InfoHub Logo

Qazaq deseń ózińe tıedi, solaı eken dep oıdaǵyńdy aıtpaı taǵy tura almaısyń. Túıedeıińdi túımedeı etýge, al keıde pildeı dúnıeńdi tildeı etýge kelgende de, kúderińdi kúlimsige aınaldyryp kúlkińniń ózinen kúdik izdep ıt áýrege túsýge kelgende de aldyna jan salmaıtyn-aq halyqpyz, qaıtersiń! Áıtpese kúni keshegi Almaty oblysynyń ortalyǵyn Taldyqorǵan qalasyna kóshirý jaıyndaǵy Prezıdent Jarlyǵyna oraı "Jetisý" gazetiniń arnaıy tapsyrmasymen jazylyp, sol kúngi sanynda jarıalanǵan meniń bes-alty aýyz óleńimniń óńin aınaldyra, sóz arasynan astar izdep: "Oıbaı, aqyn Sáken qystyǵyp áreń shydap júr eken-aý! Qalpaǵyn aspanǵa ata qýanypty ǵoı!" — dep san-saqqa júgirte, alyp qashyp — ala jóneler me edi jurt?! Sol bir áldeqandaı dýasyz aýyzdan shyqqan sózdiń qaıta jańǵyra ózime jetetinin de qaıdan bilsin olar. "Shirkinde es bolsaıshy sezedi degen" — deısiń sen de eriksiz. Abaı sózin eske alyp.

Árıne, ol sóz aınala ysyldaı ysqyrǵan, aıbat shege antalaǵan áb-jylandar tilinen emes, aǵaıyn-jurttyń óz aýzynan shyǵyp edi. Estimegen, elemegen synaı tanytyp júre berýge de bolar edi, biraq Elbasynyń uıǵarymyn elmen birge quptamaýǵa, jurtpen jarysa qýanbaýǵa meniń qandaı qaqym bar? Ol memleket qyzmetinde júrgen maǵan tipti de jarasa qoımasyn ekiniń biri paıymdamas pa.

Biraq sol sózdegi qańqýdyń arǵy jaǵynda da, astar jaǵynda da ýly tilin — adal tánińe daryta suǵyp alǵysy kelgen arandatý sıaqty ádet sol baıaǵy qaryn ashyrar qazaqy qylyq qylań berip qalady. Sony bilgendikten de parasat tártesi qysqalaý, áldene úıkúshik pendelerdiń delebesin qozdyrmaý úshin, sanaly kóptiń júıkesin bekerge tozdyrmaý úshin aldyn ala saqtandyrý yńǵaıynda birer sóz aıtqym kelip edi meniń.

Bul jolǵy kóshi-qon jaıy da, áldekimder aıtyp júrgendeı, bireýdiń toıyp sekirgen sholjańynan emes, kóp kóńiliniń qalaýyn tapqan, arǵy-bergini keńinen tutas oılastyra qaraǵan Prezıdent boljamynan týyp otyr dep oılaımyn.

Bala kezden qulaǵymyzǵa sińisti bir sóz bar, egde tartqan adamdar jatsa-tursa: "A, qudaı, óziń saqta! Elge tynyshtyq bere gór!" — desip jatýshy edi. Sol sıaqty, udaıy ǵana el birligin, jurttyń aırandaı uıyǵan tirligin oılaǵan Elbasy da Taldyqorǵanda sóılegen sózinde bórimizdi baıaǵy bereke men biraýyzdylyqqa, tálim men tártipke shaqyrdy emes pe. Qashan bolsyn eldiń yrysy men yntymaǵyn saqtaýdy múdde tutyp, árdaıym soǵan yqpal ete otyryp, ózi sol bıikte qala beretinin qaıyra qadap aıtty ǵoı. Oıdan-qyrdan basymyzdy qosqan qudaıǵa myń da bir shúkir, adam úıdi-úıge syımaǵanymen, el elge sıady, syǵylysyp, syıysyp, syılas tirlik kesheıik degen joq pa edi.

