InfoHub Logo

Úlken sáskede Borandynyń saýdasynan sán kete bastaıdy. Tarqaǵan bazardyń jurty kóńilsiz. Shaqalaq shaldyń kóńili qazir selkeý jármenkeniń qulazyǵan jurtyndaı.

Shubar týshanyń saýdasy júrmedi. Qıandaǵy qystaqqa bul qyrsyq kebenekti qaıtadan jetektep azapqa túskenshe, ótkenine sata salaıyn dep Shaqalaq shyjyǵan ystyqta mal bazar aqyr-taqyr qazan bolǵansha, qazdıyp-aq turdy. Kebenek kelgir ótpedi eken dep taǵy tastap kete almady. Aqyry, qaıtqan malda qaıyr bar, shubar týshany jetektep Shaqalaq jaıaýlatyp aýylǵa tartty ǵoı.

Qaıtyp kele jatyp, jolaýshy tasıtyn avtobýstyń shopyryn sybady.

— Seniń qotyr eshkińdi tasysyn dep júrgizip qoıǵan bul avtobýsty, — dep kesir shopyr mingizbeı qoıǵan.

Keraýyz kempirin boqtady.

— Qyzyńnyń qylyǵy shyǵyp qaldy. Jurt qusap «krempilin» kıgizbeseń óz basyna ólim, qara basqyr, — dep shubar týshany bazarǵa jetektetip jibergen sol bolatyn.

— Kesapat asqan» — dep qoıdy ishinen kijinip Shaqalaq.

Shyn aty Shaqabaı edi. Biraq tabıǵatynan túıme bas, qalqan qulaq, qyzyl shaqa, qylpyqsyz kóse bolǵan soń jeńgeleriniń qoıǵan aty Shaqalaq. Órmekshiniń jibindeı qan tamyrlary qyzǵyltym, eki beti udaıy temir qanat balapannyń terisindeı bolyp turady.

— «Bul jurt qutyrdy, — dedi endi bazardy balaǵattap. — Baıaǵy Nekálaıdyń zamany bolsa, qońyz terip jer edi, endi eshkiniń etin jemeıdi, sútin ishpeıdi. Ólgenine — myń adam jınalsa, myń adam — jeti somnan, kisi basy saıyn jyrtys. Toı bolsa kilem jaýyp, «Volga» tikken jarys. Kenet qaýymdy bylaı qoıyp, kempirine qaıta shúıildi:

— Aýzyńa qara qan tolǵyr! — dep tisin qyshyrlatty.

Sol-sol eken, tisiniń eski qurty qozdy ma, mújik asyqtaı azýdyń aınalasy qaqsap qoıa berdi. Endi jol azabyna aýrý qosyldy.

— Atasyna nálet, qurtta da es joq, — dedi ol bir qolymen qatpa qaıraqtaı jaǵyn basyp kele jatyp. — Menen ne taýyp jeımin dep túsedi eken?!»

Aspantaýdyń ańǵarynda jatqan aýylǵa baratyn soqpaqqa áli asfált turmaq malta tas ta tóselmegen. Jabaıy soqpaq edáýir jerge deıin shoıyn joldyń boıyn qýalap barady da, ońǵa burylyp temir joldy kesip ótip, tike tóskeıge qaraı qasqaıyp jatady.

Qara joldyń pisken topyraǵyna shomylyp jatqan jabaıy kepterler eshki jetektep, erni kezergen Shaqalaqtyń qarasy jaqyndaǵanda pyr-pyrlap usha jóneledi. Qaptaldaǵy shań tutqan qarasoranyń, kókbas kekireniń kermek ıisi tynysyńdy qabady. Jýyla-jýyla ońyp ketken kók kóılekteı aspan astynda lúp etken lep sezilmeıdi.

«Qasapshyǵa mal qaıǵy, qara eshkige jan qaıǵy», Shaqalaq tisiniń aýrýymen álek bolyp kele jatyp, shlagbaýmǵa mańdaıy tirelgenin bir-aq bildi. Temir joldy kesip ótetin sátte dál murnynyń astyna shlagbaýmnyń ala-qula baqany sóleń etip jabyldy da qaldy.

