Shubalshańnyń bıogeosenozdaǵy,tabıǵattaǵy jáne janýarlar dúnıesiniń damý tarıhyndaǵy orny men mańyzy.
Sabaqtyń taqyryby: Shubalshańnyń bıogeosenozdaǵy, tabıǵattaǵy jáne janýarlar dúnıesiniń damý tarıhyndaǵy orny men mańyzy.
Sabaqtyń maqsaty:
a) bilimdilik: oqýshylarǵa azqyltanaqty býyltyq qurttar týraly túsindirip, bilimderin tereńdetý.
á) damytýshylyq: Oqýshylarǵa ishekqýystylardyń túrlerimen tanystyryp, bilimderin keńeıtip, oılaý qabiletterin damytý, oı órisin, izdenimpazdyǵyn damytý.
b) tárbıelik: oqýshylardyń ıgergen bilimderin ortaǵa salýǵa, oıyn erkin jetkizýge, sóz mánerin saqtaýǵa tárbıeleý.
Sabaqtyń túri. Aralas
Sabaqtyń ótý ádisi: túsindirý, suraq - jaýap
Sabaqtyń kórnekiligi: Interaktıvti taqta, sýretter, test tapsyrmalary
Sabaqtyń barysy: İ Uıymdastyrý
a) sálemdesý, synyp tazalyǵy
á) oqýshylardy túgeldeý
b) oqýshy nazaryn sabaqqa aýdarý
II. Úı tapsyrmasyn suraý
Ótken sabaqty qaıtalaý, úıge berilgen tapsyrmany test arqyly tekserý.
Test
1. Shubalshannyń asqorytý júıesi:
A) Aýyz qýysy – jutqynshaq – óńesh – jemsaý – qaryn – ishek.
Á) Aýyz qýysy - jutqynshaq - jemsaý - qaryn - ishek
V) Aýyz - óńesh - jemsaý - qaryn - ishek
2. Shubalshannyń zár shyǵarý múshesi:
A) búırek
Á) Juldyzsha tárizdi tútik
B) Jasyl tústi jup bez
3. Shubalshannyń qanaınalym júıesi:
A) Tuıyq qan aınalym júıesi.
á) Ashyq qan aınalym júıesi
b) durysy joq
4. Shubalshannyń tynys alý múshesi:
A) jelbezek
Á) Teri jabysy.
B ) ókpe
5. Shubalshańdardyń klasy:
A) azqyltandy qurttar.
Á ) kópqyltanaqty qurttar
B ) jumyr qurt
III. Jańa sabaqty túsindirý
Oqýshylardy aldyn ala úsh topqa bólý
▪ Shubalshań
▪Súlik
▪ Nereıda
Jaýynqurty, shubalshań - jerqurttary, azqyltandy qurttar týystasyna jatatyn qurttar toby, óz quramyna ádette iri topyraqta mekendeıtin túrleri enedi. Tropıkalyq iri túrleriniń dene uzyndyǵy 2, 5 m deıin, (TMD - da, 45 sm deıin). Dene býyltyqtarynyń sany 80 nen 450 deıin. Ár bir býyltyqta jorǵalaýǵa kómektesetin 8 den birneshe onshaqty qyltandar bar. Sezim músheleri joq, biraq denesinde sezimtal jasýshalar mol. Barlyq denesimen tynys alady. Tuıyq qan aınalý júıesi bar, (quramynda gemoglobıny bar qanynyń túsi qyzyl). Júıke júıesi qursaq júıke tizbegin quraıtyn iri jutqynshaq ústi júıke túıindisinen jáne kóptegen usaq túıindilerden turady. Regenerasıa qubylysy jaqsy damyǵan. Kóbinese tropıkalyq ormandarda mekendeıtin 1500 asa túri bar; TMD - da, 100 shamasynda túri kezdesedi, kóbinese lúmbrısıd, (Lumbricidae) týystasyna jatatyn túrleri. Topyraqta mekendeıdi, iri túrleri tereńdigi 8 m - ge jetetindeı in qazady. Jaýynqurty kóbi jer betine túnde, kúndizgi ýaqyttarda, jaýynnan keıin ǵana shyǵady, (osydan atalýy). Shirigen organıkalyq qaldyqtarmen qorektenedi. Germafrodıtter. Jumyrtqalary bar kokondaryn topyraqqa salady
1) jańa termınder
Aldymen sizder taqyryp túsinikti bolýy úshin mátinde kezdesetin jańa termın sózderdi dápterlerińe kóshirip jazyńyzdar.