Endeshe ajdahanyń aýzyna, arystannyń jolyna bara jatqan eshkim joq. Kúni keshe el ordasyn aýystyryp, Almatydan Astanaǵa kóshkenimiz sıaqty, jańa jurtqa aýysyp, qonys qana jańǵyrtyp jatyrmyz. Bul jaıly oblys ákimi Zamanbek Qalabaıuly Nurqadilov te kóshi-qon tóńireginde ıgi bolǵan birneshe dúrkińgi májiliste ásirese shegelep eskeripti. Dúrlikpeı, dúrligispeı kúndelikti, qalypty isterdi bir sátke de kidirtip tejemeı ilgerileı berý kerektigin túp qazyq etip usyndy: Áldeqashanǵy áldebir jóni de, josyǵy da bólek bógde adamdar tarapynan ketken keleńsiz qylyq, qylt etken kemistik-kemshilik úshin oblystyń búgingi basshysyn kinálaý, syrtynan kesek atyp qalǵysy kelip, jeń ishinen judyryq túıýdiń de retsiz ekenin eskertti. Teledıdar ekrandarynan da, ártúrli gazetter betinen de artyq-kem ketken burynǵy aǵattyqqa óziniń eshqandaı qatysy joǵyn qadap aıtyp jatty.

Adamǵa ortaǵy baq emes, adamǵa ortaǵy — aqyl men es. Bireýden bireý ozsa, bir elden bir el ozsa — malymen de, baǵymen de emes, aqylymen, arymen ozady. Ózdi-óziniń taǵyna mastanyp, baǵyna semirgen elde eshqandaı bereke de, bedel de bolmaq emes, bolmaıdy da. Eri elimen aqyldassa, eli erine rıasyz, qapysyz sense ǵana ultyna bólmeı, rýyna ydyratpaı, uıaly tamyr, urany bir aǵaıyn edik dep qaı qashan bir jeńnen qol, bir jaǵadan bas shyǵarǵanda maqsat múdde údesinen tabylyp, bıik murattarǵa ıek artatyn bolamyz. Meniń kún saıyn estip, udaıy ańǵaryp júrgenim boıynsha oblys ákimi dál osy baǵytty únemi baǵdarshamdaı betke ustap keledi. Ultshyldyq órtine urynbaı, rýshyldyq dertine burylmaı, qara qyldy qaq jarmasa da, qapyda bolar qıanatqa jol bermeı kelgen basshy ǵana óz ultynyń balasy ǵana emes, biregeı panasy, birtýar danasy bolyp qala bermek El tizginin óz qolyna ustaǵan adamdy burynǵylar aspandaǵy kúnge balaǵan kún bireýge sáýlesin bireýge áýresin túsirmeıdi, shashatyn nury da, torlaıtyn kóleńkesinde bárine ortaq bolady. El basqarǵan ondaı adamnyń aınalasyna degende aýzynan aqyl, kózinen meıir tógilip turmasa ózgeni qoıyp et jaqyn aǵaıynynyń ózi jat baýyr bolyp sýysyp, áp-sátte odan syrt aınala salýy da op-ońaı, óıtkeni búgingi ýaqyt, qazirgideı zamanda sol meıir men meıirim, kisige degen qaıyrym teńiz sýyndaı temen tartylyp bara jatqany da jasyryn syr emes. Sony toqtatýdyń, aldyn alýdyń jalǵyz joly taǵy da birlik, taǵy da tatýlyq. Yrys aldy — birlik birlikten mándi-mańyzdy, berekeli tirlik týady. Yntymaq bar jerde — yrys ta bary aqıqat. Joq jerden ilik izdep alakóńil, alakóz bolǵandy toqtatyp, qolyndaǵy baryna ǵana emes, keýdeńdegi uıatyń men aryńa súıengende ǵana barqadar tabaryń, bolashaqqa el bolyp aman bararyń belgili.

Árıne, el ishi bolǵan soń urysy men qarysy, ur da jyǵy, uranshyly, qýlary men sumdary da kezikpeı turmaıdy. Jurtpen birge syǵylysa kımelep kelip, qolaıly sátine oraı synalaı kirip alyp, sylqıa toıyp bolǵan soń syrtyn berip ańys ańdıtyn, qapy ketseń qaýyp qalýǵa ázir aılasy kóp, aıarlyǵy basym mysyq tileýliler de joq emes. Tipti basqasyn bylaı qoıǵanda túlki quıryq, qasqyr kómeı jylmaqaılar, paıdakúnem jádigóıler, ósek qumar óresizder az ba eken. Olarǵa kelip ekijúzdilik pen kúnshildik, mánsapqorlyq pen ishtarlyq qosylsa, solar sybaılas qylmysqa jetekshi bolyp, jeń ushynan jalǵasyp, jol kórsetý arqyly el ishine iritki salyp bitpeı me?! El basqaryp otyrǵan adamnyń aryna daq túsirip, keýdesin jyrtatyn qyr tikenek te sondaılardan shyǵady. El ishi búlinip, alaýyzdyq etek ala bastaǵan saıyn olardyń da esebi túgeldene túsedi. Olardyń ámise kúni shýaqty, qonysy sýatty keletini de sodan. Saıaq júrgendi sanǵa qospaýǵa tyrysyp, ala qoıdy bóle qyrqýǵa qumartatyndar da solar. Sodan baryp aqylgóıler, at ústinen bılik aıtqyshtar, bererge kelgende bezerler, boryshy joq kepilder, joǵy túgel kýáler kóbeıip, bildirmeı kelip, búıi bop shaǵyp jatady. Basshynyń bedelin bylǵaý arqyly óz upaılaryn túgendep alatyndar da sol qatardan tabylady.

