InfoHub Logo

Syn esim týraly túsinik
Sabaqtyń maqsaty: a) Bilimdilik: Syn esim týraly túsinik qalyptastyrý.
Á) Damytýshylyq: Túrli ádisterdi paıdalana otyryp, oqýshylardyń oılaý qabiletterin, sózdik qorlaryn, baıqaǵyshtyq qasıetterin damytý.
B) Tárbıelik: Sóıleý, taldaý barysynda ádemilikti, ásemdikti túsinýge, týǵan tabıǵatqa qamqorlyq jasaýǵa tárbıeleý, estetıkalyq tárbıe berý.
Pánaralyq baılanys: ádebıet, beıneleý óneri, mýzyka
Sabaq kórnekilikteri: Abaıdyń tabıǵat lırıkalarynan býklet, ánderi, plakat. Syn esim sózderi bar maqal - mátelder ilinip turady.
Sabaq túri: aralas sabaq

Sabaqtyń barysy: 1. Uıymdastyrý kezeńi.
2. Úı tapsyrmasyn tekserý
Ótken taqyryptar boıynsha 10 - suraq koıamyn.
Zymyran suraqtar dep atalady. / Iá nemese joq dep ǵana jaýap bersinder/
1. Qazaq tilinde 9 - sóz taby bar. /ıá/
2. Zat esim zattyń sanyn bildiredi./joq/ Zattyń, qubylystyń uǵymynyń atyn bildiredi
3. Jalqy esim zattardyń ózine ǵana qoıylǵan aty. /ıá/
4. Baıjan, Gýlnar jalpy esim be. /joq/ Jalqy esimder
5. Birkelki zattardyń jalpy ataýy jalpy esim dep atalady ma. /ıá/
6. Áke, oqýshy, taý, aýyl, qus, aqyl degen sózderge kim degen suraq qoıyla ma. /ıá/
7. Zat esimder tulǵasyna qaraı, maǵynasyna qaraı, quramyna qaraı bóline me/ıá/
8. Adamgershilik, kýanysh, sezim, ınabattylyq sózderi derekti zat esim bola ala ma./joq/
/Dereksiz zat esim/
9. Sóz quramyna ataýysh sóz, kómekshi sóz, odaǵaı sózder jata ma./joq/
Túbir men qosymsha jatady
10. Ata - ana, úlken - kishi qosarlaný, arqyly jasalǵan sóz bola ma./ıá/

I Oı qozǵaý: Balalar senderdiń synyptaryń qandaı,/keń, ári jaryq,/ gúlderdiń ıisi bar ma, /ıá ıisi keremet/ taqta qandaı túste,/ jasyl túske boıalǵan/ Iá balalar ózderiń aıtyp turǵandaı qandaı degen suraqqa jaýap berip, zattyń synyn, túrin, túsin sıpatyn bildiretin sózder syn esim dep atalady.
Bizdiń búgingi jańa sabaǵymyzdyń taqyryby « Syn esim» dep atalady

II. Maǵynany tanytý: Jańa sabaqty túsindirý.
Búgingi aı kúndi, jańa sabaq taqyrybyn dápterlerińe jazyp qoıyńdar.
Qazaq tili — óte baı til. Onyń quramynda neshe myńdaǵan sózder bar. Sol sózder maǵynasyna, suraǵyna, atqarylatyn qyzmetine qaraı 9 - topqa bólinip, sonyń bir toby zat esim dep atalsa, kelesi bir toby syn esim dep atalady. Zat esim zattyń, qubylystyń atyn bildirse, syn esim sol zattyń, qubylystyń syn - sıpatyn, kólemin, túr - túsin, sapasyn bildiredi.
Syn esim qandaı? Qaı? degen suraqtarǵa jaýap beredi.
Taqtaǵa jazymyn, taldaımyn oqýshylarǵa jazyp alýdy usynamyn.
M: Jelsiz túnde jaryq aı Sáýlesi sýda dirildep...../Abaı/. Osy sóılemde jelsiz, jaryq sózderi tún jáne aı degen zat esimderdiń syn sapasyn bildirip tur, qandaı? Degen suraqqa jaýap beredi. Qandaı tún?- jelsiz tún, qandaı aı?- jaryq aı.