Alysta, munar saǵymnyń arasynan buldyrap poıyz kórinedi. Endi sol ótip ketkenshe kútip turý kerek.

Ar jaqtan saldyrlap arba kelip toqtaǵanyn sezip, Shaqalaq qýanyp qaldy. Qarasa, óziniń jamaǵaıyny Taýasar eken. Jardaı tory bıeni jalǵyz attyq arbaǵa jegip alypty.

— Oý, Táke, oljaly qaıtypsyń ǵoı, satyp aldyń ba? — dedi Shaqalaq jaǵyn qolymen basyp turyp.

— Alǵan soń birjolata arbasymen qosyp aldym, bala-shaǵa shóp tasyǵanǵa jaqsy, — dedi qaýǵa saqal Taýasar. Daýysynda masattanǵan maqam bar.

— Yldıdyń maly kórinedi, jýas eken.

— Qutty bolsyn, — dep kúbirledi Shaqalaq.

İshinen qyzǵanyp ta tur. «Bazardan qaıtqannan keıin, atasyna nálet, osylaı qaıtý kerek qoı, qý shunaqtyń quıryǵynan ustap qaıtpaı».

Eshki jetektetip qoıǵan báıbishesin ishteı taǵy bir sybap aldy. Tisi odan beter qaqsap qoıa berdi.

Sóıtip turǵanda arbanyń art jaǵyna qara kók «Volga» ekpindeı kelip kilt toqtady. Rúldegi Jaılaýbaıdyń shabandoz, kókparshy balasy Oraz eken, dóń neme, kishi bolyp myna turǵan eki qarıaǵa sálem berýge jaramady. Qara kózildirik kıip, rúlde shirenip otyr. Mashınanyń áınek bitkenin jańa túsken kelinniń shymyldyǵyndaı shashaqtap tastapty. «Volganyń» art jaǵynda eki qýyrshaq ıt bir-birine bas shulǵysyp qalysypty.

Osy Oraz ótkendegi qurban aıttyń kókparynda tartyla-tartyla taqymda pisken talystaı bir serkeni Shaqalaqtyń esiginiń aldyna shıyryp laqtyryp tastap ketkeni bar.

Shaqalaq sonda:

— Munysy nesi, tasyrańdap! — dep shaqshıa bastap edi, bes bıeniń sabasyndaı báıbishesi:

— Tek, tushtańdama. Qyzyńnyń boı jetip qalǵanyn bilmeýshi me ediń. Soǵan da mıyń jetpedi me? Bozbalanyń izeti bul, — dep tyıyp tastaǵan. — Qudaı buıyrtsa, Jaılaýbaımen quda bolasyń.

Qazir shlagbaýmǵa tumsyǵy tirelip turyp, Shaqalaq:

— Atasyna nálet! — dedi.

Sóıtkenshe, poıyz kelip qalǵan eken, teplovoz bozdap qoıa berdi. Qaraǵaı artqan aýyr sostav jer-dúnıeni dúrildetip, bıesi úrke sheginshektep, badanadaı kózderi aqshańdap, aýyzdyqpen alysyp shapshyp tur eken. Shegingen arbanyń artqy tuqyl oqtyǵy qara kók «Volganyń» faryna baryp saq ete qaldy da, áınek bytshyt boldy.

— «Mynanyń jýas degeni, jýan bolyp shyqty-aý, — dedi Shaqalaq, — Yldıdyń maly bolsa, poıyz kórmegen neme ǵoı».

Ne bop qalǵanyn paıymdap úlgirgenshe, «Volgadan» Oraz dúrdıe atyp shyqty da, arbanyń ústinde bıeniń basymen alysyp otyrǵan Taýasardyń jaǵasynan ala tústi.

— Babasyndaı adamnyń jaǵasynan alǵany nesi, atasyna nálet, — dep Shaqalaq shubar týshany shlagbaýmǵa apyl-ǵupyl shalyp baılaı saldy da, Orazǵa tura júgirdi.

