san esimderdi taýyp, quramyna qaraı ajyratyp, kórinis kórsetý.
1 - top. Qazaqtyń qonaǵy neshe túrli bolady?
2 - top. Dúnıede ne ólmeıdi?
3 - top. On bes jas quıyn qýǵan jelmenen teń.
2) M. Shahanov «Tórt ana». Óleńde «tórt» sózi neshe ret qaıtalanyp keledi?
3) 1. Mátindi túsinip oqyp, mazmunyn qysqasha aıtyńdar. Jalqy zat esimderdi tap.
Tarıhy tereń el
Araılap atqan tańy bar, asý bermes asqary bar saıyn dala, jazıraly jerdi mekendegen meıirban halqy bar el - Qazaqstan. Ol - búkil qazaq halqynyń atamekeni, kindik qany tamǵan kıeli jer. Ol - dúnıejúzindegi barlyq qazaqtardyń Otany.
Qazaqstan Respýblıkasy - óz táýelsizdigin alǵan, órkenıetke bet burǵan egemendi el. Ár qazaq azamatynyń paryzy men qaryzy – ultynyń ulyqtyǵy, teńdigi, eldigi úshin ter tógý.
Bul sezim táýelsiz Qazaqstannyń azattyǵyn aıalaýdan, ulan – baıtaq jerdi, ulanǵaıyr baılyqty ardaqtaýdan bastalady. Tarıhyn, erlikke toly sahara jurtynyń ǵumyryn tasqa qashap qaldyrǵan Kúltegin, Tonykók, Bilge qaǵan babalardyń asqaq rýhy, asqan batyrlyǵy ulttyq muralardyń qaınar kózi bolyp tabylady. Zamanynda álem órkenıetimen ıyq teńestirgen saltanatty shaharlar, sáýletti kentter qazaq eliniń alyp memleket bolǵanyn aıǵaqtaıdy.
2. Mátindi túsinip oqyp, mazmunyn qysqasha aıtyńdar. San esimderdi tap.
Táýelsiz Qazaqstan
Otan degen ne? Bul sózdi árqaısymyz kún saıyn áldeneshe ret estip
júrmiz. «Otan ot basynan bastalady» deıdi halyq. Otan degenimiz – adamnyń týyp - ósken jeri, týǵan - týysqandarymen, jaqyndarymen, búkil jarandarymen birge turatyn mekeni.
Qazaq elinde turatyn barlyq adamnyń Otany – Qazaqstan Respýblıkasy 1991jyly 16 jeltoqsan kúni bizdiń elimiz – Qazaqstan táýelsiz Respýblıka bolyp jarıalandy.
Osy kúnge jetý úshin qazaq halqy qansha qıynshylyqty bastan ótkizdi.
Ár memlekettiń derbes, táýelsiz el bolýy – barsha baqyttyń bastaýy. Eldiń óz quqy óz qolynda, eshkimge táýeldi emes.
Bul kúnde dúnıe júziniń birqatar eli Qazaqstandy táýelsiz memleket retinde tanyp otyr. Osy baqyt ár qazaqstandyqtyń júregine nur quıady.
3. Mátindi túsinip oqyp, mazmunyn qysqasha aıtyńdar. Syn esim, san esimderdi taýyp, maǵynalyq túrin ajyrat.
Qonaqjaı halyq
Qazaq halqy tanymasa da, «qudaıy qonaqpyn» degen adamdy qurmetpen qarsy alady. Jol júrip kele jatqan adam kez kelgen aýylǵa, úıge qonaq bola beredi.
Qazaq úshin qonaqty qarsy almaý, kútpeý - uıat.
Qonaq kútý - qazaq halqynyń eń jaýapty isi. Kelgen qonaqty rıza etýge tyrysady. Eń aldymen, qonaqtarǵa sýsyn usynylady. Sodan keıin shaı ishiledi. Shaıdan keıin qonaqtardyń kóńildi otyrýyna úı ıesi bar jaǵdaıdy jasaıdy. Aýyldaǵy ánshi, kúıshi, ónerli adamdardy shaqyryp, qonaqtardyń kóńilin kóteredi.