Mine, solardyń bulan quıryq qareketi, quıtyrqy tili, túbi qylmys tirliginiń aıaǵy taýsylyp bitpes qýys-keýek daýǵa aparyp soǵady da, birazǵa bolsa da berekeńdi ketirip bitedi. Qarap júrmeı esińnen aıyryp, eseńnen qaǵyp, eldigińniń ajyratyp ketetin de solar. Qazaq ony "qyzdyrmanyń qyzyl tili" dep beker aıtpaǵan. "Jarasyz er, sharasyz el bolmaıdy" degendi de aıtqan sol qazaq.

Aıtpaı ketkenimiz arǵa júk, dál osy sybaılas qylmyskerliktiń bir ushy baryp rýshyldyqqa da tireletini aqıqat.

Sondaı usaq pıǵyldaǵy pendeler aldyǵa túsip alady da, el basqaryp otyrǵan azamat atyna kir keltirip alarmyz-aý degendi eskerip jatpaıdy. Óresi tar, órisi kem áńgiler qaıyrdyń bári aǵaıynnan, qaıyrymnyń bári týysqannan ǵana bolady dep oılaıdy. Týyspasańda qımasyń, týǵannan beter qıyspasyń bolatynyn, opaly dúnıeniń ózi de eń aldymen solardyń ózara tatýlyǵynda.jatatynyn qaperine de alǵysy kelmeıtin qanpezerler qanshama. Solardy kórgende: "Qý basyndy kúıtteı berme, quba túzde tóriń bir, quba belde eliń bir aǵaıynyń bar, jabyqtan kúniń jarqyrap, jaıylǵan sýyń sarqyrap turý úshin de sol bir el irgesiniń dáıim ǵana beriktigi, tatýlyǵy kerek!" — dep jar salǵym kelip turady meniń. Óıtkeni "Jaýlasqandy jaý alady, bólingendi bóri alady", — dep eskertken de sol baıaǵy atam qazaq edi ǵoı.

Sonymen, etek-jeńiniń bútindelýi birazǵa deıin sozylar salqar bir kósh bastalyp ketti. Qonys aýdaryp, jurt jańartpaqpyz. Jańa jurttyń otty-sýly bolýy bárimizge de tikeleı baılanysty. "Sen keldiń, men berdim" degen keleńsiz minez-qulyq boı kórsetpeýi úshin de, qaıtalap aıtam, bir jeńnen qol, bir jaǵadan bas shyǵara otyryp, ala qoıdy bóle qyryqpaıtyndyǵyn árdaıym óz isimen de, sózimen de dáleldep kele jatqan kósh basshysynyń qabaǵyna qaraýymyz lázim.

Jalpaq jatqan Jetisýdyń aralaıyn qaı aýylyn,
Bári meniń baýyrlarym, bári meniń aıaýlym, —

degen edim bir óleńimde. Sol aıaýly aǵaıyn retinde ártúrli iske kesiri tıer áńgimeni birjola kúresinge ysyryp tastap, kósem salyp kósh bastatqan azamatqa bul tirliginiń de baıandy bolýyn tileıik. "Aǵaıyn jurtyń mol bolsa — uly sherý qolmen teń, aldyńǵy basshyń oń bolsa — saırap jatqan jolmen teń", — degen sóz bar, endeshe, kóshtiń baıandy bolýyn tilep qana qoımaı, kósh basshysynyń qasynan tabylyp, birlese qyzmet etýge tyrysaıyq bárimiz.

Tatý tirlik, tynyshtyq kerek, aǵaıyn!

---