InfoHub Logo

         Burynǵy ótken zamanda bir molda bolypty. Dúnıede onan asqan molda joq eken. Bir kúni qatynyna aıtypty: «Men ólemin. Men ólgennen keıin bir bala tabasyń. Qazir men saǵan tumar jazyp beremin. Eger ol bala ul bolsa, tumarymdy oń jaǵyna taǵasyń, qyz bolsa, sol jaǵyna. Ol bala menen asqan molda bolady», – deıdi.

         Bir kúni shal aýyryp, bir aı jatyp óledi. Arada aı ótip, jyl ótip, bir bala tabady. Ol balasy ul eken. Tumardy oń jaǵyna asady. Jeti jasqa kelgende, moldaǵa aparyp beredi. Ol bala moldada on tórt jasqa kelgenshe oqıdy. Álip degen áripti bilmeıdi. Molda muny sheshesine qaıtyp ákep beredi. Sheshesi tańdanady: «Oıbaı, shaldyń menen asqan molda bolady degen balasy osy ma?» – dep, aparyp etikshige beredi. Etikshide tórt aı istep, biz shanshýdy bilmeıdi. Endi turmys qıyndaıdy. Úıinde as joq. Bala qańǵyp qaldy. Áli nan tabýǵa jaramaıdy. Muny bazarǵa ertip aparyp, bir esek alyp, otyn ákelip, bazarǵa satyp júretin balalarǵa qosyp qoıady.

         Balalarmen birge otyn satyp, kúnin kórip júredi. Bir kúni otynǵa bara jatsa, jolda jel shyǵyp, jaýyn jaýady. Árqaısysy bir-bir tamnyń astyna kirip jatady. Balanyń qolynda bir kishkene kezdigi bar eken. Sol kezdikpen jerdi shuqylap otyrsa, jerden bir sup-sulý tas shyǵady. Ol tasty aparyp, joldastaryna kórsetedi. Joldastary «bul asyl tas eken, osy jerde bir nárse bar shyǵar» dep qarady. Qazsa, álgi jerden bir úlken dıirmen tasy shyǵady. Ol tasty kóterip, astyn qarasa, sap-sary bir nárse eken. Balalardyń bireýi aıtady: «Bul jerdi tapqan sen, eger bul iske jararlyq nárse bola qalsa, kóbin sen alasyń, sen jep kór», – deıdi. Bala qolyn salyp, bir jalap qarasa, tátti nárse eken. Bala jep-jep toıyp alyp, «bal eken» deıdi. Endi bular otyndy tastap, eki shelek alyp, bazarǵa bal aparyp satyp júredi. Bir kúni bal azaıady. Onyń ishine túsip alý kerek. Endi bireýi aıtady: «Muny tapqan da sen, bilip kórgen de sen. Endi munyń kóbin sen alasyń. Sen ishine tús», – deıdi.