- selom – býyltyq qurttardyń ekinshi rettegi dene qýysy
- parapodıa - býyltyq qurttardyń qarapaıym aıaqta
- megaskoldes - shubalshańdardyń eń irisi
- nefrıdıa - tútikshe tárizdi zárshyǵarý músheleri
- trohofora - býyltyq qurttardyń dernásili
- mezoderma - ortańǵy qabyq
- gırýdın - qan soratyn súliktiń qandy suıyltatyn zaty
- gıpoderma - ekinshi ortańǵy qabyq
- sirqabyq - birinshi eń syrtqy qabyq
2) Oqýlyqpen jumys
Kelesi kezekte úsh topqa jeke jeke tapsyrmalar beremin. Sizder sol tapsyrmany kitapty oqyp, jaýaptaryn aldaryńyzdaǵy paraqqa jazyńyzdar.
● İ top tapsyrmalary
- Selomnyń negizgi qyzmeti
- Býyltyq qurttardyń zárshyǵarý júıesi
- Shubalshańnyń paıdasy
● İİ top tapsyrmalary
- Býyltyq qurttardaǵy qan aınalym júıesi
- Býyltyq qurttardyń qozǵalys músheleri
- Kóp qyltandy býyltyq qurttardyń kóbeıýi
● İİİ top tapsyrmalary
- Býyltyq qurttardyń syrtqy qurylysy
- Býyltyq qurttardaǵy júıke júıesi
- Súlik býyltyq qurttardyń arnaıy klasy
3) Ózindik jumys
Ár top búgingi taqyryp boıynsha 4 suraq daıyndaý jáne qalǵan toptardyń suraqtaryna jaýap berý.
IV. Jańa sabaqty bekitý
Sýret
Ven dıagramsy boıynsha jumys jasaý
Ár top óz oılarynan taqyrypqa baılanysty 4 jol óleń shyǵarý.
Býyltyq qurttar sýdaǵy bıosenozdyń qorektik tizbegindegi mańyzdy bólimi, Paloloqurtyn adamdar qorek retinde qoldanady.
Qazirgi ýaqytta balyq sharýashylyǵy qajetti qurttardyń keıbir túrlerin qorek retinde ósip - óndirýde.
Jaýyn qurttary aýyl sharýashylyǵynda úlken ról atqarady. Ch. Darvın olardyń topyraqty qunarlatýdaǵy paıdaly mańyzyn atap ótken. Birinshiden, olar topyraqty qazyp, ósimdik tamyrynyń topyraqqa erkin jaıylýyna yqpalyn tıgizedi, sýdyń, aýanyń topyraqqa erkin jaıylýyn retteıdi. Sonyń nátıjesinde ósimdikterdiń ósýine jaǵdaı jasalady. Jaýyn qurttary topyraqty qopsytady.
Ú Qorytyndy
1. Shubalshań ottegin myna múshesi arqyly sińiredi: Terisi
2. Shubalshańdardyń qozǵalýy: Saqınaly, biryńǵaı salaly bulshyqetterdiń jıyrylýynan.
3. Shubalshańnyń júıke júıesi: Jutqynshaqústi, jutqynshaqasty túıin jáne qursaq tizbekshesinen turady.
4. Shubalshańnyń qyzǵylt tústi bolýy: Deneni jaqsy jabdyqtaıtyn qanynyń bolýy.
5 Shubalshańdardyń klasy: azqyltandy qurttar
Vİ. Úı tapsyrmasy:
Sýret § 44 Oqý, suraqtarǵa jazbasha jaýap berý.