Tý syrtynan baryp kújirdeı jelkesine sheńgeldi sileýsinshe salyp qatyp qalǵanda, talaı tastaı taqymdardan kókpardy yrǵaǵanda tartyp alyp júre beretin aty shýly palýan Orazdyń qoly Taýasardyń alqymynan ajyrap sala berdi.

Alqymy álýetti qoldan bosaǵan Taýasar uzyn qamshymen Orazdy osyp-osyp jibergen. Eki shaldyń ekpininen seskendi me, álde óz qylyǵynan uıaldy ma, áıteýir, Oraz «Volgasyna» yrshyp minip, joldyń shańyn burq etkizip, temir joldyń arǵy betine atyp shyqqan.

Poıyz ótip, shlagbaým kóterilgen eken.

Shaqalaq shubar týshanyń ornyn sıpalap qalǵandaı boldy. Ushty-kúıli joq. Jibin úzip qashyp ketti me, álde poıyz basyp ketti me, dep áýeli kózimen relstiń boıyn tintip shyqty.

Alaq-julaq arly-berli qaraǵannan kózge eshteńe túspedi. Sóıtse shubar týsha terek boıyndaı bıikte, shlagbaýmnyń alabaqanynyń basynda salbyrap tur.

Ushyp-qonyp strelochnıktiń úıshigine jetti.

— Aý, tamyr, anaýyń qalaı? — dedi qyzyl fýrajkeli eńgezerdeı saryǵa.

Strelochnık áýeli baıqaýsyzda qarqyldap kúlip jiberdi. Artynsha onysy ersi ekenin sezip, tez avtomat knopkany basyp, shlagbaýmdy túsirdi. Shubar týsha jerge jansyz qap sıaqty sylq etip qulady.

— Tamyr, keshir, men kórmegen, — dedi qyzyl fýrajka.

Taýasardyń jaǵasynan endi Shaqalaq alsyn.

— Saǵan bolysamyn dep, taıdaı týshadan aıyryldym. Qunyn tóle!

— Deniń saý ma ózińniń? Men ne dep tóleımin? Týshańdy men uryp óltirgen joqpyn. Shlagbaýmǵa baılap qoıǵan óziń, — dep Taýasar da jalyn kújireıtti.

— Áı, Taýasar, qudaıdan úmitiń joq eken, yldıdyń kıik qusap taǵy bop ketken malyn jeti júz somǵa satyp alyp, bireýdiń sý jana «Volgasyn» qıratqan men emes qoı! Men bolmasam, álgi Oraz alqymyńdy mytyp óltiretin edi, tiri qalǵanyńa táýba dep nege bermeısiń meniń taıdaı týshamnyń qunyn?! Árkimniń maly ózine qymbat.

Eki shal kelise almaı kerildesip turǵanda, qyzyl fýrajka ala týshany ary-beri aýdaryp kórip, tańdaıyn tarsyldatyp, basyn shaıqady. Onan soń:

Áı, áteshter! Urysty qoıyńdar. Káne, eshkińe qansha suraısyń? Men alady, — dep Shaqalaqqa qarady.

— Baýyzdamaı aram ólgen kebenekti satyp ne kórinipti, ne dep tursyń ózin?! — dep kózin ejireıtti.

— Semiz eken, men alady, qansha suraısyń? — dedi qyzyl fýrajka Shaqalaqtyń «aram-qaramyna» mán bermeı.

— Deniń saý ma! Alamyn dep turǵanda, suraǵanyna bere sal! — dep Taýasar kılikti.

— O, naısap! — dep Shaqalaq qolyn bir siltep, shoıyn joldan shegirtkedeı yrshyp ótip bara jatyp, kilt qaıta oraldy. Shubar týshanyń bylq-sylq etken moınynan ala jipti sheship aldy. Eki-úsh búktep qolǵa ustaǵan kúıi artyna burylyp ta qaramastan týra taýǵa tartty.

— Atasyna nálet! — dedi álden ýaqyttan soń.

Qapelim tisiniń aýrýy sap tyıylǵanyn sezdi. Bir túrli qýanyp qaldy.

---