InfoHub Logo

Barymyz da, narymyz da, eń qundy asylymyz bala-shaǵamyz. Bala dúnıege kelgen soń buryndary mańyzdy dep qaraǵan kóp nárse, ekinshi orynǵa túsip qalady. Ár qadamdarymyzdy solar úshin basyp, olar úshin birshama nárselerden bastartamyz. «Biz ash qalsaq ta osylar ash qalmasyn, biz kórmesek te osylar kórsin» dep jatamyz. Al osy kózdiń qarashyǵyndaı qorǵashtap, álpeshtep júrgen balapandarymyzdy jaqsy jetildire alýdamyz ba?! Árıne árbir ata-ana balasy úshin barlyq nárseniń eń jaqsysyn qalaıdy. Alaıda eń jaqsy dep júrip qatelikke boı aldyryp jatatynymyz taǵy bar. Óıtkeni balamyzdy qorǵaımyz dep júrip, olardyń keleshekte álsiz, ózine senimsiz, bilgenin shyǵara almaıtyn, basatyn ár qadamynda ata-anasynyń maquldaýyn kútetin, nátıjede jetistiksiz, baqytsyz tulǵa retinde qalyptasýyna sebepker bolýymyz múmkin. Al qalaı etsek olardyń jetistikti bolýyna yqpal ete alamyz? Munyń jaýaby balaǵa qaraı, otbasyǵa qaraı ózgerse de, jalpylama ortaq tustary bar.

Balany ózine degen senimdiligi joǵary tulǵa etip ósirý kerek. Sonda kez kelgen qıynshylyqqa tóze biletin, jyǵylǵanda aıaǵyna tik tura alatyn bolady. Bala ózine senimdilikti aldymen otbasynan úırenedi. Sondyqtan otbasylar balasynyń qandaı bolyp ósýin qalasa, sol baǵytta qarym-qatynas jasaýy kerek. Ata-ana tym qorǵashtaǵysh, tym qatal, qysym túsirgish nemese barlyq nársede tym minsizdikti ustanatyn bolsa balanyń ózine senimsiz bolý yqtımaldyǵy joǵary bolmaq. Tym qorǵashtaǵysh otbasylar balasynyń óz basymen eshnárse isteı almaıtyndyǵyn, durys sheshim qabyldaı almaıtyndyǵyn oılaıdy jáne ár qadamyn qadaǵalap otyrady. Mundaı mámile balada «meniń qolymnan kelmeıdi» degen sezimdi arttyrady. Ózderi bir sátke paıda bolǵan senimdilikpen birdeńe isteı bastaǵanynda otbasy tarapynan toqtatylyp, «olaı isteme, syndyrasyń, isteı almaısyń, buzasyń» degen sıaqty sózdermen senimdiligi sarqylǵan bala áleýmettik ıkemi tómen, kópshilik aldynda sóıleýden qashatyn, ózin qysa beretin, aqyryn daýyspen sóıletin, tuıyq, ynjyq minezdi bola bastaıdy. Suraqtarǵa bir-eki aýyz sózben jaýap qaıtarady. Sóılep jatqanda eki jaǵyna terbelip turatyn, qoldaryn artyqsha  áreket ettirip, sóılep turǵan adamnyń júzine emes, jerge, basqa jaqtarǵa qaraıtyn balalar jetile almaǵan, qorqaq, ózine senimsiz tulǵa bolýǵa úmitker deýge bolady. Mundaı adamdar qoǵamǵa sińise almaý, jalǵyzdyq shegý sekildi psıhologıalyq keleńsizdikterge tap bolýy múmkin.