Vİİ. Baǵalaý: Ár top ózderin baǵalaıdy, muǵalim qorytyndy baǵany qoıý
Sabaqtyń maqsaty:
a) bilimdilik: oqýshylarǵa azqyltanaqty býyltyq qurttar týraly túsindirip, bilimderin tereńdetý.
á) damytýshylyq: Oqýshylarǵa ishekqýystylardyń túrlerimen tanystyryp, bilimderin keńeıtip, oılaý qabiletterin damytý, oı órisin, izdenimpazdyǵyn damytý.
b) tárbıelik: oqýshylardyń ıgergen bilimderin ortaǵa salýǵa, oıyn erkin jetkizýge, sóz mánerin saqtaýǵa tárbıeleý.
Sabaqtyń túri. Aralas
Sabaqtyń ótý ádisi: túsindirý, suraq - jaýap
Sabaqtyń kórnekiligi: Interaktıvti taqta, sýretter, test tapsyrmalary
Sabaqtyń barysy: İ Uıymdastyrý
a) sálemdesý, synyp tazalyǵy
á) oqýshylardy túgeldeý
b) oqýshy nazaryn sabaqqa aýdarý
II. Úı tapsyrmasyn suraý
Ótken sabaqty qaıtalaý, úıge berilgen tapsyrmany test arqyly tekserý.
Test
1. Shubalshannyń asqorytý júıesi:
A) Aýyz qýysy – jutqynshaq – óńesh – jemsaý – qaryn – ishek.
Á) Aýyz qýysy - jutqynshaq - jemsaý - qaryn - ishek
V) Aýyz - óńesh - jemsaý - qaryn - ishek
2. Shubalshannyń zár shyǵarý múshesi:
A) búırek
Á) Juldyzsha tárizdi tútik
B) Jasyl tústi jup bez
3. Shubalshannyń qanaınalym júıesi:
A) Tuıyq qan aınalym júıesi.
á) Ashyq qan aınalym júıesi
b) durysy joq
4. Shubalshannyń tynys alý múshesi:
A) jelbezek
Á) Teri jabysy.
B ) ókpe
5. Shubalshańdardyń klasy:
A) azqyltandy qurttar.
Á ) kópqyltanaqty qurttar
B ) jumyr qurt
III. Jańa sabaqty túsindirý
Oqýshylardy aldyn ala úsh topqa bólý
▪ Shubalshań
▪Súlik
▪ Nereıda
Jaýynqurty, shubalshań - jerqurttary, azqyltandy qurttar týystasyna jatatyn qurttar toby, óz quramyna ádette iri topyraqta mekendeıtin túrleri enedi. Tropıkalyq iri túrleriniń dene uzyndyǵy 2, 5 m deıin, (TMD - da, 45 sm deıin). Dene býyltyqtarynyń sany 80 nen 450 deıin. Ár bir býyltyqta jorǵalaýǵa kómektesetin 8 den birneshe onshaqty qyltandar bar. Sezim músheleri joq, biraq denesinde sezimtal jasýshalar mol. Barlyq denesimen tynys alady. Tuıyq qan aınalý júıesi bar, (quramynda gemoglobıny bar qanynyń túsi qyzyl). Júıke júıesi qursaq júıke tizbegin quraıtyn iri jutqynshaq ústi júıke túıindisinen jáne kóptegen usaq túıindilerden turady. Regenerasıa qubylysy jaqsy damyǵan. Kóbinese tropıkalyq ormandarda mekendeıtin 1500 asa túri bar; TMD - da, 100 shamasynda túri kezdesedi, kóbinese lúmbrısıd, (Lumbricidae) týystasyna jatatyn túrleri. Topyraqta mekendeıdi, iri túrleri tereńdigi 8 m - ge jetetindeı in qazady. Jaýynqurty kóbi jer betine túnde, kúndizgi ýaqyttarda, jaýynnan keıin ǵana shyǵady, (osydan atalýy). Shirigen organıkalyq qaldyqtarmen qorektenedi. Germafrodıtter. Jumyrtqalary bar kokondaryn topyraqqa salady
1) jańa termınder
Aldymen sizder taqyryp túsinikti bolýy úshin mátinde kezdesetin jańa termın sózderdi dápterlerińe kóshirip jazyńyzdar.