Halqymyzda «qyryqtyń biri qydyr» degen sóz bar. Bul sózdiń maǵynasy óte tereń. Ata - babalarymyz «qonaqpen birge qut, yrys keledi, qonaqty qýsań, qut, yrys qashyp ketedi» dep yrymdaǵan.
Osy dástúr qazir de bar. Onyń dáleli – shetelden kelýshilerdiń: «Qazaq halqy – qonaqjaı halyq» degen sózi.
Shyǵarmashylyq deńgeı
«Aıaqtalmaǵan oı...»
1 - top Men Prezıdent bolsam...
2 - top Meniń táýelsiz elimde...
3 - top Týǵan jer...
5. Úıge tapsyrma. San esim týraly túsinik. Dara jáne kúrdeli san esim. 161 - jattyǵý. San esimderdi qatystyryp, «Bizdiń synyp» degen taqyrypta shaǵyn shyǵarma qurastyryp jazyńdar.
Baǵalaý. Top basshylary top múshelerin baǵalaıdy.
Sabaqtyń maqsaty: 1. San esim týraly túsinik berý jáne quramyna qaraı bólinýin túsindirý.
2. San esimge jattyǵý jumystaryn júrgize otyryp, oqýshylardyń praktıkalyq daǵdysyn qalyptastyrý, teorıalyq bilimin arttyrý, saýattylyǵyn, til baılyǵyn, sheshendik qabiletin damytý.
3. Oqýshylardy óz elin, jerin súıýge, qurmetteýge; sheshendikke tárbıeleý.
Sabaq ádisi: deńgeılik tapsyrmalar, oıyn, suraq - jaýap, toptastyrý, toptyq, juptyq.
Sabaq túri aralas sabaq
Sabaq tıpi jarys sabaq
Sabaq kórnekiligi ınteraktıvti taqta
Sabaq barysy:
1. Uıymdastyrý bólimi. Oqýshylardy túgendep, olardyń sabaqqa daıyndyǵyn tekserý.
- Búgingi sabaǵymyz Elimizdiń Táýelsizdikke qol jetkizgenine 20 jyl tolýyna arnalady(Sabaq taqyryby men maqsatyna toqtalyp ótý).
- Al endi sabaǵymyzdy M. Shahanovtyń «Jeltoqsan taǵylymy» óleńimen bastaǵym keledi.
Jeltoqsanda shyndyq jyryn shyrqaımyn dep sharq urdyń,
Jeltoqsanda egemendi el bolsaq dep talpyndyń.
Keýdeńde áli syzy jatyr sol kezdegi salqynnyń,
Aınalaıyn, jas qaıratym, jas órkeni halqymnyń!
Óser eldiń qaı sátte de birlik bolmaq qalaýy,
Laýla, laýla, jeltoqsannyń muzǵa jaqqan alaýy.
Ózderińdeı ór namysty jas órkeni bar eldiń
Eshqashan da eńkeıýge tıisti emes jalaýy! - dep aqyn jyrlaǵandaı elimizdiń jalaýyn bıikke jelbiretetin jas órkeni – sizdersizder!
3 top urandaryn aıtyp, ózderin tanystyryp ótedi.
Oqýshylyq deńgeı
2. Úı tapsyrmasyn tekserý. İ) 1) Syn esimniń maǵynalyq túrleri.
2) 155 - jattyǵý. Mátindi oqyp, onyń aty nege «Ádiletsizdik» dep atalǵanyn dáleldeńder. Sóılemderdegi sapalyq, qatystyq syn esimderdi ajyratyńdar.
İİ) «Jasyrynǵan suraqtar»
Sandardy tańdaý arqyly suraqtarǵa jaýap beredi.