         Bala amalynyń joqtyǵynan ishine túsedi. Baldy satyp taýsylǵannan keıin, bala beline arqan baılap «tart» deıdi. Joldastary tartyp ortasyna kelgende, arqandy kesip jiberedi. Bala qaıtadan qudyqtyń ishine túsip ketedi. Qudyqta buǵan jeıtin tamaq joq. Álgi kezdikpen qudyqtyń aınalasynda qalǵan baldy jep jata beredi. Bir kúni qudyqtyń bir shetinen eki kózinen ot janyp turǵan, bir mysyq sıaqty nárse túsip kele jatady. Bala ony uryp qulatyp, basyn kesip alady. Sol mysyq kelgen jerdi kezdikpen qaza beredi. Bir ýaqytta qarasa, bir jap-jaryq dúnıege shyǵyp qalady. Sonymen júrip otyryp bir úıge keledi. Ol úıge kirse, ishinde altyn tósek, kóp jemis tur. Bala tósekke jata ketedi. Altynnyń býymen bala uıyqtap qalady. Bir ýaqytta syrttan dúbirlegen daýys shyǵady. Bala kózin ashyp qarasa, kóp aıdahar eken. Bireýi – «men jeımin», taǵy bireýi – «men jeımin» — dep jatyr eken. Bala uıyqtaǵan bolyp jatady. Bir ýaqytta esikten ysqyrǵan daýys shyǵady. Barlyq aıdahar esikke qarap tájim qylady. Bireýi qalmastan syrtqa shyǵyp ketedi. Bala: «Endi meni osy jeıdi eken», – dep, qorqyp júregi shyǵyp ketedi. Ol bir kishkene sary bas jylan eken. Sol jerdegi aıdaharlardyń patshasy eken. Onyń aty Shahımardan eken. Balanyń qasyna jetip keledi. Bala: «Endi meni jeıdi ǵoı», – dep qorqyp ketedi. Shahımardan aıtady: «E, bala, sen menen qoryqpa, aıt, qaıdan keldiń?» – deıdi. Bala: «Jaraıdy», – deıdi. Sol jerde ekeýi aıyrylmas dos bolady. Endi jylan aıdaharlarǵa shaı qaınattyryp, jemistermen shaı iship otyryp suraıdy: «Munda eshqandaı jan kele almaýshy edi. Sen qalaısha keldiń?» – deıdi. Bala kórgen-bilgenin bárin aıtady. Taǵy da qolyndaǵy mysyqtyń basyn kórsetedi. Jylan: «Ýý, sen meniń bar qazynamdy qurtqan ekensiń», – deıdi. Bala onan saıyn qorqyp ketedi. Jylan: «Oı, bala, sen onan qoryqpa! Bul dúnıede ondaı-ondaı neshe júz qazynam bar». Sonymen álgi ekeýi júredi. Arada aı ótip, jyl ótip, bala úıin saǵynady. Bala jylanǵa: «Endi men ketem, sheshemdi saǵyndym», – deıdi. Jylan: «Eger sen ketseń, men báribir ólemin, sen barǵan soń, bireýge aıtasyń, ketpe», – deıdi. Bala: «Joq, men ketpesem, bul jerde tura almaımyn. Sheshemdi jaman saǵyndym», – deıdi. Bala bolmaǵan soń, jylan, amaly joq, balaǵa aıtady: «Sen shyqqannan keıin bireý surasa, ólip bara jatsań da aıtpa! Jáne de monshaǵa barma», – deıdi. Bala «jaraıdy» dep ketedi. Jylan balaǵa bir qap beredi. «Osy qapty kótergenińshe altyn al», – deıdi. Bala qapqa toltyryp altyn alady. Sonymen ekeýi qushaqtasyp qoshtasyp, balany bir jerden shyǵaryp salady. Bala kele jatsa, álgi joldastary bes-alty atty arbaǵa jegip, tamasha qylyp júr eken. Olardan atarbany tartyp alyp, altyndy arbaǵa salyp, úıine alyp keledi. Sheshesi ashtan óleıin dep jatyr eken. Sonymen bala baı bolyp, úıden dalaǵa shyqpaı jata beredi. Bir kúni úıinde shaı taýsylady. Bala bazarǵa shaıǵa shyqsa, balany ýázirler ustap alady, «júr monshaǵa» dep. Olardyń monshaǵa júr degen sebebi mynaý eken. Sol qalanyń patshasy aýyryp qalǵan eken. Balshylaryn jınap alyp, kitap ashqyzyp qarasa, saǵan Shahımardan degen aıdahardyń patshasy bar. Sony ustap alyp kelip, sorpasyn ishseńiz jazylasyz, áıtpese ólesiz degen eken. «Ony kim tabady» degende, bir shal aıtypty: «Osy elińizdegi jurttyń birin qoımaı, monshaǵa túsirińiz, sonan soń tabylady», – degen eken. Sonyń úshin monshaǵa túsirip júr eken. Bala: «Qoı, meniń aýrýym bar, monshaǵa tússem, ustap qalady. Men monshaǵa túspeımin», – deıdi. Ýázirler súıretip aparyp monshaǵa túsiredi. Balanyń eti kók ala bop kógerip ketedi. Ýázirler moldaǵa baryp aıtady: «Osyndaı bir balanyń ústi-basy kógerip ketti». Molda: «Sol balany osynda alyp kelińder!» – dep buıyrady. Ýázirler balany alyp keledi. Molda balaǵa: «Balam, sen qaıdan kórdiń, aıt», – deıdi. Bala: «Ata, men esh nárse kórgenim joq». Molda:«Aıt degen soń, úndemeı aıt, qazir seni darǵa asyp óltiremin», – deıdi. Bala aıtpaıdy. Balanyń moınyna qyl shylbyrdy salyp tartady. Bala: «Eı, aıtaıyn», – deıdi. Jiberedi. Bala: «Men senderge qashan aıtamyn dedim», – deıdi. Molda taǵy qysady. Bala taǵy sol sózin aıtyp turady. Sóıtip, moldany bir-eki ret aldaǵannan keıin, molda muny shynymen óltirmek bolady. Bala endi óltiretinin bilip, aparyp bal alǵan jerin kórsetedi. Molda qudyqtyń basynda otyryp, oqyp-oqyp bir dem salǵanda, jylan jylt etip shyǵa keledi. Bala jylanmen amandasady. Jylan aıtady: «Mine, men saǵan ketpe demep pe edim», – deıdi. Sol jerde bala men jylan jylaıdy. Sonan soń molda jylandy alamyn dese, jylan: «Eger sen alsań, ázir shaǵamyn, myna bala alsyn», – deıdi. Bala: «Almaımyn», – dep jylaıdy. Ýázirler: «Óltiremin, al», – degen soń, qoryqqanynan alady da qoınyna salyp alyp júre beredi. Patshanyń úıine aparyp beredi. Molda jylandy soıaıyn dese, jylan: «Eger sen meni soısań, ázir shaǵamyn, myna bala soısyn», – deıdi. Bala: «Soımaımyn», – deıdi. Ýázirler: «Soı, jaýyz, ázir basyńdy alamyn», – deıdi. Bala qoryqqanynan soıady. Ábden soıyp bolǵan soń, molda aparyp qazanǵa salyp, ot jaǵaıyn dep jatsa, jylan: «Eger sen ot jaqsań, ázir shaǵamyn, bala ot jaqsyn, sen ket», – deıdi. Molda balany shaqyryp alyp: «Balam, endi sen mynaǵan ot jaǵyp jiberip, basqy sorpasyn óziń ish, ortańǵy sorpasyn patshaǵa ber, eń aıaqqy sorpany maǵan ber, etin patsha men ekeýimizge bólip ber», – deıdi. Bala: «Jaraıdy», – dep, ot jaǵa beredi. Jylan qaınap jatyp aıtady: «Bala, endi men saǵan joqpyn, sen men piskennen keıin, basqy sorpany moldaǵa ber, ortańǵy sorpany patshaǵa ber, eń aıaqqy sorpany óziń ish. Etimdi patsha men óziń bólip je», – deıdi. Bala basqy sorpany moldaǵa beredi. Molda sol boıymen basyn tasqa uryp, jyndy bolyp ketedi. Ortanshy sorpany patshaǵa beredi. Patsha jazylyp ketedi. Eń aıaqqy sorpasyn ózi ishedi. Etin patshamen bólip jeıdi. Sonymen bala dúnıede bar jan-janýardyń tilin bilip, sondaı asqan molda bolyp, murat-maqsatyna jetken eken.

---