- selom – býyltyq qurttardyń ekinshi rettegi dene qýysy
- parapodıa - býyltyq qurttardyń qarapaıym aıaqta
- megaskoldes - shubalshańdardyń eń irisi
- nefrıdıa - tútikshe tárizdi zárshyǵarý músheleri
- trohofora - býyltyq qurttardyń dernásili
- mezoderma - ortańǵy qabyq
- gırýdın - qan soratyn súliktiń qandy suıyltatyn zaty
- gıpoderma - ekinshi ortańǵy qabyq
- sirqabyq - birinshi eń syrtqy qabyq
2) Oqýlyqpen jumys
Kelesi kezekte úsh topqa jeke jeke tapsyrmalar beremin. Sizder sol tapsyrmany kitapty oqyp, jaýaptaryn aldaryńyzdaǵy paraqqa jazyńyzdar.
● İ top tapsyrmalary
- Selomnyń negizgi qyzmeti
- Býyltyq qurttardyń zárshyǵarý júıesi
- Shubalshańnyń paıdasy
● İİ top tapsyrmalary
- Býyltyq qurttardaǵy qan aınalym júıesi
- Býyltyq qurttardyń qozǵalys músheleri
- Kóp qyltandy býyltyq qurttardyń kóbeıýi
● İİİ top tapsyrmalary
- Býyltyq qurttardyń syrtqy qurylysy
- Býyltyq qurttardaǵy júıke júıesi
- Súlik býyltyq qurttardyń arnaıy klasy
3) Ózindik jumys
Ár top búgingi taqyryp boıynsha 4 suraq daıyndaý jáne qalǵan toptardyń suraqtaryna jaýap berý.
IV. Jańa sabaqty bekitý
Sýret
Ven dıagramsy boıynsha jumys jasaý
Ár top óz oılarynan taqyrypqa baılanysty 4 jol óleń shyǵarý.
Býyltyq qurttar sýdaǵy bıosenozdyń qorektik tizbegindegi mańyzdy bólimi, Paloloqurtyn adamdar qorek retinde qoldanady.
Qazirgi ýaqytta balyq sharýashylyǵy qajetti qurttardyń keıbir túrlerin qorek retinde ósip - óndirýde.
Jaýyn qurttary aýyl sharýashylyǵynda úlken ról atqarady. Ch. Darvın olardyń topyraqty qunarlatýdaǵy paıdaly mańyzyn atap ótken. Birinshiden, olar topyraqty qazyp, ósimdik tamyrynyń topyraqqa erkin jaıylýyna yqpalyn tıgizedi, sýdyń, aýanyń topyraqqa erkin jaıylýyn retteıdi. Sonyń nátıjesinde ósimdikterdiń ósýine jaǵdaı jasalady. Jaýyn qurttary topyraqty qopsytady.
Ú Qorytyndy
1. Shubalshań ottegin myna múshesi arqyly sińiredi: Terisi
2. Shubalshańdardyń qozǵalýy: Saqınaly, biryńǵaı salaly bulshyqetterdiń jıyrylýynan.
3. Shubalshańnyń júıke júıesi: Jutqynshaqústi, jutqynshaqasty túıin jáne qursaq tizbekshesinen turady.
4. Shubalshańnyń qyzǵylt tústi bolýy: Deneni jaqsy jabdyqtaıtyn qanynyń bolýy.
5 Shubalshańdardyń klasy: azqyltandy qurttar
Vİ. Úı tapsyrmasy:
Sýret § 44 Oqý, suraqtarǵa jazbasha jaýap berý.
Vİİ. Baǵalaý: Ár top ózderin baǵalaıdy, muǵalim qorytyndy baǵany qoıý
You Might Also Like
-
Jastarǵa sapaly bilim berip qana qoımaı sony men qatar tárbıede bere bilý qajet. Qazaqstannyń bolashaǵy jastarda. Jastardyń bolashaǵy, oqýda qandaı jetistikke jetetini, ómirde qanshalyqty tabysty, isk...