Syn esimniń mynadaı mańyzdy belgileri bolady:
1) zattyń túrin, túsin bildiredi: aq (qaǵaz), sur (bult), qyzyl (alma) t. b.
Suraq qoıyńdar? Jáne zattyń nesin bildiredi? qandaı sóz tirkesteri bar daýystap oqyńdar

2) zattyń kólemdik, aýmaqtyq, salmaqtyq belgisin, synyn bildiredi: bıik (úı), uzyn (aǵash);
Suraq qoıyńdar? Jáne zattyń nesin bildiredi? qandaı sóz tirkesteri bar daýystap oqyńdar

3) Zattyń sapalyq belgisin, sıpatyn bildiredi: jaqsy (sóz), jaman (yrym), tentek (bala), zerek (oqýshy), aqyldy (adam); qandaı sóz tirkesteri bar daýystap oqyńdar
Suraq qoıyńdar? Jáne zattyń nesin bildiredi? qandaı sóz tirkesteri bar daýystap oqyńdar

4) Zattyń dámine, ıisine sıpattaryna baılanysty belgilerin bildiredi: ashshy (kurt), táttii(taǵam), jumsaq, (nan);
Suraq qoıyńdar? Jáne zattyń nesin bildiredi? qandaı sóz tirkesteri bar daýystap oqyńdar

5) Zatqa, qımyl, is - áreketke, mezgil - mekenge qatysty syndy bildiredi: tasty (jer), kóterińki(kóńil), jazǵy (demalys), aspaly (sham), bilimdi (jigit) t. b.
Suraq qoıyńdar? Jáne zattyń nesin bildiredi? qandaı sóz tirkesteri bar daýystap oqyńdar.
6.) Cyn esim erejesin esterińe túsirip aıtyńdar?

Muǵalim sózi: erejeni qaıtalap aıtyp ótemin.
Zattyń synyn, sıpatyn, sapasyn, túr - túsin, kólemin bildirip, qandaı? Qaı? degen suraqtarǵa jaýap beretin sóz taby syn esim dep atalady.
- Balalar, qazir jyldyń qaı mezgili?
- Jyldyń tórt mezgiline arnap óleń shyǵarǵan qazaqtyń, qandaı aqynyn bilesińder?
- Durys aıtasyńdar. Abaı — qazaqtyń uly aqyny. (Plakatqa jazylǵan "Abaı — aqyn"taqyrybyn ilip koıamyn).

- «Poezıa mınýty» oqyta úıretý oıyny
- Kim Abaıdyń"Kúz" týraly óleńinen jatqa úzindi aıtyp bere alady? Oqýshyǵa óleńdi jatqa aıtqyzyp, syn esimderdi tapqyzyp, taqtaǵa jazǵyzamyn.
Sur bult túsi sýyq, qaptaıdy aspan,
Kúz bolyp dymqyl tuman jerdi basqan.
Bilmeımin toıǵany ma, tońǵany ma,
Jylqy oınap, bıe ashqan, taı jarysqan.
"Qys" óleńinen úzindini jatqa aıtqyzyp, syn esimge taldatý.
Aq kıimdi, deneli, aq saqaldy,
Soqyr, mylqaý tanymas tiri jandy.
Ústi - basy aq qyraý, túsi sýyq
Basqan jeri syqyrlap kelip qaldy.
Mine osylaısha Abaıdyń « Qys jáne Kúz» óleńin oqytyp, sonyń ishinen syn esimderdi tabý arqyly búgingi jańa sabaqtan alǵan bilimderin pysyqtaımyn da, jattyǵý jumystaryn júrgizýge kirisemiz.

Kitappen jumys: 86 - jattyǵý. Oqyp shyǵyp óleń joldaryndaǵy syn esimderdi tap, olardyń maǵynalyq belgilerin ajyratyńdar.
Aýyldyń jany tereń saı, ------- qandaı saı?/tereń saı/
Tasyǵan ózen gúrildep..... ------ qandaı ózen? tasyǵan ózen/

Kelesi tapsyrma: Myna syn esimderge sóılem qurańdar./qoraptardan oqýshylar ózderi alyp jumys jasaıdy./
Kógildir aspan, aýyr atletıka, keń dala, jaǵymdy daýys, dámdi taǵam, shyraıly jer, jumsaq jastyq, qymbat buıym, menimen jasty, bilimdi urpaq, ústińgi qabat, jazǵy demalys, qysqy kún, uzyn shash.
Kelesi tapsyrma: Sýretke qarap mátin qurastyryńdar. Syn esimniń mańyzdy belgilerin qoldana otyryp qurastyryńdar.

III Oı qorytý: Osy jazǵan mátinderiń boıynsha bes joldy óleń jazatyn bolamyz.
Oqýshylardyń bilimderin baǵalaý úshin test arqyly 6 - suraq beremin de keri baılanys jasaý arqyly durys jaýabyn tekseremin - aýyzsha aıtyp.
Úıge tapsyrma: 87 - jattyǵý. Bul jattyǵý jumysynyń sharty mynadaı: Mátindi oqyp, syn esimderdi tap ta, olardy tirkesken sózimen qosa terip jazyńdar.

Aqmola oblysy,
Atbasar aýdany, Sergeevka orta mektebiniń
qazaq tili men ádebıeti páni muǵalimi
Habylhanym Aınagýl