InfoHub Logo

Semeı óńiriniń etnodemografıalyq jaǵdaıy

Bıyl bizdiń táýelsizdik alǵanymyzǵa 24 jyl tolady. Tarıhı ólshemmen alǵanda bul onsha kóp ýaqyt emes, degenmen, ǵasyrlar boıy azattyq pen teńdikti ańsaǵan qazaq halqy men elimizde turyp jatqan ózge ult úshin osynaý az ǵana belestiń óziniń mańyzy orasan zor.
Qazaqstan álemdegi kóp ultty memleketterdiń biri. Onyń aýmaǵynda tegi, tili, mádenıeti ártúrli, biraq tarıhı taǵdyry ortaq 130 ult pen ulystardyń ókilderi (etnostar) turady. Respýblıkada negizgi ult – qazaqtardan basqa orys, ýkraın, belorýs, nemis, ózbek, uıǵyr, tatar, koreı jáne t. b. ult ókilderi bar.

Halyq qoǵamnyń óndiristik kúshiniń negizgi kózi bolyp tabylady. Al, etnodemografıa qazirgi zamannyń eń kúrdeli máseleleriniń biri. Bul máselelerdi demografıalyq saıasat turǵysynan der kezinde sheshý kóp rette qoǵamnyń, sonyń ishinde ultaralyq qatynastardyń turaqtylyǵyna, táýelsizdigimizdiń jetistigine tyǵyz baılanysty. Sondyqtan etnodemografıalyq másele qazirgi tańda elimizdiń aldynda turǵan kókeıkesti, kezek kúttirmeıtin máseleniń birine aınaldy.

Jumystyń maqsaty: Semeı óńirinde qalyptasqan qazirgi etnodemografıalyq jaǵdaıǵa tolyq saraptama jasaý. Osy maqsatta tarıhı jaǵdaılarǵa baılanysty belgili kezeńderde elimizge kelip qonystanǵan túrli ult ókilderiniń taǵdyry, aýmaly - tókpeli kezeńderde tarydaı shashylyp shet elge ketken qandastarymyzdyń ata-mekenine oralýy, demografıalyq jaǵdaıy (týý, ósý, ólim, mıgrasıa) jańa derekter negizinde zerttelgen.
Osy jumys arqyly men Semeı óńirindegi etnodemografıalyq jaǵdaıdyń mánin ashýdy mindet etip qoıdym. Sondaı - aq bul mindetti oryndaý úshin naqty materıaldarǵa súıendim.

Ózektiligi: Osy jumys arqyly mektep baǵdarlamasyna jáne synyptan tys oqýlyqqa qajetti materıaldardy tolyqtyrýǵa bolady.

Jańalyǵy: Jumysta alǵash Semeı ólkesinde ómir súrip jatqan ulttardyń tarıhy, demografıalyq jaǵdaıy, kóshi - qon, oralmandar jaıy sóz bolady.
Ereksheligi: Oqý baǵdarlamasynan tys mol materıaldardyń qamtylyp otyrǵandyǵynda jáne onyń júıeli taldanǵandyǵynda. Gıpoteza: Eger osy
«Semeı óńiriniń etnodemografıalyq jaǵdaıy» atty jumystyń nátıjesi mektep jasyndaǵy balalarǵa jetkizilse, onda olardyń týǵan jerine, Otanyna degen súıispenshiligi artyp, ózge ult ókilderimen dostyq qatynasy nyǵaıyp, yntymaq, birlik týraly túsinikteri keńeıedi dep oılaımyn.

Semeı ólkesiniń etnodemografıalyq jaǵdaıyna toqtalar bolsam, qalamyzda negizgi ult – qazaqtardan basqa onyń terıtorıasynda orys, nemis, ýkraın, tatar, ózbek, uıǵyr, sheshen, ázirbaıjan, kúrd, kárister, sygan ult ókilderi turady.
Ózim oqıtyn mektep aralas mektep bolǵandyqtan da ár ulttyń balalary bilim alyp jatyr. Mektep oqýshylarynan saýalnama alǵanda: 798 - qazaq, 87 - orys, 2 – ýkraın, 1 - ázirbaıjan, 2 - qyrǵyz, 3 - tájik, 4 tatar, 1 nemis, 3 uıǵyr, 1 qytaı, 5 túrik balalary oqıtynyn bildim.

Osy ulttardyń arasynan tatar, ózbek, nemis dıasporasyna toqtalyp keteıin. Orystyń etnograftary V. Radlovtyń, V. Abramovtardyń jazyp ketken estelikterine qaraǵanda Semeı óńirine tatarlar orys patshasy Alekseı Mıhaılovıchtiń tusynda, 1676 jyldardan bastap, qonys aýdara bastaǵan. Ǵalym V. Radlov óziniń 1862 jylǵy jazǵan jazbalarynda Semeı qalasy týraly: «Semeı – 6000 turǵyny bar, edáýir úlken qala. Mundaǵy turǵyndardyń úshten biri ǵana orystar da, qalǵany tatarlar men qazaqtar» dep, qalanyń Sibir men Batys Qytaı, Orta Azıamen saýda júrgizetin ortalyq ekenin jazady. Saýda jasaýmen negizinen tatarlar aınalysatyndyǵy aıtylǵan. Sol kezde tatarlardyń qolymen salynǵan 60 úıdi Máskeý mańyndaǵy jaqsy úılermen salystyrǵan. Ol da tutas qorshalyp, tatar Slobodkasy atalypty. «Keıingi ýaqytta tatar azamattary kóbeıip, munda Orta Azıadan Buhar kópesteri de kóship kelip jatyr» dep, Radlov oıyn qorytyndylaıdy.