1. Syn esim degenimiz qandaı sóz taby?
2. Negizgi syn esim degenimiz ne?
3. Týyndy syn esim degenimiz ne?
4. Kúrdeli syn esim degenimiz ne?
5. Dara syn esim degenimiz ne?
6. Sapalyq syn esim degenimiz ne?
7. Qatystyq syn esim degenimiz ne?
8. Qazaq tilinde neshe sóz taby bar?
9. Zat esim, jalpy jáne jalqy esim degenimiz ne?
3. Jańa sabaq.
Bilekti... jyǵar, bilimdi... jyǵar.
... ala bolsa, aýyzdaǵy ketedi,
... túgel bolsa, tóbedegi keledi.
... somyń bolǵansha,... dosyń bolsyn.
Kerekti sózderdi taptyra otyryp, san esimniń erejesin shyǵaryp, túsindirý.
Zattyń sanyn, mólsherin, retin bildirip, qansha? neshe? nesheý? neshinshi? tárizdi suraqtarǵa jaýap beretin sóz tabyn san esim deıdi.
San esim quramyna qaraı dara jáne kúrdeli san esim bolyp ekige bólinedi.
Algorıtmdik deńgeı
4. Bekitý jumystary.
1) Kitappen jumys. «Kim jyldam?»
159 - jattyǵý. Mátindegi sóılemderden san esimderdi taýyp, dara, kúrdeli san esimderdi aıyryp belgile.
Mysaldar dara kúrdeli
Almatyda jasaqtalǵan júzinshi derbes atqyshtar brıgadasy myń toǵyz qyryq ekinshi jyly jıyrma besinshi qarashada Kalının oblysynda jaýmen shaıqasty.
Jıyrma ekinshi jeltoqsanda júzinshi brıgada Velıkıe Lýkıdiń túbine keldi.
Úsh júz on altynshy atqyshtar dıvızıasynyń jaýyngerleri Dýbosekovo razezinde jaýmen qalaı shaıqassa, bizdiń brıgada da Velıkıe Lýkıde solaı soǵysty.
Besinshi qańtarda úshinshi batareıa jaýdyń otyz tankisimen jalǵyz shaıqasty.
Batareıadan on adam óldi, jıyrma kisi jaraly boldy.
Jıyrma eki at oqqa ushty.
Jaýdyń on úsh tankisi qırady, alty rota jaıaý ásker joıyldy(Á. Nurshaıyqov).
2) «Sergitý» oıyny. Dara san esimderdi ataǵanda shapalaqtaısyzdar, kúrdeli san esimderdi ataǵanda ornyńyzdan turasyzdar.
Ekinshi, qyryq - elý, toǵyz júz bir, jeteý, júzdegen, úsh - úshten, beseý, on bútin júzden elý bir, toqsan, júz shaqty.
3) Poezıa mınýty. Oqýshylar óleńder oqıdy.
Evrıstıkalyq deńgeı
1) Sheshendik sózderdi oqyp, san esimderdi taýyp, quramyna qaraı ajyratyp, kórinis kórsetý.
1 - top. Qazaqtyń qonaǵy neshe túrli bolady?
2 - top. Dúnıede ne ólmeıdi?
3 - top. On bes jas quıyn qýǵan jelmenen teń.
2) M. Shahanov «Tórt ana». Óleńde «tórt» sózi neshe ret qaıtalanyp keledi?
3) 1. Mátindi túsinip oqyp, mazmunyn qysqasha aıtyńdar. Jalqy zat esimderdi tap.
Tarıhy tereń el
Araılap atqan tańy bar, asý bermes asqary bar saıyn dala, jazıraly jerdi mekendegen meıirban halqy bar el - Qazaqstan. Ol - búkil qazaq halqynyń atamekeni, kindik qany tamǵan kıeli jer. Ol - dúnıejúzindegi barlyq qazaqtardyń Otany.
Qazaqstan Respýblıkasy - óz táýelsizdigin alǵan, órkenıetke bet burǵan egemendi el. Ár qazaq azamatynyń paryzy men qaryzy – ultynyń ulyqtyǵy, teńdigi, eldigi úshin ter tógý.