Jalpy osyndaı tuıyq minezdiń aldyn alý úshin otbasy ishinde ózara mahabbat, meıirim bolýy kerek. Balanyń boıynda ynjyqtyqty baıqaǵanda ony joıyp, balanyń ózine degen senimdiligin nyǵaıtý úshin qyspaqqa alýdy doǵaryp, erkin jiberý kerek. Balanyń qatelikterin - úırený, jetilý múmkindigi retinde qarańyz. «Bul qateligiń qalypty, endi muny birge durystaıyq» degen sıaqty sózdermen jeke otyryp jyly túsindirýge tyrysý kerek. Dereý jan-jaqtan «Únemi búldiresiń de júresiń!», «Sen adam bolmaısyń!» degen sıaqty sózder men syn aıtýlar balanyń saǵyn syndyryp, senimdiligin baltalaıdy. Syn estı bergendikten qatelik jasaýdan qorqyp, batyl áreket etýden qalady. Balanyń qyzyǵýshylyǵy paıda bolǵan, istemek bolǵan jańa isterine qoldaý kórsetý kerek. Balanyń jasyna saı kishigirim jaýapkershilikti mindet, tapsyrma berýge bolady. Oryndaǵanynda buǵan qýanǵanyńyzdy bildirip, alǵys aıtyp marapattańyz. Oryndaǵan saıyn balada «qolymnan keledi» degen senim paıda bolady, óziniń paıdaly ekendigin sezinedi. Jasyna saı isterdi óziniń isteýine daǵdylandyryńyz. Máselen 5 jasyna kelse de tamaǵyn aýzyna salyp otyratyn ata-analar úlken qatelik etýde. Tamaǵyn ózi jeýin úıretińiz. Basynda tógýi múmkin, biraq sońynda úırenedi. Aıaq kıiminiń baýyn ózi baılaı alýyn úıretińiz t.b. Balalar onsyz da bul nárselerdi ózi isteýge beıimdi, qyzyǵýshylyqty bolady. Ata-analar tym qorǵaýshyl mámilege ótip, «Sen isteı almaısyń, tógesiń, buzasyń, jaraqat alasyń» dep onyń ornyna istegen saıyn, balada «qolymnan kelmeıdi» degen sezim paıda bolyp, syrttan bireýdiń kómegin kútip otyratyn bolady. Bir máselede pikir aıtqan kezinde sózin tyńdap, qate pikir bolsa qateligin jyly sózben túsindirip, pikiri oryndy bolsa maqtap, «aıtqanyń durys boldy» dep alǵys bildirý de ózine degen senimin nyǵaıtady. Jalpy balanyń aıtqandaryn tyńdaýǵa mán berý kerek. Bos sóz, mańyzsyz nárse aıtyp jatsa da tyńdaý qajet. Balamen syrlasý, oı bólisý óte mańyzdy. Aıta ketetin jaıt mektepke deıingi balalarǵa kishigirim taqpaqtar kóp jattatý óte paıdaly. Jattaǵandaryn kúnde aıtqyzyp otyrý, aıtyp bolǵanynda maqtaý kerek. Qonaqtar kelgende nemese qonaqqa barǵanda taqpaq aıtqyzý da kópshilik aldynda sóıleı alýǵa, kópshilik aldynda sóılegende ózin erkin sezine alýyna sebepshi bolady. Este saqtaý qabiletin, sóz qoryn damytady. Sondaı-aq balaǵa ertegi aıtý, oqý jáne oǵan aıtqyzyp tyńdaý da taǵy paıdaly. «Senimen birge kitap oqyǵandy jaqsy kóremin nemese sen ádemi oqısyń» degen sıaqty sózdermen kitap oqýyna yntalandyrǵan jón. Kitap oqý - biliminiń, oı-órisiniń damýyna, senimdiligin nyǵaıtýǵa kóp septigin tıgizedi. Balanyń qyzyǵýshylyǵyn esepke alyp qosymsha kýrstarǵa nemese sport úıirmelerine berý densaýlyq turǵysynan da, senimdilikti nyǵaıtý turǵysynan da paıdaly bolyp tabylady. Qoryta aıtqanda otbasy, aınalasyndaǵy adamdar tarapynan súıispenshilik, meıirim kórgen, pikirlerine mán berilgen, senim artylǵan, jaýapkershilik berilgen, jaqsy isteri úshin marapattalǵan, maqtan tutylǵan, qateligine oryn berilgen jáne bar bolmysymen qabyl etilgen balanyń ózine senimdiligi joǵary bolmaq. 

---