Bul sezim táýelsiz Qazaqstannyń azattyǵyn aıalaýdan, ulan – baıtaq jerdi, ulanǵaıyr baılyqty ardaqtaýdan bastalady. Tarıhyn, erlikke toly sahara jurtynyń ǵumyryn tasqa qashap qaldyrǵan Kúltegin, Tonykók, Bilge qaǵan babalardyń asqaq rýhy, asqan batyrlyǵy ulttyq muralardyń qaınar kózi bolyp tabylady. Zamanynda álem órkenıetimen ıyq teńestirgen saltanatty shaharlar, sáýletti kentter qazaq eliniń alyp memleket bolǵanyn aıǵaqtaıdy.
2. Mátindi túsinip oqyp, mazmunyn qysqasha aıtyńdar. San esimderdi tap.
Táýelsiz Qazaqstan
Otan degen ne? Bul sózdi árqaısymyz kún saıyn áldeneshe ret estip
júrmiz. «Otan ot basynan bastalady» deıdi halyq. Otan degenimiz – adamnyń týyp - ósken jeri, týǵan - týysqandarymen, jaqyndarymen, búkil jarandarymen birge turatyn mekeni.
Qazaq elinde turatyn barlyq adamnyń Otany – Qazaqstan Respýblıkasy 1991jyly 16 jeltoqsan kúni bizdiń elimiz – Qazaqstan táýelsiz Respýblıka bolyp jarıalandy.
Osy kúnge jetý úshin qazaq halqy qansha qıynshylyqty bastan ótkizdi.
Ár memlekettiń derbes, táýelsiz el bolýy – barsha baqyttyń bastaýy. Eldiń óz quqy óz qolynda, eshkimge táýeldi emes.
Bul kúnde dúnıe júziniń birqatar eli Qazaqstandy táýelsiz memleket retinde tanyp otyr. Osy baqyt ár qazaqstandyqtyń júregine nur quıady.
3. Mátindi túsinip oqyp, mazmunyn qysqasha aıtyńdar. Syn esim, san esimderdi taýyp, maǵynalyq túrin ajyrat.
Qonaqjaı halyq
Qazaq halqy tanymasa da, «qudaıy qonaqpyn» degen adamdy qurmetpen qarsy alady. Jol júrip kele jatqan adam kez kelgen aýylǵa, úıge qonaq bola beredi.
Qazaq úshin qonaqty qarsy almaý, kútpeý - uıat.
Qonaq kútý - qazaq halqynyń eń jaýapty isi. Kelgen qonaqty rıza etýge tyrysady. Eń aldymen, qonaqtarǵa sýsyn usynylady. Sodan keıin shaı ishiledi. Shaıdan keıin qonaqtardyń kóńildi otyrýyna úı ıesi bar jaǵdaıdy jasaıdy. Aýyldaǵy ánshi, kúıshi, ónerli adamdardy shaqyryp, qonaqtardyń kóńilin kóteredi.
Halqymyzda «qyryqtyń biri qydyr» degen sóz bar. Bul sózdiń maǵynasy óte tereń. Ata - babalarymyz «qonaqpen birge qut, yrys keledi, qonaqty qýsań, qut, yrys qashyp ketedi» dep yrymdaǵan.
Osy dástúr qazir de bar. Onyń dáleli – shetelden kelýshilerdiń: «Qazaq halqy – qonaqjaı halyq» degen sózi.
Shyǵarmashylyq deńgeı
«Aıaqtalmaǵan oı...»
1 - top Men Prezıdent bolsam...
2 - top Meniń táýelsiz elimde...
3 - top Týǵan jer...
5. Úıge tapsyrma. San esim týraly túsinik. Dara jáne kúrdeli san esim. 161 - jattyǵý. San esimderdi qatystyryp, «Bizdiń synyp» degen taqyrypta shaǵyn shyǵarma qurastyryp jazyńdar.
Baǵalaý. Top basshylary top múshelerin baǵalaıdy.
You Might Also Like
-
Sabaqtyń taqyryby: Oqýǵa shaqyrý. Ahmet Baıtursynuly
-
Sabaqtyń taqyryby: Jylý mólsheri taqyrybyna esepter shyǵarý
